Wikipedia

Tempulli i Koneswaramit

Tempulli i Koneswaramit në Trincomalee (në gjuhën tamile: திருக் கோணேச்சரம் கோயில்) ose Tempulli Thirukonamalai Konesar – Tempulli i Njëmijë Kolonave dhe Dakshina-Then Kailasam (i njohur edhe si Thirukonamamalai Koneswaram Kovili dhe Koneswaram Kovili) është një kompleks klasik mesjetar tempullor hindu në Trincomalee, një qendër pelegrinazhi hindu në Provincën Lindore të Sri Lankës. Është një nga Pancha Ishwaramët kushtuar Shivës. Ndërtuar në mënyrë domethënëse gjatë sundimit të Dinastisë së hershme Chola dhe Periudha e Pesë Dravidianëve të Mbretërisë së Hershme Pandyane në majë të Konesar Malait, një breg i lartë në distriktin e Trincomaleet në Gjirinë e Gokarnas të Oqeanit Indian, dizajni i tij Pallava, Chola, Pandyan dhe Jaffna pasqyron ndikimin shaivit tamil në rajonin Vannimai që nga periudha klasike. Monumentet përmbajnë faltoren kryesore të Shivës në formën e Kona-Eiswaras, të shkurtuar në Konesar dhe që është një vend i rëndësishëm i pelegrinazhit hindu, i etiketuar si "Roma e të pafeve/paganëve të Lindjes". I lidhur në grykderdhjen e lumit Mahavilli Ganga me gjurmën e Shivës në Sivan Oli Padam Malai në burimin e lumit, tempulli kurorëzon simbolikisht rrjedhjen e lumit Gang nga koka e Shivës në Malin Kailash deri te këmbët e tij. Përmendja më e hershme e tempullit i përket shekullit të VI p.e.s.,[1] ndërsa rikonstruksioni më i fundit i përket vitit 1952. I zhvilluar nga viti 205 p.e.s., kovili zanafillor kombinonte veçori kyçe për të formuar planin e tij bazë Tempullor Dravidian, siç është salla e tij me njëmijë kolona – "Aayiram Kaal Mandapa" – dhe Jagati i zgjeruar nga mbreti Elara, Manu Needhi Cholani. I konsideruar si ndërtesa më e madhe e kohës së tij për arkitekturën, zbukurimet e rafinuara skulpturore në basoreliev në granit të zi, ndërsa kullat e tij të shumëfishta gopuramë të veshura me ar u zgjeruan në periudhën mesjetare. Një nga tre faltoret kryesore hindu në breg me një kullë kolosale gopurami, ajo qëndronte në mënyrë të dallueshme në pikën më të shquar të kepit. Udhëtimi për pelegrinët në qytet fillonte në nisjen e rrugës Konesar dhe vazhdonte një rrugicë përmes oborrit të kompleksit të faltoreve të Bhadrakalit, Ganeshit, Vishnu Thirumalit, Suryas, Raavanas, Ambal-Shaktit, Murukanit dhe Shivës që kryesonte në lartësinë e bregut. Festa e përvitshme e Tempullit të Koneswaramit, Ther Thiruvilah përfshinte Tempullin e Bhadrakalit në Trincomalee, Pavanasam Theerthamin në pusin e shenjtë Papanasuchunai dhe një gjirin e afërt të mbrapëm të detit (Theertham Karatkarai) që rrethonte Konesar Malain. Kompleksi u shkatërrua nga sulmet koloniale portugeze midis viteve 1622 dhe 1624 si dhe ndërtimi i një fortese në vend nga mbetjet e tij. Tempulli Ati Konanayakar i ndërtuar në vitin 1632 i vendosur larg qytetit bujt disa nga idhujt e tij origjinalë. Interesi botëror u rigjallërua në vazhdim të zbulimit të rrënojave të tij tokësore dhe nënujore, skulpturave dhe bronxeve Chola nga arkeologët dhe Arthur C. Clarke. Është ruajtur nëpërmjet restaurimeve, kryesisht të viteve 1950. Fshati i Trincomaleet gjendet në istmin e kepit brenda kompleksit. Tempulli modern ka qenë një burim konflikti midis shumicës budiste sinhaleze dhe pakicës hindu tamile për shkak të pozicionit të tij në një zonë të rëndësishme gjeostrategjike. Të ardhurat nga tempulli mundësojnë shërbimet dhe ushqimin për banorët e tij. Koneswarami ka shumë lidhje të forta historike. Faltorja është përshkruar në Vayu Purana, Konesar Kalvettu dhe hymnet Tevaram nga Sambandhari dhe Sundarari si një Paadal Petra Sthalam bashkë me kundërpjesën e tij në bregun perërndimor Tempullin Ketheeswaram në Mannar, ai është vendlindja e Patanjalit, hartuesit të Yoga Sutrave dhe ishte i vlerësuar për traditën e tij nga Arunagirinathari gjatë vizitës së tij. Veprat Dakshina Kailasa Purana dhe Manmiami e konsiderojnë atë si Dakshina/Then Kailasam (Mali Kailash i Jugut) për pozicionin e tij gjatësor gjeografik dhe shquarësinë, ai qëndron drejtpërdrejt në lindje të bregut perëndimor Kudiramalai të qytetit port hindu, ndërsa është faltorja më lindore e pesë Iswaramëve të lashtë të Shivës në ishull. I përmendur gjerësisht si një tempull popullor i ishullit te Mahabharata, Ramayana dhe Yalpana Vaipava Malai, Mattakallappu Manmiami konfirmon statusin e tij të shenjtë për të gjithë hindutë. Kanda Purana e Kachiyappa Sivachariarit e krahason tempullin me Tempullin Thillai në Chidambaram dhe Malin Kailash në vlerësimin shaivit. Konesar Malai mund të ketë qenë vendi ku zuri fill Yoga; disa studiues kanë sugjeruar se adhurimi i zotit të gjithëpushtetshëm Eiswara në breg është forma më e lashtë e adhurimit që ekziston.[2]

Porta ballore me kullën e kambanës në Tempullin e Shivës

Etimologjia Redakto

Harta të hershme të Trincomaleet
 
Harta e Taprobanas së Ptolemeut e vitit 140 të e.s. në një publikim të vitit 1562 të Ruscellit. Nga gjurma e Shivës së Ulipadas së maleve Malea (Sivan Oli Pada Malai) burojnë tre lumenj, duke përfshirë Mowli Ganga (Mahavali-Gangu) dega e të cilit lumi Verugal Aru që derdhet në Oqeanin Indian është pak në jug të Bocanas (gjiri Ko-Kannam) ku është ilustruar tempulli. Të dy hartografët përmendin Abaratha Ratchagarin, një tjetër emër i Shivës – një tempull me këtë emër gjendet gjithashtu në Aduthurai të Thanjavurit në Tamil Nadu, pranë kryeqytetit të hershëm Chola.
 
Harta e Cantinos e vitit 1502, që tregon tre qytete tamile në bregun lindor, Mullaitivu, Trincomalee (Traganamalee) dhe Pannoami.

Kona, Eiswara dhe Trincomalee Redakto

Në gjuhën tamile, tempujt quhen kovilë; kështu kompleksi tempullor në vend është i njohur si Konecharam Kovili (në gjuhën tamile: கோணேச்சரம்), banesa e Kona—Eiswaras (Zoti kryesor ose thjesht Zoti). Emrat e hyjnisë kryesore të Shivës janë Konesar (në gjuhën tamile: கோணேசர்) (i shqiptuar Koneçar ose Konasir — një fjalë e përbërë nga Kona dhe Eiswara), Koneswaran, Kona—Natha dhe hyjnesha bashkëshorte është quajtur Mathumai Amman (një tjetër emër për hyjneshën nënë Amman).[3][4][5] Më vonë mori titullin Thiru Koneswaram Kovili. Zanafill e termit Ko ose Kone qëndron në fjalën e vjetër tamile "zot", "mbret" ose "drejtues", që alludojnë për hyjninë që kryeson aty; ky termë shfaqet në mjaft mbishkrime Damili të shekullit të VI p.e.s. — shekullin e II të e.s.. Trincomalee, qyteti bregdetar i gadishullit ku gjendet Koneswarami është një formë e anglizuar e fjalës së vjetër tamile "Thiru-kona-malai" (në gjuhën tamile: திருகோணமலை), që do të thotë "Zoti i kodrës së shenjtë", përmendja e saj në këtë formë gjendet te Tevarami i shekullit të VII nga Sampandari.[6] Thiru është një epitet i përdorur përgjithësisht për të shënuar një vendndodhje të "shenjtë" tempullore ndërsa Malai do të thotë mal ose kodër; dorëshkrimi dhe mbishkrimet e tamilishtes së mesme përmendin kompleksin monumental tempullor si Thirukonamalai Konesar Kovili.[6][7][8] Kona (në gjuhën tamile: கோண) ka kuptime të tjera në tamilishten e vjetër si majë, ndërsa një tjetër zanafillë për termin Koneswaram mund të vijë nga termi tamil Kuna (lindje). Në këtë mënyrë, përkthime të tjera sugjerojnë përkufizimin e Trincomaleet si "Maja e kodrës së shenjtë", "kodra e shenjtë lindore" ose "kodra me tre maja".[9][10] Shkrimtari grek Straboni, duke cituar Eratosthenin dhe Onesicritosin vëren se afërsia e ishullit me rajonet më jugore të Indisë, pranë vendit të popullit "Koniakoi", gjendet në jug të një bregu jugor në skajin lindor dhe e përshkruan ishullin si të shtrirë drejtë Etiopisë dhe shtëpia e elefantëve.[11][12] Tempulli ishte ndërtuar në majë të Shkëmbit Swami, i quajtur gjithashtu Swami Malai ose Kona-ma-malai, një rrëpirë shkëmbore mbi gadishull që ngrihet 120 metra drejtpërdrejt mbi det.[13]

Gjiri i Gokarnas dhe Tempulli Bhadrakali Koneswaram në Trincomalee Redakto

Limani i Trincomaleet, një liman natyror rrethor që tempulli e kurorëzon drejt veriut, është referuar si Ko-Kannam ose "faqja e zotit", duke aluduar për formën e faqes së demit të Shivës, Nandi. Ekuivalentja sanskrite e limanit të qytetit port është Go-Karna, që do të thotë "Veshi i lopës" ose Gokarna Pattana dhe emri i hyjnisë Gokarneswara ose Go—Natha në sanskritisht. S. Pathmanathan propozon lidhjen etimologjike Thiru-Gokarna-Malai ose Thiru-Gona-Malai bazuar mbi këtë lidhje.[14] Etnografi Megasthenes duke shkruar në veprën e tij Indica midis viteve 350—290 p.e.s., e përshkruan ishullin si të ndarë nga një lum i gjatë, prodhues i një numri të madh perlash dhe ari në njërën gjysëm dhe se banorët e këtij vendi quheshin Paleogoni, që do të thotë Goni të vjetër në gjuhën tamile dhe greke, që Plini i Vjetër shton se adhuronin Herkulin dhe Dionisin (Bakun) si Pandjanët e Tamilakamit.[15][16] Vayu Purana, e shkruar në vitin 300 të e.s. përmend në mënyrë të veçantë majën më të lartë të malit të vargut të pasur me ar dhe argjend, Malaya në ishull dhe se "në lindje të këtij ishulli në bregun e detit qëndron një tempull i madh i Shivës në një vend të shenjtë të quajtur Gokarna."[17] Gokarna është gjithashtu një emër vendi në Karnartaka të Indisë, Kalinga, Tamil Nadu dhe Nepal, që të gjitha të lidhura me tempuj të lashtë të Shivës dhe disa me Ravanan e Ramayanas, tempulli i mëparshëm në Karnartaka — Tempulli Mahabaleshwar — gjithashtu i lëvduar në Tevaram.[18] Një faltore e rëndësishme e Bhadrakalit ekziston brenda kompleksit të Tempullit Mahabaleshwar dhe në mënyrë të ngjashme Tempulli Bhadrakali Amman Temple i Trincomaleet, i kushtuar të njëjtës perëndi dhe në mënyrë domethënëse i zgjeruar nga Rajendra Chola I, qëndron në rrugën Konesar përpara hyrjes për te Shkëmbi Swami.[19]

 
Mali i Majës së Adamit nderohet në literaturën Hindu si Sivan Oli Patha Malai, ku gjendet një petroglif i gjurmës së Shivës pranë Ashramit të Agastyas. Nga kjo majë e vargmalit Trikuta Malaya e Cejlonit të lashtë buron lumi Mahavili Ganga – lumi më i madh i ishullit – grykëderdhja e të cilit është menjëherë në jug të Koneswaramit në gjirin e Gokarnas në Oqeanin Indian. Tempulli simbolikisht kurorëzon rrjedhjen e Lumit Gang nga koka e Shivës në Malin Kailash deri te këmbët e tij

Kailashi i Jugut Redakto

I etiketuar si "Dakshina Kailasam"/"Then Kailasam" (Kailashi i jugut) pasi qëndron saktësisht në të njëjtën gjatësi gjeografike si mali tibetian i Kailashit (banesa kryesore e Shivës), stili i hershëm arkitekturor i skalitur në shkëmbin e graniti të zi i Koneswaramit ka ngjashmëri me Tempujt Kailasanathar të nënkontinentit. Historia dhe legjendat e tij tradicionale u hartuan në traktatet sanskrite Dakshina Kailasa Purana — Sthala Purana e Koneswaramit, i shkruar në vitin 1380 nga Jeyaveera Cinkaiariyani dhe Dakshina Kailasa Manmiam — tre kapitujt e Skanda Puranas me lashtësi të panjohur — dorëshkrimet e të cilit kanë qenë zbuluar dhe datuar midis shekujve të V dhe të VII.[20][21] Faltorja përmendet për herë të parë te Puranat si Koneiswara Parwatia, duke motivuar Kullakottan Cholan që mësoi për shenjtërinë e saj për të lundruar deri në Trincomalee dhe të zhvillonte tempullin.[22] Vendlindja e hartuesit të Yoga Sutrave, Patañjalit në tempull konfirmon Tirumandhiramin e Tirumularit, që e përshkruan atë si të lindur nga Then Kailasami dhe veten e tij si një "Gonardiya" nga Gonarda, "një vend në divizionin jugor dhe lindor" të nënkontinentit Indian.[23][24] Të dy njerëzit ishin dishepuj të përkushtuar të Nandhit. Patanjali vizitoi në mënyrë të famshme Tempullin Thillai Nataraja në Chidambaram, ku shkroi Charana Shrungarahita Stotramin mbi Natarajan.[25]

Tempujt e Matsyas (Vishnu-Thirumalit) dhe Shakti Koneswaramit, Trincomalee Redakto

Në eposin e Kanda Puranas, të shkruar në Kachiyappa Sivachariari, Koneswarami lavdërohet si një nga tre banesat më të shquara të Shivës në Botë, bashkë me Tempullin Thillai Chidambaram dhe Malin Kailash. Faltorja e Vishnu-Thirumalit në kompleksin e Koneswaramit e riparuar nga Kullakottan Chola përmendet si Thirukonamalai Macchakeswaram/Macceswaram Kovili në disa mbishkrime të tamilishtes së mesme si mbishkrimi Nilaveli i shekullit të X, një version tamil i sanskritishtes Matsyakesvara.[26][27] Në fakt, Matsya është mishërimi në formën e peshkut të Vishnut dhe domethënia e kësaj faltoreje bashkë me atë të pagodës së tretë të bregut kushtuar hyjneshës është parashtruar më tej te Dakshina Kailasa Purana dhe Thirukonasala Purana.[3][28][29] "Aayiram Kaal Mandapa" e tempullit i dha titullin Pagoda e Trincomaleet — Tempulli i Njëmijë Kolonave mes evropianëve.[6] Bregu shkëmbor i është kushtuar Shivës në formën e tij të lashtë të Kona-Eiswaras dhe është një qendër e rëndësishme pelegrinazhi hindu edhe sot. Adhurimi i Eiswaras vihet në dukje se ka qenë adhurimi zanafillor i ishullit; Charles Pridham, Jonathan Forbes dhe George Turnour pohojnë se është e mundur që mos të ketë formë më të lashtë adhurimi që të ekzistoi sesa ajo e Eiswaras në bregun e tij të shenjtë.[4][30][31]

Historia Redakto

Zanafilla dhe data e ndërtimit Redakto

 
E Çara e të dashuruave ose E Çara e Ravanas në Shkëmbin Swami (Konamalai).
 
Portik i dekoruar në Koneswaram
 
Procesioni i idhullit të Koneswaramit

Koha e ndërtimit të Koneswaramit është vlerësuar nga krahasimi midis relieveve të skalitura të rrënojave të tempullit, literaturës mbi faltoren dhe mbishkrimeve të përdorura zakonisht në pllakatat mbretërore nga shekulli i V deri në të XV-in. Koneswarami me gjasa u themelua përpara vitit 400 p.e.s., megjithëse data e saktë e ndërtimit të tij mbetet e paqartë. Dëshmitë ekzistuese tregojnë për lashtësinë klasike të faltores. Ndërtimi i tempujve hindu u bë i mundur për shkak të besimit mbizotërues mes banorëve vendas dhe bashkësive tregtare në rajon gjatë Periudhës Sangam.[1] Poema tamile e Kaviraja Varothiyanit e shkruar në Konesar Kalvettu, mbishkrim në gurë i kronikës së shekullit të XVII e tempullit, e jep datën e krijimit të faltores rreth vitit 1580 p.e.s.[6] Sipas arkeologëve fazën e tij fillestare e ndërtimit konsistonte në një shpell shkëmbore, faltorja shumë-shtresëshe prej tullash e ndërtuar në mënyrë popullore për hyjnitë tamile të një game besimesh gjatë Periudhës Sangam. Historianë bashkëkohorë si S. Pathmanathan dhe Paul E. Peiris sugjerojnë se Tempulli i Koneswaramit ka një histori të regjistruar që nga viti 300, kur ai përmendet te Vayu Purana.[14][17] Peiris vëren se Koneswarami ishte një nga pesë Iswaramët e njohur të Shivës në Lanka përpara shekullit të VI p.e.s.; një qendër gjerësisht e famshme e adhurimit të hyjnisë shumë më parë se mbërritja e princit mitik Vijaya në ishull, atribuar periudhës midis viteve 543—505 p.e.s.[1] Koneswarami është faltorja më lindore e Iswaramëve, ku të tjerat janë Naguleswarami (Keerimalai), Thiruketheeswarami (Mannar), Munneswarami (Chilaw) dhe Tenavarami (Tevan Thurai).[20] Historiani Diogo de Couto i shekullit të XVI shton se Tempulli Ramanathaswamy i Rameswaramit është më i vlerësuar se ky grup tempujsh kryesorë në rajon sesa në nënkontinentin Indian.[32] Shkrimtarë të tjerë e vënë theksin te adhurimi i Eiswaras nga mbretërit mitikë të ishullit si Kuveni përpara arritjes së të dëbuarve.[4] Pathmanathani dallon nga Peiris në pikëpamjen e tij mbi krijimin e faltores megjithatë, duke pohuar se Tempulli i Koneswaramit ishte me shumë gjasa i vendosur si një tempull hindu nga bashkësitë tregtare që frekuentonin ishullin rreth shekullit të IV p.e.s. nga rajoni i Kalingas në Indi, ku në malet Mahendra gjendet një tjetër tempull kushtuar Shivës në formën e Gokarnasvaminit.[33]

 
Reliev i peshkut të dyfishtë në granit të zi i Jatavarman Veera Pandyanit I në tempull, reminishent i emblemave të dinastisë Pandya të gjetura nga periudha para-moderne, e vendosur pas mundjes së uzurpatorit Chandrabhanu të Tambralingas

Yalpana Vaipava Malai, një kronikë tamile e shekullit të XVIII e lidh figurën e Vijayas dhe shtatëqind ndjekësve të tij me faltoren, duke pohuar se ata riparuan gjerësisht pesë Iswaramët me mbërritjen e tyre në ishull, përpara se të përziheshin me tributë vendore të ishullit duke formuar lidhje martesore me mbretërinë tamile nëpërmjet mbretëreshave Pandyane. Encyclopædia Britannica aktualisht duket se ndjek këtë pikëpamje, megjithëse në volumin 10 të enciklopedisë, të botuar në vitin 1974, ndërtimi i faltores i atribuohet mërgimtarëve tamilë.[34][35] Encyclopedia Americana dhe New International Encyclopedia vënë në pah se sunduesit e hershëm tamilë ngritën tempullin me njëmijë kolona në majën e kodrës.[36][37] Mbreti Elara, Manu Needhi Cholani në vitin 205 p.e.s. dhe princi Kulakottan i Dinastisë Chola e rikonstruktuan gjerësisht Tempullin e Koneswaramit dhe Ujëmbledhësin Kantalai, përgjegjës për vaditjen e fushave që i përkisnin tempullit. Mbretëri i i të dytit i atribuohet në mënyrë alternative periudhës midis viteve 1580 dhe 1250 p.e.s.[38] Për shkak të patronazhit mbretëror nga dinasti të ndryshme tamile nga periudha e hershme klasike, tempulli lulëzoi në shekujt e hershëm të erës sonë dhe mesjetës. Hindutë ndërtuan të paktën tre tempuj të mëdhenj guri me gopuramë në Shkëmbin Swami gjatë zenitit të Koneswaramit, një për Vishnu-Thirumalin, një për hyjneshën dhe tempullin kryesor të kompleksit kushtuar Shivës në vendin më të lartë.[39][40][41]

Naga Naduja para vitit 377 p.e.s. Redakto

 
 
Rrënojat e Tempullit të Koneswaramit nën ujë

Mahabharata, eposi hindu i shkruar midis viteve 400—100 p.e.s. vë në dukje se Koneswarami është në gjirin e Gokarnas, në mes të oqeanit dhe është faltorja ishullore e Umas, bashkëshortes së Shivës, të njohur në të tre botët dhe e adhuruar nga të gjithë banorët e nënkontinentit, duke përfshirë dhe tributë vendase Naga, Devadhe Yaksha, lumenjtë, oqeani dhe malet.[42] Ajo vazhdon se faltorja është pranë vendit të pelegrinazhit për hindutë në rrugën jugore në vazhdim të Kanyakumarit të mbretërisë së hershme Pandyane dhe ishullit Tamiraparni (Kudiramalai) si dhe se adhuruesit duhet të qëndronin për tre ditë në tempull.[43] Në të njëjtën periudhë, Ramayana në formë të shkruar përshkruan se si mbreti Ravana dhe nëna e tij kishin adhuruar Shivën në faltore. Ky i pari donte ta hiqte tempullin e Koneswaramit kur nëna e tij u sëmur rreth vitit 2000 p.e.s. Kjo vepër vazhdon se pasi mbreti po e ngrinte shkëmbin, Shiva bëri që ti binte shpata. Si rezultat i rënies së shpatës së tij u krijuar një e çarë në shkëmb, sot e quajtur Ravana Vettu – që do të thotë E Çara e Ravanas.[6]

Restaurimi në mbretërinë Anuradhapura, 377 p.e.s. - 600 të e.s. Redakto

Kronologjia e Tempullit të Koneswaramit
(P.E.S. - 1982)
Themelohet si një kompleks tempullor hindu kushtuar Shivës (P.E.S.)
Përshkruhet te Mahabharata dhe Ramayana (400-100 p.e.s.)
Zhvillohet nga Elara Manu Needhi Chola (235 p.e.s.)
Vendlindja e Patanjalit, hartuesit të Yoga Sutrave (200-150 p.e.s.)
Tempulli restaurohet nga mbreti Chola, Kankani ("Kullakottani") (103 - 88 p.e.s.)
Përmendet nga Dionysios Periegetes te Orbis Descriptio (117-138 i e.s.)
Përmendet te Vayu Purana (300 i e.s.)
Përshkruhet nga Rufius Festus Avienus te Gjeografia e Avienus (350 i e.s.)
Përmendet nga Sambandhari dhe Sundarari te Tevaramët (600 – 630 të e.s.)
Përmendet te Skanda Purana - Dakshina Kailasa Manmiami (rreth v. 650 të e.s.)
Përmendet nga Kachiyapperi te Kanda Purana (viti 780)
Përmendet në mjaft mbishkrime në gurë (vitet 1000 - 1200)
Përshkruhet nga Eustathiusi i Selanikut (1115 - 1196)
Përmendet te Dakshina Kailasa Purana e hartuar nga Jeyaveera Cinkaiariyani (v. 1380-1410)
Vizitohet nga Arunagirinathari, i cilësuar te Thiruppugazhi (v. 1468)
Shkatërrohet nga portugezët (v. 1622)
Ndërtohet tempulli pasues në Tampalakamam (1650-1690)
Përmendet te Konesar Kalvettu (1750)
Restaurohet nga Shoqëria për Restaurimin e Koneswaramit, Trincomalee (1952)
Rekonstruktohet nga tamilët e lidhur me të (1982)

Mbreti Chola, Kankan (Kulakkottan), një pasardhës i mbretit legjendar Manu Needhi Cholan i Thiruvarurit, Chola Nadu, restauroi Tempullin e Koneswaramit në Trincomalee dhe ujëmbledhësin Kantalai pasi i gjeti ata të rrënuar. Ai ishte djali i mbretit Vara Rama Tevan, që kishte qenë një përkrahës bujar i Tempullit të Konesarit. Kulakkottani vizitoi Tempullin Munneswaram në bregun perëndimor, përpara vendosjes së vanniarëve të lashtë në lindje të ishullit. Sipas kronikave, ai e rikonstruktoi dhe zgjeroi gjerësisht faltoren, ndërtoi mjaft kulla gopurami të larta dhe shpenzoi shumë pasuri për të; ai u kurorëzua me epitetin Kulakkottan që do të thotë ndërtuesi i ujëmbledhësit dhe tempullit.[38][44][45] Përveç rikonstruksionit, Kulakottani i kushtoi vëmendje edhe kultivimit bujqësor dhe zhvillimit ekonomik të zonës, duke ftuar prijësin Vanniar, Tanniuna Popalen dhe mjaft familje në një qytet të sapo themeluar në zonë duke përfshirë Thampalakamamin për të mirëmbajtur ujëmbledhësin Kantalai dhe vetë tempullin.[4] Efektet e kësaj bënë që rajoni Vanni të lulëzonte. Vanniarët pretendojnë se kanë rrjedhur nga ky prijës.[4][46][47] Restaurimet e Kullakottanin u zhvilluan megjithë ndërhyrjet nga mbretëresha e mbretit Pandyan, Pandia, që mungonte nga froni i tij në Anuradhapura gjatë një vizite në Jaffna. Kullakottani ndërtoi dhe rikonstruktoi tempullin e madh të Shivës, Tempullin e Vishnut dhe atë të Hyjneshës Nënë (Tirukkamakkottami) në breg, faltore të kompleksit që u bënë të njohura si Tre Pagodat e Tirukonamalait.[48] Yalpana Vaipava Malai dhe Konesar Kalvettu, ashtu si dhe një mbishkrim tamil i shekullit të XVI në Trincomalee dhe mbishkrimet tamile në pllaka bakri të tempullit tregojnë shumë detaje rreth ndërtimeve të Kullakottanit në Trincomalee dhe Vanni.[38] Historianët dhe antropologët modernë bien dakord për lidhjen faktike historike të vanniarëve me Tempullin e Konesarit. Datimi i mbretërimit të Kullakottanit rezulton i vështirë. Konesar Kalvettu daton rikonstruksionet e Kullakottanit specifikisht midis viteve 432—440.[49] C. Rasanayagam vëren se prijësit Vanniarë që kontrollonin tempullin mund të mos jenë shumuar kaq shpejtë brenda 150 vjetëve duke bërë që mbreti Aggrabodhi I i Anuradhapuras të ndërmerrte hapa të menduar për ti kufizuar vanniarët në vitin 593. Ai argumenton se vanniarët e Vannimait ishin një shtet kushinet midis Trincomaleet dhe Mannarit që nga periudha klasike.[49] Historianë të tjerë sugjerojnë se Kullakottani mbërriti në ishull gjatë mbretërimit të ishullit nga Pesë Dravidianët me prejardhje Pandyane, midis viteve 103—88 p.e.s, duke konfirmuar ekuacionin Yalpana Vaipava Malai të identitetetit të gjyshit të tij Manu Needhi Chola me atë të Ellalan Cholas, një mbret historik që sundoi në ishull në vitet 205—161 p.e.s. që ndajnë shumë trajta karakteristik me legjendarin Manu Needhi. Te Geografia e Avienusit, një poemë e gjeografit dhe shkrimtarit romak Rufius Festus Avienus në vitin 350 të e.s., autori e bazon shkrimin e tij mbi ishullin te Orbis descriptio e poetit aleksandrin grek Dionysios Periegetes (117—138 i e.s.), që e quante ishullin "Ishulli i madh i Coliadisit", banorët e të cilit adhuronin tempullin cholian shumë kullësh të Venusit në bregun e tyre shkëmbor pranë detit. Një komentar i shekullit të XII mbi Periegetesin nga Eustathiusi i Selanikut krahason gjithashtu formën e Konesar Malait me një fallus.[50][51] Historiani portugez De Quieroz përmendëte dëshmitë poetike dhe mbishkrimore për ta datuar rikonstruksionin e Kullakottanit në vitin 1589 p.e.s., bazuar mbi një poemë tamile të shkruar nga Kavi Raja Virothayani që ai e lexoi të përkthyer në anglisht nga Simon Cassie Chitty në vitin 1831. Një tempull madhor i kompleksit u ndërtua për lavdinë e hyjnisë Videmal nga mbreti Manica Raja në vitet 1300 përpara krishtlidjeve sipas Oud en Nieuw Oost-Indiën të shkruar në vitin 1726 nga François Valentijn.[52] Disa e konsiderojnë tregimin e Kullakotanit si një mit të bazuar mbi udhëtimet e figurave historike si Gajabahu II, Kalinga Magha ose një mbret Chola i Sri Lankës.[4][53]

Hymni i shekujve të VI-VII nga mbretëria Pallava Redakto

Në shekullin e VI, një rrugë e veçantë lundruese bregdetare shkonte nga gadishulli i Jaffnas drejt jugut te Tempulli i Koneswaramit dhe më tej në jug të Batticaloas te tempulli i Thirukkovilit.[54] Tempulli i Koneswaramit të Kona-ma-malait është përmendur në veprën Shaivite Tevaram në fundin e shekullit të VI nga Thirugnana Sambandari.[55] Bashkë me Tempullin Ketheeswaram në Mannar, Tempulli i Koneswaramit lëvdohet në të njëjtin vepër kanonike nga shenjti nayanar i shekullit të VIII, Sundaramoorthy Nayanar në Tamilakkam.[56] Koneswarami për rrjedhojë është lavdizuar si një nga 275 Shiva Sthalamët (banesat e shenjta të Shivës të lavdëruar në hymnet Tevaramë) e kontinentit, pjesë të grupit "Paadal Petra Sthalam". Tempulli tjetër i vetëm i shenjtë nga Eela Naduja (vendi i tempullit siç emërtohet në literaturën tamile) është Ketheeswarami.[57][58] Gjatë kësaj periudhe, tempulli pësoi zhvillime strukturoe në Arkitekturën shkëmbore Dravidiane të stilit të Dinastisë Pallava.[59][60] Kjo ndodhi kur ushtritë e mbretit Pallava, Narasimhavarmani I (630–668) pushtuan ishullin dhe kur ishulli ishte nën sovranitetin e gjyshit të tij mbretit Simhavishnu (537–590), kur u ndërtuan shumë tempuj shkëmborë Pallava në rajon, ku ky stil arkitekturor mbeti popullor edhe për disa shekuj.[61][62] Kanda Purana e shekujve të VIII-X (një literaturë epike puranike në gjuhën tamile që ishte përkthim i Skanda Puranas) të shkruar nga Kachiyappa Sivachariari Kanchipuramit përshkruan faltoren e Koneswaramit si një nga tre banesat më të shquara të Shivës në botë, bashkë me Tempullin e Chidambaramit në Tamil Nadu dhe Mali Kailash i Tibetit.[6] Mjaft mbishkrime të shkruara në shkrimet tamile dhe Vatteluttu të përziera me gërma të shkrimit Grantha informojnë për tempullin gjatë kësaj periudhe. Tempulli i Koneswaramit është përmendur në mbishkrimet tamile të shekullit të X Nilaveli si marrës i një dhurimi toke në vendin tamil prej një mijë e shtatëqind e dhjetë akre (dy qind e pesëdhjetë e katër vèli) toke të thatë dhe nën ujë për të plotësuar shpenzimet e tij të përditshme – duke treguar rolin e tempullit në ofrimin e shërbimeve të ndryshme për bashkësinë vendore midis viteve 900—1000.[63][64] Zona pjellore e Koddiyapuramit të distriktit Trincomalee paguante një qind avanamë oriz për faltoren dhe ishte e ngarkuar me rritjen e farave të vajit për Koneswaramin në mënyrë të përvitshme.[26]

Perandoria Chola, shekujt e X-XII Redakto

 
Statujë e artë e Shivës përballë Tempullit pjesërisht të restauruar të Koneswaramit ku u gjet poema që lavdonte Raja Raja Cholan I

Trincomalee u shqua gjatë kohës së artë mesjetare të Dinastisë tamile Chola, për shkak të afërsisë me gjirin e limanit të Trincomaleet me pjesën tjetër të kontinentit dhe përfitimet e tij nga perandoria detare Chola dhe dy gildat e fuqishme tregtare të kohës – Manigramami dhe Pesëqind Zotërit e Ayyavolusë në tregtinë e tyre me lindjen e largët dhe pushtimin e Srivijayas së arqipelagut Malay dhe Indonezisë.[38][65][66] Kompleksi tempullor i Koneswaramit dhe rajoni i tij i afërt, nga Periyakulami dhe Manankerni në veri, Kantalai dhe Pothankadu në perëndim dhe Verugali në jug, formonin një principatë të madhe shaivito-tamile.[38] Rezidentëve në këtë bashkësi kolektive u caktoheshin shërbime, që ata kishin për ti kryer në Tempullin e Koneswaramit.[38] Një regjistrim mbishkrimor që përmban një poemë lavdëruese të Raja Raja Cholas I, që sundoi vendin verior Malabar nga viti 993 deri në 1014 u zbulua në vitet 1970 brenda rrethimit të tempullit të Koneswaramit.[67][68] Mbishkrimet tamile të viteve 1033–1047 të rrënojave të afërta të Tempullit Choleeswaram të Perarut, Kantalait dhe mbishkrimet Manankerni tregojnë praktikat administrative të mbretit Chola, Ilankeshvarar Devari (Sri Cankavanamari) me faltoren e Koneswaramit dhe rajonin e Trincomaleet në atë kohë. Veprimtaritë ndërtuese në tempull asistoheshin nga arkitekti dhe dinjitari Chola, Muventavelan Kanavati.[69][70] Mbishkrimi Palamottai nga distrikti i Trincomaleei, i gjetur mes mbishkrimeve të afërta Kantalai, regjistron një përkrahje monetare për "Tempullin e Shivës të Then Kailasamit (Kailashit të Jugut)" nga një e ve tamile për nder të burrit të saj. Ky administrohej nga një anëtar i kastës ushtarake tamile – Velaikkarari, trupat e vendosura për të mbrojtur faltoret në shtet që ishin ngushtësisht të lidhura me mbretin Ilankeshvarar Devar.[70][71] Mbreti Gajabahu II që sundoi Polonnaruwan nga viti 1131 deri në 1153 është përshkruar në Konesar Kalvettu si një adhurues i përkushtuar i Shivës dhe një përkrahës i Tempullit të Konamamalait.[3][72] Mbreti Chodaganga Deva, një pasardhës i nipit të mbretit Virarajendra Chola, Anantavarman Chodaganga Deva – pararendësi i Dinastisë Lindore Ganga të Odishas dhe Andra Pradeshit – bëri dhurime të pasura pasi vizitoi Konamamalain në ditën e vitit të ri tamil 1223, që sipas një mbishkrimi sanskrit në shkrimin Grantha të zbuluar mbi kornizën e një dere në tempullin hindu.[73] Një mbishkrim i tamil 1000-vjeçar në alfabetin Chola Vatteluttu u zbuluan në tetor të vitit 2010 kur po gërmohej për ndërtim mbi një shesh në krahun e djathtë të rrugës Konesar që të çonte për te faltorja.[74]

 
Mbishkrim i Koneswaramit i periudhës Pandyane

Mbretëria Pandyane, shekulli i XIII Redakto

 
'Gopurami Ananda Nilayam i vimanës, gopuramët e brendshëm dhe të jashtëm të Tempulli Tirumala Venkateswara në Tirupati, me Kalasamin e dukshëm të Jatavarman Sundara Pandyanit. Gopuramët e veshur me ar të Sundara Pandyanit dhe të kurorëzuar me kalasam në majë të kullave si të dy kovilëve, si Tirumala Venkateswaram ashtu dhe Thirukonamamalai Koneswaram. Të krahasuar në shekullin e XVI, Tirumala është tani vendi më i pasur dhe më i vizituar fetar në botë.

Përfshirja e Dinastisë mesjetare Pandyane në punët e vendit tamil u bë më i fortë pas pushtimit të mbretit pandyan, Srimara Srivallabha në vititet 815—862, një ndërhyrje fuqimisht e mirëpritur nga tamilët vendorë në ishull.[8] Ndërsa ishte nën suzerinitetin Pandyan në vitin 1262, princi Jatavarman Veera Pandyani I, vëllai dhe mëkëmbësi i mbretit Jatavarman Sundara Pandyani I përsëriti pushtimin e vëllait të tij të ishullit në vitin 1258 për të ndërhyrë dhe mundur në mënyrë vendimtare Chandrabhanun e Tambralingas, një uzurpator i fronit verior tamil; ai vazhdoi të vendoste flamurin Pandyan të fitores dhe emblemën e një "Peshku të dyfishtë" në Konamalai ndërsa nënshtroi mbretin tjetër të ishullit.[6] Historikisht, Dinastia Pandyane ishte e njohur për skalitjen e dy peshqëve të drejtuar nga njëri-tjetri në tavanet e gopuramët e tyre shumë-katësh kur përfundoheshin (dhe i linin vetëm me një peshk në rast se ishin të papërfunduara). Sundara Pandyani kishte rikonstruktuar gopuramët duke i veshur me ar çatitë dhe vendosur Kalasamë të punuar me ar në majë të tyre, një punim artistik që paraqet afërsi me Arkitekturën Dravidiane. Shkëmbi Swami në këtë kohë është përshkruar si "Kona ma-malai, përreth të cilit valët e oqeanit nxjerrin perla, ar, gurë të çmuar dhe guacka nga thellësia e tij dhe i grumbullojnë ato përgjatë bregut". Banorët vendorë kontribuan në pasurinë e tempullit nën sundimin Pandyan të veriut të ishullit.[6] Mbishkrimi në guri tamil i shekullit të XIII në fshatin Kankuveli regjistron caktimin nga prijësit Vanniarë, Malaiyil Vanniyanar dhe Eluril Atappar të të ardhurave dhe kontributeve nga fushat e orizit dhe kullotat e distrikteve të Vannimait të mbretërisë në ngjitje të Jaffnas për faltoren e Koneswaramit.[75]

 
Vizatim i një faltoreje të kompleksit zanafillor të Koneswaram Kovilit të Trincomaleet nga Constantine de Sa de Noronha, që shkatërroi të tre monumentet tempullore të Koneswaramin mbi Shkëmbin Swami nga 1622 deri në 1624. Publikuar në 1687 nga Fernão de Queyroz: The temporal and spiritual conquest of Ceylon

Mbretëria e Jaffnas (1215–1620) Redakto

Mbretërit e Dinastisë tamile Aryacakravarti të mbretërisë së Jaffnas i bënë homazhe faltores së Koneswaram nën sovranitetin e tyre, duke ofruar dhurata prej ari dhe argjendi. Midis vizitorëve ishin mbreti Singai Pararasasegaram dhe pasuesi i tij mbreti Cankili I.[76] Mbreti Jeyaveera Cinkaiariyani (1380—1410) kishte hartuar historinë tradicionale të tempullit si një kronikë në vargje të titulluar Dakshina Kailasa Purana, tashmë të njohur si Sthala Purana e Tempullit të Koneswaramit.[59] Vepra përshkruan se si nga mesi i Sivanoli Padam Malait, tre lumenjtë ose "kankai" (Gangu) ishin gjeneruar nga gjurma e Shivës —Mavillie-Kankai që rrjedh drejt veriut, arrin banesën e Shivës në Trincomalee dhe derdhet në Gjirin e Bengalit të Oqeanit Indian në jug të tij. Manikka-Kankai rrjedh drejt lindjes dhe kalon nga tempulli i Kadirkamamit, kushtuar Muruganit, djalit të Shivës dhe pastaj derdhet në detin lindor. Kavary-Kankai rrjedh drejt perëndimit dhe kalon në vendin e Shivës të quajtur Thiruketheecharam në Manthottamin e Mannarit. Këta tre lumenj janë përshkruar si "rrjedha tepër të çmuara". Ai tejçoi blloqe guri nga Trincomalee për te Tempulli i Rameswaramit për të rikonstruktuar shentëroren e tij. Pasuesi i Jeyaveera Cinkaiariyanit, Gunaveera Cinkaiariyani (Pararacacekarani V), një administrator i Rameswaramit që mbikqyrte gjithashtu edhe zhvillimin strukturor të atij tempulli si dhe promovimin e besimit shaivit, dhuroi një pjesë të të ardhurave të tij për Koneswaramin.[6][46] Mbreti i fuqishëm i Jaffnas, Martanda Cinkaiariyani (Pararasasekarami III) mori udhëtarin maroken Ibn Battuta në Sivanoli Padam Malai në vitin 1344 bashkë me katër yogi që ishin për vizitën vjetore në vendndodhjen e gjurmës në majën e malit; përveç këtyre ai ishte i shoqëruar edhe nga katër brahmanë dhe dhjetë shoqërues të mbretit. Në vitin 1468 shenjti Arunagirinathar Swamikal i bëri homazhe Koneswaramit gjatë pelegrinazhit të tij nga Tempulli Nallur Kandaswamy i Jaffnas deri te Kadirkamami. Në Koneswaram, ai ofroi një kurorë me vargjet Thiruppugazhi që i thurnin lavde Sthalamit. Popullsia, pohoi ai, në Koneswaram, ku oqeani i thellë përplaste valët e tij të egërsuara, ishte i pamatë, tempulli i mirë-organizuar dhe priftërinjtë të mësuar në Katër Vedat. Faltorja e Muruganit, që adhuronte djalin e Konesarit dhe bashkëshortes së tij, ishte prënë njërit prej gopuramëve të hyrjeve të kompleksit.[3][59] Një koleksion i pasur tekstesh që nga shekulli i XIV regjistrojnë traditat që kanë të bëjnë me faltoren, duke përfshirë përdorimin e tempullit të Konamamalait me emrin alternativ "Maccakeswaram".[69] Një tempuj me njëmijë kolona, gjatë kësaj periudhe mesjetare, Koneswarami tërhiqte pelegrinë nga Vendi Coylot Wanees dhe vende të tjera të Azisë, duke e bërë atë vendin më të pasur dhe më të vizituar botë të çdo besimi. Ritet e fundit gjatë funeralit të mbretit Bhuvanekabahu VII i Kottes, një monark hindu që i shënonte shpalljet e tij zyrtare në gjuhën tamile, u zhvilluan në Koneswaram në vitin 1551. Zyrtari më i afërt fetar dhe ambasadori i besuar ishte i besimit hindu. Historiani Diogo do Couto e përshkroi Pagodën e Triquinimales si një tempull parësor të mbretërisë së tij ndërsa prifti katolik portugez dhe shkrimtari Fernão de Quieroz e përshkruan atë si "Roma e hinduve të Lindjes më e frekuentuar nga pelegrinët sesa Rameshwarami, Tirumalai-Tirupati, Kilveluri, Kanchipurami, Jagannathi në Odisha ose Vaijayanti në Bengal". Për më tepër, ai përshkruan shkëlqimin e tempullit të famshëm të Tenavarait në zenitin e tij si i ngjashëm në madhështinë e tij në ishull me Koneswaramin dhe si lundruesit idhujtarë do ta dallonin Koneswaramin nga deti.[26] Në një letër të shkruar në vitin 1613 nga frati jezuit Manuel Barradas, Koneswarami është përshkruar si një "... strukturë masive, një vepër e pashoqe arti. Është me lartësi të madhe, i ndërtuar me mjeshtri të madhe në granit të zi, mbi një shkëmb që del mbi det dhe zë një hapësirë të madhe në majë”.[77] Mbreti Ethirimana Cinkam i kishte rezituar një kërkese të D. Hieronymo de Azevedo vitin e mëparshëm për ta ndihmuar këtë të fundit në ndërtimin e një fortese në Trincomalee. Sipërmarrja ishte braktisur.[77] Me mundjen e mbretit Cankili II, i gjithë territori i mbretërisë së Jaffnas, duke përfshirë Trincomaleen dhe Batticaloan, i ishte caktuar "kujdesit shpirtëror të françeskanëve". Ky vendim ishte marr nga peshkopi i Cochinit, frati Dom Sebastião de S. Pedro.[78] Nga fundi i vitit 1619, një flotë e vogël daneze kishte mbërritur në Trincomalee; në majin e vitit 1620, danezët pushtuan Tempullin e Koneswaramit dhe filluan punimet për fortifikimin e gadishullit përpara se të mundeshin.[79]

 
Gravurë e vitit 1692 nga Wilhem Broedelet i hartës së vitit 1681 të Robert Knoxit me Trincomaleen në bregun lindor të vendit të Malabarit

Shkatërrimi në shekullin e XVII Redakto

Faltorja u sulmua dhe shkatërrua më 14 prill 1622, në ditën e vitit të ri tamil, nga gjenerali portugez Constantino de Sá de Noronha (që e quante atë Tempulli i Njëmijë Kolonave).[6] Njëmbëdhjetë ndriçues tunxhi që ndriçonin faltoren dhe statujat kryesore u morën në qytet gjatë procesionit të karros në periudhën e festës, kohë gjatë të cilës ushtarët portugezë hynë në tempull të veshur si priftërinj Iyerë dhe filluan ta plaçkisnin atë. Në një veprim zelli fetar, tempulli pastaj u rrafshua dhe u hodh nga kreshta në det. Priftërinjtë e arratisur varrosën disa nga statujat e tempullit në zonën përreth dhe të gjithë priftërinjtë, pelegrinët dhe shërbyesit që mbetën u masakruan. Monumenti përfundimtar i kompleksit tempullor u shkatërrua dy vjet më vonë në vitin 1624. Gurët dhe kolonat e skalitura të tempullit u përdorën për të ndërtuar fortesën Fredrick për të përforcuar ndikimin kolonial mbi bregdetin lindor të ishullit kundër ushtrive të tjera evropiane, duke përfshirë flotën holandeze gjatë luftrave holandezo-portugeze. Në fortesë dhe përrreth saj u ndërtua një kishë dhe një fshtat i ri. Një fushatë e gjerë shkatërrimi i pesëqind faltoreve hindu, Bibliotekës Saraswathi Mahal dhe konvertimi i detyruar në Vendin e tamilëve u drejtua nga portugezët me mbërritjen e tyre në ishull dhe pushtimin e mbretërisë së Jaffnas; tempulli kishte qenë duke paguar këstin e haraçit të mbrojtjes 1280 fanamë në vit te portugezët. Trincomalee qe dëshmitar i betejave detare të Luftës së Tridhjetë Vjetëve të Evropës nën njeriun e Filipit II, Phillippe de Oliveira.[80][81][82] Midis viteve 1639 dhe 1689, në Thampalakamamin e afërt u ndërtua Tempulli Ati Konanayakar për të bujtur idhujt e procesionit që mbijetuan.[83][84] Shkatërrimi i tempullit të Konesarit është parë historikisht si plaçkitja e një prej tempujve më të mëdhenj të Azisë. Brenda pak orësh u grabitën ar, perla, gurë të çmuar dhe mëndafshe të grumbulluara për më shumë se një mijë vjet.[85] Një planimetri e sitit nga De Quieroz pohon: "Me ngjitjen e parë në majën e shkëmbit ishte një pagodë, një tjetër në gjysëm lartësi – kryesorja prej tyre në pikën më të lartë, të vizituar nga grupe hindush nga e gjithë India".[39] Ai përshkruan tre tempujt e kompleksit të bregut, duke pohuar se pelegrinët kërcenin nga tempulli i fundit në oqean si flijim për idhujt e tyre.[39] Në letrën për Filipin e III, mbrtin e Portugalisë, Constantine përshkruan: "Toka e pagodës është 600 fathomë e gjatë, 24.4 metra në pikën më të gjerë duke u ngushtuar deri në 9.15 metra". Në lidhje me një mbishkrim profetik që de Noronha gjeti në sit, ai shtoi: "Kur shkova aty për të bërë këtë fortesë, gjeta të skalitur te pagoda, mes shumë mbishkrimeve të tjera, një që shkruante kështu: Kulakottani e ka ndërtuar këtë pagodë..."[49]

Shkëmbi Swami (shekujt e XVIII - XX) Redakto

 
Fotoja e parë e Shkëmbit Swami dhe rrënojave të Koneswaramit nga viti 1870, para rikonstruksionit të tempullit. Banorët vendorë ofruan shërbime për një kolonë nga mandapa zanafillore në kujtim të tempullit të shkatërruar

Nën Cejlonin holandez, shumica e qytetit të Trincomaleet administrohej përsëri nga vanniarët e varur nga Jaffna, ndërsa fortesa ishte e zënë nga holandezët në atë që ata e quanin "Kodra e Pagodës". Distrikti i Batticaloas mbeti në varësi të fortesës së Trincomaleet deri në vitin 1782.[86] Në shkëmbin Swami nuk u lejua asnjë ceremoni deri në sundimin britanik të ishullit, kur pelegrinët u lejuan të rikthehen dhe të adhurojnë Shivën në sitin e shenjtë të fortifikuar.[85][87] Nga mesi i shekullit të XIX, lundruesit, priftërinj të lartë dhe pelegrinë të tjerë vizituan shkëmbin, thyen një arrë kokosi dhe u lutën, duke kryer ritet e shenjta çdo janar. Në kreshtën e rrëpirës u vendosën fruta dhe oferta të tjera, duke i rrëzuar poshtë për te rrënojat.[4][88][89] Fotografia e parë e mbetjeve të faltores dhe bregut të saj u bë në vitin 1870. Pasi siti filloi të rifitonte popullaritet mes pelegrinëve filloi të shkruhej mbi faltoren. Thirukonasala Purana u shkrua gjatë shekullit të XIX nga studiuesi tamil Masilamanipillai Muttucumaru mbi tempullin dhe Thirukonasala Vaipavami mbi Koneswaramin u shkrua nga V. Akilesapillai në vitin 1889, i publikuar në vitin 1952, gjashtëdhjetë vjet më vonë.[6]

Rizbulimi i idhujve, rrënojave dhe rikonstruksioni i shekullit të XX Redakto

 
Vizatim i Antonio Bocarros i monumenteve të tempullit të Koneswaramit në fund të bregut në 1635. Kompleksi kishte qenë shkatërruar një dekadë më parë për të ndërtuar fortesën e madhe të paraqitur.

Në vitin 1950, statujat zanafillore prej ari dhe aliazhi bakri dhe bronxi të faltores nga shekulli i X i një figure të ulur të Shivës (në formën e Somaskandas), Shiva si Chandrasekhari, bashkëshortja e tij Parvati, një statujë e hyjneshës Mathumai Ambal dhe statuja e mëvonshme e Ganeshit u gjetën nga Këshilli Urban i Trincomaleet të varrosura rreth 460 metra larg nga siti i Koneswaramit ndërsa po gërmohej për një pus uji.[3][41][90] Ato u çuan në procesion përreth rajonit përpara se të rivendoseshin në Koneswaram. Statujat e tjera të Koneswaramit që mbijetuan mbetën te Tempulli Ati Konanayakar.[83][84] Një kolonë nga tempulli zanafillor qëndron nën një pemë të dekoruar Vilvami (Aegle marmelos) mbi Shkëmbin Swami. Në vitin 1956, ndërsa ishin duke u zhytur, fotografi Mike Wilson dhe studiuesi Arthur C. Clarke zbuluan muret e rrënuara, arkitekturën dhe statujat e idhujve të fundosura të tempullit zanafillor — duke përfshirë kolona të skalitura me emblema lulesh dhe gurë në formën e kokave të elefantëve — të përhapura në shtratin e cekët të detit.[13][91] Kolona ashtu dhe rrënojat paraqesin ndikime të Arkitekturës Tamile, Pallava dhe Chola të periudhës midis shekujve të II-IX, të konfirmuara nga zbulimi i mbishkrimeve në shkrimin Pallava Grantha dhe Chola si dhe imazhet hindu të gjetura në vendin e kompleksit që sugjerojnë se dinastitë kishin një interes të fortë për tempullin.[59] Zhytësit rigjetën lingamin legjendar Swayambhu nga shtrati i oqeanit, një obelisk i madh natyror që, sipas legjendës ishte një nga 69 lingamët natyrorë nga kohë të qëmotshme fillimisht të gjendura në Malin Kailash të Tibetit dhe të bujtura në Koneswaram nga mbreti legjendar Raavan – objekti i tij i shenjtë më i fuqishëm nga kohët mitologjike. Ky lingam u rivendos në sitin e Koneswaramit. Duke publikuar gjetjet e tyre në vitin 1957 në librin The Reefs of Taprobane, Clarke shpreh admirim për tre mijë vitet e adhurimit nga hindutë të Shkëmbit Swami.[41] Duke identifikuar më në fund tre tempujt hindu që kishin qenë ndërtuar rreth shkëmbit Swami, Clarke i përshkruan statujat e shekullit të X të Koneswaramit si "mes shembujve më të shkëlqyer të skulpturave prej bronxi hindu që njihen", Shiva i ulur prej bronxi Chola "një kryevepër" dhe gurët e skalitur në këmbët e Shkëmbit Swami si "me gjasa rrënojat më të fotografuara nënujore në botë".[41] 350 vjet pas shkatërrimit të tij, popullsia hindu tamile e Trincomaleet në Sri Lanka organizoi komitetin për restaurimin e tempullit; statujat e vjetra u rivendosën mes ceremonive hapëse në faltoren e sapo restauruar më 3 mars 1963.[6]

 
Hyrja anësore për në tempull

Disa prej artifakteve nga tempulli i shkatërruar, duke përfshirë përkthimin e De Sa de Noronhas të profecisë së dërguar në Portugali, mbahen në Bibliotekën e Ajudas në Lisbonë (Bibliotheca da Ajuda), bashkë me një pikturë dhe hartë të faltores zanafillore. Kronikani António Bocarro tregon se tre monumentet e kompleksit të Trincomaleet të Tempullit të Koneswaramit në skajin e gadishullit në hartën e tij te dokumenti Livro das plantas das fortalezas cidades e povoaçois do Estado da India Oriental i vitit 1635, por këta tempuj mungojnë nga kopja e dokumentit të ruajtur në BibliotekënPaço Ducal di Vila Viçosa në Lisbonë. Mbishkrimi në gurë i zbuluar nga shkatërruesit e tempullit ka një emblemë me peshq të dyfishtë dhe profecinë e saj të skalitur, të përkthyer nga shkrimi i vjetër tamil, paralajmëron për "ardhjen e frankëve" pas shekullit të XVI. Parashikimi shkruan "O mbret! Frankët më vonë do të shkatërrojnë ndërtesën e shenjtë të ndërtuar nga Kulakoddani në kohët e lashta; dhe asnjë mbret i ardhshëm i këtij ishulli nuk do ta rindërtoi atë! Në vazhdim të mbretërive pasuese të kombeve me sy maceje, me sy të kuq dhe me sy tymi ai do tu rikthehet vullnetarisht tamilëve".[41] Emblema e mbretit Pandyan, Jatavarman Veera Pandyani, në tempullin e vjetër të Koneswaramit dhe një pjesë e mbishkrimit profetik sot shihen në portën hyrëse të Fortesës Fredrick.[6]

Vendndodhja dhe planimetria Redakto

 
Vendndodhja e një prej tre monumenteve të tempullit të Koneswaramit pasi Trincomalee po fortifikohej nga evropianët në 1620. Fortesa e dukshme është aty ku qëndronte një monument kolosal i Tempullit të Konesarit në Konesar Malai (Shkëmbi Swami) përpara shkatërrimit në 1622; monumenti i fundit i pagodës u shkatërrua në vitin 1624. Skicë vizatuese portugeze e publikuar rreth vitit 1650.

Kompleksi i Trincomalee Koneswaramit Redakto

Faltoja ishte e njohur për evropianët si Pagoda e Trincomaleet – Tempulli i Njëmijë Kolonave. Faltorja kryesore u ndërtua mbi jagati, ndërsa salla e saj me njëmijë kolona ishte Aayiram Kaal Mandapa – një platformë e veçantë me njëmijë kolona pranë vimanas së koilit që formon një pjesë të veçantë të planit të sitit të Arkitekturës tempullore Dravidiane. Rrënojat e kësaj veçorie në Koneswaram tregojnë se salloni ishte një shtesë strukturore e ndërtuar nga artizanët Pallava, midis viteve 537–668. Ajo formonte një nga nëntë prakarat ose oborret e rëndësishme të kompleksit të Koneswaramit. Dy tempuj të tjerë ishin monumente të shquara të kompleksit në breg, që përmbanin struktura të shumta gopuramësh mbi faltoret e ndërtuara për Vishnu-Thirumalin dhe hyjneshën Ambal-Shakti. Së bashku, ato u bënë të njohura si Tre Pagodat e Thirukonamalait. Një planimetri e sitit nga De Quieroz pohon: "Sapo ngjitesh në majën e shkëmbit ishte një pagodë, një tjetër në gjysëm ngjitjeje dhe kryesorja prej tyre në pikën më të lartë, e vizituar nga grupe hindush nga e gjithë India."[39] Në letrën e tij dërguar Filipit të III, mbretit të Portugalisë, Constantine përshkruante: "Toka e pagodës është 600 fathomë e gjatë (1.2 km) dhe24.4 metra në pikën më të gjerë duke u ngushtuar deri në 9.15 metra".[49] Kompleksi shtrihej përgjatë rrugës së Konesarit në breg dhe përfshin faltoret e Ganeshit, Murukanit dhe Bhadrakalit. Koneswarami i Konesar Malait gjendet 152 kilometra (94.4 milje) në lindje të Kudiramalait, distrikti i lashtë mbretëror dhe emporiumi jugor të bregut të perlave të Tempullit Thiru Ketheeswaram në Mannar. Koneswarami qëndron mbi një rrugicë të drejtë diagonale të lidhur me Ketheeswaramin dhe një tjetër tempull të mëparshëm të Jaffnas dhe Tempullin Ramanathaswamy, një nga Paadal Petra Sthalamët në Rameswaram. Kjo rrugë pelegrinazhi prej 225 km (140 miljesh) përshkohet shpesh në këmbë sipas zakonit hindu. Kompleksi qëndron gjithashtu saktësisht në të njëjtën gjatësi gjeografike me Malin Kailash.

Hyjnitë e kompleksit Redakto

Në linjë me zakonin e komplekseve tempullore hindu tamile, kompleksi bujt faltoret e mjaft hyjnive. Koneswarami është faltorja më lindore e pesë Iswaramëve të lashtë të Shivës në ishull, ku të tjerat janë Naguleswarami (Keerimalai), Thiruketheeswarami (Mannar), Munneswarami (Chilaw) dhe Tenavarami (Tevan Thurai).[20] Koneswarami ka tërhequr mijëra pelegrinë nga vendet e Azisë, faltorja e tij e Shivës përmendet te eposet e Ramayanas dhe Mahabharatas të shkruara midis viteve 400–100 p.e.s., të përshkruara gjerësisht nga pelegrinët nga shumë vende dhe në vitet 600—660, asaj i janë thurur lavde si një nga 275 Shiva Sthalamët, ose banesat e shenjta të Shivës në në kontinent te hymnet Tevaram.[20] Shkëmbi Swami është lavdëruar si një Shiva Upa Peetha (bazë) e Lankas te Sivacharita, një vepër sanskrite që i thur lavde Shivës dhe dorëshkrimi pasues i Pithanirnayas (Maha Piitha Nirupana) si një Sakta Peetha e Lankas me një tempull të kompleksit kushtuar hyjneshës Indraksi Devi dhe një hyjni mashkullore Raksasesvara – një referencë për Ravanan. Kullakottani restauroi Tre Pagodat e Thirukonamalait, ku dy të tjerat kushtuar Vishnu-Thirumalit dhe asaj të hyjneshës nënë (Tirukkamakkottam – një bashkëshorte e Shivës) në breg në një zonë shumë më të madhe sesa e tanishmja.[48] Ky tempull i fundit për hyjneshën – Ambal/Uma/Shakti/Shankari Devi – ishte një nga 18 Maha Shakthi Peethat, ato Shakti Peetha të shenjtëruara për hyjneshën që përmenden te Ashta Dasa Shakthi Peetha Stotrami nga teologu hindu Adi Shankara (788—820).[92][93] Tempulli i Vishnu-Thirumalit ishte me gjasa i tempulli i parë i hasur në breg – dhe është përmendur te Oud en Nieuw Oost-Indiën e shkruar në vitin 1726 nga François Valentijn.[52] Tempulli më i afërt me skajin e detit ishte ai kushtuar hyjneshës, ku qëndron tempulli i tanishëm i rikonstruktuar i Shivës. Pranë faltores kryesore të Shivës në qendër duhet të kenë qenë të zakonshme faltore më të vogla kushtuar Ganeshit, Durgas, Murukanit, Agastya dhe Navagrahave duke përfshirë zotin e djellit Surya – faltorja e Murukanit është lartësuar në seritë e mëdha Thiruppugazhi të Arunagirinatharit.[3] Tempulli i Bhadrakali gjendet më tej në kompleksin e brendshëm përgjatë rrugës së Konesarit, e përkrahur nga Rajendra Chola I.[19] Tempulli i Kalit është përmendur në librin e Wilbur Smithit Shpend grabitqarë (Birds of Prey) të vitit 1997 të vendosur në vitet 1660. Thirukonasala Mahatyami, duke përshkruar zanafillën e botës, Lankas dhe Koneswaramit bazuar mbi legjendat puranike tashmë ka humbur. Vepra historike Mattakallappu Manmiyam (Batticaloa Manmiyam) që tregon historinë e ngulimeve tamile në Batticaloa, ndjek Dakshina Kailasa Puranan dhe Dakshina Kailasa Manmiamin në përshkrimin e Koneswaramit si një prej nëntë siteve më të shenjta më të rëndësishme në botë për të gjithë hindutë.[6]

Festat Redakto

 
Varëse me ngjyra në shitje në Koneswaram

Tempulli i Koneswaramit është i mirënjohur për zhvillimin e festës së tij tradicionale të karros Ther, Navaratrit dhe Sivarathrit. Festa e karros Ther zgjat njëzet e dy ditë në prill dhe përqëndrohet në pregatitjen e hyjnive dhe bashkësisë për Puthandun, vitin e ri tamil. Navaratri zgjat për nëntë ditë dhe i është kushtuar aspekteve të ndryshme të hyjneshës kryesore, ndërsa Sivarathri i është kushtuar Shivës. Besimtarët e vizitojnë tempullin për të ndjekur puxhat e përditshme dhe për të bërë ofertat e tyre. Jashtë tempullit ngrihen kioska për shitjen e ushqimit, pijeve, pajiseve prej tunxhi, qeramikës, veshjeve dhe imazheve të shenjta. Këto shërbime tërheqin kryesisht besimtarë hindu për në tempull. Festa kryesore Thirukoneswaram Ther Thiruvilah, festa e përvitshme njëzet e dy ditëshe e karros fillon me ngritjen e flamurit të tempullit Nandi. Ky ndiqet na procesionet tempullore të hyjnisë Konesar dhe bashkëshortes së tij Mathumai Ambal, të vendosur dhe tërhequr në një karro tempullor të zbukuruar, ndërsa hyjnitë Pillayar dhe Murugan me bashkëshortet e tij Valli dhe Theivayanai ngrihen në dy karro të tjera të dekoruara. Ky procesion vazhdon përgjatë distriktit të Trincomaleet dhe ndjek shkrimet në gurë të Kulakottanit që shpjegon si hindutë në fshatrat tamile si Sambaltivu, toka që historikisht i përkisnin tempullit, ngarkohen për të zhvilluar puxhat si Upayami i tyre gjatë periudhës së festës së përvitshme. Deri në prill të vitit 1624 festa Ther e Koneswaramit zhvillohej rreth Puthandusë në prill çdo vit me pesë karro dhe kjo traditë u rifut në prillin e vitit 2003, treqind e shtatëdhjetë e nëntë vjet më vonë.[94] Festa e zhytjes në ujë Theertham Thiruvilah (banja e shenjtë) zë fill çdo vit në pusin e shenjtë shekullor Papanasachunai (Papanasam Theertham) në Shkëmbin Swami gjatë periudhës së festës Ther. Hyjnia dhe artifaktet e tjera të shenjta zhyten në ujin e pusit të shenjtë të kompleksit. Besimtarët spërkaten me ujë të shenjtë duke ndjekur Theerthamin.[94][95] Festa e varkës Theppath Thiruvilah konsiston marrjen e Konesarit dhe Mathumai Ambalit në një varkë përreth tempullit nga Shkëmbi Swami nëpër Gjirin e mbrapëm të detit deri te Gjiri holandez i detit. Përgjatë natës përpara Puthandusë në plazhin e Gjirit Holandez zhvillohen diskutime fetare dhe kulturore. Më pas hyjnitë meren për në tempull herët në mëngjes ditën tjetër të Puthandusë nga rruga dhe përmes hyrjes së fortesës Frederick. Tempulli Bhadrakali Amman i Trincomaleet dhe tempuj të tjerë hindu për mjaft shekuj zhvillonin festat e tyre të zhytjes në ujë Theertham në gjirin e mbrapëm të detit (Theertha Kadatkarai).[96] Festa Koneswaram Poongavanam – Festa e kopshtit të tempullit zhvillohet gjatë kësaj periudhe festive prej njëzet e dy ditësh. Një procesion i përvitshëm tre-ditor ndjek ditën e Maha Sivarathrit, të zhvilluar çdo vit që nga viti 1951 në vazhdim të rizbulimit të stujave prej bronxi të idhujve në vitin 1950. Duke u zhvilluar në tre faza, në çdo ditë të festës, imazhet e hyjnisë kryesore, Konesarit, hyjneshës bashkëshorte të tij Mathumai Amman, Ganeshit dhe Muruganin sillen nga Shkëmbi Swami deri te hyrja e fortesës Fredrick në karro të zbukuruara Ther përpara se të parakalojnë përmes gjithë Periyakadait të qytetit të Trincomaleet. Karrot tërhiqen nga besimtarët përmes një rruge të dekoruar ndërsa këndojnë hymne. Besimtarët mbajnë Poorna kumbham jashtë shtëpive të tyre përgjatë rrugës dhe luten ndërsa kalon procesioni. Në ditën e dytë të festës zhvillohet një procesion për tempullin Pathirakalai Ambal ku imazhet mbahen për mbrëmjen. Në ditën e fundit të festës, karrot të mëdha tërhiqen për te Koneswarami përgjatë një rruge përmes Trincomaleet, të shoqëruara nga muzikantë me instrumentet tradicionalë Nadeswaram dhe Thavil.[97][98]

Legjendat Redakto

Tempulli Brihadeeswarar në Tanjore (majtas) ka një kullë vimana që është 66 m e lartë, një shembull klasik i Arkitekturës Dravidiane që frymëzoi faltoret e kompleksit tempullor të Prambananit në Indonezi, që përmbajnë një faltore qendrore 47 m të lartë për Shivën (në mes majtas) Tempulli Diellor i Konarkut me një kullë të lartë (në mes djathtas) dhe Tempulli Jagannath në Puri (djathtas). Çdo faltore në skajin e bregut të Koneswaramit përmbante gopuramë të lartë nga sundimi Chola i Trincomaleet dhe zhgjerimi i Chidambaramit që e zhvilloi ndërtesën e këtyre stileve të vona sinkretike të Arkitekturës Dravidiane shihen përgjatë kontinentit.[77][99][100]
 
Falroja kryesore e Tempullit Brihadeeswarar
 
Faltorja kryesore e Tempullit Djellor të Konarkut
 
Faltorja kryesore e tempujve të Shivës në Prambanan

Sipas një legjende hindu, Shiva në Koneswaram u adhurua nga Indra, mbreti i zotave. Mbreti Ravana i eposit të Ramayanas dhe nëna e tij besohet se adhuruan Shivën në formën e lingamit të shentë të Koneswaramit rreth vitit 2000 p.e.s.; e çara e Shkëmbit Swami i është atribuar fuqisë së madhe të Ravanës.[6][20] Sipas kësaj tradite, vjerri i tij Maya ndërtoi Tempullin Ketheeswaram në Mannar. Ravana besohet se pruri lingamin Swayambhu të tempullit në Koneswaram, një nga 69 lingamët e tij të marrë nga Mali Kailash. Me legjendën e foshnjes buzëqeshëse, James Emerson Tennent përshkruan "një nga legjendat tamile më magjepsëse" të lidhura me Tempullin e Njëmijë Kolonave në majë të Shkëmbit Swami. Një orakull kishte deklaruar mbi zotërimet një prej mbretërve të Dekanit një rrezik të madh që do të mund të shmangej vetëm nëpërmjet flijimit të vajzës së tij foshnje, që u hodh në det në një arkë prej druri sandali, që më pas arriti në ishull, pak në jug të Trincomaleet në një vend që në mesin e shekullit të XIX quhej akoma Pannoa (foshnja buzëqeshëse). Pasi u adoptua nga mbreti i distriktit, ajo u bë trashëgimtare e zotërimeve të tij. Ndërkohë, princi hindu Kullakottan, duke e patur konfirmuar nga Puranat se shkëmbi i Trincomaleet ishte fragmenti i shenjtë Koneiswara parwatia i malit të artë Meru, i flakur aty gjatë një konflikti midis zotave, mbërriti në Shkëmbin Swami dhe ndërtoi një tempull për Shivën. Princesha, duke dëgjuar për mbërritjen e tij, fillimisht dërgoi një ushtri për ta përzënë atë, por përfundoi duke u martuar me të për ti dhënë fund luftës dhe që më vonë i bashkangjiti fushat e gjera të orizit të Thampalakamamit dhe ndërtoi ujëmbledhësin e madh të Kantalait për të përkrahur tempullin dhe vaditur fushat e afërta. Me vdekjen e saj, princi u mbyll brenda pagodës së shkëmbit Swami dhe më vonë u gjet i shndërruar në një zambak të artë mbi altarin e Shivës.[4][22] Legjenda holandeze e lidhur me kolonën e rrënojave të Shkëmbit Swami ka të bëjë me një mbishkrim të gjetur të skalitur në monumentin e datuar nga viti 1687. Mbishkrimi shkruan: "Tot gedaghtenis van Fran- cina van Reede, lofr. van Mydregt, dezen A° 1687 M April opgeregt", që i përkthyer do të thotë: "Kjo u ngrit më 24 prill 1687 për të përkujtuar Francina van Reede, zonjën e Manorit të Mydrechtit". Guvernatori holandez i Cejlonit Gustaaf Willem van Imhoff e përmend kolonën në ditarin e tij të vitit 1738, kur vizitoi "Pagoodsbergun" ose "Kodrën e Pagodës" gjatë një udhëtimi nga Jaffna për në Trincomalee për të takuar prijësit Vanniarë në rajon. Aty ai vëren, gjatë vizitës së tij më 31 maj, "emri i Francina van Reede, vajza e komisarit Van Reede, gjendej i skalitur në një shtyllë, me vitin 1687, që tregonte se ajo kishte ardhur deri aty. Asgjë tjetër nuk vlen për tu përmendur...". Babai i vajzës ishte Hendrik van Rheede, komandanti i Jaffnas gjatë sundimit holandez të Cejlonit dhe që lundroi nga Trincomalee deri në Point Pedro më 23 prill 1687. Historiani Jonathan Forbes duke shkruar në vitin 1810 në librin e tij Eleven Years in Ceylon e përshkruan kolonën si një përmendore për vetëvrasjen e Francinës, që ishte hedhur nga maja e rrëpirës në detë duke parë të dashurin e saj, një oficer të ri holandez nga i cili ajo u tradhëtua, pasi u largua për në Hollandë. Disa historianë e përshkruajnë këtë histori si një sajim i përzier me praktikat që Queyroz pohonte se ndodhnin me pelegrinët në sit pasi adhuronin idhullin që adhuronin lundërtarët nga deti. Regjistrimet historike nga periudha më e afërt tregojnë se Francina van Reede u rimartua në vitin 1694. Shkrimtarët i përshkruajnë synimet e personit që ringriti kolonën e vjetër hindu dhe skaliti mbishkrimin në të për të përkujtuar Francinën që ishte ngjitur në breg për të përshëndetur largimin e babait të saj dhe si një shenjë e dhembshurisë njerëzore. E Çara e Ravanës është e njohur gjithashtu si E Çara e të Dashuruarve në referencë me këtë legjendë.[101]

 
Ikonografia e Ravanës, mbretit mitik të Lankas i paraqitur mbi muret e tempullit

Dakshina Kailasa Manmiami, një kronikë mbi historinë e tempullit, vë në pah se i dituri Agastya kalonte nga Vetharaniami në Indinë e jugut për te Tempulli Parameswara i Shivës në Tirukarasai — tani i rrënuar — në bregun e lumit Mavilli përpara adhurimit në Koneswaram; nga ku shkoi te Maha Tuvaddapuri për të adhuruar Ketheeswararin më në fund u vendos në kodrat Podiya. Një tjetër traditë pretendon se gjatë sundimit të tij në vitin 113 të e.s., mbreti Gajabahu I marshoi nga bastioni i tij jugor për te Konesar Kovili me synimin e shkatërrimit të tij dhe shndërrimin e tij në një tempull budist. Kur po afrohej te ujëmbledhësi Kantalai, ai besohet se u kuruan në mënyrë të mrekullueshme nga verbëria e tij nga një hindu dhe kështu u konvertua në Hinduizëm. Ujëmbledhësi thuhet se është emërtuar sipas kësaj historie Kandalai që në gjuhën tamile do të thotë"rritja e syve".[3]

Pretendimet budiste dhe konflikti Redakto

 
Statuja e Ravanën në krahun lindor (i njëjti krahë me Të Çarën e Ravanës) në rrëpirën e Shkëmbit Swami

Një tempull kushtuar një hyjnie në qytetin "Gokarna" është përmendur në një vepër fetare dhe historike të shekullit të V të e.s. të quajtur Mahavamsa. Ajo përmend se Mahasena (334–361) një besimtar i përkushtuar i sektit Mahayana të Budizmit i njohur për shkatërrimet e tempujve hindu, që sundonte një mbretëri qendrore të ishullit nga qyteti jugor i Anuradhapuras shkatërroi tempujt kushtuar një hyjnie në Gokarna dhe ndërtoi Vihara budiste në vend të tyre. Një komentar i shekullit të XII mbi Mahavamsan tregon se tempulli i hyjnisë së shkatërruar kishte një lingam – një formën simbolike e Shivës në të.[33] Interpretimi i tempujve të hyjnisë në mënyrë specifike të një tempulli të Shivës nga komentari mbi Mahavamsan është vënë në diskutim nga shkrimtarët sinhalezë si Bandu De Silva.[102] Sri Lanka kishte pasur një histori konflikti midis pakicës së saj hindu tamile dhe shumicës budiste sinhaleze që nga pavarësia e saj politike nga Britania e Madhe në vitin 1948 që çoi në Luftën Cilvile të Sri Lankës. Që nga vitet 1950 budistët sinhalezë kanë pretenduar se Tempulli Tirukoneswaram ishte fillimisht ekskluzivisht një tempull budist. Ata përmendin dhe interpretojnë informacionet historike për Tre Pagodat në sitin e Koneswaramit si aluduese për tempuj budistë.[102] Budistët kanë pretenduar gjithashtu se siti ishte vendndodhja e Gokanna Viharas së lashtë të ndërtuar nga mbreti Mahasena.[103] Ajo bazohet gjithashtu mbi një pohim të bërë nga historiani Senarath Paranavithana në leximin e një mbishkrimi sanskrit dhurimi të shekullit të XIII në shkrimin tamil Grantha të bërë nga një Chodaganga Deva të gjetur në kompleksin e tempullit hindu. Mbishkrimi shkruan se Deva zbarkoi në Gokaranna në vitin 1223. Asnjë dëshmi, arkeologjike ose ndonjë lloji tjetër, nuk e mbështet pretendimin se ekzitonin vihara në sit.[104] Burime të tjera tregojnë se kompleksi kishte qenë hindu me seksione budiste para shkatërrimit të tij.[105] Në vitin 1968, qeveria e unitetit e mbizotëruar nga shumica sinhaleze e Partisë së Bashkuar Kombëtare dhe pakica tamile mbizotëronte Partinë Federale u rrëzua pas mosmarrveshjeve rreth deklarimit të sitit hindu një zonë e mbrojtur. Një komitet i caktuar nga një ministër i Partisë Federale për të studiuar mundësinë e shpalljes së mbrojtjes së sitit u braktis pa u këshilluar nga kryeministri i kohës, Dudley Senanayake, pasi mori një letër ankese nga një murg i shquar budist që kundërshtonte për shkak se zona e tempullit do të "bjerë në duarët" e atyre "që nuk janë as sinhalezë as budistë". Partia Federale e tërhoqi mbështetjen e saj për qeverinë në vazhdim të këtij akti.[106][107][108][109] Sipas gazetarëve si T. Sabaratnam, ky incident pati pasoja negative për të ardhmen e bashkëpunimit midis bashkësive tamile dhe sinhaleze.[104] Tempulli dhe mjedisi i tij janë tashmë të zëna nga ushtria e Sri Lankës, që mban një bazë në fortesën Frederick. Më 21 shtator 2008, kryeprifti i tempullit Sivashri Kugarajakurrukali u vra në një fushatë që vinte në shënjestër priftërinjtë hindu në rajon.[110][111]

Shiko edhe Redakto

Referime Redakto

  1. ^ a b c Dr. Paul E. Pieris deklaroi në vitin 1917, në një takim të Royal Asiatic Society (dega e Cejlonit), se në Lanka ndodheshin pesë 'Eeswararnë' të njohur të Shivës, që shquheshin dhe adhuroheshin në të gjithë Indinë. Këta ishin Tiruketheeswarami pranë Mahathithas, Munneswarami, Thondeswarami, Tirukoneswarami dhe Naguleswarami. - Royal Asiatic Society (Ceylon Branch)
  2. ^ Jonathan Forbes & George Turnour: Eleven years in Ceylon...; volumi 2; kapitulli: Adhurimi i Eiswaras; publikuar fillimisht në 1840, 1994, fq. 43-4, kontrolluar më 15 gusht 2012.
  3. ^ a b c d e f g Ramachandran, Nirmala (2004). The Hindu legacy to Sri Lanka. ISBN 978-955-8733-97-4. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  4. ^ a b c d e f g h Pridham, Charles (1849). "Trincomalee – Its Early History". An historical, political, and statistical account of Ceylon and its dependencies. fq. 544–6. Malabarët e quajnë atë Tirukonathamalei, ose "mali i shentë Konatha", nga emri i asaj hyjnie hindu, që më parë kishte një tempull në majën e një prej kodrave aty, që vlerësohej në të gjithë Indinë... {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  5. ^ Hugh Chisholm: The Encyclopedia Britannica: a dictionary of arts, sciences, literature and general information, Volume 27; Encyclopedia Britannica, 1911, fq. 284
  6. ^ a b c d e f g h i j k l m n o Sivaratnam, C. (1964). An outline of the cultural history and principles of Hinduism. OCLC 12240260. Tempulli i Koneswaramit. Tiru-Kona-malai, mali i shenjtë i Konas ose Koneserit, Iswarës ose Shivës. Data e ndërtimit të tempullit zanafillor është dhënë rreth vitit 1580 p.e.s. sipas një poeme tamile të Kavi Raja Virothayanit të përkthyer në anglisht në vitin 1831 nga Simon Cassie Chitty... {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  7. ^ Herbert Keuneman; John Gottberg; Ravindralal Anthonis; Hans Hoefer (1985). Sri Lanka. fq. 214. ISBN 978-0-13-839944-3. OCLC 13501485. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  8. ^ a b Indrapala, Karthigesu (2007). The evolution of an ethnic identity: The Tamils in Sri Lanka C. 300 BCE to C. 1200 CE. fq. 324. ISBN 978-955-1266-72-1. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  9. ^ Taylor, Isaac (1843). Names and Their Histories: A Handbook of Historical Geography and Topographical Nomenclature. fq. 308. ISBN 0-559-29668-1. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  10. ^ Room, Adrian (2006). Placenames of the world: origins and meanings of the names for 6,600 countries, cities, territories, natural features, and historic sites. fq. 382. ISBN 978-0-7864-2248-7. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  11. ^ Duane W. Roller: Eratosthenes' "Geography"; 2010, fq. 180. "Taprobane (një nga disa emrat që njihej ishulli për grekët dhe romakët) është ndoshta "Tambraparni" sanskrit, i hasur nga grekët nëpërmjet tamilishtes "Tampirapanni": të shiihet: Lionel Casson: The Periplus Maris Erythraei; 1989, Princeton, fq. 230-2
  12. ^ John Watson McCrindle: Ancient India as described in classical literature; 1971, fq. 18-20
  13. ^ a b E. Greig, Doreen (1987). "The reluctant colonists: Netherlanders abroad in the 17th and 18th centuries". Sh.B.A.: Assen, The Netherlands; Wolfeboro, N.H., U.S.A.: 227. OCLC 14069213. {{cite journal}}: Burimi journal ka nevojë për |journal= (Ndihmë!); Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  14. ^ a b S. Pathmanathan: The Kingdom of Jaffna; Colombo, 1978, fq. 135-44
  15. ^ McCrindle 1877: fq. 62-3
  16. ^ "Pliny: Description of Taprobane (Sri Lanka)" (PDF). Arkivuar nga origjinali (PDF) më 24 shtator 2015. Marrë më 19 shtator 2016. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  17. ^ a b H. N. Apte: Vayupurana; kapitulli 48, vargjet 20-30; Poona, 1929
  18. ^ Pathmanathan, Sivasubramaniam (2006). Hindu Temples of Sri Lanka. fq. 57. ISBN 955-9429-91-4. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  19. ^ a b Një mbishkrim i mbretit Chola, Rajendra I (1012-1044) u gjet së fundmi në tempullin e hyjneshës Kali në Trincomalee, që shpjegon zgjerimin e faltores. Karthigesu Indrapala: The evolution of an ethnic identity: The Tamils in Sri Lanka C. 300 BCE to C. 1200 CE; 2007, ISBN 978-955-1266-72-1.
  20. ^ a b c d e Arumugam, S. (1980). "Some ancient Hindu temples of Sri Lanka" (bot. 2). University of California: 37. OCLC 8305376. {{cite journal}}: Burimi journal ka nevojë për |journal= (Ndihmë!); Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  21. ^ S. Vithiananthan: Nān̲kāvatu An̲aittulakat Tamil̲ārāycci Makānāṭṭu nikal̲ccikaḷ, Yāl̲ppāṇam, Can̲avari, 1974, Volume 2; 1980, fq. 170
  22. ^ a b Tennent, James Emerson (1859). "The Northern Forests". Ceylon; an account of the island physical, historical and topographical, with notices of its natural history, antiquities, and productions. fq. 484. Distriktet në skajin jugor të Batticaloas, Pannoa dhe Pannahami janë emërtuar nga dy fjalët tamile palen-nagai, fashnja buzëqeshëse. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  23. ^ Romesh Chunder Dutt: A History of Civilisation in Ancient India: Based on Sanscrit ..., Volume 1; 2001, fq. 285
  24. ^ Ajay Mitra Shastri: India as seen in the Bṛhatsaṁhitā of Varāhamihira; 1969, fq. 109; "Gonarda mund të jetë një version i Ko-Nathas, Go-Nathas, ose Go-Nadusë. Gonarda (IX.13; XXXII.22), një vendndodhje në divizionin jugor (XIV. 12) siç përmendet te Brihat-Samhita e Varāhamihiras. Markandeya Purana (LVIII.20-9) e përmend gjithashtu Gonardan mes vendeve të Indisë Jugore".
  25. ^ Manohar Laxman Varadpande: History of Indian Theatre; Volume 1, 1987, fq. 80–1
  26. ^ a b c Prematilleka, Leelananda; Seneviratne, Sudharshan (1990). Perspectives in archaeology: Leelananda Prematilleke festschrift. fq. 96. Queyroz e krahason Konesvaramin me tempujt e famshëm hindu në Rameswaram, Kanchipuram, Tirupatti, Tirumalai, Jagannath dhe Vaijayanthi si dhe përfundon se ndërsa tempujt e fundit ishin mjaft të vizituar nga hindutë, i pari i tejkalonte të gjithë këta të fundit. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  27. ^ Mbi paleografinë dhe konsiderata të tjera ky mbishkrim mund ti atribuohet fundit të shekullit të X ose fillimit të shekullit të XI. Ai regjistron një dhurim prej 250 velësh toke në breg, për faltoren e Nilakanta Mahadevarit në Matsyakesvaram në Konaparvatamin e Tirukonamalait për të zhvilluar ritualet e përditshme adhuruese. Nittavinotapurami, Patiyana Aipolilpattinami, Makalana, Vikkiramacalamekapurami dhe Matottamana Iramakulavallip Pattinami janë disa prej qyteteve tregtare ku mund të gjenden mbetje arkeologjike të monumenteve që i përkasin periudhës së administrimit Chola.
  28. ^ P. P. Vaidyalinga Desicar (ed.): Daksinakailasapuranam; 1916, Tirunakaraccurukkam, vargjet 31–34, fq. 68
  29. ^ A. Sanrnugaratna Ayyar (ed.): Tirukkonasalapuranam; 1909, Avaiyadakkarn, fq. 6
  30. ^ Constance Frederica Gordon Cumming: Two happy years in Ceylon; 1893, fq. 295
  31. ^ Jonathan Forbes & George Turnour: Eleven years in Ceylon ...; 1840, fq. 44
  32. ^ João de Barros, Manoel Severim de Faria, João Baptista Lavanha: Da Asia de João de Barros e de Diogo de Couto; Volume 13.: Asia de Diogo de Coto; fq. 31
  33. ^ a b Pathmanathan, Sivasubramaniam (2006). Hindu Temples of Sri Lanka. fq. 58. ISBN 955-9429-91-4. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  34. ^ "Trincomalee". Encyclopædia Britannica. Marrë më 9 janar 2012. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  35. ^ Hutchins, Robert M. (1 janar 1974). The New Encyclopaedia Britannica. Encyclopaedia Britannica. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  36. ^ Frank Moore Colby & Talcott Williams: The New international encyclopaedia; Volume 22, 1923, fq. 476
  37. ^ The encyclopedia Americana; Volume 27, 2002, fq. 112
  38. ^ a b c d e f Schalk, Peter (2002). "Buddhism Among Tamils in Pre-colonial Tamilakam and Ilam: Prologue. The Pre-Pallava and the Pallava period". Acta Universitatis Upsaliensis. Uppsala University. 19–20: 159, 503. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  39. ^ a b c d Pathmanathan, Sivasubramaniam (2006). Hindu Temples of Sri Lanka. fq. 83. ISBN 955-9429-91-4. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  40. ^ Pieris, Paulus Edward (1983). Ceylon, the Portuguese era: being a history of the island for the period, 1505–1658, Volume 1. Vëll. 1. fq. 209. OCLC 12552979. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  41. ^ a b c d e Clarke, Arthur C. (1957). The Reefs of Taprobane; Underwater Adventures around Ceylon. ISBN 0-7434-4502-3. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  42. ^ Krishna Vwaipayana Vyasa: Mahabharata; seksionet LXXXV dhe LXXXVIII, Libri 3; 400 p.e.s.; fq. 46-47, 99
  43. ^ Mahabharata; volumi 3, fq. 46–7, 99
  44. ^ Hellmann-Rajanayagam, Dagmar (1994). "Tamils and the meaning of history". Contemporary South Asia. Routledge. 3 (1): 3–23. doi:10.1080/09584939408719724. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  45. ^ Pillay, K. (1963). "South India and Ceylon". University of Madras. OCLC 250247191. Mbishkrimi tamil në gurë Konesar Kalvettu shpjegon përfshirjen e mbretit Kulakottan në restaurimin e Tempullit të Koneswaramit në vitin 438 të e.s. {{cite journal}}: Burimi journal ka nevojë për |journal= (Ndihmë!); Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  46. ^ a b Sivaratnam, C. (1968). Tamils in early Ceylon. OCLC 248358279. Ai mori pesëdhjetë e një tribu të të vinniayarëve, një kastë ekspertësh bujqësie, si bujqë nga brigjet Pandyane... me ftesën e Kulakoddanit rreth vitit 493 për qëllimin fisnik të kultivimit të tokës në Tambalakamam. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  47. ^ Arumugam, S. (1980). The Lord of Thiruketheeswaram, an ancient Hindu sthalam of hoary antiquity in Sri Lanka. OCLC 10020492. Kulakottani i kushtoi gjithashtu vëmendje të veçantë praktikës bujqësore dhe zhvillimit ekonomik, efektet e të cilës bënë që rajoni Vanni të lulëzonte {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  48. ^ a b Taksina Kailacapuranam: Tirunakarac Carukkam; vargjet 28–9, 52–89. Temples of Siva in Sri Lanka, Chinmaya Mission of Sri Lanka, 1999, fq. 19.
  49. ^ a b c d Rasanayagam, M.C. (1926). Being a research into the history of Jaffna, from very early times to the Portuguese period. fq. 378. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  50. ^ Në një komentar të shekullit të XII në linjat 593 dhe 594 të Orbis descriptio, Eustathiusi i Selanikut e përshkruan tempullin si Coliadis Veneris Templum, Taprobana - Eustathiusi i Selanikut: Commentarii in Dionysium Periegetam; fq. 327-9
  51. ^ Dionysius Periegetes: Dionysii Orbis terrae descriptio; fq. 153-4 - Dionysius Periegetes përshkruan gjithashtu bregun Chola të Venusit të Taprobanas si një breg në skajin e lumit Gang të Cejlonit (Mavilli Gangai).
  52. ^ a b Robert Fellowes & Robert Knox: The history of Ceylon: from the earliest period to the year MDCCCXV [1815]...; fq. 193
  53. ^ Pathmanathan, Sivasubramaniam (2006). Hindu Temples of Sri Lanka. fq. 62. ISBN 955-9429-91-4. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  54. ^ Ismail, Marina (1995). Early settlements in northern Sri lanka. ISBN 978-81-7013-137-3. OCLC 243878815. Në shekullin e VI ishte një rrugë bregdetare me varka nga gadishulli i Jaffnas në veri, për në jug te Trincomalee, veçanërisht te qendra fetare e Koneswaramit dhe më tej drejt Batticaloas dhe qendrës fetare të Tirukovilit, përgjatë bregut lindor. Përgjatë kësaj rruge ndodheshin pak ngulime të vogla tregtare si Mullativu në bregun verior. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  55. ^ Indrapala, Karthigesu (2007). The evolution of an ethnic identity: The Tamils in Sri Lanka C. 300 BCE to C. 1200 CE. fq. 230. ISBN 978-955-1266-72-1. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  56. ^ Raghavan, M.D. (1971). Tamil culture in Ceylon: a general introduction. fq. 233. OCLC 453189836. Përmendja më e hershme e faltores është një hymnet e Thirugnana Sambandarit {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  57. ^ Arumugam, S. (1980). "The Lord of Thiruketheeswaram, an ancient Hindu sthalam of hoary antiquity in Sri Lanka". Colombo: 106. OCLC 10020492. {{cite journal}}: Burimi journal ka nevojë për |journal= (Ndihmë!); Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  58. ^ Varadachari, K.C. "Journal of the Sri Venkatesvara Oriental Institute". Journal of the Sri Venkatesvara Oriental Institute. Sri Venkateswara University, University of California. 3: 64. OCLC 52321640. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  59. ^ a b c d Navaratnam, C.S. (1964). A Short History of Hinduism in Ceylon. fq. 43–7. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  60. ^ Singhal, Damodhar P. (1969). "Artikull i India and world civilization, Volume 2". India and world civilization. University of Michigan Press. 2. OCLC 54202. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  61. ^ Humphrey William Codrington: Short History of Ceylon; fq. 36
  62. ^ Sachindra Kumar Maity: Masterpieces of Pallava Art; fq. 4
  63. ^ "Journal of Tamil studies" (17–18). Tamil Nadu: International Association of Tamil Research, International Institute of Tamil Studies. 1980: 33. ISSN 0022-4855. OCLC 1773647. {{cite journal}}: Burimi journal ka nevojë për |journal= (Ndihmë!); Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  64. ^ Pathmanathan, S. (1978). "The Kingdom of Jaffna". 1. University of London/Colombo: Arul M. Rajendran: 56. OCLC 6530926. Mbishkrimet Nilaveli përshkruajnë dhurimin e tokës perj 250 velish në bregdet për tempullin e Maccakesvaramin (një tjetër emër për Koneswaramin) të Konaparvatamin, Konamamalai nga lokalitetet e Urakirikamamit, Kirikantas dhe Kirikamamit për faltoren e Nilakanta Mahadevas {{cite journal}}: Burimi journal ka nevojë për |journal= (Ndihmë!); Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  65. ^ Mbishkrimet e periudhës Chola regjistruan veprimtaritë e bashkësive tregtare tamile në Padavikulam. Grupet tregtare të përmendura ishin Ticai Aayirattu Ain Nurruvar (Velupillai, Ceylon Tamil Inscriptions, 1971) dhe Ayyavole. Taniyappani, një tregtar nga Padavikulami, themeloi një tempull të Shivës aty. Një mbishkrim tamil nga Raja Raja Chola përmend tempullin e Shivës të Ravi Kulamanikkeswaramit në Padavikulam. (K. Indrapala: Epigraphia Tamilica; Jaffna Archeological Society, 1971, fq. 34). Një mbishkrim sanskrit i shekullit të XIII i zbuluar aty përmend një fshat brahmin në zonë. Fushat orizore të Padavikulamit vaditeshin nga lumi Per Aru.
  66. ^ Meera Abraham: Two medieval merchant guilds of south India; 1988, fq. 132
  67. ^ S. Vithiananthan: Nān̲kāvatu An̲aittulakat Tamil̲ārāycci Makānāṭṭu nikal̲ccikaḷ, Yāl̲ppāṇam, Can̲avari, 1974, Volume 2; 1980, fq. 32
  68. ^ George Woolley Spencer: The politics of expansion: the Chola conquest of Sri Lanka and Sri Vijaya; 1983, fq. 61
  69. ^ a b Pathmanathan, Sivasubramaniam (2006). Hindu Temples of Sri Lanka. Si me mbishkrimet Nilaveli, mbishkrimet Manankeni përshkruajnë Maccakesvaramin (Koneswaramin) e Konamamalait, duke përmendur se ishte nën administrimin e Chola Ilankesvarar Devas në një nga vitet e tij të mbretërimit. Të dy mbishkrimet tregojnë se Konesvarami ishte nën tutelën e Dinastisë Chola. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  70. ^ a b Indrapala, Karthigesu (1978). "Senarat Paranavitana commemoration volume". Studies in South Asian Culture. Colombo: Leiden. 7: 82. ISBN 978-90-04-05455-4. OCLC 185925405. Princi perandorak Chola, Ilankesvarar Tevari u kurorëzua nga i afërmi i tij Rajadhiraja Chola dhe shërbeu si një mbret i pavarur. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!); Është injoruar |chapter= (Ndihmë!)
  71. ^ Paranavitana, S. (1943). "A Tamil Inscription from Palamottai". Ephigraphia Zeylanica. Oxford University Press. 4. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  72. ^ Pillay, K. (1963). "South India and Ceylon". University of Madras: 174. OCLC 250247191. {{cite journal}}: Burimi journal ka nevojë për |journal= (Ndihmë!); Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  73. ^ de Silva, K. M.; Ray, C.M. (1959–1973). History of Ceylon. fq. 112. Mbishkrimi, i gjetur në rrethimin e tempullit hindu daton zbarkimin e Chodaganga Devas në Gokaranna të premten e 14 prillit 1223 (të regjistruar si viti i 1145 i epokës Saka) dhe shpjegon dhurimet e që ky mbret bëri për tempullin e Konamamalait {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  74. ^ http://www.tamilnet.com/art.html?artid=32850&catid=13
  75. ^ Pathmanathan, S. (1978). The Kingdom of Jaffna. Vëll. 1. fq. 267. OCLC 6530926. Mbishkrimi në gurë tamil i paraqitur në kolonë guri në Kankuveli janë regjistrime dhurimi nga drejtuesi Malaiyil Vanniyanari dhe Eluril Atappari (Atappari i shtatë fshatrave) për faltoren e Konanayakarit të Kona -ma malait. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  76. ^ Pieris, Paulus Edward (1983). Ceylon, the Portuguese era: being a history of the island for the period, 1505–1658. Vëll. 1. fq. 262. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  77. ^ a b c V. Perniola: "The Catholic church in Sri Lanka. The Portuguese period"; vol. II, fq. 366.
  78. ^ V. Perniola: "The Catholic church in Sri Lanka. The Portuguese period", vol. II, fq. 458.; V. Perniola: "The Catholic church in Sri Lanka. The Portuguese period"; vol. III, fq. 51.: Më vonë, një tjetër dekret i të njëjtit peshkop të Cochinit i datuar më 11 nëntor 1622, duke vendosur se ai i përmendur në vitin 1602, iu besuar rishtas kujdesit shpirtëror të jezuitëve në distriktin e Jaffnas, Trincomalee dhe Batticaloa, duke u dhënë atyre mundësinë për të ndërtuar kisha, për të tërhequr sakramentet dhe për të konvertuar shpirtra. Jesuitët do ti ndiqnin ushtarët portugezë në Trincomalee dhe Batticaloa kur ata pushtuan dy zonat.
  79. ^ U. Barner Jensen: "Danish East India. Trade coins and the coins of Tranquebar, 1620–1845"; fq. 11–2; Holden Furber: "Imperi rivali nei mercati d’oriente, 1600–1800"; shënimi n° 66, fq. 326: "Senarati i Kandyt dërgoi në Trincomalee 60 burra sinhalezë në mënyrë që të ndihmonte danezët në ndërtimin e fortesës së tyre. Gjatë qëndrimit të tyre në Trincomalee, danezët shtypën gjithashtu disa monedha "Larini", mbi të cilët u rregjistruan fjalët ‘Don Erich Grubbe’, të këtyre monedhave, nga të cilat sot nuk kanë mbetur gjurmë, përveçse në ditarin e Ove Gieddes".
  80. ^ S. Gnanaprakasar: A critical history of Jaffna; fq. 153–72.
  81. ^ "Portuguese Colonial Period (1505–645 CE)". Rohan Titus. Arkivuar nga origjinali më 23 dhjetor 2007. Marrë më 7 dhjetor 2007. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  82. ^ de Silva, K. M.; Ray, C.M. (1959–1973). History of Ceylon. fq. 112. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  83. ^ a b Pathmanathan, Sivasubramaniam (2006). Hindu Temples of Sri Lanka. fq. 102. ISBN 955-9429-91-4. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  84. ^ a b Ramachandran, Nirmala (2004). The Hindu legacy to Sri Lanka. fq. 86–8. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  85. ^ a b "Tamil culture". Tamil Literature Society. Tuticorin, South India. 2–3: 191. 1953. OCLC 191253653. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  86. ^ Jacob Burnand: Memoir
  87. ^ Laurie, James; Balbi, Adriano (1842). System of universal geography: founded on the works of Malte-Brun and Balbi ... fq. 739. Bregu shkëmbor i zënë nga fortesa i është kushtuar Shivës, në mishërimin e tij si Eiswara dhe që konsiderohet shumë i shenjtë nga besimtarët e tij. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  88. ^ Jewitt Robinson, Edward (1867). Hindu pastors: a memorial. fq. 18–9. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  89. ^ Long, George (1843). Penny Cyclopaedia of the Society for the Diffusion of Useful Knowledge. Vëll. 25. fq. 238. Një pagodë, kushtuar Shivës, që më parë qëndronte mbi një majë shkëmbore të gadishullit, vendndodhja e të cilës konsiderohet akoma e shenjtë nga hindutë. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  90. ^ Indrapala, Karthigesu (2007). The evolution of an ethnic identity: The Tamils in Sri Lanka C. 300 BCE to C. 1200 CE. fq. 308. ISBN 978-955-1266-72-1. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  91. ^ "Expedition in the waters of Ceylon". Science Digest. Chicago. 57: 142. 1965. ISSN 0036-8296. OCLC 1624458. Një nga arritjet madhore në Cejlon ishte zbulimi i rrënojave të Tempullit të fundosur të Konesarit, që u zbulua me anije thesarësh të mbytur... {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  92. ^ D. C. Sircar: The Sakta Pithas; 1998, fq. 39, 41, 89
  93. ^ Astadasa e përmend më vete Lankan (Cejlonin) dhe Simhala Dvipan – emri i Bhairavas – Raksasesvaras – fuqimisht i sugjeruar si identik me Cejlon/Eela Nadunë
  94. ^ a b "Koneswaram temple Chariot festival held". TamilNet. 10 prill 2005. Marrë më 21 korrik 2011. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  95. ^ "Koneswaram water-cutting festival held". TamilNet. 12 prill 2005. Marrë më 21 korrik 2011. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  96. ^ "Historic Trincomalee Koneswaram temple annual festival begins". TamilNet. 29 mars 2005. Marrë më 21 korrik 2011. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  97. ^ "Lord Konesar procession begins in Trincomalee town". TamilNet. 27 shkurt 2006. Marrë më 21 korrik 2011. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  98. ^ "Lord Konesar three-day procession concludes". TamilNet. 2 mars 2006. Marrë më 21 korrik 2011. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  99. ^ K.A. Nilakanta Sastri: A History of South India; fq. 424–6
  100. ^ Karen Schreitmuller: Baedeker India; 2012, fq. 90
  101. ^ "Scommesse come i professionisti" (PDF). Arkivuar nga origjinali (PDF) më 23 shtator 2015. Marrë më 19 shtator 2016. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  102. ^ a b Peiris, Kamalika (31 korrik 2009). "Ancient and medieval Hindu temples in Sri Lanka". Arkivuar nga origjinali më 29 qershor 2011. Marrë më 6 tetor 2010. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  103. ^ "Standing sentinel". Sunday Observer. Lakehouse Publishing House. 23 janar 2005. Arkivuar nga origjinali më 15 tetor 2012. Marrë më 1 dhjetor 2010. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  104. ^ a b Sabaratnam, T. (2004). "Pirapaharan:Tamil blood boils". Marrë më 25 nëntor 2010. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  105. ^ "Tamil culture". Tamil Literature Society. 2–3: 189–91. 1953. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  106. ^ Wilson, Jeyaratnam (1975). Electoral politics in an emergent state: the Ceylon general election of May 1970. fq. 215. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  107. ^ Phadnis, Urmila (1976). Religion and Politics in Sri Lanka. fq. 364. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  108. ^ Wilson, Jayaratnam (1999). Sri Lankan Tamil nationalism. fq. 99. ISBN 0-7748-0759-8. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  109. ^ Wilson, Jayaratnam (1994). S.J.V. Chelvanayakam and the crisis of Sri Lankan Tamil nationalism, 1947–1977: a political biography. fq. 110. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  110. ^ http://www.tamilnet.com/art.html?catid=13&artid=27004
  111. ^ http://www.tamilnet.com/art.html?catid=13&artid=33205

Bibliografia Redakto

  • Meera Abraham: Two medieval merchant guilds of south India; 1988.
  • H. N. Apte: Vayupurana; kapitulli 48, vargjet 20-30; Poona, 1929.
  • A. Sanrnugaratna Ayyar (ed.): Tirukkonasalapuranam; Jaffna, 1909, Avaiyadakkarn.
  • Arumugam, S. (1980). The Lord of Thiruketheeswaram, an ancient Hindu sthalam of hoary antiquity in Sri Lanka. Colombo. OCLC 10020492. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • João de Barros, Manoel Severim de Faria & João Baptista Lavanha: Da Asia de João de Barros e de Diogo de Couto; Volume 13.: Asia de Diogo de Coto.
  • Bastin, Rohan (dhjetor 2002). The Domain of Constant Excess: Plural Worship at the Munnesvaram Temples in Sri Lanka. Berghahn Books. ISBN 1-57181-252-0. OCLC 50028737. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Lionel Casson: The Periplus Maris Erythraei; 1989, Princeton.
  • Hugh Chisholm: The Encyclopedia Britannica: a dictionary of arts, sciences, literature and general information, Volume 27; Encyclopedia Britannica, 1911.
  • Clarke, Arthur C. (1957). The Reefs of Taprobane; Underwater Adventures around Ceylon. New York: Harper. ISBN 0-7434-4502-3. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Humphrey William Codrington: Short History of Ceylon.
  • Frank Moore Colby & Talcott Williams: The New international encyclopaedia; Volume 22, 1923.
  • P. P. Vaidyalinga Desicar (ed.): Daksinakailasapuranam; Jaffna, 1916, Tirunakaraccurukkam, vargjet 31–34.
  • Constance Frederica Gordon Cumming: Two happy years in Ceylon; 1893.
  • Romesh Chunder Dutt: A History of Civilisation in Ancient India: Based on Sanscrit ..., Volume 1; 2001.
  • Robert Fellowes & Robert Knox: The history of Ceylon: from the earliest period to the year MDCCCXV [1815]: with characteristic details of the religion, laws, & manners of the people and a collection of their moral maxims & ancient proverbs; 1815.
  • Jonathan Forbes & George Turnour: Eleven years in Ceylon: Comprising sketches of the field sports and natural history of that colony, and an account of its history and antiquities; 1840.
  • Holden Furber: "Imperi rivali nei mercati d’oriente, 1600–1800".
  • S. Gnanaprakasar: A critical history of Jaffna.
  • Hutchins, Robert M. (1 janar 1974). The New Encyclopaedia Britannica. Encyclopaedia Britannica. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • K. Indrapala: Epigraphia Tamilica; Jaffna Archeological Society, 1971.
  • Indrapala, Karthigesu (2007). The evolution of an ethnic identity: The Tamils in Sri Lanka C. 300 BCE to C. 1200 CE. Colombo: Vijitha Yapa. ISBN 978-955-1266-72-1. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Indrapala, Karthigesu (1978). "An Inscription of the tenth year of Cola Lankesvara Deva from Kantalai, Sri Lanka.". Senarat Paranavitana commemoration volume. Vëll. 7. Colombo: Leiden. ISBN 978-90-04-05455-4. OCLC 185925405. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!); Parametri |journal= është injoruar (Ndihmë!)
  • Ismail, Marina (1995). Early settlements in northern Sri lanka. New Delhi: Navrang. ISBN 978-81-7013-137-3. OCLC 243878815. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • U. Barner Jensen: "Danish East India. Trade coins and the coins of Tranquebar, 1620–1845".
  • Taksina Kailacapuranam: Tirunakarac Carukkam; vargjet 28–9, 52–89. Temples of Siva in Sri Lanka, Chinmaya Mission of Sri Lanka, Colombo, 1999.
  • Herbert Keuneman; John Gottberg; Ravindralal Anthonis; Hans Hoefer (1985). Sri Lanka (bot. 3). Hong Kong: Hong Kong: Apa Productions (HK); [Englewood Cliffs, N.J.: Distributed by] Prentice Hall, ©1985. ISBN 978-0-13-839944-3. OCLC 13501485. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Laurie, James; Balbi, Adriano (1842). System of universal geography: founded on the works of Malte-Brun and Balbi: embracing a historical sketch of the progress of geographical discovery ... Edinburgh: A. and C. Black, 1842. OCLC 84178282. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Prematilleka, Leelananda; Seneviratne, Sudharshan (1990). Perspectives in archaeology: Leelananda Prematilleke festschrift. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Long, George (1843). Penny Cyclopaedia of the Society for the Diffusion of Useful Knowledge. Vëll. 25. Londër: C. Knight 1846–1851. OCLC 46987946. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Sachindra Kumar Maity: Masterpieces of Pallava Art.
  • John Watson McCrindle: Ancient India as described in classical literature; 1971
  • Navaratnam, C.S. (1964). A Short History of Hinduism in Ceylon. Jaffna. OCLC 6832704. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Mungon shtëpia botuese te vendodhja (lidhja)
  • Pathmanathan, Sivasubramaniam (2006). Hindu Temples of Sri Lanka. Kumaran Book House. ISBN 955-9429-91-4. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Pathmanathan, S. (1978). The Kingdom of Jaffna. Vëll. 1. University of London/Colombo: Arul M. Rajendran. OCLC 6530926. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Dionysius Periegetes: Dionysii Orbis terrae descriptio.
  • V. Perniola: "The Catholic church in Sri Lanka. The Portuguese period"; vol. II - III.
  • Phadnis, Urmila (1976). Religion and Politics in Sri Lanka. C. Hurst & Co Publishers Ltd. ISBN 0-903983-52-4. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Pieris, Paulus Edward (1983). Ceylon, the Portuguese era: being a history of the island for the period, 1505–1658, Volume 1. Vëll. 1. Sri Lanka: Tisara Prakasakayo. OCLC 12552979. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Pridham, Charles (1849). "Trincomalee – Its Early History". An historical, political, and statistical account of Ceylon and its dependencies. Londër: T. and W. Boone. OCLC 2556531. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Raghavan, M.D. (1971). Tamil culture in Ceylon: a general introduction. Colombo: Colombo: Kalai Nilayam. OCLC 453189836. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Ramachandran, Nirmala (2004). The Hindu legacy to Sri Lanka. Pannapitiya: Stamford Lake (Pvt.) Ltd. 2004. ISBN 978-955-8733-97-4. OCLC 230674424. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Rasanayagam, M.C. (1926). Being a research into the history of Jaffna, from very early times to the Portuguese period. New Delhi: Asian Educational Services (republished: 1993). OCLC 249907591. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Jewitt Robinson, Edward (1867). Hindu pastors: a memorial. Londër: Wesleyan Conference Office. OCLC 4169794. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Duane W. Roller: Eratosthenes' "Geography"; 2010.
  • Room, Adrian (2006). Placenames of the world: origins and meanings of the names for 6,600 countries, cities, territories, natural features, and historic sites (bot. 2). Londër: Jefferson, N.C.; London: McFarland & Co. ISBN 978-0-7864-2248-7. OCLC 439732470. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • K.A. Nilakanta Sastri: A History of South India.
  • Karen Schreitmuller: Baedeker India; 2012
  • Eustathiusi i Selanikut: Commentarii in Dionysium Periegetam.
  • Ajay Mitra Shastri: India as seen in the Bṛhatsaṁhitā of Varāhamihira; 1969.
  • de Silva, K. M.; Ray, C.M. (1959–1973). History of Ceylon. Colombo: Ceylon University Press. OCLC 952216. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Sivaratnam, C. (1968). Tamils in early Ceylon. OCLC 248358279. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Sivaratnam, C. (1964). An outline of the cultural history and principles of Hinduism (bot. 1). Colombo: Stangard Printers. OCLC 12240260. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • George Woolley Spencer: The politics of expansion: the Chola conquest of Sri Lanka and Sri Vijaya; 1983.
  • Taylor, Isaac (1843). Names and Their Histories: A Handbook of Historical Geography and Topographical Nomenclature. Londër: BiblioBazaar, LLC. ISBN 0-559-29668-1. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Tennent, James Emerson (1859). Ceylon; an account of the island physical, historical and topographical, with notices of its natural history, antiquities, and productions. Londër: Longman, Green; Longman, Roberts. OCLC 2975965. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Wilson, Jeyaratnam (1975). Electoral politics in an emergent state: the Ceylon general election of May 1970. Cambridge University Press. ISBN 0-521-20429-1. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Wilson, Jayaratnam (1999). Sri Lankan Tamil nationalism. UBC Press. ISBN 0-7748-0759-8. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Wilson, Jayaratnam (1994). S.J.V. Chelvanayakam and the crisis of Sri Lankan Tamil nationalism, 1947–1977: a political biography. C. Hurst & Co. Publishers. ISBN 978-1-85065-130-7. ISBN 1-85065-130-2. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Manohar Laxman Varadpande: History of Indian Theatre; Volume 1, 1987.
  • S. Vithiananthan: Nān̲kāvatu An̲aittulakat Tamil̲ārāycci Makānāṭṭu nikal̲ccikaḷ, Yāl̲ppāṇam, Can̲avari, 1974, Volume 2; 1980.
  • Krishna Vwaipayana Vyasa: Mahabharata; seksionet LXXXV dhe LXXXVIII, Libri 3; 400 p.e.s.

Lidhje të jashtme Redakto

Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Tempulli_i_Koneswaramit&oldid=2632038"