Kryengritja në Kosovë (1995–1998)
Kryengritja në Kosovë filloi në vitin 1995, pas Marrëveshjes së Dejtonit që i dha fund Luftës së Bosnjës. Në vitin 1996, Ushtria Çlirimtare e Kosovës (UÇK) filloi të sulmonte ndërtesat qeveritare dhe stacionet e policisë serbe. Kjo kryengritje do të çonte në luftën më intensive të Kosovës në shkurt të vitit 1998.[1][2]
| Kryengritja në Kosovë | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Pjesë e Luftërat Jugosllave | |||||
| |||||
| Palët pjesëmarrëse | |||||
 Ushtria Çlirimtare e Kosovës |
 Jugosllavia | ||||
| Komandantët dhe udhëheqësit | |||||
|
Sylejman Selimi |
Dragan Jakovljevic † | ||||
| Njesitë e përfshira | |||||
|
UÇK |
Ushtria Jugosllave | ||||
| Fuqia ushtarake | |||||
| Rreth 100 burra | E paditur | ||||
| Viktimat dhe humbjet | |||||
| E paditur | Te paktën 10 policë të vrarë | ||||
Prapaskenat
RedaktoKonflikti shqiptaro-serb i ka rrënjët në dëbimin e shqiptarëve në vitet 1877-1878 nga zonat që u përfshinë në Principatën e Serbisë. Armiqësia mes këtyre fraksioneve grindje mbetet e fortë edhe sot e kësaj dite. Vitet 1950 dhe 1960 ishin një periudhë e shënuar nga represioni dhe politikat antishqiptare në Kosovë nën drejtimin e Aleksandar Rankoviqit, një komunist serb, i cili më vonë u rrëzua dhe u shkarkua nga Tito. Gjatë kësaj kohe nacionalizmi për shqiptarët e Kosovës u bë një kanal për të lehtësuar kushtet e kohës. Në vitin 1968, zyrtarët serbë jugosllavë paralajmëruan për ngritje të nacionalizmit shqiptar dhe në nëntor pasuan trazira dhe demonstrata nga mijëra shqiptarë që kërkonin Kosovën të merrte statusin e republikës, një universitet të pavarur në gjuhën shqipe dhe disa për bashkim me Shqipërinë. Tito rishkroi kushtetutën jugosllave (1974) dhe u përpoq të adresonte ankesat shqiptare duke i dhënë provincës së Kosovës autonomi dhe kompetenca të tilla si veto në procesin e vendimmarrjes federale të ngjashme me atë të republikave. Kosova funksionoi si një republikë de facto sepse shqiptarët e Kosovës arritën aftësinë për të ndjekur afërsisht marrëdhënie të pavarura të jashtme, lidhje tregtare dhe kulturore me Shqipërinë, një universitet të pavarur në gjuhën shqipe dhe institut albanologjik, një shoqatë e Akademisë së Shkencave dhe Shkrimtarëve me aftësinë për të valëvitur flamurin shqiptar.
Pararendësit ushtarakë të UÇK-së (Ushtria Çlirimtare e Kosovës) filluan në fund të viteve 1980 me rezistencën e armatosur ndaj policisë serbe që përpiqej të merrte aktivistët shqiptarë në paraburgim. Para UÇK-së, anëtarët e saj kanë qenë pjesë e organizatave si Lëvizja Kombëtare e Kosovës dhe Lëvizja Popullore për Çlirimin e Kosovës. Themeluesit e UÇK-së së mëvonshme ishin të përfshirë në protestat e vitit 1981 në Kosovë. Shumë disidentë shqiptarë etnikë u arrestuan ose u zhvendosën në vendet evropiane, ku vazhduan aktivitetet subversive. Represioni i nacionalizmit shqiptar dhe nacionalistëve shqiptarë nga autoritetet në Beograd e forcoi lëvizjen për pavarësi dhe e përqendroi vëmendjen ndërkombëtare drejt gjendjes së vështirë të shqiptarëve të Kosovës.
Nga viti 1991 deri në vitin 1992, nacionalisti shqiptar Adem Jashari dhe rreth 100 shqiptarë të tjerë etnikë që dëshironin të luftonin për pavarësinë e Kosovës iu nënshtruan trajnimit ushtarak në komunën e Labinot-Malit në Shqipëri. Më pas, Ademi dhe shqiptarë të tjerë etnikë kryen disa akte sabotuese që kishin për qëllim aparatin administrativ serb në Kosovë. Në përpjekje për ta kapur ose vrarë atë, policia serbe rrethoi Ademin dhe vëllanë e tij të madh, Hamëzain, në shtëpinë e tyre në Prekaz më 30 dhjetor 1991. Në rrethimin që pasoi, një numër i madh i shqiptarëve të Kosovës u dyndën në Prekaz, duke detyruar serbët të tërhiqen nga fshati .
Ndërsa ishte në Shqipëri, Ademi u arrestua në vitin 1993 nga qeveria e Sali Berishës dhe u dërgua në burg në Tiranë përpara se të lirohej së bashku me militantët e tjerë shqiptarë të Kosovës me kërkesë të Ushtrisë Shqiptare. Ademi ndërmori disa sulme gjatë disa viteve të ardhshme, duke synuar Ushtrinë Jugosllave (VJ) dhe policinë serbe në Kosovë. Në pranverën e vitit 1993 në Aarau të Zvicrës u mbajtën mbledhjet “Vendlindja thërret”, të organizuara nga Xhavit Haliti, Azem Syla, Jashar Salihu e të tjerë.[3]
Strategu i UÇK-së, Xhavit Halili tha se në vitin 1993, UÇK-ja 'konsideroi dhe më pas hodhi poshtë modelet e IRA, PLO dhe ETA'. Disa gazetarë pohojnë se sulmi i majit 1993 në Drenas që la 5 policë serbë të vdekur dhe 2 të plagosur ishte i pari i kryer nga UÇK-ja.
Historia
Redakto1995
RedaktoNë fillim të viteve 1990, pati sulme ndaj forcave të policisë serbe dhe zyrtarëve të shërbimeve sekrete si hakmarrje për abuzimin dhe vrasjen e civilëve shqiptarë. Një polic serb u vra në vitin 1995, gjoja nga UÇK-ja. Që nga viti 1995, UÇK-ja u përpoq të destabilizonte rajonin, duke shpresuar se Shtetet e Bashkuara dhe NATO do të ndërhynin. Patrullave serbe u zunë pritë dhe policët u vranë. Vetëm vitin e ardhshëm organizata e UÇK-së mori përgjegjësinë për sulmet.
1996–1997
RedaktoUÇK-ja, fillimisht e përbërë nga disa qindra shqiptarë, sulmoi disa stacione policore dhe plagosi shumë policë në vitet 1996–1997.[4]
Në vitin 1996, e përjavshmja britanike The European botoi një artikull nga një ekspert francez ku thuhej se "shërbimet e inteligjencës civile dhe ushtarake gjermane janë përfshirë në trajnimin dhe pajisjen e rebelëve me qëllim të çimentimit të ndikimit gjerman në zonën e Ballkanit. (...) lindja e UÇK-së në vitin 1996 përkoi me emërimin e Hansjoerg Geiger si kreun e ri të BND-së (Shërbimit sekret gjerman). Burrat e BND-së ishin përgjegjës për përzgjedhjen e rekrutëve për strukturën komanduese të UÇK-së nga 500.000 kosovarët në Shqipëri. Ish-këshilltari i lartë i parlamentit gjerman Matthias Küntzel u përpoq të provonte më vonë se diplomacia sekrete gjermane kishte qenë instrumentale në ndihmën e UÇK-së që nga krijimi i saj.
Përfaqësuesit e UÇK-së u takuan me agjencitë e inteligjencës amerikane, britanike dhe zvicerane në vitin 1996, dhe ndoshta "disa vite më parë" dhe sipas The Sunday Times, "agjentët e inteligjencës amerikane kanë pranuar se kanë ndihmuar në trajnimin e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës para bombardimeve të NATO-s mbi Jugosllavinë".[5] Agjentët e inteligjencës megjithatë, mohuan, se ata ishin të përfshirë në armatosjen e UÇK-së.
Në shkurt të vitit 1996, UÇK-ja ndërmori një sërë sulmesh kundër stacioneve policore dhe punonjësve të qeverisë jugosllave, duke thënë se autoritetet jugosllave kishin vrarë civilë shqiptarë si pjesë e një fushate spastrimi etnik. Autoritetet serbe e denoncuan UÇK-në si organizatë terroriste dhe shtuan numrin e forcave të sigurisë në rajon. Kjo pati efektin kundërproduktiv të rritjes së besueshmërisë së UÇK-së embrionale në mesin e popullatës shqiptare të Kosovës. Më 22 prill 1996, 4 sulme ndaj personelit serb të sigurisë u kryen pothuajse njëkohësisht në disa pjesë të Kosovës.
Në janar 1997, forcat serbe të sigurisë vranë komandantin e UÇK-së Zahir Pajazitin dhe 2 udhëheqës të tjerë në një sulm në autostradën ndërmjet Prishtinës dhe Mitrovicës dhe arrestuan më shumë se 100 militantë shqiptarë.[6]
Ademi, si një nga themeluesit dhe udhëheqësit e UÇK-së, u dënua për terrorizëm në mungesë nga një gjykatë jugosllave më 11 korrik 1997. Human Rights Watch më pas e përshkroi gjykimin, në të cilin u dënuan edhe 14 shqiptarë të tjerë të Kosovës, që "dështoi të përputhej me standardet ndërkombëtare".[7]
Trazirat civile të vitit 1997 në Shqipëri i dhanë mundësi UÇK-së që të merrte sasi të mëdha armësh të grabitura nga depot e armatimit të ushtrisë shqiptare.[8] Një raport i inteligjencës i vitit 1997 thoshte se UÇK-ja merrte të ardhura nga trafiku i drogës, të përdorura për blerjen e armëve. UÇK-ja mori fonde të mëdha nga organizatat shqiptare të diasporës. Ekziston mundësia që në mesin e donatorëve të UÇK-së të ketë pasur njerëz të përfshirë në aktivitete të paligjshme siç është trafikimi i drogës, megjithatë nuk ekzistojnë dëshmi të mjaftueshme se vetë UÇK-ja ishte përfshirë në aktivitete të tilla.[9]
1998
RedaktoMuaj para bombardimeve të Jugosllavisë nga NATO, Këshilli i Atlantikut të Veriut tha se UÇK-ja ishte "iniciatorja kryesore e dhunës" dhe se ajo "kishte nisur atë që duket të jetë një fushatë e qëllimshme provokimi".[10][11]
James Bissett, ish-ambasador kanadez në Jugosllavi, Bullgari dhe Shqipëri, shkroi në vitin 2001 se raportet e mediave tregojnë se "qysh në vitin 1998, Agjencia Qendrore e Inteligjencës e ndihmuar nga Shërbimi Special Ajror Britanik po armatoste dhe stërviste anëtarët e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës në Shqipëri për të nxitur rebelim të armatosur në Kosovë” me shpresën se “NATO mund të ndërhyjë (...)”.[12]
Duke ndjekur Adem Jasharin për vrasjen e 1 polici serb, forcat serbe përsëri tentuan të sulmojnë kompleksin e Jasharit në Prekaz më 22 janar 1998.[13] Me mungesën e Ademit, mijëra shqiptarë të Kosovës zbritën në Prekaz dhe përsëri ia dolën t'i dëbojnë forcat serbe nga fshati dhe rrethina. Muajin tjetër, një njësi e vogël e UÇK-së u zu në pritë nga policët serbë. 4 serbë u vranë dhe 2 u plagosën në përleshjet që pasuan. Në të gdhirë të 5 marsit 1998, UÇK-ja ndërmori një sulm kundër një patrulle të policisë në Prekaz[14], e cila më pas u përgjigj me një operacion policie në kompleksin Jashari, i cili la 58 shqiptarë të vdekur, përfshirë Ademin dhe shumicën e anëtarëve të familjes së tij.[15] 4 ditë pas kësaj, u thirr një mbledhje e NATO-s, gjatë së cilës Madeleine Albright kërkoi një përgjigje anti-serbe.[16] NATO tani kërcënoi Serbinë me një përgjigje ushtarake.[17] Pasoi Lufta e Kosovës, me ndërhyrjen e mëvonshme të NATO-s, e cila filloi pas zbulimit të masakrës së Reçakut gjatë rrjedhës së luftës.
Sulmet
RedaktoNdërmjet viteve 1991 dhe 1997, kryesisht në vitet 1996–97, 39 persona u vranë nga UÇK-ja. Sulmet midis 1996 dhe shkurtit të vitit 1998 çuan në vdekjen e 10 policëve dhe 24 civilëve.[18]
UÇK-ja ndërmori 31 sulme në vitin 1996, 55 në vitin 1997 dhe 66 në janar dhe shkurt 1998.[19] Pasi UÇK-ja vrau 4 policë në fillim të marsit 1998, njësitet speciale të policisë serbe u hakmorrën dhe sulmuan 3 fshatra në Drenicë.[20] Numri i përgjithshëm i sulmeve nga UÇK-ja në vitin 1998 ishte 1470, krahasuar me 66 një vit më parë.[21] Pas intensifikimit të sulmeve kundër policisë jugosllave në vitin 1998, siguria u rrit si dhe prania e personelit të Ushtrisë Jugosllave,[22] e cila çoi në Luftën e Kosovës.
Shiko edhe
RedaktoReferime
Redakto- ^ "Insurgency in Kosovo (1995–1998)", Wikipedia (në anglisht), 2022-12-19, marrë më 2022-12-19
- ^ Quackenbush, Stephen L. (2014-08-12). International Conflict (në anglisht). SAGE. ISBN 978-1-4522-4098-5.
- ^ Perritt, Henry H. (2010-10-01). Kosovo Liberation Army: The Inside Story of an Insurgency (në anglisht). University of Illinois Press. ISBN 978-0-252-09213-8.
- ^ Kushner, Harvey W. (2002-11-26). Encyclopedia of Terrorism (në anglisht). SAGE Publications. ISBN 978-1-4522-6550-6.
- ^ "CIA Aided Kosovo Guerrilla Army All Along". archive.globalpolicy.org. Marrë më 2023-02-20.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Perritt, Henry H. (2010-10-01). Kosovo Liberation Army: The Inside Story of an Insurgency (në anglisht). University of Illinois Press. ISBN 978-0-252-09213-8.
- ^ Abrahams, Fred; Andersen, Elizabeth (1998). Humanitarian Law Violations in Kosovo (në anglisht). Human Rights Watch. ISBN 978-1-56432-194-7.
- ^ Pavkovic, A. (2000-07-24). The Fragmentation of Yugoslavia: Nationalism and War in the Balkans (në anglisht). Springer. ISBN 978-0-230-28584-2.
- ^ "U.S. Senate Republican Policy Committee". irp.fas.org. Marrë më 2023-02-20.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Allan, Stuart; Zelizer, Barbie (2004-07-15). Reporting War: Journalism in Wartime (në anglisht). Taylor & Francis. ISBN 978-0-203-49756-2.
- ^ Hammond, Philip (2018-07-30). Framing post-Cold War conflicts: The media and international intervention (në anglisht). Manchester University Press. ISBN 978-1-5261-3091-4.
- ^ "We created a monster". www.deltax.net. Marrë më 2023-02-20.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Elsie, Robert (2010-11-15). Historical Dictionary of Kosovo (në anglisht). Scarecrow Press. ISBN 978-0-8108-7483-1.
- ^ Bartrop, Paul R. (2012-07-06). A Biographical Encyclopedia of Contemporary Genocide: Portraits of Evil and Good (në anglisht). ABC-CLIO. ISBN 978-0-313-38679-4.
- ^ Judah, Tim (2002-01-01). Kosovo: War and Revenge (në anglisht). Yale University Press. ISBN 978-0-300-09725-2.
- ^ "British documentary substantiates US-KLA collusion in provoking war with Serbia". World Socialist Web Site (në anglisht). Marrë më 2023-02-20.
- ^ "British documentary substantiates US-KLA collusion in provoking war with Serbia". World Socialist Web Site (në anglisht). Marrë më 2023-02-20.
- ^ Radan, Professor Peter; Pavkovic, Dr Aleksandar (2013-04-28). The Ashgate Research Companion to Secession (në anglisht). Ashgate Publishing, Ltd. ISBN 978-1-4094-7652-8.
- ^ Walling, Carrie Booth (2013-07-01). All Necessary Measures: The United Nations and Humanitarian Intervention (në anglisht). University of Pennsylvania Press. ISBN 978-0-8122-0847-4.
- ^ Walling, Carrie Booth (2013-07-01). All Necessary Measures: The United Nations and Humanitarian Intervention (në anglisht). University of Pennsylvania Press. ISBN 978-0-8122-0847-4.
- ^ Walling, Carrie Booth (2013-07-01). All Necessary Measures: The United Nations and Humanitarian Intervention (në anglisht). University of Pennsylvania Press. ISBN 978-0-8122-0847-4.
- ^ Grigorova, Lyubov; Gurr, Ted Robert (2013). Crime-terror Alliances and the State: Ethnonationalist and Islamist Challenges to Regional Security (në anglisht). Routledge. ISBN 978-0-415-50648-9.