NATO
NATO (anglisht: North Atlantic Treaty Organisation, shqip: Organizata e Traktatit të Atlantikut Verior, akronimi: OTAV) është një aleancë ushtarake ndërqeveritare mes 32 shteteve anëtare- 30 Europiane dhe 2 Amerikano-Veriore. Kjo organizatë u themelua me firmosjen e Traktatit Atlantiko-Verior më 4 prill 1949 me qendër në Bruksel. Organizata ka themeluar një sistem mbrojtjeje kolektiv ku vendet anëtare bien dakord të mbrojnë njëra-tjetrën në rast sulmi nga një palë e jashtme.
Northern Atlantic Treaty Organization Organisation du traité de l'Atlantique nord | |
 Logoja | |
 Flamuri i NATOs | |
.svg) Shtetet anëtare të shënuara në të gjelbër | |
| Formuar më | 4 prill 1949 |
|---|---|
| Lloji | Aleancë ushtarake |
| Selia | Bruksel, Belgjikë |
Anëtarësia | 32 shtete
|
Gjuha zyrtares | Anglisht dhe Frëngjisht |
Sekretari i Përgjithshëm i NATOs | Jens Stoltenberg |
| Shpenzimet (2021) | 1.5 trilionë Dollarë [1] |
Historia
RedaktoMë 4 mars 1947, Traktati i Dunkirkut u nënshkrua nga Franca dhe Mbretëria e Bashkuar si një Traktat i Aleancës dhe Ndihmës së Ndërsjellë në rast të një sulmi të mundshëm nga Gjermania ose Bashkimi Sovjetik pas Luftës së Dytë Botërore. Në vitin 1948, kjo aleancë u zgjerua për të përfshirë vendet e Beneluksit, në formën e Western Union, i referuar gjithashtu si Organizata e Traktatit të Brukselit (BTO), e krijuar nga Traktati i Brukselit. [9] Bisedimet për një aleancë të re ushtarake, e cila mund të përfshijë edhe Amerikën e Veriut, rezultuan në nënshkrimin e Traktatit të Atlantikut të Veriut më 4 prill 1949 nga shtetet anëtare të Unionit Perëndimor plus Shtetet e Bashkuara, Kanada, Portugali, Itali, Norvegji. , Danimarka dhe Islanda.
Traktati i Atlantikut të Veriut (NATO) ishte kryesisht i fjetur derisa Lufta Koreane nisi krijimin e NATO-s për ta zbatuar atë, me anë të një strukture të integruar ushtarake: Kjo përfshinte formimin e Shtabit Suprem të Fuqive Aleate në Evropë (SHAPE) në 1951, i cili miratoi Strukturat dhe planet ushtarake të Western Union,[11] duke përfshirë STANAG-të dhe SOFA-të dypalëshe. Në vitin 1952, u vendos posti i Sekretarit të Përgjithshëm të NATO-s si shefi civil i organizatës. Atë vit u zhvilluan gjithashtu stërvitjet e para të mëdha detare të NATO-s, Ushtrimet Mainbrace dhe pranimi i Greqisë dhe Turqisë në organizatë.[12][13] Pas Konferencave të Londrës dhe Parisit, Gjermanisë Perëndimore iu lejua të riarmatosej ushtarakisht, pasi ajo u bashkua me NATO-n në maj 1955, e cila ishte, nga ana tjetër, një faktor kryesor në krijimin e Traktatit të Varshavës të dominuar nga sovjetikët, duke përcaktuar dy anët kundërshtare të Lufta e ftohte.
Ndërtimi i Murit të Berlinit në vitin 1961 shënoi një kulm në tensionet e Luftës së Ftohtë, kur 400,000 trupa amerikane u vendosën në Evropë.[14] Dyshimet mbi fuqinë e marrëdhënieve midis shteteve evropiane dhe Shteteve të Bashkuara u zbehën dhe rrodhën, së bashku me dyshimet mbi besueshmërinë e mbrojtjes së NATO-s kundër një pushtimi të mundshëm sovjetik - dyshime që çuan në zhvillimin e parandalimit të pavarur bërthamor francez dhe tërheqjen të Francës nga struktura ushtarake e NATO-s në vitin 1966. Në vitin 1982, Spanja e sapodemokratike iu bashkua aleancës.
Revolucionet e vitit 1989 në Evropë çuan në një rivlerësim strategjik të qëllimit, natyrës, detyrave dhe fokusit të NATO-s në atë kontinent. Në tetor 1990, Gjermania Lindore u bë pjesë e Republikës Federale të Gjermanisë dhe aleancës, dhe në nëntor 1990, aleanca nënshkroi Traktatin për Forcat e Armatosura Konvencionale në Evropë (CFE) në Paris me Bashkimin Sovjetik. Ai urdhëroi reduktime specifike ushtarake në të gjithë kontinentin, të cilat vazhduan pas rënies së Paktit të Varshavës në shkurt 1991 dhe shpërbërjes së Bashkimit Sovjetik në atë dhjetor, i cili largoi kundërshtarët kryesorë de facto të NATO-s.[18] Kjo filloi një tërheqje të shpenzimeve dhe pajisjeve ushtarake në Evropë. Traktati CFE lejoi nënshkruesit të hiqnin 52,000 pjesë të armatimeve konvencionale në gjashtëmbëdhjetë vitet e ardhshme,[19] dhe lejoi që shpenzimet ushtarake nga anëtarët evropianë të NATO-s të bien me 28% nga 1990 deri në 2015.
Në vitet 1990, organizata i zgjeroi aktivitetet e saj në situata politike dhe humanitare që nuk kishin qenë më parë shqetësime të NATO-s.[21] Gjatë shpërbërjes së Jugosllavisë, organizata kreu ndërhyrjet e para ushtarake në Bosnje nga viti 1992 deri në 1995 dhe më vonë në Jugosllavi në vitin 1999.[22] Këto konflikte motivuan një ristrukturim të madh ushtarak të pas Luftës së Ftohtë. Struktura ushtarake e NATO-s u shkurtua dhe u riorganizua, me forca të reja, të tilla si Korpusi i Reagimit të Shpejtë të Komandës Aleate të Shtabit të Evropës. Ndryshimet e shkaktuara nga kolapsi i Bashkimit Sovjetik në ekuilibrin ushtarak në Evropë që nga traktati CFE u njohën në Traktatin e Forcave të Armatosura Konvencionale të Përshtatura në Evropë, i cili u nënshkrua në samitin e Stambollit të vitit 1999.[citim i nevojshëm]
Politikisht, organizata kërkoi marrëdhënie më të mira me vendet e reja autonome të Evropës Qendrore dhe Lindore, dhe forume diplomatike për bashkëpunimin rajonal midis NATO-s dhe fqinjëve të saj u krijuan gjatë kësaj periudhe të pas Luftës së Ftohtë, duke përfshirë nismën e Partneritetit për Paqe dhe Dialogut Mesdhetar në 1994, Këshilli i Partneritetit Euro-Atlantik në 1997 dhe Këshilli i Përhershëm i Përbashkët NATO-Rusi në 1998. Në samitin e Uashingtonit të vitit 1999, Hungaria, Polonia dhe Republika Çeke u bashkuan zyrtarisht në NATO dhe organizata gjithashtu nxori udhëzime të reja për anëtarësimin në të individualizuara "Plane Veprimi për Anëtarësim". Këto plane rregulluan shtimin e anëtarëve të rinj të aleancës: Bullgaria, Estonia, Letonia, Lituania, Rumania, Sllovakia dhe Sllovenia në 2004, Shqipëria dhe Kroacia në 2009, Mali i Zi në 2017 dhe Maqedonia e Veriut në 2020 [citim i nevojshëm] Zgjedhja e Presidenti francez Nicolas Sarkozy në 2007 çoi në një reformë të madhe të pozicionit ushtarak të Francës, duke kulmuar me kthimin në anëtarësimin e plotë më 4 prill 2009, e cila përfshinte gjithashtu ribashkimin e Francës në Strukturën e Komandës Ushtarake të NATO-s, duke ruajtur një pengesë të pavarur bërthamore.[16][16][16] 23][24]
Neni 5 i traktatit të Atlantikut të Veriut, që kërkon që shtetet anëtare t'i vijnë në ndihmë çdo shteti anëtar që i nënshtrohet një sulmi të armatosur, u thirr për herë të parë dhe të vetme pas sulmeve të 11 shtatorit,[25] pas së cilës trupat u vendosën në Afganistan. nën ISAF të udhëhequr nga NATO. Organizata ka operuar një sërë rolesh shtesë që atëherë, duke përfshirë dërgimin e trajnerëve në Irak, ndihmën në operacionet kundër piraterisë[26] dhe në vitin 2011 zbatimin e një zone ndalim-fluturimi mbi Libi në përputhje me Rezolutën e Këshillit të Sigurimit të OKB-së 1973. Neni 4, e cila thjesht thirret në konsultim ndërmjet anëtarëve të NATO-s, është thirrur pesë herë pas incidenteve në Luftën e Irakut, Luftës Civile Siriane dhe aneksimit të Krimesë nga Rusia.[27] Ky aneksim çoi në dënimin e fortë nga vendet e NATO-s dhe krijimin e një force të re "majë shtize" prej 5000 trupash në bazat në Estoni, Lituani, Letoni, Poloni, Rumani dhe Bullgari.[28] Në samitin pasues të Uellsit të vitit 2014, udhëheqësit e shteteve anëtare të NATO-s u zotuan zyrtarisht për herë të parë që të shpenzonin ekuivalentin e të paktën 2% të prodhimit të tyre të brendshëm bruto për mbrojtjen deri në vitin 2024, që më parë kishte qenë vetëm një udhëzues joformal.[29] Në vitin 2014, vetëm 3 nga 30 anëtarë të NATO-s arritën këtë objektiv (përfshirë SHBA-në); deri në vitin 2020 kjo ishte rritur në 11. Të marra së bashku, në vitin 2020, 29 shtetet jo-anëtare të SHBA-së patën gjashtë vite radhazi rritje të shpenzimeve të mbrojtjes, duke e çuar shpenzimin e tyre mesatar në 1.73% të PBB-së.[30] NATO nuk i dënoi spastrimet e vitit 2016 deri tani në Turqi.[31] Si rezultat i pushtimit turk të zonave të banuara nga kurdët në Siri, ndërhyrjes së Turqisë në Libi dhe mosmarrëveshjes për zonat detare Qipro-Turqi, ka shenja të një përçarjeje midis Turqisë dhe anëtarëve të tjerë të NATO-s.[32][33] Anëtarët e NATO-s i kanë rezistuar Traktatit të Ndalimit të Armëve Bërthamore të OKB-së, një marrëveshje detyruese për negociatat për eliminimin total të armëve bërthamore, e mbështetur nga më shumë se 120 vende.
Anëtarësimi
RedaktoNeni X i Traktatit të Atlantikut të Veriut përshkruan se si shtetet jo-anëtare mund të anëtarësohen në NATO.
Palët mund të ftojnë për akordim në këtë Traktat me akordim anonim çdo shtet Evropian në pozitë të çojë më tutje principet e këtij Traktati dhe të kontribuojë në sigurinë e zonës së Atlantikut të Veriut. Çdo shtet i ftuar mund të bëhet Palë e këtij Traktati duke depozituar dokumentacionet e pranimit në Qeverinë e Shteteve të Bashkuara. Qeveria e Shteteve të Bashkuara do të njoftojë çdonjërën nga palët për depozitimin e çdo dokumentacion të tillë pranimi.
Vendet anëtare
RedaktoAktualisht NATO ka 30 shtete anëtare (nga të cilat 21 janë anëtarë të Bashkimit Evropian).
| Data | Shteti | Zgjerimi | Shënime |
|---|---|---|---|
| 4 prill 1949 |  Belgjika |
Themelues | |
 Kanada |
|||
 Danimarka |
|||
 Franca |
Franca është tërhequr nga komanda ushtarake në vitin 1966. Që nga ky moment ka qenë anëtare vetëm në strukturat politike të NATO-së. Forcat e saj iu ribashkuan komandës ushtarake në 2009. | ||
 Islanda |
Islanda, i vetmi anëtar që nuk ka ushtrinë e saj, u anëtarësua me kushtin që mos të detyrohej të formonte një ushtri. Megjithatë ajo ka Gardën Bregdetare dhe kohët e fundit ka ofruar trupa të saj të stërvitura në Norvegji në misione paqeruajtëse të NATO-së. | ||
 Italia |
|||
 Luksemburgu |
|||
 Holanda |
|||
 Norvegjia |
|||
 Portugalia |
|||
 Britania e Madhe |
|||
 Shtetet e Bashkuara |
|||
| 18 shkurt 1952 |  Greqia |
i Parë | Greqia i tërhoqi forcat e saj nga strukturat ushtarake të NATO-së si rezultat i tensioneve Greko-Turke pas Pushtimit Turk të Qipros në vitin 1974. |
 Turqia |
|||
| 9 maj 1955 |  Gjermania |
i Dytë | |
| 30 maj 1982 |  Spanja |
i Tretë | |
| 12 mars 1999 |  Çekia |
i Katërt | |
 Hungaria |
|||
 Polonia |
|||
| 29 mars 2004 |  Bullgaria |
i Pestë | |
 Estonia |
|||
 Letonia |
|||
 Lituania |
|||
 Rumania |
|||
 Sllovakia |
|||
 Sllovenia |
|||
| 1 prill 2009 |  Shqipëria |
i Gjashtë | |
 Kroacia |
|||
| 5 qershor 2017 |  Mali i Zi |
i Shtatë | |
| 27 Mars 2020 | North Macedonia Maqedonia e Veriut | i Tetë | |
| 4 Prill 2023 |  Finlanda
|
i Nëntë |
Zgjerimi i NATO-së
Redakto
Plani i Veprimit për Anëtarësim
RedaktoPlani i Veprimit për Anëtarësim (PVA), është aprovuar në Samitin e Uashingtonit të vitit 1999 si një procedurë për vendet që aspirojnë anëtarësim në NATO. Pjesëmarrja e një vendi në PVA monitoron progresin e tij në pesë fusha të ndryshme:
- Gatishmëri për zgjidhjen në mënyrë të paqshme të mosmarrëveshjeve ndërkombëtare, etnike ose territoriale. vendosmëri në rregullin e ligjit dhe të drejtat e njërit, dhe kontrolli demokratik i forcave të armatosura.
- Aftësi për të kontribuar në mbrojtjen dhe misionet e organizatës.
- Përkushtim i mjaftueshëm i burimesh për forcat e armatosura për të plotësuar angazhimet e anëtarësimit.
- Siguri e informacioneve të ndjeshëm, dhe ruajtja e tij.
- Përshtatshmëri e legjislacionit të shtetit me bashkëpunim të NATO-së.
NATO jep mendime si dhe këshilla teknike për çdo vend dhe vlerëson progresin e tij në bazë individuale.
Shqipëria konsideron se anëtarësimi i saj në NATO do paraqiste në shtrirjen natyrale të Aleancës në krahun e saj Juglindor. Pozicioni gjeografik Shqipërisë është i favorshëm për implementimin e konceptit të ri strategjik të NATO-s të aprovuar në Samitin e Washingtonit. Nëpërmjet MAP-it Shqipëria është e angazhuar të arrije objektivat e mposhtem:
- Do te vazhdoje të përmirësoje rendin dhe ekonominë e tregut duke i kushtuar vëmendje të veçante përmirësimit të rendit dhe luftës kundër korrupsionit.
- Do inkurajoje dhe zhvilloje respektin për të drejtat e njeriut, duke përfshire të drejtat e minoriteteve.
- Do te forcoje institucionet demokratike dhe si pasoje rolin e tyre në shoqëri. Do te vendose një administratë publike efektive.
- Do te forcoje kontrollin civil demokratik mbi FA.
- Do te ruaje rezultatet e arritura vitet e fundit në rritjen ekonomikë dhe do të vazhdojë reformat e saj ekonomikë, veçanërisht në fushën e privatizimit.
- Do të vazhdojë politikën e fqinjësisë së mirë, veçanërisht në kontekstin e situatës pas ngjarjeve në Kosove, duke përdorur plotësisht rrjedhojat rajonale të programeve të Paktit të Stabilitetit.
- Do te modifikoje legjislacionin përkatës me qellim që ta harmanizojë atë me sistemet standarde të Aleancës.
- Do të jete plotësisht e angazhuar që të garantojë kontrollin e brendshëm të armeve dhe çarmatimit.
Integrimi i Shqipërisë në NATO
RedaktoShqipëria është Anëtare e Këshillit të Bashkëpunimit të Atlantikut të Veriut që nga qershor 1992. Ajo përkrahu Iniciativën e Partneritetit për Paqe në janar 1994 dhe nënshkroi Dokumentin Kuadër më 23 shkurt 1994 duke u bërë vend anëtar i Partneritetit për Paqe. Me 22 shtator 1994 paraqiti Dokumentin e Prezantimit në të cilën përcaktohen fushat, përmasat dhe niveli i pjesëmarrjes në bashkëpunim me NATO-n. Dokumentat e mësipërm përbënë bazën e hartimit të Programit Individual të Partneritetit për vitet 1995, 1996, 1997, Programet Individuale Speciale NATO - Shqipëri për vitet 1997-2000.
Programi i Partneritetit Individual (IPP) është zhvilluar që të përkrahë programet kryesore që burojnë nga rishikimi i mbrojtjes. Ai përforcon vazhdimësinë e procesit të ristrukturimit duke synuar rritjen e aftësive operacionale të FA. Prioritetet kryesore të mbrojtjes për 2002 do të fokusojnë në zhvillimin e një strategjie ushtarake kombëtare, të shoqëruar nga një strukture organizimi, e orientuar në nivel të lartë profesionalisht, me një numër më të vogël të FA, adaptimin e konceptit të trajnimit të forcës, një sistem menaxhimi personeli dhe një sistem menaxhimi burimesh.
Programi i Partneritetit Individual (IPP), i vitit 2002 synon tre çështje kryesore bashkëpunimi:
- te ndihmojë Shqipërinë në ristrukturimin e FA të saj, nën kontrollin demokratik të autoritetit civil sipas planit afatgjate të implementimit,
- te sigurojë përkrahjen në fusha të interesit të NATO-s dhe Shqipërisë,
- ti japë më shumë përmbajtje marrëdhënieve me PfP në një afat kohor më të gjatë.
Qëllimi kryesor për NATO-n dhe Shqipërinë në këtë IPP 2002 është që të arrihen rezultate konkrete me qellim që të demonstrohen efektet pozitive të PfP. Shqipëria ka marrë pjesë dhe në Procesin e Planifikim - Rishikimit që nga viti 1996 e në vazhdim. Për vitin 2000 ajo pranoi 53 Objektiva Partneriteti. Në shkurt 2002 do të diskutojë për Paketën e Re të tyre.
Nëntor 1999, Shqipëria paraqiti Planin e Veprimit për anëtarësim duke u bërë një nga 9 vendet aspirante për anëtarësim në Aleancë.
Në 1 prill 2009, Shqipëria u bë anëtare me të drejta të plota në strukturën e NATO-s.
Maqedonia e Veriut u antarësua më 27.03.2020 në NATO dhe konsiderohet si vendi më i ri i 30-të.
Referime
Redakto- ^ "Defence Expenditure of NATO Countries (2014–2021)" (PDF). Nato.int. Arkivuar (PDF) nga origjinali më 16 janar 2023. Marrë më 7 dhjetor 2022.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)
Lidhje të jashtme
Redakto- NATO
- Ministria e Mbrojtjes Arkivuar 7 korrik 2006 tek Wayback Machine