Somme

Somme ( shqiptimi frëngjisht: [sɔm]  ( dëgjoni)  ; Pikard: Sonme ; Shqip: Somë) është një departament i Francës, i vendosur në veri të vendit dhe i emërtuar sipas lumit Somë . Është pjesë e rajonit Hauts-de-France . Kishte një popullsi prej 570,559 banorësh në vitin 2019.

Soma Somme (Frëngjisht) Sonme (Pikardisht)
Departament
Ndërtesa e prefekturës së departamentit Somë në Amiens
Flamuri Stema
Vendndodhja e Somës në Francë
Shteti	Franca
Rajoni	Hauts-de-France
Prefektura	Amiens
Nënprefekturat	Abbeville Montdidier Péronne
Sipërfaqja
• Gjithsej	6.170 km2 (2,380 sq mi)
Popullsia  (Janar 2020)
• Gjithsej	568.748
• Dendësia	92/km2 (240/sq mi)
Zona kohore	UTC+1 (CET)
• Verës (DST)	UTC+2 (CEST)
Numri i departamentit	80
Qarqet	4
Kantonet	23
Komunat	772

Zona qendrore veriore e Somës ishte vendi i një sërë betejash gjatë Luftës së Parë Botërore, duke përfshirë Betejën veçanërisht të rëndësishme të Somës në 1916. Si rezultat i kësaj dhe betejave të tjera të zhvilluara në zonë, departamenti është shtëpia e shumë varrezave ushtarake dhe disa monumenteve kryesore që përkujtojnë ushtarët e shumtë nga vende të ndryshme që vdiqën në fushën e betejës . Beteja e Crécy e vitit 1346, një fitore e madhe angleze në fillim të Luftës Njëqindvjeçare, u zhvillua gjithashtu në këtë departament.

Gjeografia

Departamenti Somë është në rajonin Hauts-de-France dhe është i rrethuar nga departamentet : Pas-de-Calais, Nord, Aisne, Oise dhe Seine-Maritime . Në veriperëndim, ajo ka një bregdet në Kanalin Anglez . Lumenjtë kryesorë janë Somme dhe degët e tij ( Avre, Ancre dhe Noye, Authie ) si dhe Bresle .

Qytetet kryesore

Komuna më e populluar është Amiens, prefektura. As of 2019 , ka 9 komuna me më shumë se 5000 banorë:

Komuna	Emri në shqip	Popullsia (2019)
Amiens	Amjeni	134,706
Abbeville	Abevija	22,980
Albert	Alberti	9779
Péronne	Peroni	7577
Corbie	Korbi	6292
Montdidier	Montdieri	6113
Doullens	Duli	5890
Longueau	Longu	5765
Roye	Roja	5693

Betejat e Somës

Në fillim të Luftës së Parë Botërore, gjatë Garës për Detin e Shtatorit dhe Nëntorit 1914, Soma u bë vendi i Betejës së Albertit . Beteja ishte një angazhim pesë-ditor midis 25 dhe 29 shtatorit, me Ushtrinë e Dhjetë Franceze që sulmoi Albertin dhe shtynte drejt Bapaume, dhe Ushtria e Gjashtë Gjermane kundërsulmuese përsëri drejt Albertit. Linja u vendos rreth qytetit Thiepval dhe qëndroi atje deri në korrik 1916, kur Beteja e Somës u luftua në dhe rreth të njëjtit terren.

Beteja e Somës ishte një nga betejat më të kushtueshme të Luftës së Parë Botërore, për nga numri i viktimave në ushtri, pasi forcat aleate u përpoqën të depërtonin linjat gjermane përgjatë një fronti 40 km përpara në veri dhe në jug të lumit Somës . Aleatët fillimisht kishin menduar se Soma të ishte vendi i një prej disa sulmeve të mëdha të njëkohshme nga fuqitë aleate kundër Fuqive Qendrore në 1916. Sidoqoftë, përpara se të fillonin këto ofensiva, gjermanët sulmuan së pari, duke përfshirë aleatët në Betejën e Verdunit . Ndërsa kjo betejë u zvarrit, qëllimi i fushatës së Somës (e cila ishte ende në fazën e planifikimit) u zhvendos nga dhënia e një goditjeje vendimtare kundër Gjermanisë në tërheqjen e forcave gjermane nga Verduni dhe lehtësimin e forcave aleate atje. Deri në fund të tij, humbjet në Somë kishin tejkaluar ato në Verdun.

Ndërsa Verdun do të ngulitej thellë në ndërgjegjen kombëtare të Francës për breza me rradhë, Soma do të kishte të njëjtin efekt mbi brezat e britanikëve. Beteja mbahet mend më së miri për ditën e saj të parë, 1 korrik 1916, në të cilën britanikët pësuan 57,420 viktima, duke përfshirë 19,240 të vdekur - dita më e përgjakshme në historinë e Ushtrisë Britanike deri më sot. Sado e tmerrshme të ishte beteja për trupat e Perandorisë Britanike që vuajtën atje, ajo natyrisht preku edhe kombësitë e tjera. Në fund të betejës, britanikët kishin nxjerrë shumë mësime mbi luftën moderne, ndërsa gjermanët kishin pësuar humbje të pazëvendësueshme. Historiani britanik Sir James Edmonds deklaroi, "Nuk është e tepërt të pretendosh se themelet e fitores përfundimtare në Frontin Perëndimor u hodhën nga ofensiva e Somës e vitit 1916".

Për herë të parë, balli i brendshëm në Britani u ekspozua ndaj tmerreve të luftës moderne me publikimin e filmit propagandistik The Battle of the Somme, i cili përdori pamjet e ditëve të para të betejës.

Soma përjetoi luftë dy herë të tjera, në Betejëm e Parë dhe të Dytë të Somës në vitin 1918.

Demografia

Zhvillimi i popullsisë që nga viti 1801:

Popullsia në vite Viti Pop. ±% 1801 459,453 —     1806 494,642 +7.7% 1821 508,71 +2.8% 1831 543,924 +6.9% 1841 559,68 +2.9% 1851 570,641 +2.0% 1861 572,646 +0.4% 1872 557,015 −2.7% 1881 550,837 −1.1% 1891 546,495 −0.8% 1901 537,848 −1.6% 1911 520,161 −3.3% 1921 452,624 −13.0% 1931 466,626 +3.1% 1936 467,479 +0.2% 1946 441,368 −5.6% 1954 464,153 +5.2% 1962 488,225 +5.2% 1968 512,113 +4.9% 1975 538,462 +5.1% 1982 544,57 +1.1% 1990 547,825 +0.6% 1999 555,551 +1.4% 2006 564,319 +1.6% 2011 571,211 +1.2% 2016 572,744 +0.3%

Turizmi

Galeria e pamjeve

• 
  Fokë në gjirin e Somës
• 
  Pamje nga Mers-les-Bains
• 
  Amiens
• 
  Château de Rambures
• 
  Kapelë në Saint-Valery-sur-Somme