Janua linguarum reserata
Janua linguarum reserata (Dera e hapur e gjuhëve, shpesh e përkthyer gabim si Porta e Gjuhëve dhe të ngjashme)[1] është një libër shkollor i shkruar nga filozofi dhe pedagogu çek Jan Amos Komenski në vitin 1629. Ai u botua në vitin 1631 në Leszno dhe shpejt u përkthye në shumicën e gjuhëve evropiane.
Sfondi
RedaktoNë vitin 1628, kur Habsburgët lejuan vetëm fenë katolike në monarkinë e tyre, shumë vëllezër çekë gjetën mërgim në Leszno, në Poloninë Katolike, ku protestantët toleroheshin. Komenenski formuloi idenë se gjuha nuk mund të mësohet pa lidhje me gjërat. Ai gjithashtu pa një lidhje të ngushtë midis gjuhës dhe njohurive, të cilat ai i konsideronte të kufizuara. Miqtë e tij e bindën që t'i shprehte këto ide në libra, nga të cilët Janua linguarum reserata ishte i pari. Komenski u frymëzua nga një libër shkollor latino-spanjoll i quajtur Janua linguarum, i botuar në Salamanca në vitin 1611 nga një murg hibernian William Bathe (ose Bateus). [2] Libri u botua në vitin 1617 në Londër në katër gjuhë (dy të tjerat janë anglisht dhe frëngjisht). Ky botim ndoshta iu shfaq Komenskit nga John Jonston . [1]
Përbërja dhe variacionet
RedaktoAjo u botua me emrin e plotë Janua linguarum reserata sive seminarium linguarum et scientiarum omnium (Dera e hapur e gjuhëve, ose shtrati i farës së të gjitha gjuhëve dhe shkencave). Përafërsisht 8000 fjalë janë vendosur në 1000 fjali [1] të ndara në rreth 100 kapituj. [1] Një version i thjeshtuar (rreth 1000 fjalë në shtatë kapituj) për fillestarët u botua me emrin Vestibulum në vitin 1932. [1] Janua linguarum ... u përshtat gjithashtu për skenën në vitin 1953–54 dhe u botua në Sárospatak me emrin Schola ludus seu encyclopaedia viva . [1] Ndahet në tetë pjesë dhe zhvillohet në Aleksandri nën udhëheqjen e Ptolemaeus Filadelfus . Personazhet kryesore të këshilltarëve të moshave të ndryshme janë Platoni, Eratostheni, Apolloni i Rodosit, Plini Plaku dhe Sokrati . Numri i aktorëve në tetë shfaqjet varion nga 33 (VI) deri në 88 (III). [1]
Jehona dhe përkthimet
RedaktoSistemi i ri enciklopedik dhe gjuhësor i bëri famë librit dhe autorit të tij, kështu që ai u bë i njohur për studiuesit evropianë. [3] Menjëherë pas botimit, libri u vlerësua gjerësisht, u ribotua dhe u përkthye, kështu që u bë libri më i përhapur në Evropë i kohës së tij, përveç Biblës . Një version çek u botua nga Komenski në Leszno në vitin 1633 me emrin Dveře jazyků otevřené . [1] Deri më tani vepra shtë përkthyer në mbi 12 gjuhë evropiane: [1] anglisht (botimi i parë anonim "pirat" Londër 1631 nga Johannes Anchoranus), polonisht (Gdańsk 1633), gjermanisht ( Leipzig 1633), frëngjisht (Londër 1633 ), italisht ( Leiden 1640), suedisht ( Stokholm 1641 ), holandisht ( Amsterdam 1642 ), greqisht ( Amsterdam 1643 ), hungarisht ( Bardejov 1643 ), spanjisht ( Valencia 1819–21 ) dhe arabisht (përkthyer nga Peter Golius, vëllai i Jacobus Golius, para vitit 1642, dhe përkthimet në gjuhë të tjera aziatike (turqisht, persisht, mongolisht dhe armenisht) u përgatitën, por asnjë kopje e tyre nuk ekziston. [1]
Komenski u befasua nga pritja entuziaste që pati libri. Ai lidhur më këtë shkroi: [3]
Nuk mund ta imagjinoja… që ky libër fëmijëror [do të] pritej me miratim universal nga bota e ditur. Këtë ma tregoi numri i burrave që më uruan suksese të përzemërta me zbulimin tim të ri dhe numri i përkthimeve në gjuhë të huaja. Sepse, jo vetëm që libri u përkthye në dymbëdhjetë gjuhë evropiane, pasi unë vetë i kam parë këto përkthime (latinisht, greqisht, bohem, polonisht, gjermanisht, suedisht, holandisht, anglisht, frëngjisht, spanjisht, italisht dhe hungarisht), por edhe në gjuhët aziatike - arabisht, turqisht dhe persisht - dhe madje edhe në mongolishten, e cila kuptohet nga të gjitha Inditë Lindore.
Janë 101 botime në bibliotekat çeke të botuara gjatë jetës së Komenskit; 18 botime të tjera u botuan para fundit të shekullit XVII. [4] Në shekullin XVIII, interesi u dobësua dhe u botua vetëm dhjetë herë. [1] Në disa botime u quajt Janua linguarum ... aurea ; disa te tjere kane Porta ne vend te Januas . [1] Një Januae linguarum reseratae vestibulum e thjeshtuar u botua më shumë se 40 herë gjatë jetës së Komenskit dhe u përkthye në 8 gjuhë.
Shiko gjithashtu
RedaktoReferime
Redakto- ^ a b c d e f g h i j k l Jan Kumpera: Jan Amos Komenský, poutník na rozhraní věků, Prague 1992, ISBN 80-85498-03-0, pp. 247–8, 296–8, 309
- ^ Will S. Monroe (1900a). Comenius and the Beginnings of Educational Reform. New York.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Mungon shtëpia botuese te vendodhja (lidhja) Digital version by archive.org, 2007 - ^ a b Will S. Monroe (1900a). Comenius and the Beginnings of Educational Reform. New York.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Mungon shtëpia botuese te vendodhja (lidhja)Will S. Monroe (1900a). Comenius and the Beginnings of Educational Reform. New York. Digital version by archive.org, 2007 - ^ Chisholm, Hugh, red. (1911). . Encyclopædia Britannica (në anglisht) (bot. 11th). Cambridge University Press.Chisholm, Hugh, ed. (1911). . Encyclopædia Britannica. 6 (11th ed.). Cambridge University Press. p. 759.