Wikipedia

Dhimitër Fari

(Përcjellë nga Dhimitër Hvari)

Dhimitër Fari (anglisht: Demetrius of Pharos or Pharus) ishte një sundimtar i Farit i përfshirë në Luftën e parë iliro-romake pas së cilës ai sundoi një pjesë të bregdetit ilir të Adriatikut (Mbretëria e Ilirisë) në emër të romakëve, si mbret klient. [1]

Dhimitri ishte një sundimtar regjent i Pinej Ardianit, i biri i Agronit, i cili ishte shumë i ri për të sunduar si mbret. Kur romakët ishin të zënë me problemet e tyre, ai ishte bërë më i fortë si aleat i Maqedonisë dhe gjithashtu duke pushtuar Dimalin. Së bashku me Skerdilaidin, ai lundroi me forca ushtarake në jug të qytetit të Lisit duke thyer traktatin romak, duke sulmuar aleatët romakë në Adriatik dhe duke shkatërruar dhe plaçkitur shumë qytete në Ciklade dhe Peloponez . Më vonë autoritetet romake e dëbuan nga Iliria pas Luftës së dytë iliro-romake dhe u bë një këshilltar i besuar në oborrin e Filipit V të Maqedonisë . Ai arriti të kishte një ndikim i fortë politik për Filipin V dhe e inkurajoi atë të përplasej me Romën . Dhimitri mbeti atje deri në vdekjen e tij në Mesene në vitin 214 pes, ndërsa përpiqej të merrte qytetin.

Karriera e hershme

Redakto
 
Mesdheu në vitin 218 p.e.s

Dhimitri, i përshkruar si grek, [2] gjysmë grek, [3] ose ilir, [4] ishte nga kolonia greke në ishullin Farosit ( Hvar modern, i themeluar në 385 pes, në Kroaci ), në detin Adriatik jashtë bregdeti i Dalmacisë . Nën sundimin e mbretit ilir Agroni, ai sundoi Farosin, nga kalaja e tij (tani Stari Grad), me pamje nga një port i mbrojtur. [5] Pas vdekjes së Agronit në vitin 230 p.e.s, Dhimitri vazhdoi si sundimtar i Faros nën regjencën e Mbretëreshës Teuta, gruaja e dytë e Agronit dhe njerka e djalit të Agronit, Pineji, i cili ishte ende shumë i ri për të sunduar. [6]

 
Adriatiku gjatë mbretërimit të Dhimitrit

Lufta e Parë Ilir0-Romake

Redakto
Artikulli kryesor: Lufta e parë iliro-romake

Në vitin 229 p.e.s., duke vazhduar zgjerimin e pushtetit ilir që kishte nisur Agroni, Teuta sulmoi sistematikisht [7] Isën, polisin e Korkyrës dhe Epidamnit . Lisit, Apollonia dhe Korkyra Nigra. Në një betejë detare në ishullin e Paksos, flota ilire, e komanduar ndoshta nga Dhimitri, mundi aleatët akeas dhe etolët. Si rezultat, korkyreasit u detyruan të pranonin një garnizon ilir në qytetin e tyre, i cili u vu nën komandën e Dhimitrit. [8]

Kur romakët ishin në rrugën e tyre për të çliruar Korkyrën gjatë Luftës së Parë Ilire, Dhimitri mendoi se ishte shpifur nga Teuta. Nga frika e zemërimit të saj, ai e tradhtoi dhe ua dorëzoi Korkyrën romakëve. Duke kaluar në anën romake, ai tani veproi si udhërrëfyes i tyre për fushatën e tyre në Iliri. [9] Me ndihmën e Dhimitrit Roma arriti një fitore të shpejtë, Teuta iku në Rhizon të Dalmacisë (Risani i sotëm, Mali i Zi) dhe Dhimitri u vu në krye të shumicës së pjesës tjetër të Mbretërisë Ilirisë, si klient i Romës. [10] Dhimitri u shpërblye me sundimin e vendlindjes së tij, ishullit Faros, dhe një pjesë të tokës pranë tij, por kjo ishte vetëm e përkohshme. Romakët aneksuan pushtimet jugore të Teutës dhe pas luftës, për shkak të një prej kushteve të vendosura nga Roma, luftanijet ilire në jug të Lisit u ndaluan shprehimisht. [11]

Ringjallja e pushtetit

Redakto

Dekada pasuese (pas vitit 229 p.e.s). dëshmoi një ringjallje të pushtetit ilir nën Dhimitrin që pasoi Teutën. Në ose rreth vitit 222 pes Dhimitri u bë regjent zyrtar i Mbretërisë Ilirisë duke u martuar me Triteuta, gruaja e parë e Agronit dhe nëna e Pinejit. Personalisht e dobishme për Dhimitrin, martesa i dha gjithashtu dinastisë ardiane të ilirisë një regjent kompetent për herë të parë që nga viti 229 p.e.s. Mbreti i ri filloi të rinovonte lidhjet tradicionale ilire me Maqedoninë. [12] Në vitin 222 p.e.s., një trupë ilire prej 1600 vetësh nën komandën e Dhimitrit luftoi me përkushtim në Betejën e Sellasias, ku maqedonasit korrën një fitore përfundimtare mbi spartanët. [13] Pas Sellasias, Dhimitri filloi të përpiqej të zgjeronte kontrollin e tij mbi Ilirinë në kurriz të Romës. [14]

Përpara vitit 222 p.e.s. Roma ishte e preokupuar me një luftë kundër popujve keltë të Luginës së lumit Po (225-222 p.e.s.), Dhmitri e shkëputi Atintaninë ilire nga aleanca e tyre romake. Përveç kësaj, ai lundroi në jug të Lisit dhe u angazhua në pirateri në kundërshtim me vendbanimin në vitin 228 p.e.s. Në vitin 221 p.e.s. Demetri krijoi gjithashtu një aleancë me Histrinë ilire në krye të Adriatikut, të cilët ndërhynin me anijet e furnizimit romake. Një flotë romake së shpejti sulmoi Histrët. [15] Në fillim të verës së vitit 221 p.e.s., kur tensioni po rritej në Greqi ndërsa Maqedonia bëri një aleancë me Lidhjen Akeane kundër Lidhjes Etoliane, ilirët sulmuan në mënyrën e tyre tradicionale.

Në vitin 220 p.e.s. Dhimitri dhe komandanti ilir, Skerdilaidi lundruan në jug të Lisit me nëntëdhjetë lemba. Pasi një sulm në Pylos në Peloponezin perëndimor kishte dështuar, ata i ndanë forcat e tyre, me Dhimitrin që shfrytëzoi shanset e tij për të plaçkitur Cikladet ndërsa Skerdilaidi u kthye në veri. Me futjen në Naupaktus me dyzet anije, Skerdilaidi u inkurajua nga kunati i tij Amynas, mbreti i Athamanëve, që të bashkohej me etolët në pushtimin e tyre të planifikuar të Akaisë. Me ndihmën e tradhtarëve Cynaethan, ata sulmuan, kapën dhe dogjën Cynaethen, një qytet në veri të Arkadisë, i vendosur në shpatin verior të maleve Aroanian . Ata gjithashtu sulmuan por nuk arritën të merrnin Kleitorin. Ndërkohë, Dhimitri vazhdoi në Detin Egje me 50 anije. Ai lundroi për në Ciklade, ku zhvati haraç nga disa nga ishujt dhe plaçkiti të tjerët. [16] I ndjekur nga luftanijet rodiane, [17] Dhimitri u fut në Kenkrea, porti Egje i Korinthit . Në të njëjtën kohë, komandanti maqedonas në Korint, Taurion, mësoi për pushtimin e Skerdilaidit dhe të Etolëve. Duke marrë shkas nga etolët, Taurioni pranoi të tërhiqte zvarrë anijet e Dhimitrit përtej Isthmit për t'i sjellë ato në lojë në Gjirin e Korinthit, në këmbim të ndihmës së Dhimitrit kundër etolëve. Megjithëse Dhimitri kreu disa bastisje në bregun e Etolisë, ai ishte tepër vonë për të penguar kthimin e etolëve nga Akaea. [18]

Pas kthimit në Mbretërinë e Ilirisë, Dhimitri vazhdoi operacionet gjatë dimrit të ardhshëm, duke sulmuar dhe pushtuar qytetet dhe komunitetet aleate romake në Ilirinë jugore. [19] Romakët, të cilët deri atëherë injoruan aktivitetet e ish-aleatit të tyre, vendosën që portet në bregdetin e Mbretërisë ilire tani të siguroheshin, duke pasur parasysh kërcënimin e një lufte tjetër me Kartagjenën . [20] Këto ngjarje nxitën Lyftën Dytë Iliro-Romake.

Lufta e Dytë Iliro-Romake

Redakto
Artikulli kryesor: Lufta e dytë iliro-romake

Ndryshe nga Teuta në vitin 229 p.e.s., Dhimitri ishte i përgatitur mirë për pushtimin romak. Fillimisht ai vendosi një garnizon në Dimallum, një qytet-kështjellë ilire nga Apolonia. Ai eliminoi kundërshtarët e tij në vende të tjera, madje edhe ilirët që kundërshtuan sundimin e tij, dhe vendosi 6000 nga forcat e tij më të mira në ishullin e tij Faros. Si më parë, të dy konsujt e vitit shoqëruan ekspeditën romake, por roli kryesor iu dha Aemilius Paullus, i cili do të vritej në fatkeqësinë e madhe romake në Canae tre vjet më vonë. Adriatiku mori një rëndësi të veçantë në përgatitjet e Romës për Luftën e Dytë Punike e cila do të zgjaste nga viti 218 deri në vitin 201 p.e.s. Duke parashikuar një luftë të gjatë dhe të vështirë larg Romës, Senati Romak vendosi fillimisht t'i rregullonte gjërat në Iliri. [21] [22]

Në vitin 219 pes, pasi vendosi që Dimali ishte vendimtar për pushtetin e Dhimitriut në rajon, konsulli u përgatit të rrethonte qytetin, por ishte në gjendje ta merrte atë me sulm të drejtpërdrejtë brenda shtatë ditëve. [23] Si rezultat, të gjitha qytetet dhe qytezat ilire të zonës iu nënshtruan mbrojtjes romake, duke marrë secila kushtet e duhura. Më pas, romakët lëvizën kundër Dhimitrit në ishullin Faros, i cili e priste sulmin me trupa të mira, furnizime të bollshme dhe materiale luftarake pas fortifikimeve të forta, atë të qytetit të Isës ( Visi modern). Për të shmangur një rrethim të gjatë, Aemilius vendosi të rrezikonte një sulm tjetër frontal. Ushtria romake u zhvendos nga kontinenti në një zonë të pyllëzuar të ishullit. [24] Të nesërmen, një forcë e vogël anijesh u dërgua për të tunduar Dhimitrin nga prapa fortifikimeve të tij. Dhimitri zbriti në port për të kundërshtuar zbarkimin romak. Strategjia funksionoi dhe kur ushtria kryesore romake u shfaq nga një drejtim tjetër në ishull, ushtria ilire u detyrua të bënte betejë të shkëputur nga qyteti i tyre. I sulmuar nga dy anët dhe i shkëputur nga mbrojtja e mureve të qytetit, beteja u humb. Në vitin 218 p.e.s, forcat ilire shpejt u dorëzuan ndërsa Dhimitri braktisi ishullin dhe iku në Maqedoni, duke shkuar në oborrin e Filipit V të Maqedonisë, i cili tani ishte mbreti maqedonas pas vdekjes së Antigonit. [25] [26]

Pasojat

Redakto

Romakët shkatërruan fortifikimet e Faros dhe para se të mbaronte vera Aemilius u kthye në Romë duke marrë urime për një punë të bërë mirë. Çdo kërcënim për zotërimet romake në Iliri ishte eliminuar, të gjitha përfitimet e Luftës së Parë Iliro-Romake ishin siguruar dhe kufizimet e vjetra të lëvizjes iu rivendosën mbretërve ilirë. [27] Dhimitri mund të jetë kthyer në shtetin ilir dhe të jetë sulmuar nga një forcë tjetër romake, megjithëse regjimi i Pinejit, i konfirmuar tani si mbret, mbeti i paprekur. Roma mbështeti një shtet të vogël ilir të sunduar nga Pineji dhe pasardhësit e tij. Republika Romake bëri thirrje për ekstradimin [28] të Dhimitrit, por Filipi refuzoi. Pineji u urdhërua të paguante haraçin e prapambetur dhe reparacionet e vendosura pas luftës.

Shteti i dobët ilir nën sundimin e dinastisë së ardianëve shpejt ra pre e Maqedonisë, ndërsa shkatërrimi i pjesshëm solli në skenë koinën urbane të Parthinëve, Bylinëve, Amanatinëve dhe të tjerëve. [29]

Këshilltar gjyqësor i Maqedonisë

Redakto

Dhimitri u prit ngrohtësisht nga mbreti i ri, babai i të cilit quhej gjithashtu Dhmitri, duke u bërë një nga këshilltarët më të besuar të Filipit. Sipas Polibit, Dhimitri ishte i rëndësishëm në kthimin e ambicieve të Filipit drejt Ilirisë dhe Romës. Në vitin 217 p.e.s, kur Filipi mësoi për fitoren e Hanibalit, gjeneralit kartagjenas, mbi romakët, në liqenin Trasimene, Filipi në fillim ia tregoi letrën vetëm Dhimitrit. Ndoshta duke parë një shans për të rimarrë zotërimet e tij në Iliri dhe për të marrë një masë hakmarrjeje ndaj Romës, Dhimitri e këshilloi menjëherë mbretin e ri të bënte paqe me etolët, me të cilët Filipi ishte në luftë, dhe ta kthente vëmendjen drejt perëndimit. Duke përmbledhur strategjinë e nevojshme për situatën, Polibi pohon se Dhimitri kishte thënë:

Sepse Greqia tashmë është plotësisht e bindur ndaj jush dhe do të mbetet e tillë: akejtë nga dashuria e vërtetë; Etolët nga tmerri që u kanë frymëzuar fatkeqësitë e tyre në luftën e sotme. Italia dhe kalimi juaj në të, është hapi i parë në fitimin e perandorisë universale, për të cilën askush nuk ka pretendim më të mirë se ju. Dhe tani është momenti për të vepruar kur romakët kanë pësuar një të kundërt.[30]

Filipi u bind lehtësisht dhe ndoqi këshillën e Dhimitrit. [31] Dëshmia e ndikimit të Dhmitrit mund të shihet në traktatin e aleancës midis Filipit dhe Hanibalit të vitit 215 p.e.s. Një nga nenet e tij specifikonte se çdo paqe e bërë me Romën do të përfshinte si kushte që romakët do të hiqnin dorë nga kontrolli i Korkyrës, Apolonisë, Epidamnit, Farosit, Dimalit, Parthinëve dhe Atintanëve dhe t'i kthenin Dhimitrit të Faros të gjitha territoret e tij tani në sundimi i Romës. [32] Në vitin 217 p.e.s, Filipi bëri luftë kundër Skerdilaidit, për të rimarrë disa territore të humbura së fundmi dhe për të zgjeruar kontrollin e tij drejt perëndimit. Polibi jep si motivet e Filipit (dhe të Dhimitrit) se:

… ai mendoi se ishte një çështje me rëndësi jetike që ta sillte Ilirinë në një gjendje të rregullt, me synimin për suksesin e të gjitha projekteve të tij dhe mbi të gjitha kalimin e tij në Itali. Sepse Dhimitri ishte aq i zellshëm për t'i mbajtur të nxehta këto shpresa dhe projekte në mendjen e mbretit, sa Filipi i pa në ëndërr edhe në gjumë dhe nuk mendoi për asgjë tjetër veç kësaj ekspedite italiane. Motivi i Demetrit në këtë veprim nuk ishte një konsideratë për Filipin, sepse ai sigurisht nuk ishte më i lartë se i treti në llogaritjet e Dhimitrit. Një motiv më i fortë se ai ishte urrejtja e tij ndaj Romës: por më e forta nga të gjitha ishte konsiderimi i perspektivave të tij. Sepse ai kishte vendosur që vetëm në këtë mënyrë ai mund të rimarrë principatën e tij në Faros.[33]

"Ëndrra" të tilla përfundimisht çuan në luftë me Romën, Luftën e Parë Maqedonase dhe më pas Luftën e Dytë Maqedonase.

Polibi fajësoi gjithashtu ndikimin e Dhimitrit për sjelljen tiranike të Filipit.[34] Një incident përfshiu rolin e dukshëm të Filipit në një masakër të kryer nga populli kundër udhëheqësve të tyre që ndodhi në Mesene në vitin 215 p.e.s.[35] pasi mbërriti në vendngjarje një ditë pas masakrës dhe duke dashur të kapë akropolin, Filipi pyeti këshilltarët e tij nëse zorrët e një sakrifice që ishte bërë tregonin se ai duhet të linte kështjellën ose ta mbante atë. Dhimitri iu përgjigj duke thënë: nëse e ke zemrën e një auguri, lëre sa më shpejt që të mundesh, por si një mbret trim dhe i mençur, mbaje, që të mos e lësh tani mund të mos kesh më kurrë një mundësi kaq të mirë, sepse vetëm kësht duke mbajtur dy brirët mund të mbash kaun nën kontrollin tuaj.[36]

Megjithatë, në këtë rast Filipi mori këshillën më të moderuar të Aratusit të Sikionit, i cili e këshilloi të largohej. Megjithatë, incidenti në Mesene shënoi fillimin e përkeqësimit të karakterit të Filipit, si dhe humbjen e popullaritetit të tij. [37] Duke e krahasuar Dhimitrin me Aratusin, Polibi thotë se jeta e Aratusit vërtetoi mjaftueshëm se ai nuk do të kishte kryer një akt të tillë ligësie, por se parime të tilla i përshtateshin saktësisht Dhimitrit të Faros. [38] Ndikimi moderator i Aratus kishte bërë që grekët ta konsideronin Filipin me favor, për shkak të madhështisë së karakterit që ai shfaq, ndërsa nën drejtimin e Dhimitrit, Filipi humbi vullnetin e mirë të aleatëve dhe kredinë e tij me pjesën tjetër të Greqisë [39]

Dhimitri u vra vitin e ardhshëm në përpjekje për të marrë Mesen. Pasi kishte hedhur poshtë këshillën e Dhimitrit vitin e kaluar, Filipi ishte kthyer në vitin 214 p.e.s, i vendosur që ta ndiqte atë. [40]

Shih edhe

Redakto

Literatura

Redakto
  • Livy, History of Rome, Rev. Canon Roberts (translator), Ernest Rhys (Ed.); (1905) London: J. M. Dent & Sons, Ltd.
  • Plutarch, "Aratus" in <i id="mwAXI">Plutarch's Lives</i>, Arthur Hugh Clough (editor), John Dryden (translator). Two volumes. Modern Library; Modern Library Paperback Ed edition (April 10, 2001). Downloadable version at Project Gutenberg. Vol. 2:  .
  • Polybius, Histories, Evelyn S. Shuckburgh (translator); London, New York. Macmillan (1889); Reprint Bloomington (1962).
  • Strabo, Geography, translated by Horace Leonard Jones; Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press; London: William Heinemann, Ltd. (1924). Books 8-9:  , Books 13-14:  . 

Referime

Redakto
  1. ^ Hammond, p. 257.
  2. ^ Budin (2000), p. 87; McGeough (2004), p. 69; Champion (2004), p. 113; Scullard (1980), p. 193; Chamoux, p 97; Sinnige, p. 104
  3. ^ Šašel Kos (2012).
  4. ^ Walbank (2002), p. 117; Hoyos, p. 201; Edwards, p. 475.
  5. ^ Wilkes, p. 115.
  6. ^ Wilkes, p. 162.
  7. ^ Épire, Illyrie, Macédoine: mélanges offerts au professeur Pierre Cabanes by Danièle Berranger, Pierre Cabanes, Danièle Berranger-Auserve, p. 136.
  8. ^ Polybius, 2.10; Wilkes, p. 160.
  9. ^ Polybius II,11,6
  10. ^ Wilkes, p. 161; Polybius, 2.11.
  11. ^ Polybius, 2.12.
  12. ^ Wilkes, p. 162; Errington, p. 91.
  13. ^ Polybius, 2.65.
  14. ^ Polybius, 3.16.
  15. ^ Appian, Illyrike 8
  16. ^ Polybius, 3.16, 4.16, 4.19.
  17. ^ For the Rhodians, who made their living as maritime traders, piracy was a serious problem; with Macedon and Egypt having abandoned their control in the Aegean, it fell to Rhodes to police these waters. See: Walbank (1970), p. 109 and Strabo, 14.2.5.
  18. ^ Polybius, 4.19.
  19. ^ Hammond 1968
  20. ^ Dell 1967b
  21. ^ Polybius, 3.16.1.
  22. ^ Rome and the Mediterranean to 133 B.C. By A. E. Astin, F. W. Walbank, M. W. Frederiksen
  23. ^ Wilkes, p. 163.
  24. ^ Appian, (Illyrike 8)
  25. ^ Polybius, 3.18–19.
  26. ^ Polybius (3.18-19)
  27. ^ Cassiu Dio. 12 frg.53
  28. ^ Épire, Illyrie, Macédoine: mélanges offerts au professeur Pierre Cabanes by Danièle Berranger, Pierre Cabanes, Danièle Berranger-Auserve, page 134
  29. ^ The Illyrians to the Albanians by Neritan Ceka pg~122-123
  30. ^ For Greece is already entirely obedient to you, and will remain so: the Achaeans from genuine affection; the Aetolians from the terror which their disasters in the present war have inspired them. Italy, and your crossing into it, is the first step in the acquirement of universal empire, to which no one has a better claim than yourself. And now is the moment to act when the Romans have suffered a reverse. (Polybius, https://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?lookup=Plb.+5.101 5.101]).
  31. ^ Polybius, 5.102–105.
  32. ^ Polybius, 7.9.
  33. ^ … he thought it a matter of the most vital importance to bring Illyria into a state of good order, with a view to the success of all his projects, and above all of his passage into Italy. For Demetrius was so assiduous in keeping hot these hopes and projects in the king's mind, that Philip even dreamed of them in his sleep, and thought of nothing else but this Italian expedition. The motive of Demetrius in so acting was not a consideration for Philip, for he certainly did not rank higher than third in the calculations of Demetrius. A stronger motive than that was his hatred of Rome: but the strongest of all was the consideration of his own prospects. For he had made up his mind that it was only in this way that he could ever recover his principality in Pharos.(Polybius, https://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?lookup=Plb.+5.108 5.108]).
  34. ^ Polybius, 5.12.
  35. ^ Strabo 8.4.8; Livy 32.21; Plutarch, Aratus 49.3; Walbank (1970), p. 72.
  36. ^ Polybius, 7.11.
  37. ^ Polybius, 7.12.
  38. ^ Polybius, 7.13.
  39. ^ Polybius, 7.14.
  40. ^ Polybius, 3.19; Walbank (1970), p. 78.
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Dhimitër_Fari&oldid=2561848"