Wikipedia

Ushtria Çlirimtare e Kosovës

Organizatë paraushtarake shqiptare (1991–1999)
(Përcjellë nga UÇK)

Ushtria Çlirimtare e Kosovës (UÇK) ishte një forcë politiko–ushtarake e popullit shqiptar të Kosovës, e cila luftoi për Pavarësinë e Kosovës dhe për çlirimin e saj nga sundimi i ashpër i Serbisë gjatë viteve 1990–1999. UÇK-ja e kishte zanafillën nga Lëvizja Popullore e Kosovës. Si Lëvizja Popullore ashtu edhe UÇK-ja e realizoi veprimtarinë e vet si brenda ashtu edhe jashtë Kosovës.

Ushtria Çlirimtare e Kosovës
Pjesëmarrës në Luftën e Kosovës
Emblema e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës.

Flamuri i Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës.
Aktiv në vitet1990 – 1999
Ideologjia
Leaders
Shtabi i përgjithsëmShtabi i Përgjithshëm i Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës
Area of operations
Madhësia17.000 – 20.000 luftëtarë
Pasuar nga Trupat e Mbrojtjes së Kosovës (1999–2009)

Ushtria Çlirimtare për Preshevë, Medvegjë dhe Bujanoc

Ushtria Çlirimtare Kombëtare
Aleatët Shqipëria
FARK-u
Kundërshtarët
Beteja dhe luftëra

Pararendësit ushtarakë të UÇK-së filluan në fund të viteve 1980 me rezistencë të armatosur ndaj policisë jugosllave duke u përpjekur të merrte aktivistët shqiptarë në paraburgim. Në fillim të viteve 1990 pati sulme ndaj forcave të policisë dhe zyrtarëve të shërbimit sekret serb që abuzuan me civilët shqiptarë. Nga mesi i vitit 1998 UÇK-ja ishte e përfshirë në betejë frontale edhe pse ishte më e madhe se numri dhe jashtë armëve. Konflikti u përshkallëzua nga viti 1997 e tutje për shkak të ushtrisë jugosllave që u kundërpërgjigj me një goditje në rajon që rezultoi në dhunë dhe zhvendosje të popullsisë. Gjakderdhja, spastrimi etnik i mijëra shqiptarëve që i çuan në vendet fqinje dhe potenciali i tij për të destabilizuar rajonin provokoi ndërhyrje nga organizatat ndërkombëtare, si Kombet e Bashkuara, NATO dhe OJQ-të. NATO mbështeti UÇK-në dhe ndërhyri në emër të saj në mars 1999.

Në shtator 1999, me përfundimin e luftimeve dhe një forcë ndërkombëtare brenda Kosovës, UÇK-ja u shpërbë zyrtarisht dhe mijëra anëtarë të saj hyrën në Trupat e Mbrojtjes së Kosovës (TMK), një organizatë civile e mbrojtjes emergjente që zëvendësoi UÇK-në dhe Forcën Policore të Kosovës, siç ishte parashikuar në Rezolutën 1244 të Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara. Përfundimi i Luftës së Kosovës rezultoi në shfaqjen e grupeve guerile dhe organizatave politike të dala nga UÇK-ja duke vazhduar luftimet e dhunshme në Luginën e Preshevës (1999–2001) dhe Maqedoninë veri-perëndimore (2001), të cilat rezultuan në bisedime paqeje dhe të drejta më të mëdha shqiptare. Ish–drejtuesit e UÇK-së gjithashtu hyrën në politikë, disa prej tyre arritën në zyra të rangut të lartë.

UÇK-ja mori fonde të mëdha nga organizatat e diasporës shqiptare. Ka pasur akuza se ka përdorur narkoterrorizëm për të financuar operacionet e saj. Në prill 2014, Kuvendi i Kosovës shqyrtoi dhe miratoi krijimin e një gjykate speciale për të gjykuar rastet që përfshinin krime dhe abuzime të tjera të rënda të supozuara të kryera në 1999–2000 nga anëtarët e UÇK-së. Në qershor 2020, Dhomat e Specializuara të Kosovës dhe Zyra e Prokurorit të Specializuar ngritën aktakuzë për krime kundër njerëzimit dhe krime lufte kundër një numri të ish–pjesëtarëve të UÇK-së, përfshirë presidentin e Kosovës Hashim Thaçi.

Fazat e veprimtarisë

Redakto

Faza e parë

Redakto

Gjatë viteve 1981-1990 ishte faza e kristalizimit të idesë së luftës së armatosur, që u karakterizua nga përpjekjet për organizimin politik dhe për ngritjen e ndërgjegjes kombëtare në nivelin e përgjegjësisë historike.

Faza e dytë

Redakto

Prej pranverës 1991 deri në shkurt 1998 u organizuan konkretisht njësitet të vogla guerile dhe fillimi i aksioneve të armatosura kundër policisë serbe. Në vitin 1991 një grup atdhetarësh të ardhur nga Kosova, Zvicra e vende të tjera, me Adem Jasharin në krye, u stërvitën ushtarakisht për rezistendcë të armatosur guerile. Adem Jashari i pari krijoi grupin e Drenicës dhe në vitin 1992 filloi aksionet e para luftarake. Më 5 prill 1993, në kullën e tij u organizua një mbledhje me luftëtarët e njësiteve guerile dhe veprimtarët politikë. Adem Jashari propozoi që të gjitha aksionet të kryheshin në emër të Ushtrisë së Kosovës. Në këtë mbledhje u mor vendimi për emërimin e Adem Jasharit Komandant i Përgjithshëm i Ushtrisë së Kosovës, e cila në vjeshtën e vitit 1994 mori emrin Ushtria Çlirimtare e Kosovës (UÇK).[nevojitet citimi]

Adem Jashari i bashkërendoi veprimet me zonat e tjera, si me grupin e Llapit – që udhëhiqej nga Zahir Pajaziti etj. me grupin e Dukagjinit që drejtohej nga Luan Haradinaj, Ardian Krasniqi etj. Në nëntor të vitit 1994, pas aksionit në Drenas (ish-Gllogofc), UÇK-ja doli me komunikatën e parë, duke marrë mbi vete të gjitha aksionet e kryera që deri atëherë kishin mbetur anonime. Hapur në publik, ajo u shfaq më 28 nëntor 1997, gjatë ceremonisë së varrimit të arsimtarit Halit Geci nga Llausha e Skenderajt, të vrarë nga policia serbe. Në atë ceremoni, në tribunë u ngjitën të veshur me uniformën e UÇK-së luftëtarët e UÇK-së dhe komandantët e ardhshëm: Rexhep Selimi, Mujë Krasniqi dhe Daut Haradinaj. Në shkurt – mars 1998, Adem Jashari me njësitin e tij ushtarak, vuri nën kontrollin e UÇK-së territorin e Drenicës. Forca të shumta ushtarako-policore të armatosura me autoblinda e artileri të rendë sulmuan Drenicën. Adem Jashari luftoi tri ditë e net nga kulla e tij, së bashku me gjithë  lagjen Jashari e familjen prindër, vëllezër, gra dhe fëmijë. Asnjë nga anëtarët e familjes dhe shumë nga farefisi nuk pranuan të largohen, por luftuan derisa ranë heroikisht 56 veta: burra, gra dhe fëmijë nga mosha 5 deri 74 vjeç, të gjithë sa u gjendën në kullat e Jasharajve luftuan deri ne vdekje.[nevojitet citimi]

Me vendim të SHP të UÇK-së Adem Jashari është shpallur komandant legjendar dhe Hero Kombëtar nga Presidenti Thaçi.[nevojitet citimi]

Faza e tretë

Redakto

Faza e tretë (mars 1998 – shtator 1998) filloi pas rënies së Adem Jasharit, kur UÇK-ja u rrit me shpejtësi dhe u shtri menjëherë në të gjitha viset dhe anët e Kosovës. Gjatë kësaj faze UÇK-ja çliroi zona të tëra, krijoi bazat e veta strategjike, u armatos, u krijuan repartet e rregullta, të cilat përgatiteshin në qendrat e stërvitjes, sipas kushteve të një ushtrie bashkëkohore. Në pranverë dhe verë 1998, UÇK-ja vuri nën kontroll degëzimet e rrugëve më strategjike në Kosovën qendrore. Forcat ushtarako-policore serbe u detyruan të tërhiqen nëpër qytetet e mëdha të Kosovës. Takimi i diplomatit amerikan Richard Hollbruk (qershor 1998) me përfaqësuesit e UÇK-së në Junik, shënoi njohjen e saj nga SHBA-ja dhe, më pas nga Evropa, gjë që u konkretizua më Konferencën Ndërkombëtare të Rambujesë për Kosovën, kur UÇK-ja u njoh ndërkombëtarisht, dhe mori rolin udhëheqës në delegacionin shqiptar. Mësymja e madhe serbe në gusht – shtator 1998, i shkaktoi UÇK-së humbje dhe e detyroi të lëshonte një pjesë të madhe të zonave të lira. Ajo u tërhoq në zonat malore. Forcat ushtarake serbe u futën nëpër fshatra dhe në zonat urbane, që mbaheshin nga UÇK-ja, si Rahoveci, Malisheva etj, dhe kryen masakra, djegie e shkatërrime të mëdha, për të larguar popullsinë, që ishte mbështetja kryesore e UÇK-së.

Faza e katërt

Redakto

Faza e katërt (tetor 1998 – qershor 1999) filloi pas mësymjes serbe, kur UÇK-ja, megjithëse mori goditje të rëndë nuk u asgjësuan, siç ishte qëllimi e siç deklaronte Serbia; UÇK-ja u bë dhe më e fortë se më parë; u riorganizua shpejt me formacione më të mëdha, në brigada. Kjo fazë u karakterizua nga zhvillimi i luftimeve në të gjithë hapësirën e Kosovës, pa vija fronti të përcaktuara, duke dhënë goditje më të fuqishme armikut shekullor. Bazat strategjike, Shtabi i Përgjithshëm, spitalet, radioja “Kosova e lirë” dhe agjencia “Kosovapress” etj, u mbrojtën me çdo kusht në Malet e Berishës. Qenë bërë edhe përgatitjet për botimin e një gazete të kohëpaskohshme te "Radio-Kosova e Lirë" dhe "Kosovapresi", mirëpo mungonin kushtet elementare; pastaj filluan sulmet e armikut dhe u kufizuan mundësitë për një botim të shpejtë.

Në këtë fazë, krahas mobilizimit vullnetar, me vendim të Shtabit të Përgjithshëm u zbatua edhe mobilizimi i detyrueshëm për luftë. Thirrjes për luftë iu përgjigje vullnetarisht populli, por edhe një pjesë e konsiderueshme të emigruarish, djem e vajza që jetonin e punonin në vendet e Evropës Perëndimore, në SHBA e gjetiu. Në SHBA u krijua “Batalioni Atlantik”, i cili, pasi u stërvit dhe u armatos jashtë Kosovës, u fut në luftë në frontin e Koshares dhe në atë të Pashtrikut.

Strategjia e luftës së Kosovës përbëhet nga dy pjesë: strategjia politike dhe strategjia ushtarake:[2]

Strategjia politike përmbante konceptin e ndërgjegjësimit e të mobilizimit të popullit shqiptar të Kosovës për luftën e armatosur kundër pushtimit serb, si e vetmja rrugë për fitoren e lirisë, duke siguruar mbështetjen mbarëkombëtare dhe duke bindur faktorin ndërkombëtar për drejtësinë e luftës. Kjo strategji u përpunua nga Drejtoria Politike e UÇK-së.

SHP i UÇK-së, jo pa vështirësi, ia arriti qëllimit të bindte shqiptarët për mundësitë e mposhtjes së Serbisë me luftë dhe faktorin ndërkombëtar për ta njohur dhe mbështetur luftën e drejt të shqiptarëve. U hodh poshtë çdo akuzë ndaj UÇK-së, si forcë “terroriste”, si lëvizje revolucionare “marksiste-leniniste” apo si lëvizje “fundamentaliste islamike”. Përpunimi i strategjisë politike, bazuar në parimet universale të dokumenteve ndërkombëtare dhe të zbatuara me korrektësi në fushën e luftës nga UÇK-ja, e cila nuk vriste gra e fëmijë, civilë të paarmatosur, robërit e luftës i trajtonte me humanizëm, në përputhje me normat ndërkombëtare të luftës etj, e bindi botën demokratike për drejtësinë e luftës që zhvillonte dhe siguroi mbështetjen e SHBA-së e të NATO-s, si faktorë të fuqishëm të jashtëm për çlirimin e Kosovës.

Strategjia ushtarake përmblidhte konceptin e vazhdimësisë në rritje të luftës së armatosur, duke kaluar nga njësitet e vogla në njësi të mëdha, derisa e gjithë Kosova të ngrihej në këmbë dhe të shndërrohej në forcë asgjesuese për armikun, për ta detyruar atë të largohej nga toka e okupuar e Kosovës. Megjithë përpjekjet që u bënë, nuk u arrit që i gjithë populli të përfshihej në luftë për shkakun kryesor se i mungonin armët.

Taktika e luftës evoloi sipas fazave. Në fazën e dytë – luftë sipas taktikës guerile, në fazën e tretë – krijimi i zonave të lira, bllokimi i rrugëve të komunikacionit dhe mbrojtja e zonave të lira nëpërmjet luftës ballore nga pozicione të përgatitura me punime xheniere. Taktika e luftës pozicionale iu imponua UÇK-së nga domosdoshmëria e mbrojtjes së popullsisë prej masakrave serbe. Përdorimi i kësaj taktike, me anën e së cilës u krijuan zona të tëra të lira, ia rriti shpejt autoritetin UÇK-së në Kosovë e në botë. Në fazën e katërt, të mësymjes së madhe serbe për spastrimin rrënjësor etnik të Kosovës, ishte e pamundur të zhvillohej kudo luftë ballore. Prandaj u hoq dorë nga mbajtja me çdo kusht e zonave të lira, përveç bazave strategjike dhe korridoreve të furnizimit.[3] Në këtë fazë u kalua në luftën pa front të rregullt, duke dhënë goditje të fuqishme me reparte e brigada në të gjithë Kosovën. Këtë e diktoi edhe fakti se me fillimin e bombardimeve të NATO-s, forcat serbe u shkoqën, u shpërndanë e u maskuan nëpër qendra të banuara, në shtëpitë dhe pronat e shqiptarëve. Veprimet e UÇK-së, gjatë kësaj kohe, u bashkërenduan me sulmet ajrore të NATO-s.

Organizimi dhe udhëheqja

Redakto
 
Emblema e UÇK-së.

Shtabi i Përgjithshëm

Redakto
Artikulli kryesor: Shtabi i Përgjithshëm i Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës

Shtabi i Përgjithshëm i Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës ishte selia qendrore dhe struktura udhëheqëse e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës.[4] Drejtues Politik ishte Hashim Thaqi dhe Komandant i Shtabit të Përgjithshëm ishte Gjeneral Lejtnant Agim Çeku nga Dukagjini.

Shtabi i Përgjithshëm u themelua në nëntor të vitit 1994, kur doli komunikata e parë. Në mbledhjen themeluese morën pjesë: Adem Jashari, Xhavit Haziri, Nait Hasani, Azem Syla, Xhavit Haliti, Sokol Bashota e më vonë iu bashkangjit edhe Zahir Pajaziti etj. Shtabi i Përgjithshëm u zgjerua dhe u kualifikua me zhvillimin e luftës dhe rritjen e UÇK-së. Ai përbëhej nga dy pjesë kryesore: drejtoria politike e drejtuar nga Hashim Thaçi dhe shtabi ushtarak, i përbërë nga drejtoritë operative: të zbulimit, të logjistikës, të personelit dhe mobilizimit, të ndërlidhjes, të financës, të policisë ushtarake, të informimit, etj. Shtabi ushtarak u drejtua nga Komandant i Përgjithshëm i UÇK-së Azem Syla. Anëtarë të shtabit ishin: Hashim Thaçi, Sokol Bashota, Jakup Krasniqi, Bislim Zyrapi, Rexhep Selimi, Kadri Veseli, Ramë Buja, Lahi Ibrahimaj Fatmir Limaj etj. Në përbërje të drejtorisë politike qenë: Adem Demaçi, Xhavit Haliti, Bardhyl Mahmuti, Jakup Krasniqi, Ramë Buja etj. Karakteristikat kryesore të UÇK-së ishte Lufta e drejt dhe përcaktimi për t’u sakrifikuar për lirinë e atdheut.Aktet e saj të heroizmit përbëjnë pika kulmore nga më të lartat që njeh historia jonë kombëtare e kohës më të re.[5][6]

Pas përfundimit të luftës në Kosovë më 1999, në pajtim me marrëveshjet e dala nga bisedimet e Rambujesë mes delegacionit kosovar dhe përfaqësuesve të OKB-së, UÇK-ja u transformua në Trupat Mbrojtëse të Kosovës.

Përbërja

Redakto
 
Shtatorja e Hamëz Jasharit.

Në fazën e parë u krijuan grupet e vogla guerile, sipas skemave tepër konspirative të luftës ilegale. Në fazën e dytë u zgjeruan grupet, u rrit numri i luftëtarëve, u njohën komandantët. Në fazën e tretë u krijuan repartet e organizuara nga oficerë profesionistë, që erdhën në Kosovë nga Kroacia, Bosnja, si dhe nga ata që kishin dezertuar nga ushtria jugosllave e disa vullnetarë nga Shqipëria. UÇK-ja mori plotësisht formë të rregullt, me rreshtim organik, me uniformë, me armatim, me kazerma dhe qendra stërvitore etj, brenda në Kosovë dhe jashtë saj. Në fazën e fundit të katërt, struktura organizative u ndërtua me brigada, si njësi më të fuqishme luftarake. Në maj 1999 struktura e UÇK-së përbëhej nga:

Nr. Shtabi i Përgjithshëm Sasia e brigadave
1 Zona Operative e Drenicës 4
2 Zona Operative e Llapit 4
3 Zona Operative e Dukagjinit 8
4 Zona Operative e Pashtrikut 6
5 Zona Operative e Shalës 4
6 Zona Operative e Nerodimjes 3
7 Zona Operative e Karadakut 3

UÇK arriti nga 40.000 deri në 50.000 trupa. Me këtë forcë UÇK-ja përballoi mësymjen serbe të pranverës 1999 dhe në aleancë me NATO-n, ajo nga toka dhe Aleanca nga ajri, e detyruan ushtrinë serbe ta lëshonte Kosovën. Më 10 qershor 1999, UÇK-ja hyri në Prishtinë dhe në qytetet tjera të Kosovës.

Logjistika

Redakto

Problemi më i vështirë për UÇK-në ishte furnizimi me armë e municione. Ato u siguruan jashtë vendit dhe u futën në Kosovë, duke kapërcyer vështirësi e pengesa të jashtëzakonshme, që kushtuan shumë jetë njerëzish. Një pjesë e vogël u siguruan nga perëndimi e nga tregtarët e vendeve përrreth. Armatimi i UÇK-së ishte armatim i lehtë: automatikë, mitraloza, mortaja dhe topa kundërtank. Kontributin më të madh për logjistikën e UÇK-së e dha popullata e Kosovës, kosovarët që ishin emigrantë në perëndim, nëpërmjet financimit të grumbulluar në fondin ”Atdheu në rrezik, Vendlindja thërret”.[nevojitet citimi]

Prapaskena

Redakto

Një pararendës kyç i Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës ishte Lëvizja Popullore e Kosovës (LPK). Ky grup, i cili argumentonte se liria e Kosovës mund të fitohej vetëm përmes luftës së armatosur, daton që nga viti 1982 dhe luajti një rol vendimtar në krijimin e UÇK-së në vitin 1993. Mbledhja e fondeve filloi në vitet 1980 në Zvicër nga mërgimtarët shqiptarë të dhunës së vitit 1981 dhe emigrantët e mëvonshëm. Slobodan Millosheviçi revokoi autonominë e Kosovës në vitin 1989, duke e rikthyer rajonin në statusin e tij të vitit 1945, duke i dëbuar shqiptarët etnikë nga burokracia kosovare dhe duke i shtypur me dhunë protestat. Në përgjigje, shqiptarët e Kosovës themeluan Lidhjen Demokratike të Kosovës (LDK). E kryesuar nga Ibrahim Rugova, qëllimi i saj ishte pavarësia nga Serbia, por me mjete paqësore. Për këtë qëllim, LDK krijoi dhe zhvilloi një "shtet paralel" me një fokus të veçantë në arsim dhe kujdes shëndetësor.

Nacionalizmi shqiptar ishte një parim qendror i UÇK-së dhe shumë në radhët e saj mbështetën krijimin e një Shqipëria të Madhe, e cila do të përfshinte të gjithë shqiptarët në Ballkan, duke theksuar kulturën, etninë dhe kombin shqiptar. Ajo u konsiderua një grup terrorist deri në shpërbërjen e Jugosllavisë.[7] Vetë UÇK-ja mohoi krijimin e një 'Shqipërie të Madhe'. UÇK-ja e bëri emrin e saj të njohur publikisht për herë të parë në vitin 1995, dhe një paraqitje e parë publike pasoi në vitin 1997, në të cilën kohë anëtarësia e saj ishte ende vetëm rreth 200. Kritike ndaj progresit të bërë nga Rugova, UÇK-ja mori mbështetje nga Marrëveshjet e Dejtonit të vitit 1995 - këto nuk i dhanë asgjë Kosovës, dhe kështu gjeneruan një refuzim më të përhapur të metodave paqësore të LDK-së - dhe nga armët e plaçkitura që u derdhën në Kosovë pas rebelimit shqiptar të vitit 1997. Gjatë viteve 1997–98, Ushtria Çlirimtare e Kosovës eci përpara LDK-së së Rugovës, një fakt i ilustruar qartë nga Hashim Thaçi i UÇK-së që udhëhoqi shqiptarët e Kosovës në negociatat e Rambujesë të pranverës së vitit 1999, me Rugovën si zëvendës të tij.

Në shkurt të vitit 1996, UÇK-ja ndërmori një seri sulmesh kundër stacioneve të policisë dhe oficerëve të qeverisë jugosllave, duke thënë se kishin vrarë civilë shqiptarë si pjesë e një fushate spastrimi etnik. Më vonë atë vit, e përjavshmja britanike The European botoi një artikull nga një ekspert francez ku thuhej se "shërbimet e inteligjencës civile dhe ushtarake gjermane kanë qenë të përfshira në trajnimin dhe pajisjen e rebelëve me qëllim forcimin e ndikimit gjerman në zonën e Ballkanit. (...) Lindja e UÇK-së në vitin 1996 përkoi me emërimin e Hansjoerg Geiger si kreu i ri i BND-së (Shërbimit Sekret Gjerman). (...) Njerëzit e BND-së ishin përgjegjës për përzgjedhjen e rekrutëve për strukturën komanduese të UÇK-së nga 500,000 kosovarë në Shqipëri." Matthias Küntzel u përpoq të provonte më vonë se diplomacia sekrete gjermane kishte qenë instrumentale në ndihmën e UÇK-së që nga krijimi i saj.

Autoritetet serbe e denoncuan UÇK-në si një organizatë terroriste dhe rritën numrin e forcave të sigurisë në rajon. Kjo pati efektin e rritjes së besueshmërisë së UÇK-së embrionale midis popullsisë shqiptare të Kosovës. Jo shumë kohë para se të fillonte veprimi ushtarak i NATO-s, Komiteti Amerikan për Refugjatët dhe Imigrantët raportoi se "sulmet e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës ... synonin të 'pastronin' Kosovën nga popullsia e saj serbe etnike".

Një nga qëllimet e përmendura nga komandantët e UÇK-së ishte formimi i Shqipërisë së Madhe, koncept irredentist i tokave që konsiderohen si atdheu kombëtar nga shumë shqiptarë, që përfshin Kosovën, Shqipërinë dhe pakicën etnike shqiptare të Maqedonisë dhe Malit të Zi fqinjë.[8][9][10]

Lufta e Kosovës

Redakto
Artikulli kryesor: Lufta e Kosovës

Midis 5 dhe 7 marsit 1998, Ushtria Jugosllave nisi një operacion në Prekaz. Operacioni pasoi një shkëmbim zjarri të mëparshëm (28 shkurt) në të cilin u vranë katër policë dhe disa të tjerë u plagosën; Adem Jashari, një udhëheqës i UÇK-së, iku. Në Prekaz, u vranë 28 militantë, së bashku me 30 civilë, shumica prej të cilëve i përkisnin familjes së Jasharit. Amnesty International pretendoi se ishte një operacion ushtarak i përqendruar kryesisht në eliminimin e Jasharit dhe familjes së tij.[11]

Më 23 prill 1998, Ushtria Jugosllave (UJ) i zuri pritë UÇK-së pranë kufirit shqiptaro-jugosllav. UÇK-ja ishte përpjekur të kontrabandonte armë dhe furnizime në Kosovë. Ushtria Jugosllave, megjithëse shumë më e pakët në numër, nuk pati viktima, ndërsa 19 militantë u vranë.

Sipas Roland Keith, një drejtor i zyrës në terren të Misionit të Verifikimit të OSBE-së në Kosovë:

Me mbërritjen time, lufta u zhvillua gjithnjë e më shumë në një konflikt me intensitet të mesëm, pasi pritat, shkelja e linjave kritike të komunikimit dhe rrëmbimi i forcave të sigurisë nga UÇK-ja rezultuan në një rritje të konsiderueshme të viktimave qeveritare, të cilat nga ana tjetër çuan në operacione të mëdha hakmarrëse të sigurisë jugosllave... Deri në fillim të marsit, këto operacione terrori dhe kundër-terrori çuan në ikjen e banorëve të shumë fshatrave ose shpërndarjen në fshatra, qytete ose kodra të tjera për të kërkuar strehim... Situata ishte e qartë se provokimet e UÇK-së, siç u pa personalisht në pritat e patrullave të sigurisë që shkaktuan viktima fatale dhe të tjera, ishin shkelje të qarta të marrëveshjes së tetorit të kaluar dhe Rezolutës 1199 të Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara.

Në një moment gjatë Luftës së Kosovës, UÇK-ja ndryshoi taktikat e saj nga operacionet "godit dhe ik" në luftë konvencionale. Në korrik 1998, UÇK-ja pushtoi qytetet e Rahovecit dhe Malishevës dhe zgjeroi pushtimin e territorit në 40% të Kosovës. Megjithatë, pa fuqi punëtore dhe armatim të rëndë të mjaftueshëm për të mbrojtur fitimet e tyre, të dy qytetet ranë shpejt në duart e forcave jugosllave. Pushtimi i Rahovecit nga ana e tyre u njollos nga akte mizorish të kryera kundër civilëve serbë. Më 24 gusht 1998, UÇK-ja iu rikthye luftës guerile dhe përdori taktika të reja, duke përfshirë emërimin e komandantëve të rinj, autoriteteve qendrore, kampe stërvitore të zgjeruara dhe burgje ushtarake.

Disa burime thonë se UÇK-ja nuk fitoi kurrë një betejë, ndërsa të tjera thonë se fitoi relativisht pak beteja.[12]

Financimi

Redakto

UÇK-ja pranoi fonde të mëdha nga diaspora shqiptare. Vlerësohet se këto fonde kapnin shumën nga 75 deri në 100 milionë dollarë dhe vinin nga Evropa dhe Shtetet e Bashkuara, por edhe nga biznesmenë shqiptarë në Kosovë.[13][14]

Rekrutimi

Redakto

Në Kosovë

Redakto

Bërthama origjinale e UÇK-së në fillim të viteve 1990 ishte një grup i ngushtë komandantësh, i përbërë nga oficerë të porositur dhe nën-oficerë që i përkisnin njësive rezervë, të rregullta dhe të mbrojtjes territoriale të ushtrisë jugosllave (APJ). Në vitin 1996, UÇK-ja përbëhej vetëm nga disa qindra luftëtarë. Brenda kontekstit të luftës së armatosur, në vitet 1996-1997, një raport nga CIA vuri në dukje se UÇK-ja mund të mobilizonte dhjetëra mijëra mbështetës në Kosovë brenda një afati kohor prej dy deri në tre vjetësh. Deri në fund të vitit 1998, UÇK-ja kishte 17,000 burra. Ndërsa feja nuk ishte një ideologji e qartë e UÇK-së, ajo praktikisht përbëhej plotësisht nga shqiptarë myslimanë.[nevojitet citimi]

Vullnetarë të huaj

Redakto

Rekrutët shqiptarë nga Maqedonia fqinje iu bashkuan UÇK-së dhe numri i tyre varionte nga disa dhjetëra në mijëra.[15] Pas luftës, disa shqiptarë nga Maqedonia kanë ndjerë se pjesëmarrja e tyre ushtarake dhe ndihma ndaj bashkëkombësve shqiptarë të Kosovës gjatë konfliktit nuk është njohur siç duhet në Kosovë.[15]

Ish-zëdhënësi i UÇK-së, Jakup Krasniqi, tha se vullnetarët vinin nga "Suedia, Belgjika, Mbretëria e Bashkuar, Gjermania dhe SHBA-ja".[16] UÇK-ja përfshinte shumë vullnetarë të huaj nga Evropa Perëndimore, kryesisht nga Gjermania dhe Zvicra, si dhe shqiptarë etnikë nga SHBA-ja.

Sipas Ministrisë së Punëve të Jashtme të Serbisë, deri në shtator 1998 kishte mercenarë të huaj nga Shqipëria, Arabia Saudite, Jemeni, Afganistani, Bosnja dhe Hercegovina (myslimanë) dhe Çeçenia në radhët e UÇK-së.[17] Duke cituar një raport të vitit 2003 nga qeveria serbe, akademikët Lyubov Mincheva dhe Ted Gurr pohojnë se njësia muxhahedine Abu Bekir Sidik me 115 anëtarë vepronte në Drenicë në maj-qershor 1998, dhe një duzinë anëtarësh të saj ishin sauditë dhe egjiptianë, të cilët thuhet se financoheshin nga organizatat islamike. Ata pretendojnë më tej se grupi u shpërbë më vonë dhe nuk u krijua asnjë prani e përhershme xhihadiste. Dështimi i grupeve islamike për të fituar një pikëmbështetje në radhët e lëvizjes separatiste lidhet me themelin laik të nacionalizmit shqiptar dhe qëndrimet e rënda laike të shqiptarëve të Kosovës, të cilat nuk lanë hapësirë ​​për zhvillimin e ideologjive islamiste.[18]

Gjatë konfliktit të Kosovës, Millosheviçi dhe mbështetësit e tij e portretizuan UÇK-në si një organizatë terroriste të Islamit militant. CIA e këshilloi UÇK-në të shmangte përfshirjen me ekstremistët myslimanë. UÇK-ja refuzoi ofertat për ndihmë nga fundamentalistët myslimanë. Brenda radhëve të UÇK-së kishte një mirëkuptim se ndihma e huaj nga fundamentalistët myslimanë do të kufizonte mbështetjen për kauzën e shqiptarëve të Kosovës në Perëndim.[nevojitet citimi]

Pasojat (pas-1999)

Redakto

Pas luftës, UÇK-ja u transformua në Trupat Mbrojtëse të Kosovës, të cilat punuan përkrah forcave të NATO-s që patrullonin provincën.[19] Në shkurt të vitit 2000, në Mitrovicë pati trazira, ku një oficer policie dhe një mjek jugosllav u vranë, dhe tre oficerë dhe një mjek u plagosën. Në mars, RFJ-ja u ankua për përshkallëzimin e dhunës në rajon, duke pretenduar se kjo tregonte se UÇK-ja ishte ende aktive. Midis prillit dhe shtatorit, RFJ-ja i lëshoi ​​disa dokumente Këshillit të Sigurimit të OKB-së në lidhje me dhunën kundër serbëve dhe jo-shqiptarëve të tjerë.[20]

Disa njerëz nga komunitetet jo-shqiptare, si serbët dhe romët, ikën nga Kosova, disa nga frika e sulmeve hakmarrëse nga njerëz të armatosur dhe refugjatë të kthyer, ndërsa të tjerë u vunë nën presion nga UÇK-ja dhe bandat e armatosura për t'u larguar. Kryqi i Kuq Jugosllav kishte vlerësuar një total prej 30,000 refugjatësh dhe personash të zhvendosur brenda vendit (PZHBV) nga Kosova, shumica e të cilëve ishin serbë. UNHCR-ja e vlerësoi shifrën në 55,000 refugjatë që kishin ikur në Mal të Zi dhe Serbinë Qendrore, shumica e të cilëve ishin serbë të Kosovës: "Mbi 90 fshatra të përziera në Kosovë tani janë zbrazur nga banorët serbë dhe serbë të tjerë vazhdojnë të largohen, ose për t'u zhvendosur në pjesë të tjera të Kosovës ose për të ikur në Serbinë qendrore."[21]

Në Kosovën e pasluftës, luftëtarët e UÇK-së janë nderuar nga shoqëria shqiptare e Kosovës me botimin e literaturës si biografi, ngritjen e monumenteve dhe ngjarjeve përkujtimore. Bëmat e Adem Jasharit janë festuar dhe shndërruar në legjendë nga ish-anëtarët e UÇK-së dhe nga shoqëria shqiptare e Kosovës. Disa këngë, vepra letrare, monumente, memoriale i janë kushtuar atij, dhe disa rrugë dhe ndërtesa mbajnë emrin e tij në të gjithë Kosovën.[22]

Kryengritja në Serbinë Jugore dhe Maqedoni

Redakto

Pas përfundimit të Luftës së Kosovës në vitin 1999 me nënshkrimin e marrëveshjes së Kumanovës,[23] u krijua një Zonë Tokësore e Sigurisë (ZT) me gjerësi 5 kilometra. Ajo shërbeu si një zonë tampon midis Ushtrisë Jugosllave dhe Forcës së Kosovës (KFOR).[24][25] Në qershor të vitit 1999, u formua një grup i ri militant kryengritës shqiptar nën Ushtrinë Çlirimtare të Preshevës, Medvegjës dhe Bujanocit (UÇPMB), i cili filloi stërvitjen në ZT.[26] Grupi filloi të sulmonte civilët dhe policinë serbe, gjë që u përshkallëzua në një kryengritje.

Me nënshkrimin e Marrëveshjes së Konçulit në maj të vitit 2001, ish-luftëtarët e UÇK-së dhe UÇPMB-së u zhvendosën më pas në Maqedoninë perëndimore ku u krijua Ushtria Çlirimtare Kombëtare (UÇK), e cila luftoi kundër qeverisë maqedonase në vitin 2001. Ali Ahmeti e organizoi UÇK-në nga ish-luftëtarë të UÇK-së dhe UÇPMB-së nga Kosova, kryengritës shqiptarë nga Ushtria Çlirimtare e Preshevës, Medvegjës dhe Bujanocit në Serbi, radikalë të rinj shqiptarë, nacionalistë nga Maqedonia dhe mercenarë të huaj.[27] Akronimi ishte i njëjtë me atë të UÇK-së në shqip.

Veteranët e UÇK-së në politikë

Redakto

Një numër figurash të UÇK-së tani luajnë një rol të madh në politikën kosovare.

  • Hashim Thaçi, kreu politik i UÇK-së, është udhëheqës i Partisë Demokratike të Kosovës (PDK) dhe shërbeu një mandat si kryeministër që nga janari i vitit 2008. Në vitin 2011, ai u identifikua në raportet e zbulimit ushtarak perëndimor të rrjedhura si një "peshk i madh" në krimin e organizuar në Kosovë. Ai ishte President i Kosovës që nga 7 prilli 2016 deri në dorëheqjen e tij më 5 nëntor 2020. Më 24 qershor 2020, Dhomat e Specializuara të Kosovës dhe Zyra e Prokurorit të Specializuar ngritën një aktakuzë me dhjetë pika, duke akuzuar Hashim Thaçin dhe të tjerë për krime kundër njerëzimit dhe krime lufte.[28]
  • Agim Çeku, shefi ushtarak i UÇK-së, u bë Kryeministër i Kosovës pas luftës. Ky veprim shkaktoi disa polemika në Serbi, pasi Beogradi e konsideronte atë si kriminel lufte, megjithëse ai nuk u padit kurrë nga gjykata e Hagës.[29]
  • Ramush Haradinaj, një komandant i UÇK-së, është themeluesi dhe aktualisht udhëheqësi i Aleancës për Ardhmërinë e Kosovës (AAK) dhe shërbeu për një kohë të shkurtër si Kryeministër i Kosovës përpara se të dorëzohej në ICTY në Hagë për t'u gjykuar për akuzat për krime lufte.[30] Ai u lirua më vonë nga akuzat. Nga viti 2017 deri në vitin 2020 ai ishte përsëri Kryeministër i Kosovës.
  • Fatmir Limaj, një komandant i lartë i UÇK-së, tani është udhëheqës i Iniciativës për Kosovën (NISMA). Ai u gjykua gjithashtu në Hagë dhe u lirua nga të gjitha akuzat në nëntor 2005.[31]

Aktakuzat

Redakto

Hajredin Bala, një ish-roje burgu i UÇK-së, u dënua më 30 nëntor 2005 me 13 vjet burgim për keqtrajtimin e tre të burgosurve në kampin e burgut të Llapushnikut, rolin e tij personal në "mirëmbajtjen dhe zbatimin e kushteve çnjerëzore" të kampit, ndihmën në torturimin e një të burgosuri dhe pjesëmarrjen në vrasjen e nëntë të burgosurve nga kampi të cilët u marshuan drejt Maleve të Berishës më 25 ose 26 korrik 1998 dhe u vranë. Bala apeloi dënimin dhe apeli është ende në pritje.[32]

Mbështetja e huaj

Redakto

Shtetet e Bashkuara (dhe NATO) mbështetën drejtpërdrejt UÇK-në.[33] CIA financoi, trajnoi dhe furnizoi UÇK-në (ashtu siç kishin bërë më parë me Ushtrinë Boshnjake). Siç u zbulua për The Sunday Times nga burime të CIA-s, "agjentët e inteligjencës amerikane kanë pranuar se ndihmuan në trajnimin e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës para bombardimit të Jugosllavisë nga NATO".[34][35]

James Bissett, ambasadori kanadez në Jugosllavi, Bullgari dhe Shqipëri, shkroi në vitin 2001 në Toronto Star se raportet e medias tregojnë se "që në vitin 1998, Agjencia Qendrore e Inteligjencës e ndihmuar nga Shërbimi Ajror Special Britanik po armatoste dhe trajnonte anëtarë të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës në Shqipëri për të nxitur rebelim të armatosur në Kosovë. (...) Shpresa ishte që me Kosovën në flakë, NATO të mund të ndërhynte ...".[36] Sipas Tim Judah, përfaqësuesit e UÇK-së ishin takuar tashmë me agjencitë e inteligjencës amerikane, britanike dhe zvicerane në vitin 1996, dhe ndoshta "disa vite më parë".

Kongresmeni republikan amerikan Dana Rohrabacher, ndërsa ishte kundër trupave tokësore amerikane në Kosovë, mbështeti që Amerika t'i ofronte mbështetje UÇK-së për t'i ndihmuar ata të fitonin lirinë e tyre. Ai u nderua nga Lidhja Qytetare Shqiptaro-Amerikane në një aktivitet për mbledhje fondesh në New Jersey më 23 korrik 2001. Presidenti i Lidhjes, Joseph J. DioGuardi, vlerësoi Rohrabacher për mbështetjen e tij ndaj UÇK-së, duke thënë "Ai ishte anëtari i parë i Kongresit që këmbënguli që Shtetet e Bashkuara të armatosin Ushtrinë Çlirimtare të Kosovës dhe një nga të paktët anëtarë që deri më sot mbështet publikisht pavarësinë e Kosovës". Rohrabacher mbajti një fjalim në mbështetje të pajisjes amerikane të UÇK-së me armatim, duke e krahasuar atë me mbështetjen franceze për Amerikën në Luftën Revolucionare.[37]

Krimet e luftës

Redakto

Ka pasur raportime për krime lufte të kryera nga UÇK-ja si gjatë ashtu edhe pas konfliktit. Këto janë drejtuar kundër serbëve, pakicave të tjera etnike (kryesisht romëve) dhe kundër shqiptarëve etnikë të akuzuar për bashkëpunim me autoritetet serbe.[38] Sipas një raporti të vitit 2001 nga Human Rights Watch (HRW):

UÇK-ja ishte përgjegjëse për abuzime të rënda... duke përfshirë rrëmbimet dhe vrasjet e serbëve dhe shqiptarëve etnikë të konsideruar si bashkëpunëtorë me shtetin. Elementë të UÇK-së janë gjithashtu përgjegjës për sulmet pas konfliktit ndaj serbëve, romëve dhe jo-shqiptarëve të tjerë, si dhe rivalëve politikë shqiptarë etnikë... djegien dhe plaçkitjen e përhapur dhe sistematike të shtëpive që u përkisnin serbëve, romëve dhe pakicave të tjera dhe shkatërrimin e kishave dhe manastireve ortodokse... të kombinuara me ngacmime dhe kërcënime të dizajnuara për të detyruar njerëzit të largohen nga shtëpitë dhe komunitetet e tyre... elementë të UÇK-së janë qartësisht përgjegjës për shumë nga këto krime.[39]

UÇK-ja u përfshi në sulme kundër serbëve në Kosovë, hakmarrje kundër shqiptarëve etnikë që "bashkëpunuan" me qeverinë serbe, dhe bombardoi stacione policie dhe kafene që dihej se frekuentoheshin nga zyrtarë serbë, duke vrarë civilë të pafajshëm gjatë këtij procesi. Shumica e aktiviteteve të saj u financuan nga trafiku i drogës, megjithëse lidhjet e saj me grupet e komunitetit dhe të mërguarit shqiptarë i dhanë popullaritet lokal.[40]

Incidenti i Panda Bar, një masakër e adoleshentëve serbë në një kafene, çoi në një goditje të menjëhershme në lagjet jugore të Pejës të populluara nga shqiptarët, gjatë së cilës policia serbe vrau dy shqiptarë. Aleksandar Vuçiç ka deklaruar se nuk ka prova se vrasja është kryer nga shqiptarët, siç besohej më parë. Zyra e Prokurorit të Krimit të Organizuar Serb nisi një hetim të ri në vitin 2016 dhe arriti në përfundimin se masakra nuk është kryer nga shqiptarët. Shumë vite pas incidentit, qeveria serbe ka pranuar zyrtarisht se ajo është kryer nga agjentë të Shërbimit Sekret Serb.[41]

Numri i saktë i viktimave të UÇK-së nuk dihet. Sipas një raporti të qeverisë serbe, UÇK-ja kishte vrarë dhe rrëmbyer 3,276 persona me përshkrime të ndryshme etnike, përfshirë disa shqiptarë. Nga 1 janari 1998 deri më 10 qershor 1999, UÇK-ja vrau 988 persona dhe rrëmbeu 287; në periudhën nga 10 qershori 1999 deri më 11 nëntor 2001, kur NATO mori kontrollin në Kosovë, u raportua se 847 persona u vranë dhe 1,154 u rrëmbyen. Kjo përfshinte si civilë ashtu edhe personel të forcave të sigurisë. Nga të vrarët në periudhën e parë, 335 ishin civilë, 351 ushtarë, 230 policë dhe 72 ishin të paidentifikuar. Sipas kombësisë, 87 nga civilët e vrarë ishin serbë, 230 shqiptarë dhe 18 të kombësive të tjera. Pas tërheqjes së forcave të sigurisë serbe dhe jugosllave nga Kosova në qershor 1999, të gjitha viktimat ishin civilë, shumica dërrmuese ishin serbë. Sipas Human Rights Watch, deri në "një mijë serbë dhe romë janë vrarë ose janë zhdukur që nga 12 qershori 1999... elementë të UÇK-së janë qartësisht përgjegjës për shumë nga këto krime".[39]

Një gjykatë serbe dënoi 9 ish-anëtarë të UÇK-së për vrasjen e 32 civilëve joshqiptarë.[42] Në të njëjtin rast, 35 civilë të tjerë rezultojnë të zhdukur, ndërsa 153 u torturuan dhe u liruan.

Përdorimi i fëmijëve ushtarë

Redakto

Konventa për të Drejtat e Fëmijëve, e miratuar nga Asambleja e Përgjithshme e OKB-së më 20 nëntor 1989, hyri në fuqi më 2 shtator 1990 dhe ishte e vlefshme gjatë gjithë konfliktit. Neni 38 i kësaj Konvente përcakton moshën 15 vjeç si minimumin për rekrutim ose pjesëmarrje në konflikt të armatosur. Neni 38 kërkon që shtetet palë të parandalojnë çdo person nën moshën 15 vjeç nga pjesëmarrja e drejtpërdrejtë në armiqësi dhe të përmbahen nga rekrutimi i kujtdo nën moshën 15 vjeç.[43]

Pjesëmarrja e personave nën moshën 18 vjeç në UÇK u konfirmua në tetor 2000 kur u bënë të njohura detajet e regjistrimit të 16,024 ushtarëve të UÇK-së nga Organizata Ndërkombëtare për Migracionin në Kosovë. Dhjetë përqind e këtij numri ishin nën moshën 18 vjeç. Shumica e tyre ishin 16 dhe 17 vjeç. Rreth 2% ishin nën moshën 16 vjeç. Këto ishin kryesisht vajza të rekrutuara për të gatuar për ushtarët në vend që të luftonin realisht.[44]

Akuzat për vjedhje të organeve

Redakto

Carla Del Ponte, një kryeprokurore e ICTY-së me përvojë të gjatë, pohoi në librin e saj "The Hunt: Me and the War Criminals" (2008) se ka pasur raste të trafikimit të organeve në vitin 1999 pas përfundimit të Luftës së Kosovës.[45] Akuzat janë hedhur poshtë nga autoritetet kosovare si trillime, ndërsa ICTY ka thënë se "nuk janë marrë prova të besueshme për të mbështetur akuzat".[46] Në fillim të vitit 2011, Komiteti i Punëve të Jashtme i Parlamentit Evropian shqyrtoi një raport nga Dick Marty mbi aktivitetet e dyshuara kriminale dhe polemikën e dyshuar për marrjen e organeve; megjithatë, Anëtarët e Parlamentit e kritikuan raportin, duke përmendur mungesën e provave, dhe Marty u përgjigj se një program për mbrojtjen e dëshmitarëve ishte i nevojshëm në Kosovë përpara se ai të mund të jepte më shumë detaje mbi dëshmitarët sepse jeta e tyre ishte në rrezik.

Në vitin 2011, France 24 mori një dokument të klasifikuar që datonte që nga viti 2003 dhe zbuloi se OKB-ja dinte për trafikimin e organeve përpara se të përmendej nga Carla del Ponte në vitin 2008.

Në korrik 2014, avokati amerikan Clint Williamson, ish-Ambasadori i Shteteve të Bashkuara për Çështjet e Krimeve të Luftës, njoftoi se ai dhe ekipi i tij kishin gjetur "tregues bindës" se afërsisht 10 të burgosur ishin vrarë në mënyrë që organet e tyre të mund të merreshin. "Fakti që ndodhi në një shkallë të kufizuar nuk e zvogëlon egërsinë e një krimi të tillë", tha Williamson, por shtoi se niveli i provave ishte i pamjaftueshëm për të ngritur akuza kundër ndonjë individi të veçantë.[47][48]

Vrasjet

Redakto

Më 24 qershor 2020, Hashim Thaçi, Presidenti i atëhershëm i Kosovës, Kadri Veseli dhe tetë ish-udhëheqës të tjerë të UÇK-së, u paditën nga Zyra e Prokurorit të Specializuar (ZPS) në Gjykatën Ndërkombëtare të Drejtësisë në Hagë.[49][50] Aktakuza i ngarkon të dyshuarit me afërsisht 100 vrasje të shqiptarëve të Kosovës, serbëve të Kosovës, romëve të Kosovës dhe kundërshtarëve politikë. Sipas Prokurorit të Specializuar, ishte e nevojshme që çështja të bëhej publike për shkak të përpjekjeve të përsëritura nga Thaçi dhe Veseli për të penguar dhe minuar punën e Dhomave të Specializuara të Kosovës.[nevojitet citimi]

Masakrat

Redakto
  • Vrasjet në Kleçkë (26–27 gusht 1998) – 22 trupa të djegur u gjetën në një krematorium të improvizuar; Serbia ia ka atribuar vrasjet UÇK-së.[51]
  • Masakra e liqenit Radonjiç (9 shtator 1998) – 34 individë të etnisë serbe, rome dhe shqiptare u zbuluan nga një ekip mjeko-ligjor serb pranë liqenit. Serbia ia ka atribuar vrasjen UÇK-së dhe militantëve të tjerë kosovarë.[52][53][54]
  • Varrez masive në Malishevë - Pasi u rrëmbyen dhe u mbajtën në paraburgim nga UÇK-ja, 12 serbë dhe 1 civil bullgar u masakruan me mbetjet e tyre të zbuluara në një varr masiv në qytetin e Malishevës.[55][56]
  • Vrasjet në Gjilan – Mbetjet e 80 serbëve u zbuluan pasi u vranë, me sa duket nga anëtarë të Grupit të Gjilanit të UÇK-së, të cilët u gjykuan në mungesë nga një gjykatë serbe dhe u shpallën fajtorë. Një varr masiv u gjet në Çena(r) Çesma pranë Gjilanit.[57]
  • Masakra e Rahovecit – Më shumë se 100 civilë serbë dhe romë nga Rahoveci dhe fshatrat përreth tij - Retimlje, Opterusa, Zočište dhe Velika Hoca - në Kosovën perëndimore u rrëmbyen dhe u vendosën në kampe burgimi nga luftëtarët e UÇK-së; 47 u vranë dhe varri i tyre u gjet në vitin 2005.[58][59]
  • Masakra e Grackës së Vjetër – 14 fermerë serbë u vranë. Autorët e krimit nuk u gjetën kurrë.[60][61]
  • Varr masiv në Ugljare – 15 trupa serbësh të gjetur në një varr masiv, i raportuar më 25 gusht 1999 nga KFOR-i.[62] KFOR-i zhvarrosi varrin masiv më 27 korrik. 14 serbë ishin qëlluar, therur ose goditur me shkopinj. Ugljare ishte një bastion i UÇK-së. Masakra e Volujakut – Sipas autoriteteve serbe, u vranë 25 civilë meshkuj serb të Kosovës. Serbia ia atribuon vrasjet "grupit të Rahovecit" të UÇK-së.[63]

Në vitin 2003, gazeta e përditshme serbe Večernje novosti publikoi fotografi të kohës së luftës të tre ushtarëve të UÇK-së me kokat e serbëve të prerë. Gazeta identifikoi dy nga tre anëtarët e UÇK-së si Sadik Çuflaj dhe djalin e tij Valon Çuflaj, i cili sipas gazetës atëherë punonte për Trupat Mbrojtëse të Kosovës.[64] Bojan Cvetkoviç, një ushtar vullnetar i cili kishte qenë në detyrë vetëm për javë të tëra, u identifikua si një nga viktimat, ndërsa Partia Radikale Serbe më vonë konfirmoi se ushtari Aleksandar Njegoviç, i cili ishte anëtar i SRP-së, ishte viktima e dytë nga tre ushtarë të tjerë që u zhdukën në të njëjtën kohë.[65]

Kishat dhe monumentet mesjetare të shkatërruara

Redakto

Historiani kulturor András Riedlmayer deklaroi se asnjë kishë apo manastir ortodoks serb nuk u dëmtua apo shkatërrua nga UÇK-ja gjatë luftës. Riedlmayer dhe Andrew Herscher kryen një studim të trashëgimisë kulturore të Kosovës për ICTY-në dhe UNMIK-un pas luftës dhe rezultatet e tyre zbuluan se shumica e dëmeve në kisha ndodhën gjatë sulmeve hakmarrëse pas konfliktit dhe kthimit të refugjatëve shqiptarë të Kosovës. Në vitin 1999, luftëtarët e UÇK-së u akuzuan për vandalizimin e manastirit Devič dhe terrorizimin e stafit. Trupat e KFOR-it thanë se rebelët e UÇK-së vandalizuan murale dhe piktura shekullore në faltore dhe vodhën dy makina dhe të gjithë ushqimin e manastirit.[66][67]

Karima Bennoune, raportuese speciale e Kombeve të Bashkuara në fushën e të drejtave kulturore, iu referua shumë raporteve të sulmeve të përhapura kundër kishave të kryera nga Ushtria Çlirimtare e Kosovës. Në vitin 2014, John Clint Williamson njoftoi gjetjet hetimore të Task Forcës Speciale Hetimore të BE-së dhe tregoi se një element i caktuar i UÇK-së pas përfundimit të luftës (qershor 1999) qëllimisht shënjestroi popullatat minoritare në një fushatë të organizuar spastrimi etnik me akte persekutimi që përfshinin edhe përdhosjen dhe shkatërrimin e kishave dhe vendeve të tjera fetare. Fabio Maniscalco, një arkeolog italian, specialist për mbrojtjen e pronës kulturore, përshkroi se anëtarët e UÇK-së sekuestruan ikona dhe stoli liturgjike ndërsa plaçkitnin dhe se ata vazhduan të shkatërronin kishat dhe manastiret ortodokse të krishtera me bomba mortaje pas mbërritjes së KFOR-it.[68]

Kampet e burgut

Redakto
  • Kampi i burgut të Llapushnikut – Haradin Bala, një roje burgu i UÇK-së, u shpall fajtor nga ICTY për torturë dhe keqtrajtim të të burgosurve, krime të kryera në kamp.[69][70]
  • Kampi i burgut të Jabllanicës – 10 individë u ndaluan dhe u torturuan nga forcat e UÇK-së, përfshirë: një serb, tre malazezë, një boshnjak, tre shqiptarë dhe dy viktima me etni të panjohur.[71][72]

Disa të mbijetuar të kampeve të burgjeve të drejtuara nga UÇK-ja në Shqipëri kanë dalë hapur për të treguar historitë e tyre si janë rrëmbyer dhe transportuar në këto kampe, ku kanë qenë dëshmitarë të torturave dhe vrasjeve të të burgosurve të tjerë.[73] Në vitin 2009, dëshmitë e dëshmitarëve okularë nga ish-të burgosur dhe luftëtarë të UÇK-së për ndalimin e qytetarëve të qytetarëve, romë dhe serbë nga zona e Prizrenit në kampet e burgjeve të drejtuara nga UÇK-ja në qytetin shqiptar të Kukësit. Pavarësisht se kampi u ngrit fillimisht, me burgun e ushtrisë shqiptare, për të ndaluar luftëtarët të padisiplinuar të UÇK-së, akte torturë dhe vrasje pa gjyq dhe kryen nga UÇK-ja kundër civilëve shqiptarë, romë dhe serbë. Sipas një ish-luftëtari të UÇK-së:[74]

Nuk dukej e çuditshme në atë kohë... por tani, duke parë prapa, e di se disa nga gjërat që u bënë ndaj civilëve të pafajshëm ishin të gabuara. Por njerëzit që i bënë ato gjëra sillen sikur nuk kishte ndodhur asgjë dhe vazhdojnë të lëndojnë popullin e tyre, shqiptarët.

Dhuna seksuale

Redakto

Që nga hyrja e Forcës së Kosovës të udhëhequr nga NATO, janë dokumentuar përdhunime të grave serbe dhe rome, si dhe atyre shqiptare të perceptuara si bashkëpunëtore, nga shqiptarë etnikë dhe ndonjëherë nga anëtarë të UÇK-së.[75][76][77]

Statusi si grup terrorist

Redakto

Autoritetet jugosllave, nën Slobodan Millosheviqin, e konsideronin UÇK-në si grup terrorist. Në shkurt të vitit 1998, i dërguari special i Presidentit të SHBA-së Bill Clinton në Ballkan, Robert Gelbard, dënoi si veprimet e qeverisë serbe ashtu edhe të UÇK-së, dhe e përshkroi UÇK-në si "pa asnjë dyshim, një grup terrorist". Rezoluta 1160 e OKB-së mori një qëndrim të ngjashëm.[78][79]

Me sa duket, lista zyrtare e Departamentit të Shtetit të SHBA-së e vitit 1997 e "Organizatave të Huaja Terroriste" nuk e përfshinte UÇK-në, por Departamenti i Shtetit i SHBA-së mund ta ketë listuar atë si një organizatë terroriste në vitin 1998, me sa duket për faktin se ajo po financonte operacionet e saj me para nga tregtia ndërkombëtare e heroinës dhe kreditë nga vendet islamike. Në mars të vitit 1998, vetëm një muaj më vonë, Gerbald u detyrua të modifikonte deklaratat e tij për të thënë se UÇK-ja nuk ishte klasifikuar ligjërisht nga qeveria amerikane si një grup terrorist, dhe qeveria amerikane iu afrua udhëheqësve të UÇK-së për t'i bërë ata bashkëbisedues me serbët. The Wall Street Journal pretendoi më vonë se qeveria amerikane në shkurt të vitit 1998 e kishte hequr UÇK-në nga lista e organizatave terroriste, një heqje që nuk është konfirmuar kurrë. Franca e hoqi UÇK-në nga lista në fund të vitit 1998, pas lobimit të fortë të SHBA-së dhe Mbretërisë së Bashkuar. UÇK-ja është ende e pranishme në listën e grupeve terroriste të MIPT Terrorism Knowledge Base, dhe është e listuar si një organizatë terroriste joaktive nga Konsorciumi Kombëtar për Studimin e Terrorizmit dhe Përgjigjet ndaj Terrorizmit.[80]

Gjatë luftës, trupat e UÇK-së bashkëpunuan me trupat e NATO-s, dhe një nga anëtarët e saj u quajt nga NATO mishërimi i "luftëtarëve të lirisë" të Kosovës. Në fund të vitit 1999, UÇK-ja u shpërbë dhe anëtarët e saj u bashkuan me Trupat Mbrojtëse të Kosovës. Shumica e shteteve që u përballën në territorin e tyre me aktivitet ndërkombëtar nga UÇK-ja nuk e caktuan kurrë zyrtarisht atë si një organizatë terroriste.[nevojitet citimi]

Hetimet për krime lufte

Redakto

Në vitin 2005, komandanti i UÇK-së Haradin Bala u dënua për krime lufte dhe krime kundër njerëzimit kundër serbëve dhe shqiptarëve nga Gjykata Ndërkombëtare Penale për ish-Jugosllavinë. Komandantët e UÇK-së dhe më vonë politikanët e Kosovës, Ramush Haradinaj dhe Fatmir Limaj, u liruan nga akuzat, por gjykata vuri në dukje se kishte vështirësi sepse shumë dëshmitarë kishin frikë të jepnin dëshmi, ndërsa të tjerë ndryshuan dëshmitë e tyre dhe disa vdiqën në rrethana misterioze. Përveç kësaj, pati dënime për manipulim dëshmitarësh në lidhje me këto dy raste.[81]

Në vitin 2010, një raport nga Këshilli i Evropës akuzoi guerilasit e UÇK-së për vrasjen e civilëve serbë dhe kundërshtarëve politikë shqiptarë etnikë. Bazuar në raportin e Këshillit të Evropës, Task Forca Speciale Hetimore (SITF) u krijua në vitin 2011 për të hetuar akuzat. Kryeprokurori i SITF paraqiti gjetjet e tij të përgjithshme në vitin 2014, duke rezultuar në krijimin e dhomave të specializuara në Hagë për të gjykuar çështjet.[82]

Në prill të vitit 2014, Kuvendi i Kosovës shqyrtoi dhe miratoi krijimin e një gjykate speciale të Kosovës për të gjykuar krimet e dyshuara të luftës dhe abuzimet e tjera të rënda të kryera gjatë dhe pas luftës së Kosovës në vitet 1998-99. Gjykata do të gjykojë çështjet kundër individëve bazuar në një raport të Këshillit të Evropës të vitit 2010 nga senatori zviceran Dick Marty. Procedurat do të financohen nga BE-ja dhe do të mbahen në Hagë, megjithëse do të jetë ende një gjykatë kombëtare e Kosovës. Të pandehurit ka të ngjarë të përfshijnë anëtarë të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës të cilët dyshohet se kanë kryer krime kundër pakicave etnike dhe kundërshtarëve politikë, që do të thotë se gjykata ka të ngjarë të hasë në njëfarë mospopullariteti në vend, ku UÇK-ja ende konsiderohet gjerësisht si heronj.[83]

Në vitin 2017, dhjetë anëtarë të UÇK-së, përfshirë Sylejman Selimin, i cili ishte ish-kreu i Forcës së Sigurisë së Kosovës dhe më vonë ambasador në Shqipëri, u dënuan për krime lufte kundër civilëve.[84]

Më 24 qershor 2020, Dhomat e Specializuara të Kosovës dhe Zyra e Prokurorit të Specializuar ngritën një aktakuzë me dhjetë pika, duke akuzuar Presidentin e Kosovës Hashim Thaçi, Kadri Veselin dhe të tjerë për krime kundër njerëzimit dhe krime lufte. Prokurorët thanë se Hashim Thaçi dhe Kadri Veseli u përpoqën vazhdimisht të pengonin dhe minonin punën e Gjykatës Speciale të Kosovës (KS), "në një përpjekje për të siguruar që ata të mos përballen me drejtësinë". Në korrik 2020, Thaçi u mor në pyetje nga prokurorët e krimeve të luftës në Hagë.[85]

Në shtator 2020, Agim Çeku u thirr nga prokurorët si i dyshuar për krime lufte. Po atë muaj, ish-komandanti i UÇK-së, Salih Mustafa, u arrestua dhe u transferua në qendrat e paraburgimit në Hagë, bazuar në një "urdhër arresti, urdhër transferimi dhe aktakuzë të konfirmuar të lëshuar nga një gjyqtar i procedurës paraprake". Mustafa u akuzua për krime lufte të ndalimit arbitrar, trajtimit mizor, torturës dhe vrasjes. Po atë muaj, Hysni Gucati (Kryetar i Shoqatës së Veteranëve të Luftës së Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës) dhe Nasim Haradinaj (Zëvendëskryetar i Shoqatës së Veteranëve të Luftës së Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës) u arrestuan gjithashtu dhe u transferuan në Njësinë e Paraburgimit të Dhomave të Specializuara të Kosovës. Ata u akuzuan për pengim të zyrtarëve të Gjykatës Speciale të Kosovës në kryerjen e detyrave të tyre, frikësim gjatë procedurave penale, hakmarrje dhe shkelje të sekretit të procedurave.[86]

Në nëntor 2020, Thaçi, një deputet në parlamentin e Kosovës Rexhep Selimi, presidenti i Partisë Demokratike të Kosovës të Thaçit, Kadri Veseli dhe politikani veteran i Kosovës Jakup Krasniqi u arrestuan dhe u transferuan në qendrën e paraburgimit të Tribunalit të Kosovës në Hagë me akuza për krime lufte dhe krime kundër njerëzimit.[87]

Në dhjetor 2020, Parlamenti i Shqipërisë vendosi të krijojë një komision për të hetuar akuzat kundër UÇK-së për shkelje të të drejtave të njeriut si në Kosovë ashtu edhe në veri të Shqipërisë, ku ajo kishte baza. Kryeministri Edi Rama akuzoi shefin e opozitës Lulzim Basha se kishte ndihmuar OKB-në të hetonte UÇK-në dhe e quajti atë tradhtar. Basha i mohoi akuzat.[88]

Në vitin 2020, autoritetet serbe arrestuan Nezir Mehmetajn në Merdare. Ai akuzohet për pjesëmarrje në krime lufte kundër civilëve, duke përfshirë vrasje dhe djegie e plaçkitje të pronave private në fshatin Rudicë në Klinë gjatë luftës. Ai i mohoi akuzat.[89]

Në shkurt 2021, presidentja e Dhomave të Specializuara të Kosovës, Ekaterina Trendafilova, i informoi diplomatët evropianë se kishte përpjekje në rritje nga Kosova për të minuar punën e gjykatës dhe paralajmëroi për sigurinë e dëshmitarëve. Ajo përmendi se kishte përpjekje për të sfiduar ligjin dhe për të falur ata që janë dënuar për krime. Përveç kësaj, ajo tha se Kosova po përpiqet shumë ta zhvendosë gjykatën nga Haga në Prishtinë (kryeqyteti i Kosovës) dhe një lëvizje e tillë do të "rrezikonte jetën, sigurinë dhe mbrojtjen e njerëzve që kanë ose do të jenë të gatshëm të bashkëpunojnë me gjykatën".[90]

Në mars të vitit 2021, autoritetet belge arrestuan Pjeter Shalën, një ish-komandant të UÇK-së, me akuza për krime lufte.[91]

Raportet e Shteteve të Bashkuara mbi Praktikat e të Drejtave të Njeriut të vitit 2021 raportuan se "politikanë kryesorë, udhëheqës të shoqërisë civile dhe organizata veteranësh" në Kosovë po përpiqeshin të minonin gjykatën e Hagës.[92]

Në maj të vitit 2022, u shtuan akuza të tjera për krime lufte të dyshuara se u kryen në vitet 1998 dhe 1999 nga anëtarët e UÇK-së në konviktet në Budakovë dhe Semetishtë. Sipas aktakuzës përfundimtare, shumica e krimeve u kryen në qendrat e paraburgimit në Kosovë dhe Shqipëri.[93]

Në dhjetor 2022, Salih Mustafa, i cili ishte arrestuar në shtator 2020, u dënua në Hagë për krime lufte të ndalimit arbitrar, torturës dhe vrasjes, por jo për trajtim mizor për arsye ligjore. Ai u dënua me 26 vjet burg. Trupi Gjykues përmendi gjithashtu se viktimat dhe dëshmitarët kishin treguar guxim të jashtëzakonshëm duke bashkëpunuar me Dhomat e Specializuara dhe Prokurorin e Specializuar, sepse ata iu nënshtruan kërcënimeve dhe frikësimeve në Kosovë për bashkëpunimin e tyre.[94]

Më poshtë është vendimi i gjyqtarëve për Salih Mustafën në detaje:[95]

Z. Mustafa, duke qenë se jeni shpallur fajtor për më shumë se një krim, Paneli ka përcaktuar një dënim individual për secilin krim për të cilin është dhënë dënimi, në përputhje me Rregullin 163(4) të Rregullores. Së pari do t'i përcaktoj këto dënime individuale, më pas do të shpall një dënim të vetëm për tërësinë e sjelljes suaj kriminale.

Paneli ka përcaktuar:

  1. një dënim prej 10 (dhjetë) vjetësh burgim për krimin e luftës të ndalimit arbitrar (Pika 1);
  2. një dënim prej 22 (njëzet e dy) vjetësh burgim për krimin e luftës të torturës (Pika 3); dhe
  3. një dënim prej 25 (njëzet e pesë) vjetësh burgim për krimin e luftës të vrasjes (Pika 4).

Paneli ju dënon me një dënim të vetëm prej njëzet e gjashtë (26) vjetësh burgim, duke llogaritur edhe kohën e vuajtur.

Kosova u ofron ndihmë ish-anëtarëve të UÇK-së, por nuk i mbështet viktimat e krimeve të luftës, pavarësisht kërkesave të Dhomës së Përfaqësuesve.[96]

Shiko edhe

Redakto

Lidhje të jashtme

Redakto

Referime

Redakto
  1. ^ https://sinjali.com/keta-jane-komandantet-e-zonave-operative-te-uck-se-te-cilet-nuk-jane-ftuar-ende-nga-specialja/
  2. ^ http://www.shiluck.org/ushtria-clirimtare-e-kosoves-3/%7C[lidhje e vdekur] Ushtria Çlirimtare e Kosovës
  3. ^ http://www.shiluck.org/ushtria-clirimtare-e-kosoves-3/ Arkivuar 5 mars 2016 tek Wayback Machine | Ushtria Çlirimtare e Kosovës
  4. ^ "Organizimi i Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës – Epoka e Re". Marrë më 2023-09-16.
  5. ^ [1][lidhje e vdekur]
  6. ^ "Forca politike dhe ushtarake e armatosur dhe e organizuar e popullit shqiptar të Kosovës, për çlirim nga pushtuesi serb. Zanafillën e ka në Lëvizjen politike ilegale, pas Luftës së Dytë Botërore, kulmi i se cilës u arrit me demonstratat e vitit 1981, kur studentët, rinia dhe populli i Kosovës, shprehu vendosmërinë për çlirimin e Kosovës". Arkivuar nga origjinali më 5 mars 2016. Marrë më 24 shtator 2019.
  7. ^ Ozerdem, Alpaslan (2003). "From a 'terrorist' group to a 'civil defence' corps: The 'transformation' of the Kosovo Liberation Army". International Peacekeeping. 10 (3): 79–101. doi:10.1080/13533310308559337. ISSN 1353-3312. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  8. ^ Janssens, Jelle (2015-02-05). State-building in Kosovo. A plural policing perspective (në anglisht). Maklu. ISBN 978-90-466-0749-7.
  9. ^ Phillips, David L. (2012-07-20). Liberating Kosovo: Coercive Diplomacy and U. S. Intervention (në anglisht). MIT Press. ISBN 978-0-262-30512-9.
  10. ^ "Kosovo Liberation Army (KLA) | History & Facts | Britannica". www.britannica.com (në anglisht). Marrë më 2025-06-02.
  11. ^ "Wayback Machine" (PDF). www.amnesty.org. Marrë më 2025-06-02. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  12. ^ Waller, Michael; Drezov, Kyril; Gökay, Bülent (2001). Kosovo: The Politics of Delusion (në anglisht). Psychology Press. ISBN 978-0-7146-5157-6.
  13. ^ "Ismet Hazir Asllani (18.8.1955 – 24.3.1999)". Radio Kosova e Lirë. Marrë më 29 mars 2025.
  14. ^ Perritt, Henry H. (2008). Kosovo Liberation Army: The Inside Story of an Insurgency. University of Illinois Press. ISBN 978-0-252-03342-1. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  15. ^ a b "Wayback Machine". halshs.archives-ouvertes.fr. Marrë më 2025-06-02. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  16. ^ "Kosovars Refute Islamic Terror Claims | Institute for War and Peace Reporting". iwpr.net (në anglisht). Marrë më 2025-06-02.
  17. ^ "U.S. Senate Republican Policy Committee". irp.fas.org. Marrë më 2025-06-02. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  18. ^ Mincheva, Lyubov; Gurr, Ted Robert (2013-01-03). Crime-Terror Alliances and the State: Ethnonationalist and Islamist Challenges to Regional Security (në anglisht). Routledge. ISBN 978-1-135-13210-1.
  19. ^ "Terrorist Groups and Political Legitimacy - Council on Foreign Relations". www.cfr.org (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 20 dhjetor 2009. Marrë më 2025-06-02.
  20. ^ Yearbook of the United Nations. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  21. ^ "¿Qué fue del Ejército de Liberación de Kosovo?". El País (në spanjisht). 2000-03-23. ISSN 1134-6582. Marrë më 2025-06-02.
  22. ^ (PDF) https://www.annadilellio.com/wp-content/uploads/2013/10/Adem-Jashari-NN.pdf. {{cite web}}: Mungon ose është bosh |title= (Ndihmë!)
  23. ^ "NATO & Kosovo: Military Technical Agreement - 9 June 1999". www.nato.int. Marrë më 2025-06-02. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  24. ^ "Ground Safety Zone (GSZ): Time out for rebel strong hold - Serbia | ReliefWeb". reliefweb.int (në anglisht). 2001-06-01. Marrë më 2025-06-02.
  25. ^ "Supervision of Kosovo's borders and military-technical agreement – Prime Minister". kryeministri.rks-gov.net. Marrë më 2025-06-02. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  26. ^ https://www.google.com/sorry/index?continue=https://books.google.com/books%3Fid%3D_94vCgAAQBAJ%26pg%3DPA93&q=EgRUFiZIGJn788EGIi3_idqLyIU5XysHQKoBlmRmsz3BfBOLGXUjrqQoPeyijKd9JJ3va_VMqxmY4YQyAnJSWgFD. {{cite web}}: Mungon ose është bosh |title= (Ndihmë!)
  27. ^ Marusic, Sinisa Jakov (2020-09-02). "North Macedonia Albanian Leader Testifies to Kosovo War Prosecutors". Balkan Insight (në anglishte amerikane). Marrë më 2025-06-02.
  28. ^ "Kosovo President Thaci faces war crimes indictment" (në anglishte britanike). 2020-06-24. Marrë më 2025-06-02.
  29. ^ "War Criminal, Ally, or Both?". www.motherjones.com (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 7 shkurt 2006. Marrë më 2025-06-02.
  30. ^ "Kosovo ex-PM war charges revealed" (në anglishte britanike). 2005-03-10. Marrë më 2025-06-02.
  31. ^ "Trial Watch : Fatmir Limaj (Çeliku)". www.trial-ch.org (në anglisht). Marrë më 2025-06-02.
  32. ^ "Haradin Bala Granted Temporary Provisional Release". www.un.org. Marrë më 2025-06-02. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  33. ^ Scott, Peter Dale (2007-09-04). The Road to 9/11: Wealth, Empire, and the Future of America (në anglisht). University of California Press. ISBN 978-0-520-92994-4.
  34. ^ "CIA Aided Kosovo Guerrilla Army All Along". archive.globalpolicy.org. Marrë më 2025-06-02. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  35. ^ Ron, James (2003-05-19). Frontiers and Ghettos: State Violence in Serbia and Israel (në anglisht). University of California Press. ISBN 978-0-520-93690-4.
  36. ^ "We created a monster". www.deltax.net. Marrë më 2025-06-02. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  37. ^ https://archive.today/20120715035934/http://findarticles.com/p/articles/mi_m0JZS/is_20_17/ai_n25037473/. Arkivuar nga origjinali më 15 korrik 2012. Marrë më 2 qershor 2025. {{cite web}}: Mungon ose është bosh |title= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: BOT: Gjendja e adresës origjinale është e panjohur (lidhja)
  38. ^ "UNDER ORDERS: War Crimes in Kosovo". www.hrw.org. Marrë më 2025-06-02. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  39. ^ a b "UNDER ORDERS: War Crimes in Kosovo - 1. Executive Summary". www.hrw.org. Marrë më 2025-06-02. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  40. ^ "Terrorist Groups and Political Legitimacy - Council on Foreign Relations". www.cfr.org (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 20 dhjetor 2009. Marrë më 2025-06-02.
  41. ^ "Terrorist Groups and Political Legitimacy - Council on Foreign Relations". www.cfr.org (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 20 dhjetor 2009. Marrë më 2025-06-02.
  42. ^ "Serbia Jails 9 Ethnic Albanian Guerrillas for Crimes in Kosovo - Novinite.com - Sofia News Agency". www.novinite.com. Marrë më 2025-06-02. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  43. ^ "Child Soldiers International - International Standards". www.child-soldiers.org. Marrë më 2025-06-02. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  44. ^ "Child Soldiers Global Report 2001 - Federal Republic of Yugoslavia". Refworld (në anglisht). Marrë më 2025-06-02.
  45. ^ "Serb prisoners 'were stripped of their organs in Kosovo war' - Telegraph". www.telegraph.co.uk. Marrë më 2025-06-02. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  46. ^ "ICTY Weekly Press Briefing". www.un.org. Marrë më 2025-06-02. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  47. ^ "Kosovo prosecutor suspects some killed for organs". AP News (në anglisht). 2014-07-29. Marrë më 2025-06-02.
  48. ^ Fioretti, Julia (2014-07-29). "Inquiry finds 'indications' of organ harvesting in Kosovo conflict". Reuters (në anglishte amerikane). Marrë më 2025-06-02.
  49. ^ Mayr, Walter (2020-06-25). "Kosovo: Hashim Thaci wegen Kriegsverbrechen angeklagt". Der Spiegel (në gjermanisht). ISSN 2195-1349. Marrë më 2025-06-02.
  50. ^ https://www.scp-ks.org/en/press-statement. {{cite web}}: Mungon ose është bosh |title= (Ndihmë!)
  51. ^ Council, United Nations Security (2006). Official Records: Proces-verbaux Officiels (në anglisht).
  52. ^ Krieger, Heike (2001-07-12). The Kosovo Conflict and International Law: An Analytical Documentation 1974-1999 (në anglisht). Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-80071-6.
  53. ^ Staff, Human Rights Watch (1998-10-12). Human Rights Watch World Report 1999 (në anglisht). Human Rights Watch. ISBN 978-1-56432-190-9.
  54. ^ "Haradinaj et al. (IT-04-84) | International Criminal Tribunal for the former Yugoslavia". www.icty.org. Marrë më 2025-06-02. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  55. ^ https://www.latimes.com/archives/la-xpm-2005-may-15-fg-kosovo15-story.html. {{cite web}}: Mungon ose është bosh |title= (Ndihmë!)
  56. ^ (PDF) https://scindeks-clanci.ceon.rs/data/pdf/0409-2953/2015/0409-29531503122D.pdf. {{cite web}}: Mungon ose është bosh |title= (Ndihmë!)
  57. ^ Andjelković, Zoran (2000). Days of Terror: In the Presence of the International Forces (në anglisht). Centre for Peace and Tolerance.
  58. ^ "Belgrade Remembers Victims from Orahovac :: Balkan Insight". www.balkaninsight.com (në anglisht). Marrë më 2025-06-02.
  59. ^ "B92 - News - 13 years since massacre of Serbs and Roma in Kosovo". www.b92.net. Marrë më 2025-06-02. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  60. ^ Nations, United (2002-02-21). Yearbook of the United Nations 1999 (në anglisht). United Nations Publications. ISBN 978-92-1-100856-2.
  61. ^ Sremac, Danielle S. (1999-10-30). War of Words: Washington Tackles the Yugoslav Conflict (në anglisht). Bloomsbury Academic. ISBN 978-0-275-96609-6.
  62. ^ Review of International Affairs (në anglisht). Federation of Yugoslav Journalists. 1999.
  63. ^ Bogdanović, Ljiljana (2001). Abductions and Disappearances of Non-Albanians in Kosovo (në anglisht). Humanitarian Law Center. ISBN 978-86-82599-26-5.
  64. ^ "Wayback Machine" (PDF). www.kosovo.net. Marrë më 2025-06-02. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  65. ^ "CNJ / ORRORI". www.cnj.it. Marrë më 2025-06-02. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  66. ^ "CNN - KLA rebels accused of vandalizing Serb monastery - June 17, 1999". edition.cnn.com. Arkivuar nga origjinali më 4 mars 2016. Marrë më 2025-06-02. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  67. ^ https://www.novosti.rs/vesti/naslovna/dosije/aktuelno.292.html:775163-Zak-Ogar-Hocu-da-svedocim-o-zlocinima-OVK-ali-me-ne-zovu/. {{cite web}}: Mungon ose është bosh |title= (Ndihmë!)
  68. ^ "Wayback Machine" (PDF). webjournal.unior.it. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 18 mars 2020. Marrë më 2025-06-02. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  69. ^ Genocide, War Crimes, and Crimes Against Humanity (në anglisht). Human Rights Watch.
  70. ^ Mishra, Pramod (2006). Human Rights Reporting (në anglisht). Gyan Publishing House. ISBN 978-81-8205-383-0.
  71. ^ "Haradinaj et al. (IT-04-84) | International Criminal Tribunal for the former Yugoslavia". www.icty.org. Marrë më 2025-06-02. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  72. ^ "UN-Tribunal spricht Kosovo-Führer Haradinaj frei - WELT". DIE WELT (në gjermanisht). Marrë më 2025-06-02.
  73. ^ "Horrors of KLA prison camps revealed" (në anglishte britanike). 2009-04-10. Marrë më 2025-06-02.
  74. ^ Montgomery, Altin Raxhimi, Vladimir Karaj, Michael (2009-04-09). "KLA Ran Torture Camps in Albania". Balkan Insight (në anglishte amerikane). Marrë më 2025-06-02.{{cite web}}: Mirëmbajtja CS1: Emra të shumëfishtë: lista e autorëve (lidhja)
  75. ^ "Wayback Machine" (PDF). www.amnesty.org. Marrë më 2025-06-02. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  76. ^ McVeigh, Karen (2018-08-03). "After two decades, the hidden victims of the Kosovo war are finally recognised". The Guardian (në anglishte britanike). ISSN 0261-3077. Marrë më 2025-06-02.
  77. ^ "Kosovo: Rape as a Weapon of "Ethnic Cleansing"". Refworld (në anglisht). Marrë më 2025-06-02.
  78. ^ "Security Council resolution 1160 (1998) on the Letters from the United Kingdom (S/1998/223) and the United States (S/1998/272)". www.un.org. Marrë më 2025-06-02. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!); Te parametri |title= ndodhet simboli i padukshëm "line feed character" - Pozicioni: 65 njësi duke numëruar nga e majta (Ndihmë!)
  79. ^ Henriksen, Dag (2007). NATO's Gamble: Combining Diplomacy and Airpower in the Kosovo Crisis, 1998-1999 (në anglisht). Naval Institute Press. ISBN 978-1-59114-355-0.
  80. ^ "START | Terrorist Organization Profile". www.start.umd.edu. Marrë më 2025-06-02. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  81. ^ Stojanovic, Emina Dizdarevic, Sven Milekic, Milica (2021-06-23). "Hague Tribunal Leaves Uncertain Legacy as Last Trial Nears End". Balkan Insight (në anglishte amerikane). Marrë më 2025-06-02.{{cite web}}: Mirëmbajtja CS1: Emra të shumëfishtë: lista e autorëve (lidhja)
  82. ^ "Kosovo: War Crimes Indictment Advances Justice | Human Rights Watch" (në anglisht). 2020-06-25. Marrë më 2025-06-02.
  83. ^ "Special Court for Crimes Committed During Kosovo War Established in The Hague (January 15, 2016) | ASIL". www.asil.org (në anglisht). Marrë më 2025-06-02.
  84. ^ Isufi, Perparim (2017-09-04). "Kosovo 'Drenica Group' Guerrillas' Convictions Confirmed". Balkan Insight (në anglishte amerikane). Marrë më 2025-06-02.
  85. ^ "Kosovo's Thaci quizzed by war crimes prosecutors - World News". Hürriyet Daily News (në anglisht). 2020-07-14. Marrë më 2025-06-02.
  86. ^ https://www.scp-ks.org/en/cases/hysni-gucati-nasim-haradinaj/en. {{cite web}}: Mungon ose është bosh |title= (Ndihmë!)
  87. ^ "Kosovo President Thaci arrested, moved to The Hague to face war crimes charges - World News". Hürriyet Daily News (në anglisht). 2020-11-06. Marrë më 2025-06-02.
  88. ^ BIRN (2020-12-03). "Albania's Parliament to Probe Allegations of KLA Crimes". Balkan Insight (në anglishte amerikane). Marrë më 2025-06-02.
  89. ^ Osmanaj, Rinesa (2022-01-10). "Kosovo Protesters Urge Serbia to Free War Crimes Defendant". Balkan Insight (në anglishte amerikane). Marrë më 2025-06-02.
  90. ^ "Kosovo could try to move war crimes court to Pristina, judge warns". euronews (në anglisht). 2021-02-15. Marrë më 2025-06-02.
  91. ^ Isufi, Perparim (2021-03-16). "Belgium Arrests Kosovo Ex-Guerrilla on War Crime Charges". Balkan Insight (në anglishte amerikane). Marrë më 2025-06-02.
  92. ^ BIRN (2021-03-31). "US Concerned About Continuing Rights Violations in South-East Europe". Balkan Insight (në anglishte amerikane). Marrë më 2025-06-02.
  93. ^ Isufi, Perparim (2022-09-21). "Kosovo War Crime Court President Suggests KLA Leaders' Trial is Near". Balkan Insight (në anglishte amerikane). Marrë më 2025-06-02.
  94. ^ https://www.scp-ks.org/en/salih-mustafa-found-guilty-war-crimes-and-sentenced-26-years-imprisonment. {{cite web}}: Mungon ose është bosh |title= (Ndihmë!)
  95. ^ (PDF) https://www.scp-ks.org/sites/default/files/public/content/documents/20221216_summary-judgment-mustafa-en.pdf. {{cite web}}: Mungon ose është bosh |title= (Ndihmë!)
  96. ^ Haxhiaj, Serbeze (2023-12-22). "Kosovo: Guerrillas' Trials in The Hague Overshadow Justice Efforts at Home". Balkan Insight (në anglishte amerikane). Marrë më 2025-06-02.
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Ushtria_Çlirimtare_e_Kosovës&oldid=2816039"