Wikipedia

Marseja

(Përcjellë nga Marseille)

Marseille (Frëngjisht: [maʁsɛj]  ( dëgjoni), vendore: [maχˈsɛjə]( listen); shkruar edhe në anglisht si Marseilles; Ocitan: [maʀˈsejɔ, -ˈsijɔ ]) është prefektura e departamentit francez të Grykës së Ronës dhe kryeqyteti i rajonit Provenca-Alpet-Bregu i Kaltër. I ndodhur në rajonin e Kamargës në Francën jugore, ndodhet në bregun e Gjirit të Luanit, pjesë e Detit Mesdhe, pranë grykëderdhjes së lumit Ronë. Banorët e saj quhen Marseillais.

Marseja
Marselha (Ocitanisht)
Prefekturë dhe Komunë
Marseille panorama.jpg
Marseille 20131005 17.jpg
Calanque en.JPG
Marseille - Vieux port 4.jpg
France - Marseille (29881013814).jpg
Cathédrale Sainte-Marie-Majeure. 4.JPG
Lart poshtë, majtas djathtas: pamja e arkipelagut të Frioulit prej qytetit, rrugë të ngushta afër Fort Saint-Jean, Sormiou në Parkun Kombëtar të Calanques, Porti i Vjetër dhe Notre-Dame de la Garde, Palais Longchamp, Katedralja e Marsejës
Flamuri i Marseja Marselha (Ocitanisht)
Flamuri
Stema Marseja Marselha (Ocitanisht)
Stema
Parimet: 
Actibus immensis urbs fulget massiliensis
"Qyteti i Marsejës shkëlqen nga arritjet e tij"
VendiFranca
RajoniProvence-Alpes-Côte d'Azur
DepartamentiBouches-du-Rhône
QarkuMarsejë
Kantoni12 kantone
NdërkomunalitetAix-Marseille-Provence Metropolis
Nënndarjet16 qarqe
Qeveria
 • Kryetari (2020–2026) Benoît Payan[1] (PS)
Sipërfaqja
1
240,62 km2 (9,000 sq mi)
 • Sipërfaqe urbane
 (2020[2])
1.758,2 km2 (7,000 sq mi)
 • Metro
 (2020[3])
3.971,8 km2 (20,000 sq mi)
Popullsia
 (Janar 2019)
870.731
 • Vendi2ta në Francë
 • Dendësia36/km2 (94/sq mi)
 • Sipërfaqja urbane
 (Jan. 2019[4])
1.614.501
 • Dendësia urbane92/km2 (240/sq mi)
 • Metro
 (Janar 2019[5])
1.873.270
 • Dendësia metro47/km2 (120/sq mi)
Emri i banorëveMarseillais (French)
Marselhés (Occitan)
Massiliot (i vjetër)
Marsejas (Shqip)
Zona kohoreUTC+01:00 (CET)
 • Verës (DST)UTC+02:00 (CEST)
INSEE/Kodi postar
13055 /13001-13016
Kodet e telefonimit0491 or 0496
Faqja zyrtaremarseille.fr
1 French Land Register data, which excludes lakes, ponds, glaciers > 1 km2 (0.386 sq mi or 247 acres) and river estuaries.

HistoriaRedakto

Marseille u themelua në vitin 600 para erës sonë nga helenët nga Phocaea si port tregëtarë me emrin Μασσαλία (Massalia). Massalia ishte porti i parë helenë në Evropën Perendimore me një popullatë mbi 1000 banorë. Ishte vendi i parë në Francë që mori statutin e qytetit.

E themeluar rreth vitit 600 para Krishtit nga kolonët grekë nga Phocaea, Marseja është qyteti më i vjetër në Francë, si dhe një nga vendbanimet më të vjetra të Evropës të banuara vazhdimisht. [6] Ishte i njohur për grekët e lashtë si Massalia (Greqisht: Μασσαλία) dhe për romakët si Massilia. [6] [7] Emri Massalia ndoshta rrjedh nga μᾶζα (masë, gungë, tortë elbi), "gungë" është shkëmbi La Garde. Marseja ka qenë një port tregtar që nga kohërat e lashta. Në veçanti, ai përjetoi një lulëzim të konsiderueshëm tregtar gjatë periudhës koloniale dhe veçanërisht gjatë shekullit të 19-të, duke u bërë një qytet industrial dhe tregtar i begatë. Në ditët e sotme, Porti i Vjetër ndodhet ende në zemër të qytetit, ku filloi prodhimi i sapunit, savon de Marseille, rreth 6 shekuj më parë.

GjeografiaRedakto

  • Pozita gjeografike:

Qytetet e Marsejës, Ashi-në-Provencë dhe 90 komuna periferike kanë formuar që nga viti 2016 Metropolis Aix-Marseille-Provence, një autoritet metropolit i zgjedhur në mënyrë indirekte tani përgjegjës për çështje më të gjera metropolitane, me një popullsi prej 1,898,561 në 19 janar 2019, regjistrimi.[8]

DemografiaRedakto

Marseja është qyteti i dytë më i populluar në Francë, me 870,731 banorë në 2019 [9] mbi një territor komunal prej 241 kilometrash katrorë . Së bashku me periferitë dhe periferitë e saj, zona metropolitane e 3,972 km2, e cila kishte një popullsi prej 1,873,270 banorësh në regjistrimin e janarit 2019, e treta më e populluar në Francë pas atyre të Parisit dhe Lionit.

Që nga origjina e saj, hapja e Marsejës ndaj Detit Mesdhe e ka bërë atë një qytet kozmopolit të përkufizuar nga shkëmbimet kulturore dhe ekonomike me Evropën Jugore, Lindjen e Mesme, Afrikën e Veriut dhe Azinë. Në Evropë, qyteti ka komunitetin e tretë më të madh hebre pas Londrës dhe Parisit.[10]

KulturaRedakto

MuzikantëRedakto

Filma të xhiruarRedakto

Marseille ka qenë pikë synimi xhirimit të filmave si nga kompanitë e filmit nga Hollywood gjithashtu edhe nga ato lokale franceze.

Filmat e xhiruar

Objekte turistike dhe kulturoreRedakto

Me pamje nga porti është Bazilika e Notre-Dame-de-la-Garde ose "Bonne-mère" për banorët e Marsejës, një kishë romano-bizantine dhe simboli i qytetit. Të trashëguar nga kjo e kaluar, Grand Port Maritime de Marseille (GPMM) dhe ekonomia detare janë pole kryesore të aktivitetit rajonal dhe kombëtar dhe Marseja mbetet porti i parë francez, porti i dytë mesdhetar dhe porti i pestë evropian.[11]

UniversitetetRedakto

Ajo është gjithashtu shtëpia e disa institucioneve të arsimit të lartë në rajon, duke përfshirë Universitetin e Aix-Marseille.

EkonomiaRedakto

 
Mottoesrways around Marseille.

Në vitet 1990, filloi projekti Euroméditerranée për zhvillimin ekonomik dhe rinovimin urban. Infrastruktura dhe rinovime të reja u kryen në vitet 2000 dhe 2010: tramvaji, rinovimi i Hôtel-Dieu në një hotel luksoz, zgjerimi i Stadiumit Velodrome, Kulla CMA CGM, si dhe muzetë e tjerë buzë kalasë si Muzeu i Qytetërimeve të Evropës dhe Mesdheut (MuCEM). Si rezultat, Marseja është qyteti me më shumë muze në Francë pas Parisit.

AdministrimiRedakto

Marseille përbëhet nga 25 kantone:

  1. Marseille-La Belle-de-Mai
  2. Marseille-Belsunce
  3. Kantorni Marseille-La Blancarde
  4. Kantorni Marseille-Le Camas
  5. Kantorni Marseille-La Capelette
  6. Kantorni Marseille-Les Cinq-Avenues
  7. Kantorni Marseille-Les Grands-Carmes
  8. Kantorni Marseille-Mazargues
  9. Kantorni Marseille-Montolivet
  10. Kantorni Marseille-Notre-Dame-du-Mont
  11. Kantorni Marseille-Notre-Dame-Limite
  12. Kantorni Marseille-Les Olives
  13. Kantorni Marseille-La Pointe-Rouge
  14. Kantorni Marseille-La Pomme
  15. Kantorni Marseille-La Rose
  16. Kantorni Marseille-Saint-Barthélemy
  17. Kantorni Marseille-Sainte-Marguerite
  18. Kantorni Marseille-Saint-Giniez
  19. Kantorni Marseille-Saint-Just
  20. Kantorni Marseille-Saint-Lambert
  21. Kantorni Marseille-Saint-Marcel
  22. Kantorni Marseille-Saint-Mauront
  23. Kantorni Marseille-Les Trois,Lucs
  24. Kantorni Marseille-Vauban
  25. Kantorni Marseille-Verduron

SportiRedakto

Qyteti u emërua Kryeqyteti Evropian i Kulturës në 2013 dhe Kryeqyteti Evropian i Sportit në 2017. Për më tepër, Marseja priti ndeshje në Kupën e Botës 1998 dhe Euro 2016.

Panorama e qytetitRedakto

Lidhje të jashtmeRedakto

Stampa:Geolinks-cityscale

ReferimeRedakto

  1. ^ "Répertoire national des élus: les maires" (në frëngjisht). data.gouv.fr, Plateforme ouverte des données publiques françaises. 13 shtator 2022.
  2. ^ "Comparateur de territoire - Unité urbaine 2020 de Marseille-Aix-en-Provence (00759)". INSEE. Marrë më 2022-04-08. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  3. ^ "Comparateur de territoire - Aire d'attraction des villes 2020 de Marseille - Aix-en-Provence (003)". INSEE. Marrë më 2022-04-08. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  4. ^ INSEE. "Statistiques locales - Marseille - Aix-en-Provence : Unité urbaine 2020 - Population municipale 2019". Marrë më 2022-04-08. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  5. ^ INSEE. "Statistiques locales - Marseille - Aix-en-Provence : Aire d'attraction des villes 2020 - Population municipale 2019". Marrë më 2022-04-08. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  6. ^ a b Duchêne & Contrucci 1998.
  7. ^ Ebel, Charles (1976). Transalpine Gaul: the emergence of a Roman province. Brill Archive. fq. 5–16. ISBN 90-04-04384-5. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  8. ^ "Statistiques locales - Métropole d'Aix-Marseille-Provence : Intercommunalité 2021 - Population municipale 2019". INSEE. Marrë më 2022-04-08. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  9. ^ INSEE. "Historique des populations communales - Recensements de la population 1876-2019" (në frëngjisht). Marrë më 2022-04-03.
  10. ^ Mandel, Maud S. (2014-01-05). Muslims and Jews in France. Princeton University Press. doi:10.1515/9781400848584. ISBN 978-1-4008-4858-4. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  11. ^ Notteboom, Theo (2009-03-11). "Les ports maritimes et leur arrière-pays intermodal". Concurrence entre les ports et les liaisons terrestres avec l'arrière-pays. dx.doi.org. Tables rondes FIT. fq. 27–81. doi:10.1787/9789282102299-3-fr. ISBN 9789282102268. Marrë më 2020-10-30. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Marseja&oldid=2506579"