Marrëdhëniet mes Shqipërisë dhe Hungarisë
Marrëdhëniet Shqipëri-Hungari u referohen marrëdhënieve aktuale dhe historike të Shqipërisë dhe Hungarisë. Shqipëria ka një ambasadë në Budapest dhe Hungaria ka një ambasadë dhe një zyrë konsullore në Tiranë. Historia e marrëdhënieve diplomatike të Shqipërisë dhe Hungarisë daton që nga viti 1912, kur Shqipëria e shpalli pavarësinë e saj më 28 nëntor 1912.
 | |
 Shqipëria |
 Hungaria |
|---|---|
Vendet janë anëtare të Organizatës së Traktatit të Atlantikut të Veriut dhe Organizatës për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë. Si një anëtare e Bashkimit Evropian (BE), Hungaria e mbështet Shqipërinë në rrugën e saj të integrimit në euro.[1][2]
Historia
RedaktoHistorikisht, marrëdhëniet shqiptaro-hungareze ishin të forta në mesjetë për shkak të lidhjeve dinastike (qeverisja e përbashkët nga anëtarët e familjes Angevin në shekullin XIV pasuar nga martesa e shumë fisnikëve të tjerë shqiptarë me hungarezët), lidhjet fetare dhe interesat e përbashkëta, veçanërisht parandalimi i sundimit venecian të bregdetit Adriatik. Hungaria luajti një rol të rëndësishëm në zhvillimin dhe përhapjen e katolicizmit në Shqipëri gjatë shekujve XIII-XV.
Të dyja vendet atëherë provuan sundimin osman, me hungarezët dhe shqiptarët aleatë kundër osmanëve në pika të shumta, duke përfshirë edhe aleancën midis Janosh Huniadit dhe Gjergj Kastrioti Skënderbeut. Në Luftën e Madhe Turke, udhëheqësit katolikë shqiptarë Pjetër Bogdani dhe Toma Raspasani tubuan katolikët shqiptarë dhe myslimanët në çështjen pro-austriake.[3] Pas Luftës së Madhe Turke, Hungaria u zhyt në fushën e Hapsburgut, ndërsa rajonet e banuara me shqiptarë mbetën pjesë e Perandorisë Osmane dhe përjetuan një periudhë të prishjes ekonomike dhe shoqërore, e cila pa që një numër i madh katolikësh nga Kosova iknin në veri për të mbërritur në Budapest, etj.[4][5] dhe islamizimi i përhapur për shkak të rritjeve jashtëzakonisht të mëdha të taksës së sondazhit nga autoritetet osmane si dhe rastet e konvertimit të detyruar.[6][7][8] Katolikizmi shqiptar mbijetoi në veriperëndimin malor të Shqipërisë me ndihmë të konsiderueshme nga klerikët austro-hungarezë. Shkollat Katolike të financuara nga austro-hungarezët ishin shkollat e vetme ku shqiptarët ishin në gjendje të studionin në gjuhën e tyre amtare gjatë sundimit osman, dhe si rezultat shumë prej studentëve të tyre do të kontribuonin në shfaqjen e nacionalizmit shqiptar, siç bënë disa intelektualë hungarezë si Franc Nopça.
Austro-Hungaria ishte një përkrahëse kryesore e pavarësisë shqiptare dhe kundërshtoi përpjekjet e kombeve sllave për t'i sunduar tokat shqiptare. Ndihma diplomatike austro-hungareze ishte kritike për dëbimin e ushtrive serbe dhe malazeze nga Durrësi dhe Shkodra më 1912. Pas pavarësisë shqiptare, Mbreti Zog u martua me një grua hungareze. Në fillim të shekullit të 20-të, Shqipëria dhe Hungaria ndanë një situatë ku një numër i madh shqiptarësh dhe hungarezësh banuan jashtë kufijve të tyre përkatës të rinj, dhe të dy panë ngritjen e lëvizjeve irredentiste që synonin të krijonin Hungarinë e Madhe dhe Shqipërinë Etnike, por që ishin të penguar nga forca relative e vendeve përreth. Gjatë Luftës së Dytë Botërore, të dyja vendet u vunë nën kontrollin e regjimeve aleate, të ndjekur nga sundimi i partive komuniste aleate me Moskën. Marrëdhëniet shqiptaro-hungareze u ndërprenë pas ndarjes sovjetike-shqiptare, por u ringjallën pas rënies së komunizmit.
Mesjeta
RedaktoMarrëdhëniet shqiptaro-hungareze datojnë që nga Mesjeta. Sidomos pasi Hungaria u shndërrua në katolicizëm dhe sundimtarët shqiptarë të veriut gjithnjë e më shumë gjithashtu konvertuan subjektet e tyre në katolicizëm si dhe gjatë Mesjetës së Lartë sidomos pas Kryqëzatës së Katërt, Hungaria shpesh kishte marrëdhënie me principatat shqiptare.
Akademikë të tillë si Muhamet Mala dhe Edmond Malaj kanë argumentuar se themeli i shtetit të Hungarisë kishte efekte politike shumë larg, që dëshmuan kritike për mbijetesën e shqiptarëve, megjithë pushtimet e përsëritura sllave. Dominimi i tyre mbi Danubin paracaktoi çdo mundësi të shteteve të mëdha sovranizuese unifikuese në Ballkan, të cilat "me siguri" do të kishin sjellë një "sllavizim përfundimtar të Ballkanit", duke e ndryshuar strukturën etnike në favor të sundimit sllav në kurriz të mbijetesës të shqiptarëve, grekëve dhe rumunëve.[9]
Marrëdhëniet shqiptaro-hungareze ekzistuan në dy sfera, laike dhe fetare. Në fushën fetare, ndihma hungareze ishte kritike për rritjen e katolicizmit shqiptar.[10]
Marrëdhëniet katolike
RedaktoManastiret shqiptare u ndërtuan me arkitekturë të ngjashme me modelet hungareze dhe italiane.[11] Marrëdhëniet intelektuale klerike filluan në shekullin XII dhe u dokumentuan për herë të parë më 1177 nga Gregori, prelat i Tivarit.[12]
Vendosja e sundimit hungarez nga Bela III mbi qytetet Dalmate të Splitit, Zarës dhe Trogirit përfundimisht shkaktoi promovimin e strukturave kishtare shqiptare drejtimin e nënshtrimit ndaj Romës, në vend se të vareshin nga qyteti Dalmat i Raguzës, siç ishin më parë. Pas kësaj pike, dioqezat e Ulqinit (Ecclesia Dulcignensis), Shasit (Suaciensis), Shkodër-Pult (Scodrensis / Pulatensis), Baleč (Beleacensis), Drivasto (Drivastensis), Deje (Dagnesnsis), dhe të tjera u riorganizuan në një "Arqipeshkvi shqiptare” direkt nën Romë, siç vëren Malaj, një zhvillim i rëndësishëm në rritjen e katolicizmit shqiptar në Ballkan.[13]
Hungaria siguroi një "rol përfundimtar" në zhvillimin e katolicizmit shqiptar, sepse dëshironte të zëvendësonte ndikimin e rivalit të saj Raguza në Shqipëri, i cili kishte mbetur jashtë kontrollit të kurorës hungareze. Me ngritjen e Serbisë nën Stefan Dushanin dhe fillimin e persekutimit të Dushanit ndaj katolikëve; veçanërisht, kur Peshkopi i Shas u akuzua për vrasje nga autoritetet serbe, ai gjeti strehë në Hungari. Hungaria gjithashtu do t'u siguronte ndihmë katolikëve shqiptarë në luftën e tyre polemike kundër "skizmatikës" (siç janë Bogumilët), duke dërguar priftërinjtë e saj dominikanë në Shqipëri për këtë qëllim. Më 1278, priftërinjtë dominikanë u mblodhën për një samit në Durrës, i cili rezultoi në ndërtimin e manastirit të parë dominikan në Shqipëri, një ngjarje domethënëse në thellimin e lidhjeve me familjen fisnike shqiptare Topiajt të Shqipërisë Qendrore me Rendin Dominikan dhe rritjen e kësaj të fundit në Shqipërinë Veriore dhe Qendrore.[14]
Marrëdhëniet diplomatike
RedaktoMarrëdhëniet midis Shqipërisë dhe Hungarisë u bënë më intensive në shekullin XIV, gjatë sundimit të Shqipërisë nga Karli i Anzhusë. Pas vitit 1308, një tjetër Angevin (Anzhu siç e quajnë shqiptarët familjen) vendosi Hungarinë dhe Kroacinë pasi Angevins gjithashtu mbeti në fronin shqiptar, duke i sjellë të trija kombet në një periudhë konvergjence politike.[15]
Pushtimi osman
RedaktoGjatë pushtimeve osmane të Ballkanit, heroi kombëtar shqiptar Skënderbeu dhe heroi kombëtar hungarez Janosh Huniadi u rreshtuan së bashku kundër Ushtrisë Osmane.
Koha e vonë osmane
RedaktoSi një shtet i unifikuar, Austro-Hungaria ndihmoi në sigurimin e arsimit për shqiptarët e Veriut, veçanërisht ata të besimit Katolik, duke ndihmuar në ndërtimin e shkollave në afërsi të Shkodrës. Për dallim nga të gjitha shkollat e tjera të vendit në atë kohë, ai u lejonte studentëve të mësojnë në gjuhën shqipe. Zgjerimi i arsimit shqip ndihmoi në stimulimin e Rilindjes Kombëtare Shqiptare.
Një fisnik hungarez Franc Nopça ishte me ndikim në fushën e shfaqjes së albanologjisë që nxiti ngritjen e nacionalizmit shqiptar dhe ai i dha përkrahjen e tij pavarësisë shqiptare.
Austro-Hungaria mbështeti aspiratat shqiptare, veçanërisht kundër pretendimeve serbe për territorin shqiptar, të motivuar nga një dëshirë për ta përmbajtur fuqinë e Pansllavizmit nën kujdesin e Perandorisë Ruse, e cila ishte një kërcënim i veçantë për Hungarinë, i cili duhej të luftonte me nacionalizmin sllovak, nacionalizmin kroat dhe nacionalizmin serb .
Pas Pavarësisë së Shqipërisë
RedaktoMbreti Zog zgjodhi si gruan e tij, një fisnike hungareze të quajtur Geraldine.
Epoka komuniste
RedaktoGjatë epokës sovjetike, të dyja vendet ishin pjesë e Bllokut Lindor dhe COMECON deri në tërheqjen e Shqipërisë më 1961.
Shiko edhe
RedaktoLidhje të jashtme
RedaktoReferime
Redakto- ^ "Berisha-Kover: PS, jo bojkot". top-channel.tv. 20 mars 2012. Arkivuar nga origjinali më 13 janar 2016. Marrë më 22 qershor 2020.
- ^ "SZIJJÁRTÓ: HUNGARY FIRMLY SUPPORTS ALBANIA IN EU INTEGRATION EFFORTS". dailynewshungary.com (në anglisht). 19 nëntor 2016.
- ^ Malcolm, Noel (1998). Kosovo: a short history (në anglisht). Macmillan. fq. 162. ISBN 978-0-333-66612-8. Marrë më 21 qershor 2011.
- ^ Malcolm, Noel (1998). Kosovo: a short history (në anglisht). Macmillan. fq. 162. ISBN 978-0-333-66612-8. Marrë më 21 qershor 2011.
- ^ Pahumi, Nevila (2007). "The Consolidation of Albanian Nationalism". Page 18: "The pasha of Ipek forcibly removed Catholic inhabitants of northern Albania into the plains of southern Serbia after a failed Serb revolt in 1689 and the flight of many Serbs to the Habsburg Empire. The transferred villagers were forced to convert over to Islam."
- ^ Marmullaku, ‘’Albania and the Albanians’’. London: C. Hurst & co., 1975. Page 16.
- ^ Jelavich, Barbara. ‘’History of the Balkans.’’ Cambridge: Cambridge University Press, 1983. Pages 80–81.
- ^ Zhelyazkova, Antonina. ‘’Albanian Identities’’. Page 22
- ^ Malaj, Edmond. Rreth marredhenieve ndermjet shqiptareve dhe hungarezeve gjate mesjetes. Page 272-273
- ^ Malaj, Edmond. Rreth marrëdhënieve ndërmjet shqiptarëve dhe hungarezëve gjatë Mesjetës. Page 268
- ^ Malaj, Edmond. Rreth marrëdhënieve ndërmjet shqiptarëve dhe hungarezëve gjatë Mesjetës. Page 268
- ^ Malaj, 270
- ^ Malaj, Page 270
- ^ Malaj, pages 271-272
- ^ Malaj, Edmond. Rreth marredhenieve ndermjet shqiptareve dhe hungarezeve gjate mesjetes. Page 273