Wikipedia

Shtjefën Gjeçovi

prift dhe studiues shqiptar
(Përcjellë nga Shtjefën Gjeqovi)

Shtjefën Gjeçovi, lindur Hilë Gjeçovi (Janjevë, 12 korrik 1874 - Zym, Has, 14 tetor 1929) ka qenë frat françeskan, arsimtar, mbledhës folklori, arkeolog dhe publicist shqiptar. U shqua për punën kërkimore të mbledhjes së traditave dhe mënyrës së jetesës të shqiptarëve të veriut dhe veçanërisht për kodifikimin e përmbledhjeve të lëndës kanunore. Veprimtaria e tij mbuloi gjithashtu përpjekjet e kohës për afrimin e Kishës Katolike me Uniatizmin dhe Kishën Ortodokse shqiptare.[1]

Fotoporteti
Emri Shtjefën
MbiemriGjeçovi
Lindur më 12 korrik 1874
Lindur në Janjevë, Vilajeti i Prizrenit, Perandoria Osmane
Vdiq më 14 tetor 1929
Vdiq në Zym, Mbretëria Jugosllave
Kombësia Shqiptar
Profesioni Klerik, Folklorist, Arkeolog, Publicist
Mirënjohje
* Medalja e Artë e Lidhjes së Prizrenit Kosovë

Biografia

Redakto
 
Shtëpia e Gjeçovëve, Janjevë.

U lind në Janjevë të vilajetin e Prizrenit, i biri i Mati Gjeçovit dhe Prendës, i pagëzuar me emrin Hilë;[2][3] prejardhjen e hershme farefisi i tij e kishte nga Kryeziu i Pukës. Prindët e dërguan më 1884 në kolegjin françeskan të Troshanit, në Vilajetin e Shkodrës, ku mori mësimet e para të rrugës së meshtarisë. Më 1888 përfundoi mësimet dhe u nis më 16 gusht në kuvendin e Fojnicës për vitin e rishtarisë. Vijoi studimet në Derventë dhe Banja Luka, përfundoi studimet në institutin françeskan të Kreshevës së bashku me Pashk Bardhin. U urdhërua meshtar më 1896, kur meshoi së pari në Troshan dhe hyri në radhët e françeskanëve.[4]

U caktua fillimisht famullitar në Zllakuqan, më tej përafërsisht nga viti 1899 e deri më 1905 në Laç-Sebaste.[5] Përgjatë vitit akademik 1905/06, më 19 dhjetor 1905, zëvendësoi kolegun e vet Bardhin në shkollën e Borgo-Erizzo.[6] U kthye në atdhe, ku vjeshtën e 1906 mori pjesë në një kuvend të bajrakut të Kurbinit.[7] Nga maji i 1907 dhe deri më 1915 u caktua famullitar në Gomsiqe, më 1916-1917 në Theth dhe 1919-1921 në Rubik.[5] Bashkëpunoi si korrespondent me Komisinë Letrare të Shkodrës për materiale të vjelura nga goja e popullit.[8] U përpoq që t'u jepte mësime të gjuhës shqipe bashkësisë së Thethit dhe Prekalit.[9]

Më 1920 u caktua famullitar në Vlorën e pushtuar nga italianët, i pambështetur nga kapelani ushtarak italian, u prit dhe u ndihmua nga Dom Mark Vasa.[10] Më 1921 banoi në Shkodër, më 7 qershor 1923 u emërua sekretar i Provincës Françeskane. Më 1926 u caktua famullitar në Zym të Hasit, asokohe pjesë e Mbretërisë Jugosllave.[11] Qe pjesë e një komiteti për pengimin e shpërnguljes së shqiptarëve.[12] Ngaqë nuk e ndërpreu as mësimdhënien e shqipes pas mbylljes së atyre pak shkollave nga autoritetet jugosllave,[13] as punën e tij për mbledhjen e folklorit dhe ekspeditave arkeologjike, i irritoi autoritetet jugosllave dhe e vranë në në Kodër Rrezina më 14, apo sipas burimeve tjera, ose 23 tetor 1929.[11][14] Vrasja e tij u pa edhe si rast i fanatizmit të ortodoksisë serbe ndaj katolikëve.[15]

Trupi iu bart nga sivëllau i tij françeskan Lorenc Mitroviq përbrinjë dëshmorit tjetër të atdheut, Luigj Paliq.[16]

 
Shtjefën Gjeçovi, grafikë nga Fishta.

Vepra dhe mirënjohje

Redakto

Paralelisht me shërbimin meshtarak, ai mblodhi traditat e Shqipërisë Veriore, rrafshit të Mirditës dhe Alpeve Shqiptare, poezinë popullore të malësive, zakonet e të drejtës popullore dhe lëndë etnografike. I raportoi rregullisht kërkimet e tij duke botuar materiale etnografike, arkeologjike dhe histori lokale nëpër të përkohshme të ndryshme të kohës. Ka qenë i pari folklorist shqiptar që ndërmori punë kërkimore në terren sipas kritereve metodologjike të kohës.[5] Përvoja e tij zë fill në periudhën studentore në Bosnie me një punim historik mbi Arqipeshkvinë e Tivarit bashkëautor me sivëllaun Lovro Mihaçeviq, duke punuar të paktën gjashtëmbëdhjetë faqet e para me titullin në latinisht Metropolis Antibarensis.[2] Botimet e para të Gjeçovit janë dymbëdhjetë poezi tek "Albania" e Konicës me emër pende Lkêni i Hasit.

Kanuni

Redakto

Puna më e rëndësishme e jetës së tij qe përmbledhja e kodit zakonor shqiptar, botimi i të cilit u titullua Kanuni i Lekë Dukagjinit. Mbledhjet e para të kanunit i botoi në vitet 1898-1899 po tek "Albania" e Konicës më 1897-1898 dhe më pas tek "Hylli i Dritës" ndër vitet 1913-1924. Përmbledhja e plotë me 1,263 nene, të renduara në 12 kapituj, u botua nga françeskanët së pari më 1933 vetëm pas vdekjes së tij.[11] Metoda se si u bë mbledhja nuk është bërë e ditur, edhe nëse ka patur një pyetësor, nuk është ruajtur.[17]

Përralla, dramaturgji, proza, përkthime

Redakto

Shkruajti dramat Dashtunija e atdheut më 1901, Kushtrimi asé Mark Kuli Kryeqitas 1903, Shqiptari ngadhënjyes 1904, Princi i dy Dibrave asé Mojs Golemi 1904; Shqiptari ngadhënjyes, 1904; Katër të lumtun, asé Edipi i Shqipnis, 1926; një pjesë prej të cilave ende në dorëshkrim që gjenden në ASH.

Shqipëroi dramat Atil Reguli. Dramë me trii pamje të Metastasit më 1905, botuar më 1912; Vajza e Orleansit asé e Lumja Joana D'Ark nga A.F. Bergamo, botuar më 1915; Shna Ndou i Padues i N. Dal-Gal, botuar më 1912.

Shkruan po ashtu edhe novelat, Mnera e Prezës 1902 dhe Rrafgime 1903.[18] La pa botuar përkthime të sentencave të Sokratit, të romanit polak shumë të lexuar Quo vadis (1916) të Shenkieviçit dhe pjesëve nga 'Scritti su Parga' të poetit neoklasik italian Ugo Foskolo. Përveç kësaj, Gjeçovi na ka lënë si trashëgim gjithsej tridhjetë e tetë vepra origjinale ende të pabotuara, ndër to shtatë pjesë teatrore dhe disa tregime.[19] Pa llogaritur artikujt e shumtë Përralla popullore (1903), Doke dekësh (1907), Rrnesa e kombit shqiptar nder malcina (Gomsiqe, 1908), Doke darsmore në kanu (1910-1911), Vajtorëja (1917-1920). Një pjesë e dorëshkrimeve humbën me vdekjen e tij.

Arkeologjia

Redakto

Sa i përket shkrimeve arkeologjik, veçohet shkrimi Trashigime thrako-ilirjane botuar po te "Hylli" më 1924.[11] Sipas ditarit të Shuteriqit, më 1924 së bashku me Simon Shuteriqin zbuluan këmbanën e Sopotit të Bërzeshtës.[20] Në Ekspozitën Misionare Botërore të Françeskanëve të hapur më 1925 në Vatikan, Provinca Françeskane Shqiptare u përfaqësua me elemente nga koleksioni arkeologjik i Gjeçovit. Koleksioni i tij u organizua më tej si muze në mjediset e kuvendit françeskan në Shkodër.[21]

Shih edhe

Redakto

  Wiki Libri: Vitviteja : Hilë Gjeçi


Referime

Redakto
  1. ^ Murzaku 2009, fq. 132-
  2. ^ a b Gjini, Gaspër (1992). "Ipeshkvia Shkup-Prizreni nëpër shekuj". pdfslide.net. Drita. fq. 186–7. Arkivuar nga origjinali më 13 korrik 2022. Marrë më 13 korrik 2022. Sipas Syrja Popovcit: vende-vende si datë e lindjes së tij shënohet 11. VII. 1874, ndërsa sipas AFJ, Status animarum II, 424 duhet të jetë 3.X.1873. Megjithatë vetë Pupovci që kishte shkruar biografinë e Gjeçovit në botimin e "Kanunit" të vitit 1972 te "Rilindja" datë të lindjes e ka 12 korrikun e vitit 1874.
  3. ^ Kurti, P. Donat (2003) [1965]. Provinça Françeskane Shqiptare (në latinisht). Shkodër: Botime Françeskane. fq. 137. ISBN 99927-789-1-1.
  4. ^ Elsie, Robert (2013). A biographical dictionary of Albanian history (në anglisht). Tauris. fq. 169. ISBN 978-1-78076-431-3.
  5. ^ a b c Elsie 2013, fq. 169-170.
  6. ^ Lila, Oliverta (27 korrik 2008). "Letrat e panjohura të Shtjefën Gjeçovit: korrespondenca në dorëshkrim". Gazeta shqiptare ("Milosao", suplement) (4295): 2–3.
  7. ^ Gjeçovi Sh.K., Parradija e popullit ase Kryengritja e Dheut të rrethit të Krues me 54 pleq në krye, kundra urdhënve e dokeve të reja t'osmanllive : 1903-1904-1905-1906, [dorëshkrim], Laç-Sebaste, 1922.
  8. ^ Mata R., Komisia Letrare Shqipe për lëvrimin e gjuhës shqipe, “Mësuesi”, 28.8.1916.
  9. ^ "Gjeçovi VEPRA 4", RILINDJA Redaksia e Botimeve, Prishtinë 1985, fq.227. Citimi:... Ka qillue qi kush s'ka pasë shum berre, s'ka pas ç'a me dhanë (por), kta kanë shkue kanë marrë vetë me bajoneta n'pushkë...
  10. ^ "Ja e vërteta e marrëdhënieve me austro-hungarezët". shqiptarja.com. 18 dhjetor 2015.
  11. ^ a b c d Elsie 2013, fq. 170.
  12. ^ Kosova, Parim (2017). "Politics of economic pressure to the Albanian population of Kosovo from the Serbo-Croat-Slovene Kingdom during the years 1918-1929". European Journal of Social Sciences Studies (në anglisht). 2 (5): 138.
  13. ^ Martucci, Donato (2017). "Le consuetudini giuridiche albanesi tra oralità e scrittura". Palaver (në italisht). Vëll. 2. fq. 89. ISSN 2280-4250.
  14. ^ Pearson, Owen (2004). Albania and King Zog: Independence, republic and monarchy 1908–1939 (në anglisht). London; New York: Centre for Albanian Studies. fq. 311. ISBN 1845110137.
  15. ^ Murzaku, Ines Angjeli (2009). Returning Home to Rome: The Basilian Monks of Grottaferrata in Albania (në anglisht). Analekta Kryptoferris. fq. 157. ISBN 9788889345047.
  16. ^ Dorëshkrimet e At Gjeçovit, HD, Vj. XII, 1936, 3, fq. 12-13.
  17. ^ Vătăşescu, Cătălina (2021). "Jurământul în societatea tradiţională albaneză. Terminologie; comparaţie cu româna. Observaţii preliminare". Miscellanea philologica et historica (në rumanisht). Editura Universității din București / Bucharest University Press. fq. 477. ISBN 9786061612727.
  18. ^ Për këtë radhitje titujsh, zhanresh e vitesh ndihmoi fondi online i Bibliotekës Kombëtare (bksh.al).
  19. ^ Robert Elsie (1995), Histori e Letërsisë Shqiptare, përktheu Abdurrahman Myftiu, Tirana & Peja: Dukagjini, 1997.
  20. ^ Shuteriqi, Dhimitër. "Shtjefën Gjeçovi dhe kambana e Sopotit". arkivalajmeve.com.[lidhje e vdekur]
  21. ^ Marku, Kastriot (12 korrik 2014). "Atë Shtjefën Gjeçovi – si referim kulturologjik identitar i botës shqiptare". standard.al.
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Shtjefën_Gjeçovi&oldid=2697671"