Rrethimi i Shkodrës (1912-13)

Rrethimi i Shkodrës 1912–1913
	Pjesë e Luftës së Parë Ballkanike
	; Në drejtim të akrepave të orës nga e majta: Flamujt e Fuqive të Mëdha në kalanë e Shkodrës; Trupat osmane që mbronin Shkodrën; Flamuri malazez valëvitet mbi kalanë e Shkodrës; Standardi i kapur i flamurit të forcave malazeze i shfaqur me krenari nga trupat osmane dhe shqiptare; Redifët shqiptarë që gjuajnë nga një pemë; Oficerët shqiptarë duke pozuar me municion të kapur malazez
Data	28 Tetor 1912 – 23 Prill 1913
Vendodhja	Shkodër, Provinca e Shkodrës, Perandoria Osmane, (sot Shkodër, Shqipëri)
Pasoja	Esad Pashë Toptani nënshkroi protokollin përfundimtar të dorëzimit më 23 prill 1913. Një traktat paqeje i nënshkruar nga Esad Pasha dhe Mbreti Nikolla, e ktheu Shkodrën në Principatën Shqiptare.
Palët pjesëmarrëse
Perandoria Osmane ; Redifët Shqiptarë	Mbretëria e Serbisë ; Mali i Zi
Komandantët dhe udhëheqësit
Hasan Riza Pasha ; Esad Pashë Toptani	Mbreti Nikolla; Princi Danillo; Radomir Veshoviç
Fuqia ushtarake
20,000 burra	40,000 burra
Viktimat dhe humbjet
i panjohur	8,000 të vrarë dhe të plagosur

Rrethimi i Shkodrës u bë nga 28 tetori 1912 deri më 23 prill 1913, në kuadrin e Luftës së Parë Ballkanike, prej forcave aleate të Malit të Zi dhe Serbisë kundër forcave të Perandorisë Osmane. Korpusi i Shkodrës nën komandën e Hasan Riza Pashës dhe Esat pashë Toptanit rezistoi për gati 7 muaj dhe ia dolën t'i shkaktonin dëme të mëdha rrethuesve.

Emërtimi

Rrethimi i Shkodrës^[1] njihet në turqisht si İşkodra Müdafaası^[2] ose İşkodra Savunması,^[3] ndërsa në serbisht: Опсада Скадра.

Prapavija historike

Komanda osmane parashihte që më 1911 nevojën e fortifikimit të qytetit të Shkodrës përkundër Malit të Zi., lufta e gjeti qytetin me tri fortesa kryesore, të Taraboshit, Kodrat e Bërdicës dhe Fushat e Shtojit. Në vigjiljen e luftës, komanda vendore nxitoi të fortifikonte pozicionet strategjike të Dervish-Tepes, kodrat e përtej Kirit (Bardhanjorët, sidomos Bardhaj i Madh),^[4]^[5] dhe ishin hapur llogore nga Fushat e Shtojit në Vrakë.^[6]

Më 1912 Lidhja Ballkanike - e përbërë nga Serbia, Mali i Zi, Bullgaria dhe Greqia - i shpallën luftë së bashku Perandorisë Osmane. Mali i Zi mobilizoi fuqitë e veta dhe u bë gati të sulmonte fuqitë osmane në jug, duke synuar të bënte të vetat qytetin e Shkodrës dhe të Prizrenit, të parin duke e parë si çështje jetike.^[7]

Shpërthimi i luftës

Komanda e priti luftën me shtatë zona të fortifikuara, që ishin Taraboshi, Bërdica, Dervish-Tepe, Fusha e Shtojit, Zona e Kirit dhe ajo e Liqenit.^[4] Mali i Zi i shpalli luftë më 8 tetor 1912 Perandorisë Osmane dhe po atë ditë divizioni i Zetës i forcave malazeze kaloi kufirin dhe iu drejtuan qytetit,^[5] ushtima e topit të parë u dëgjua në Deçiq, ku ishin fortifikuar fuqitë osmane. Topin e parë e gjuajti Princi Pjetër, përkrah malazezëve luftonin edhe malsorët katolikë të Hotit, Grudës dhe Kastratit. Deçiqi ra ditën tjetër, malazezët kapën tremijë robër, ushtarë e oficerë.^[8] Nga ana tjetër, fuqitë malazeze që kaluan kufirin pushtuan fshatrat Kllezën dhe Rrezigaç në krahinën e Anës Malit, e duke djegur Shazin me katunde të tjera të banuara nga shqiptarët, siç ishin: Bojk, Kaliman, Rashticë, Kozik, Selitë. Popullsia shqiptare e lokaliteteve të Ostrokut të vogël dhe Zogajve hynë në qytet mbrëmjen e asaj date.^[9]

Lufta e Krajës ose e Taraboshit

Nga Fraskanjeli e deri në Pulaj, përgjatë Bregut të Bunës, gjëmoi pushka e artileria mes malazezëve e popullsisë kufitare që përkrahte osmanët. Më 11 tetor filloi i pari sulm i madh, dhe për ta pritur rrezikun fortifikimit në Tarabosh, një forcë e fuqive të caktuar aty nën komandën e majorit Sadedin Bej u shkëput për t'ia ndaluar avancimin armikut.^[9] Fuqia osmane i doli para malazezëve në Kodraç, e lufta u ashpërsua kur ushtria osmane prej Vallasit mori drejtimin drejt Bobotit. Beteja zgjati 6 orë dhe u kurorëzua me fitoren e njësive osmane.^[10]

Rrethimi

Që më 16 tetor, nga Kopliku malazezët u drejtuan nga Fusha e Shtojit; bateritë e artilierisë së tyre nga Muriqani gjuanin fortifikimet e Taraboshit dhe në lindje po shtriheshin nga Drishti, Mesi e Myselimi - ku veprimet e armikut, djegia e shtëpive, - qëmtoheshin nga kalaja. Banorët e këtyre viseve u tubuan edhe ata drejt qytetit për të gjetur strehim e shpëtim.^[11] Pasditen e 18 tetor malazezët kishin përparuar deri në Fushën e Shtojit dhe ishin duke marshuar drejt Kirit.^[6] Më 26 tetor morën me luftë lokalitetin e Zogajve dhe u drejtuan për të shtënë në dorë Shirokën, por atë ditë nuk ia dolën.^[11] Më 27 tetor u gjuajtën gjylet e para në lagjet e Rusit brenda qytetit.^[12] Më 28 tetor malazezët kaluan Kirin dhe ditën në vazhdim arritën deri në Bardhajn e Madh, por aty humbën në dredhat e lumit, prroskat e vreshtat dhe u zhvillua një betejë e tmerrshme, të vrarët e të plagosurit e së cilës shkonin në mijëra sipas dëshmive. Fuqitë malazeze që shpëtuan, shpëtuan në sajë të shaljanëve që i ndihmuan.^[13]

Sipas dëshmive të fratit Rrota, bombardimet e vazhdueshme të qytetit nisën ditën e mërkurë më 30 tetor, ku u shquan bombardimet te Ura e Maxharrit, te fusha e Rusit të Vogël dhe ka vazhduar drejt Xhamisë së Begos. Banorët zhvendoseshin drejt lagjeve më të brendshme, bombardimi zgjati pa u ndalur deri më 19 nëntor.^[14] Më 2 nëntor, të shtunen, malazezët mësynë sërish natën llogoret e Fushës së Shtojit.^[15] Më 11 nëntor trupat malazeze ishin pozicionuar në Koplik, Vrakë, Muriqan, përgjatë Bunës dhe kund në jug të Bërdicës. Divizioni i dytë malazez gjendej gjithnjë në anën tjetër të Kirit. Korpusit qëndrestar iu shtuan 1,500 redifë ato tri ditë nga bajrakët përreth.^[16]

Referime

^ Vickers 1999, f. 71.
^ Abdurrahman Nafiz, Kiramettin, 1912–1913 Balkan Harbinde İşkodra Müdafaası, İstanbul Askerî Matbaa, 1933. (turqisht)
^ Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı, İşkodra Savunması ve Hasan Rıza Paşa, Kültür Bakanlığı Yayınları, 1987. (turqisht)
^ ^a ^b Bushati, Hamdi (1998). Shkodra dhe motet. Vëll. I. Shkodër: Idromeno. fq. 446–447. OCLC 41096394. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ ^a ^b Hall, Richard C. (2002). The Balkan Wars 1912-1913: Prelude to the First World War. Routledge. fq. 55–56. ISBN 9781134583638. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ ^a ^b Ikonomi, Ilir (2016). Esat pashë Toptani: njeriu, lufta, pushteti. Tiranë: Uet press. fq. 40. ISBN 9789928190918. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ Dimitrije Djordjević, Béla K. Király, red. (1987). War and Society in East Central Europe: East Central European Society and the Balkan Wars. Brooklyn College Press. fq. 126. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ Erickson, Edward J. (2003). Defeat in Detail: The Ottoman Army in the Balkans, 1912-1913. Praeger. fq. 238. ISBN 9780275978884. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ ^a ^b Bushati 1998, p. 448.
^ Bushati 1998, p. 449.
^ ^a ^b Rrota, Justin (2010) [1963]. Ditët e mbrame të Turqisë në Shkodër ase Rrethimi i Qytetit 1912-1913. Shkodër: Botime Françeskane. fq. 31. ISBN 9789995678371. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ Rrota 2010, p. 32.
^ Ikonomi 2016, p. 42.
^ Rrota 2010, p. 33.
^ Rrota 2010, p. 34.
^ Berri, Gino (1913). L'Assedio di Scutari, sei mesi dentro la città accerchiata (diario di un corrispondente di guerra). Milano: Treves. fq. 1, 4, 6. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[FOOTNOTEVickers199971-1] Vickers 1999, f. 71.

[2] Abdurrahman Nafiz, Kiramettin, 1912–1913 Balkan Harbinde İşkodra Müdafaası, İstanbul Askerî Matbaa, 1933. (turqisht)

[3] Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı, İşkodra Savunması ve Hasan Rıza Paşa, Kültür Bakanlığı Yayınları, 1987. (turqisht)

[:2-4] Bushati, Hamdi (1998). Shkodra dhe motet. Vëll. I. Shkodër: Idromeno. fq. 446–447. OCLC 41096394. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[:1-5] Hall, Richard C. (2002). The Balkan Wars 1912-1913: Prelude to the First World War. Routledge. fq. 55–56. ISBN 9781134583638. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[:3-6] Ikonomi, Ilir (2016). Esat pashë Toptani: njeriu, lufta, pushteti. Tiranë: Uet press. fq. 40. ISBN 9789928190918. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[7] Dimitrije Djordjević, Béla K. Király, red. (1987). War and Society in East Central Europe: East Central European Society and the Balkan Wars. Brooklyn College Press. fq. 126. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[8] Erickson, Edward J. (2003). Defeat in Detail: The Ottoman Army in the Balkans, 1912-1913. Praeger. fq. 238. ISBN 9780275978884. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[:0-9] Bushati 1998, p. 448.

[10] Bushati 1998, p. 449.

[:4-11] Rrota, Justin (2010) [1963]. Ditët e mbrame të Turqisë në Shkodër ase Rrethimi i Qytetit 1912-1913. Shkodër: Botime Françeskane. fq. 31. ISBN 9789995678371. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[12] Rrota 2010, p. 32.

[13] Ikonomi 2016, p. 42.

[14] Rrota 2010, p. 33.

[15] Rrota 2010, p. 34.

[16] Berri, Gino (1913). L'Assedio di Scutari, sei mesi dentro la città accerchiata (diario di un corrispondente di guerra). Milano: Treves. fq. 1, 4, 6. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]