Wikipedia

Lëvizja Kaçake

(Përcjellë nga Lëvizja e kaçakëve)

Lëvizja Kaçake ishte një seri kryengritjesh shqiptare në territoret e populluara me shqiptarë në Kosovë, Maqedoni dhe Sanxhak [1] nga viti 1919 deri në vitin 1927. Kryengritjet filluan pas përfundimit të Luftës së Parë Botërore, kur Kosova u bë pjesë e Mbretërisë së re të Serbëve, Kroatëve dhe Sllovenëve (e njohur edhe si Jugosllavi). Pjesë të popullsisë shqiptare që i rezistuan sundimit jugosllav formuan lëvizjen guerile kaçake nën udhëheqjen e Komitetit për Mbrojtjen Kombëtare të Kosovës dhe kryen operacione ushtarake dhe sulme të stilit gueril kundër ushtarëve dhe institucioneve administrative jugosllave.

Lëvizja Kaçake
Data6 maj 1919 – 1927
Vendodhja
Kosova, Maqedonia e Veriut, Mbretëria Jugosllave
Pasoja Fitore Jugosllavo-Zogiste
Ndryshimet
territoriale		 Mbretëria Jugoslave ripushton rajonin Zona Neutrale e Junikut
Palët pjesëmarrëse
Kachaks
Committee of Kosovo		 Mbretëria e Jugosllavisë Kingdom of Serbs, Croats, and Slovenes
Shqipëria Principality of Albania
Komandantët dhe udhëheqësit
Hasan Prishtina
Bajram Curri
Hoxha Kadri
Azem Galica
Shote Galica
Sadik Rama
Elez Isufi
 Mbretëria e Jugosllavisë Alexander I
Shqipëria Ahmet Zogu
Njesitë e përfshira
Kachaks Mbretëria e Jugosllavisë Royal Yugoslavian Army
Shqipëria Royal Albanian Gendarmerie
Fuqia ushtarake
At least 10,000 in the first phase (1919-1920)
At least 1,000 in the second phase (1921-1926)		 Mbretëria e Jugosllavisë Unknown
Viktimat dhe humbjet
Unknown Mbretëria e Jugosllavisë Unknown
Approximately 12,000 Albanian civilians killed between 1918 and 1921
30,000-40,000 Albanians forced to flee Kosovo in 1919

Në përgjigje të rebelimeve, autoritetet jugosllave u kundërpërgjigjën duke kryer operacione kundër rebelëve dhe popullatës civile. Gjatë kësaj periudhe, kundër popullatës shqiptare u raportuan shumë mizori, të cilat përfshinin masakra, shkatërrime fshatrash dhe plaçkitje. Vlerësohet se vetëm nga viti 1918 deri në vitin 1921 janë vrarë rreth 12,000 shqiptarë të Kosovës . Lëvizja kaçake u shtyp përfundimisht në vitin 1927 për shkak të përpjekjeve të përbashkëta të Jugosllavisë dhe Ahmet Zogut, të cilët shpërndanë krerët e Komitetit të Kosovës dhe shuan rezistencën e shumicës së çetës kaçake.

Sfondi

Redakto

Para krijimit të Shtetit të Pavarur të Shqipërisë, Kosova ka qenë qendër e nacionalizmit shqiptar . Në vitin 1878 u formua Lidhja e Prizrenit, një organizatë politiko-ushtarake e krerëve shqiptarë, e cila u përpoq të mbronte trojet e banuara shqiptare. Ishte gjithashtu qendra e revoltës shqiptare të viteve 1910 dhe 1912 . Pavarësisht se kishte një popullsi shumicë prej rreth 75% shqiptare, ajo kishte një pakicë joshqiptare (kryesisht serbe) prej më pak se 25%, të cilët dëshironin të bashkoheshin me Mbretërinë e Serbisë . [2] [3]

Shumë shqiptarë në Kosovë dhe Shqipëri rezistuan të përfshiheshin në regjimet jugosllave që ndryshonin shpesh, duke e ditur se forcat e reja jugosllave ishin të njëjtat trupa serbo-malazeze që kishin kryer masakra ndaj civilëve shqiptarë të pambrojtur . Shqiptarët e shihnin bashkëjetesën paqësore si të paarritshme duke pasur parasysh terrorin dhe dhunën që përjetuan. [4] [5]

Pas Luftës së Parë Botërore, Serbia vuajti shumë nga pushtimi austro-hungarez dhe Kosova pa përleshje mes shqiptarëve dhe serbëve. Në vitin 1918, Aleatët e Luftës së Parë Botërore e shpërblyen Serbinë për përpjekjet e saj me formimin e një Mbretërie të centralizuar nga Serbia të Serbëve, Kroatëve dhe Sllovenëve, e cila e mbajti Kosovën si pjesë të Serbisë. Kushtet për shqiptarët e Kosovës u përkeqësuan pasi autoritetet serbe zbatuan taktika asimiluese si mbyllja e shkollave në gjuhën shqipe, ndërsa inkurajuan shqiptarët të emigronin. Mbretëria promovoi vendosjen e kolonëve serbë dhe sllavë në Kosovë, duke filluar kështu kolonizimin jugosllav të Kosovës . [4]

Pjesë të popullsisë shqiptare që i rezistuan sundimit serb në Kosovë organizuan një rezistencë ushtarake kundër autoriteteve jugosllave dhe formuan kaçakët . Nën udhëheqjen politike të Hasan Prishtinës dhe Bajram Currit, lëvizja u vendos në Shkodër dhe u drejtua nga organizata e Komitetit për Mbrojtjen Kombëtare të Kosovës, e formuar më 1 maj 1918. [6] [7] Ndër kërkesat e tyre ishin rihapja e shkollave në gjuhën shqipe, njohja e shqipes si gjuhë bashkëzyrtare dhe autonomia, [6] me qëllim bashkimin e Kosovës me Shqipërinë. [8]

Historia

Redakto

Ngritja e Lëvizjes Kaçake

Redakto

Në përgjigje të drejtpërdrejtë ndaj represionit ushtarak dhe përpjekjeve serbe për të çarmatosur shqiptarët dhe për të vendosur kryetarë komunash dhe zyrtarë serbë, kaçakët shqiptarë në Maqedoni filluan të rrëzonin zyrat serbe, të sulmonin gjykatat dhe trenat dhe të shushurisin bagëtitë; në fund të vitit 1918, vetëm në rajonin e Dibrës u vodhën rreth 10.000 kafshë. Kaçakët shqiptarë vepronin edhe rreth Ohrit dhe Manastirit . [9] [10]

Shqiptarët e pakënaqur kosovarë, të cilët ishin tubuar rreth Hasan Prishtinës, formuan në vitin 1918 një “ Komitet për Mbrojtjen Kombëtare të Kosovës ” me qendër në Shkodër, me kërkesën kryesore bashkimin e Kosovës me Shqipërinë. [11] Komiteti përbëhej kryesisht nga përfaqësues shqiptarë kosovarë të Rilindjes Kombëtare Shqiptare . [12] Më 6 maj 1919, Komiteti bëri thirrje për një kryengritje të përgjithshme në Kosovë për të kundërshtuar inkorporimin e Kosovës në Jugosllavi, duke rezultuar në Lëvizjen Kaçake. Më të njohurit nga krerët kaçakë ishin Bajram Curri, Hasan Prishtina dhe Azem Galica . Komiteti lëshoi udhëzime të rrepta për kaçakët e tyre, duke i nxitur ata të përmbahen nga synimi, dëmtimi ose keqtrajtimi i sllavëve të paarmatosur dhe të përmbahen nga djegia e shtëpive ose kishave. Në vend të kësaj, kaçakët kishin në shënjestër ushtrinë jugosllave dhe ndërtesat administrative. [11] [6] [13] Autoritetet serbe i konsideruan ata thjesht si banditë dhe, si kundërpërgjigje ndaj rebelimit të tyre, u kundërpërgjigjën duke kryer operacione pa dallim kundër kaçakëve dhe popullatës civile. [6]

Revolta në shkallë të gjerë u përqendrua në rajonin e Drenicës, duke përfshirë rreth 10.000 luftëtarë nën komandën e Azem Galicës . Azemi dhe krerët e tjerë kaçakë paraqitën një sërë kërkesash për zyrtarët serbë: ata kërkuan nga Mbretëria e Jugosllavisë që të ndalonte vrasjen e shqiptarëve, të njihte të drejtën e shqiptarëve të Kosovës për vetëqeverisje dhe të ndalonte programin e kolonizimit jugosllav të Kosovës dhe të veprimet ushtarake të forcave jugosllave me pretekstin e çarmatimit. Ata kërkuan gjithashtu hapjen e shkollave shqipe, që gjuha shqipe të bëhej gjuhë administrative zyrtare dhe që familjet e kryengritësve shqiptarë të mos internoheshin më nga autoritetet. Jugosllavët iu përgjigjën përpjekjeve për komunikim me dhunë të shtuar dhe një numër në rritje i milicive serbe dhe bandave çetnike u vendosën. [12] [13] Kryengritja u shtyp përfundimisht nga ushtria jugosllave deri në nëntor të vitit 1920, megjithatë, shumë nga kaçakët u larguan në Shkodër . [14] [13]

Zona Neutrale e Junikut

Redakto
 
Kaçakët në vitet 1920 duke kontrolluar një rrugë në Kosovë.

Në prill të vitit 1921, Azem Galica kthehet në Kosovë për të ringjallur Lëvizjen Kaçake. [14] Si një akt provokimi i llogaritur, qeveria jugosllave kishte internuar familjet e kaçakëve të dyshuar në kampe në Serbinë qendrore gjatë pranverës së vitit 1921, gjë që e intensifikoi rezistencën. Në korrik 1921, Komiteti i Kosovës i dorëzoi Lidhjes së Kombeve një dokument në të cilin raportonte mizoritë serbe ndaj shqiptarëve dhe identifikonte viktimat. Ata shënuan se forcat serbe vranë 12,371 njerëz në Kosovë, burgosën 22,110 dhe dogjën afërsisht 6,000 shtëpi. [15]

Zona Neutrale e Junikut u krijua në nëntor 1921 nga autoriteti i Lidhjes së Kombeve pas mosmarrëveshjeve të vazhdueshme kufitare midis Shqipërisë dhe Mbretërisë së Jugosllavisë, ndërhyrjes së shpeshtë ushtarake nga pala jugosllave që nga viti 1918 në palën shqiptare si dhe përleshjeve të vazhdueshme midis guerilja shqiptare dhe ushtria jugosllave. [16] Shumica e bandave kaçake u vendosën në Zonën Neutrale dhe disa nga figurat e tjera politike të përfshira në Komitetin e Kosovës, si Hasan Prishtina, gjithashtu u zhvendosën në Junik. [17] [18]

Kaçakët ishin të shqetësuar kryesisht për vetëqeverisjen dhe ruajtjen e mënyrës së tyre tradicionale të jetesës. Kanuni - një grup kodesh tradicionale të së drejtës zakonore shqiptare - mbizotëroi si bazë legjislative e Zonës Neutrale të Junikut, e cila ishte një zonë thellësisht tradicionale dhe përbëhej nga udhëheqës të shumtë klanesh. Komiteti i Kosovës funksiononte më shumë si një lidhje me shtetin e Shqipërisë, ndërsa jeta e përditshme në Zonën Neutrale ndiqte zakonet më tradicionale. [12]

Pavarësisht popullaritetit të Lëvizjes Kaçake në mesin e shqiptarëve, ajo nuk u kundërshtua vetëm nga qeveria jugosllave, por edhe nga Ahmet Bej Zogu dhe mbështetësit e tij. Në vitin 1922, Zogu - i cili në këtë kohë ishte Ministër i Brendshëm në Shqipëri dhe kundërshtar i njohur i Komitetit të Kosovës, filloi të çarmatoste fiset shqiptare malësore në veri të vendit si dhe ato brenda Zonës Neutrale të Junikut . [9] Zogu u dha gjithashtu urdhër organeve përkatëse administrative të shtetit që të sulmonin Zonën Neutrale dhe të likuidonin kaçakët kudo që i gjenin, por veçanërisht në Junik. [19]

Në mars të vitit 1922, Bajram Curri, Hasan Prishtina dhe Elez Isufi kryesuan një përpjekje të pasuksesshme për të rrëzuar Zogun, i cili përfundimisht u bë Kryeministër i Shqipërisë më 2 dhjetor 1922. Grindjet e tij me krerët e shqiptarëve të Kosovës e bënë atë kundërshtar të ashpër të Lëvizjes Kaçake, e veçanërisht të Kosovës . Ardhja në pushtet e Zogut rezultoi në fundin e mbështetjes së qeverisë shqiptare për Kosovën dhe ai gradualisht vrau drejtuesit e Komitetit të Kosovës ose i dëboi ata në mërgim. [11] [9] Në janar të vitit 1923, Curri dhe Prishtina kryesuan një tjetër përpjekje të pasuksesshme për përmbysjen e Zogut; mes këtyre dy përpjekjeve të pasuksesshme, Zogu lidhi një marrëveshje të fshehtë me jugosllavët, duke premtuar ndër të tjera se do të shkatërronte çetat kaçake. [11] Azem Galica dhe forca e tij kryesore prej rreth 1000 kaçakësh u tradhtuan te jugosllavët nga regjimi i Zogut. [9] Në janar 1923, forcat e Zogut, në koordinim me jugosllavët, pushtuan Zonën Neutrale të Junikut; kaçakët u larguan nga zona dhe u zhvendosën më tej në Kosovë, dhe zona iu dorëzua jugosllavëve. [12]

Jusuf Mehonja, një udhëheqës shqiptar anti-jugosllav nga Sanxhaku, udhëhoqi çetat në zonën e poshtme të Sanxhakut, duke përfshirë Novi Pazarin, Rozhajën, Sjenicën, Kolashinin dhe Bihorin nga viti 1924 e tutje. [20]

Gjatë rrjedhës së Lëvizjes Kaçake, jugosllavët u përpoqën të qetësonin shqiptarët e Kosovës duke përdorur çetat e armatosura çetnike dhe kolonistët, por në fund të fundit, ishte presioni ndërkombëtar dhe mungesa e mbështetjes nga regjimi zogist i Shqipërisë ajo që e shkatërroi Lëvizjen Kaçake. [21]

Lëvizja Kaçake u mposht përfundimisht në vitin 1927. Udhëheqësit e rezistencës shqiptare ose ranë në betejë, si Azem Galica më 1924, ose u vranë dhe u vranë nga regjimi zogist i Shqipërisë, si Hasan Prishtina dhe Bajram Curri. [12] Komiteti i Kosovës u copëtua nga regjimi zogist dhe Kosova mbeti në duart e jugosllavëve.

Pasojat

Redakto

Sipas Sabrina P. Ramet, rreth 12,000 shqiptarë u vranë në Kosovë ndërmjet viteve 1918 dhe 1921. [22] Disa të dhëna thonë se ndërmjet viteve 1912-1920, 150.000 shqiptarë u dëbuan nga Kosova nga serbët. Në korrik të vitit 1921, Komiteti i Kosovës regjistroi se serbët kishin vrarë 12.371 shqiptarë kosovarë dhe kishin burgosur mbi 22.000 të tjerë. [23] [24] [25] Më shumë se 6.000 shqiptarë (kryesisht civilë) u vranë nga forcat jugosllave vetëm në vitin 1919, të shoqëruar me shkatërrimin e 3.873 shtëpive dhe dëbimin e 30.000-40.000 shqiptarëve nga Kosova që u detyruan të iknin në Shqipëri. [26] [6]

Pas revoltave kaçake, kolonizimi i Kosovës do të intensifikohej nga autoritetet jugosllave dhe në Kosovë do të vendoseshin rreth 58.263 kolonë serbë. Në Luftën e Dytë Botërore, Kosova u bë pjesë e Shqipërisë dhe gjatë pushtimit të Kosovës, 70.000-100.000 serbë u dëbuan ose u detyruan të largoheshin nga autoritetet shqiptare. Autoritetet shqiptare shënjestruan edhe kolonistët jugosllavë duke sjellë njëkohësisht 72,000 kolonistë shqiptarë në Kosovë nga Shqipëria. [27]

Shih edhe

Redakto

Referime

Redakto
  1. ^ Boyar, Ebru (2022). Borders, Boundaries and Belonging in Post-Ottoman Space in the Interwar Period. Brill. fq. 247. ISBN 9789004529908. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  2. ^ Malcolm, Noel (26 shkurt 2008). "Is Kosovo Serbia? We ask a historian". The Guardian. Kosovo remained Ottoman territory until it was conquered by Serbian forces in 1912. Serbs would say "liberated"; but even their own estimates put the Orthodox Serb population at less than 25%. The majority population was Albanian, and did not welcome Serb rule, so "conquered" seems the right word. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  3. ^ Cohen, Paul A. (2014). History and popular memory : the power of story in moments of crisis. New York. fq. 8. ISBN 978-0-231-53729-2. OCLC 875095737. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Mungon shtëpia botuese te vendodhja (lidhja)
  4. ^ a b Geldenhuys, D. (22 prill 2009). Contested States in World Politics (në anglisht). Springer. fq. 108–109. ISBN 978-0-230-23418-5. Marrë më 19 gusht 2023. [...] of the state to the Kingdom of Yugoslavia (meaning South Slavs) in 1929 brought no respite for the persecuted Albanians. The retribution to which they were subjected (including massacres) continued the now familiar cycle of grievous
  5. ^ Bytyçi, Enver (1 prill 2015). Coercive Diplomacy of NATO in Kosovo (në anglisht). Cambridge Scholars Publishing. fq. 12. ISBN 978-1-4438-7668-1. Marrë më 19 gusht 2023.
  6. ^ a b c d e Lenhard, Hamza (2022). Politics of Ethnic Accommodation: Decentralization, Local Governance, and Minorities in Kosovo. LIT Verlag Münster. fq. 62. ISBN 9783643912251. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  7. ^ Kola, Paulin (2003). The Search for Greater Albania. London: Hurst & Co. fq. 18. ISBN 1-85065-664-9. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  8. ^ Tasić, Dmitar (2020). Paramilitarism in the Balkans: Yugoslavia, Bulgaria, and Albania, 1917-1924. Oxford University Press. fq. 161. ISBN 9780198858324. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  9. ^ a b c d Banac, Ivo (2015). The National Question in Yugoslavia. Cornell University Press. ISBN 9781501701931. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  10. ^ Hugh Poulton (1995). Who are the Macedonians?. C. Hurst & Co. Publishers. fq. 92. ISBN 978-1-85065-238-0. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  11. ^ a b c d Paulin Kola (2003). The Search for Greater Albania. ISBN 9781850655961. Marrë më 8 gusht 2012. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  12. ^ a b c d e Ott, Raoul (2023). Hegemoniebildung und Elitentransformation im Kosovo: Von der spätosmanischen Herrschaft bis zur Republik. Berlin: Logos-Verlag. fq. 120–123. ISBN 9783832557201. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  13. ^ a b c Robert Elsie (15 nëntor 2010), Historical Dictionary of Kosovo, Historical Dictionaries of Europe, vëll. 79 (bot. 2), Scarecrow Press, fq. 64, ISBN 978-0810872318 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  14. ^ a b Elsie, Robert (2011). Historical dictionary of Kosovo (bot. 2.). Lanham, Md.: Scarecrow Press. fq. xxxvi. ISBN 9780810874831. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  15. ^ Clark, Howard (2000). Civil resistance in Kosovo. London Sterling, Va: Pluto Press. fq. 28. ISBN 9780745315690. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  16. ^ Kristaq Prifti (Instituti i Historisë - Akademia e Shkencave e RSH) (1993). The truth on Kosova. Encyclopaedia Publishing House. fq. 163. OCLC 30135036. The intervention of the League of Nations brought about the formation of a "neutral zone" of Junik in November 1921. Within the creating of the "neutral zone" of Junik, the military reduced the intensity of its actions... {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  17. ^ Bedri Tahiri (2 gusht 2008), Hasan Prishtina, truri i levizjes kombetare shqiptare (1908- 1933), Prishtina: Pashtriku.de, marrë më 18 shkurt 2014, Si shumica e çetave kaçake, edhe Çeta e Azemit kaloi atje. Me veti i kishte edhe dy gratë: Shotën e Zojën dhe u vendos në shtëpinë e Tafë Hoxhës. Nuk kaloi shumë kohë e në Zonën Neutrale të Junikut erdhi edhe Hasan Prishtina që u vendos te Salih Bajrami-Berisha.
  18. ^ Kofman, Jan; Roszkowski, Wojciech (2016). Biographical Dictionary of Central and Eastern Europe in the Twentieth Century. Taylor & Francis. fq. 272. ISBN 9781317475941. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  19. ^ "Gjurmime albanologjike: Seria e shkencave historike". Gjurmime Albanologjike. 11: 226. 1982. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  20. ^ Verli, Marenglen (2006). Nga Kosova për Kosovën: profile biografike personalitetesh dhe luftëtarësh të shquar : studime, skica, publicistikë, dokumente, ilustrime. Botimpex. ISBN 9994380117. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  21. ^ Benson, Leslie (2003). Yugoslavia: A Concise History. Palgrave Macmillan UK. fq. 29. ISBN 9781403997203. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  22. ^ Ramet, Sabrina Petra (19 shkurt 2018). Balkan Babel: The Disintegration Of Yugoslavia From The Death Of Tito To The Fall Of Milosevic, Fourth Edition (në anglisht) (bot. more than 12,000 Kosovar Albanians were killed by Serbian forces between 1918 and 1921, when pacification was more ...). Routledge. ISBN 978-0-429-97503-5. Marrë më 19 gusht 2023.
  23. ^ Bideleux, Robert; Jefferies, Ian (2007). The Balkans: A Post-Communist History. Taylor & Francis. fq. 522. ISBN 9781134583287. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  24. ^ Bieber, Florian; Daskalovski, Zidas (2 gusht 2004). Understanding the War in Kosovo (në anglisht). Routledge. fq. 17. ISBN 978-1-135-76155-4. Marrë më 19 gusht 2023.
  25. ^ The Near East (në anglisht). 1921. Marrë më 19 gusht 2023.
  26. ^ Phillips, David L. (20 korrik 2012). Liberating Kosovo: Coercive Diplomacy and U. S. Intervention (në anglisht) (bot. Serbian troops cracked down, killing more than 6,000 Albanians). MIT Press. fq. 5. ISBN 978-0-262-30512-9. Marrë më 19 gusht 2023.
  27. ^ Ramet, Sabrina P. (2006). The Three Yugoslavias: State-Building and Legitimation, 1918-2005. Washington, D.C.: Woodrow Wilson Center Press. ISBN 0-253-34656-8. OCLC 61687845. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Lëvizja_Kaçake&oldid=2732915"