Parku Kombëtar Liqenet e Plitvicës
Parku Kombëtar i Liqeneve të Plitvicës (kroatisht: Nacionalni park Plitvička jezera, në gjuhën e folur: Plitvice, shqiptohet [plîtʋitse]) është një nga parqet më të vjetra kombëtare në Evropën Juglindore dhe parku më i madh kombëtar në Kroaci.[1] Në vitin 1979, Parku Kombëtar i Liqeneve të Plitvicës u shtua në regjistrin e Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s.[2]
| Parku Kombëtar Liqenet e Plitvicës | |
|---|---|
 Ujëvara e madhe | |
| Vendndodhja | Qarku Likën-Senj, Qarku Karllovc, Kroaci |
| Koordinatat | 44°52′50″N 15°36′58″E / 44.88056°N 15.61611°E |
| Sipërfaqja | 296.85 km2 |
| Lartësia | 367 m (Korana bridge), 1279 m (Seliški vrh) |
| Organi drejtues | Javna ustanova Nacionalni park Plitvička jezera HR-53231 Plitvička jezera Tel. +385 (0)53 751 015 www.np-plitvicka-jezera.hr |
| Lloji | Natyror |
| Kriteret | vii, viii, ix |
| Përcaktuar | 1979 (Sesioni i 3-të) |
| Nr. i referencës | 98 |
| Rajoni | Europë dhe Amerikë Veriore |
| Zgjerimi | 2000 |
| Rrezikuar | 1992–1997 |
IUCN Kategoria II (Park kombëtar) | |
| Lloji | Natyror |
| Shteti Palë | Kroacia |
| Emri zyrtar: Nacionalni park Plitvička jezera | |
| Përcaktuar | 8 prill, 1949 |
Parku Kombëtar u themelua në vitin 1949 dhe ndodhet në zonën karstike malore të Kroacisë qendrore, në kufirin me Bosnjë dhe Hercegovinës. Lidhja e rëndësishme rrugore veri-jug, e cila kalon nëpër zonën e parkut kombëtar, lidh brendësinë kroate me rajonin bregdetar të Adriatikut.
Zona e mbrojtur shtrihet mbi 296.85 square kilometres (73,350 acres). Rreth 90% e kësaj zone është pjesë e Qarkut Likën-Senj, ndërsa pjesa tjetër prej 10% është pjesë e Qarkut Karllovcit.
Çdo vit, regjistrohen më shumë se 1 milion vizitorë. Hyrja është subjekt i tarifave të ndryshueshme, deri në 180 kuna ose rreth €24 për person të rritur në kulmin e sezonit.[3]
Karakteristikat
Redakto
Parku kombëtar është i famshëm në botë për liqenet e tij të rregulluar në kaskadat. Aktualisht, 16 liqene mund të shihet nga sipërfaqja.[4] Këto liqene janë rezultat i bashkimit të disa lumenjve të vegjël dhe lumenjve karstikë nëntokësorë. Liqenet janë të gjitha të ndërlidhura dhe ndjekin rrjedhën e ujit. Ato janë të ndara nga digat natyrore të travertinës, e cila depozitohet nga veprimi i myshkut, algave dhe baktereve. Barrierat travertit veçanërisht të ndjeshme janë rezultat i një ndërveprimi midis ujit, ajrit dhe bimëve. Bimët dhe bakteret e grumbulluara grumbullohen në krye të njëra-tjetrës, duke formuar barriera traverine që rriten në shkallën e 1 cm (0.4 in) në vit.
Gjashtëmbëdhjetë liqene ndahen në një gropë të sipërme dhe të poshtme të formuar nga rënia nga malet, duke zbritur nga një lartësi prej 636 to 503 m (2,087 to 1,650 ft) mbi një distancë prej rreth tetë kilometrash, të renditura në drejtim jug-veri. Liqenet bashkarisht mbulojnë një sipërfaqe prej rreth (0.77 square miles, me ujin që del nga liqeni më i ulët që formon lumin Korana.
Liqenet janë të njohur për ngjyrat e tyre dalluese, duke filluar nga azure në të gjelbër, gri ose blu. Ngjyrat ndryshojnë vazhdimisht varësisht nga sasia e mineraleve ose organizmave në ujë dhe nga këndi i diellit.
Nëpërmjet ndikimeve të ndryshme klimatike dhe dallimit të madh në lartësi brenda zonës së mbrojtur, është krijuar një florë dhe faunë e shumëfishtë. Zona e parkut kombëtar është shtëpia e shumë specieve endemike. Ato specie që mbizotëronin në liqene para ardhjes së njeriut ende ekzistojnë.
Etimologjia
RedaktoEmri Plitvicë përmendet së pari në një dokument të shkruar në vitin 1777 nga Dominik Vukasović, prifti i Otoçacit.[5] Ky emër është përcaktuar për shkak të fenomeneve natyrore që kanë krijuar liqenet. Natyra ka formuar basene të cekëta (kroatisht pličina ose plitvak, plitko që do të thotë cekët), të cilat janë mbushur me ujë. Për shekuj me radhë, uji ka ndryshuar gurët gëlqeror dhe kështu edhe peizazhin e kësaj zone. Barrierat traverte kanë ngadalësuar rrjedhjen dhe kanë akumuluar uji. Këto diga natyrore janë vazhdimisht në rritje në lartësi.[6]
Disa shkencëtarë i referohen lumit Plitvica për origjinën e emrit të liqeneve. Ky lumi i vogël rrjedh në Liqenin e Plitvicës në pjesën më të ulët dhe të fundit të liqeneve. Një fshat i afërt mban të njëjtin emër. Masat ujore të Liqeneve të Plitvicës vazhdojnë si lum në lumin Korana në drejtim të veriut.
Parku kombëtar është bërë i famshëm gjatë viteve 1960 dhe 1970 përmes disa prodhimeve të filmave perëndimorë të novelave të Karl May. Shumë skena janë xhiruar në liqenet ose ujëvarat.
Vendndodhja
RedaktoRrugët dhe distancat
RedaktoLiqenet e Plitvicës janë formuar në një gropë midis malit Mala Kapela në perëndim dhe malit të Plješevicës në lindje mes Alpeve Dinarike. Park kombëtar ndodhet në rrugën nacionale D1 Zagreb-Split ndërmjet Sllunjit dhe Korenicës në afërsi të Bosnjës dhe Hercegovinës. Komuna të tjera më të mëdha brenda zonës përreth janë Ogulin, Rakovica, Otočac, Gospić dhe Bihać në Bosnje.
Distanca më e shkurtër lineare midis bregut të Adriatikut dhe parkut kombëtar është 55 km (34 mi).[7] Nga rruga nga qyteti bregdetar i Senjit distanca është rreth 110 km (68 mi).
Përshkrimi
Redakto
Zona e Parkut Kombëtar të Liqeneve të Plitvicës shtrihet në dy nënndarje politike ose qarqe (županija të Kroacisë). Sipërfaqja e saj 296.85 square kilometres (114.61 sq mi) ndahet midis Qarkut të Likës dhe Senjit (90.7 përqind) dhe Qarkut të Karlovacit (9.3 përqind). Zona e përgjithshme e trupit të ujit është rreth 2 km2 (0.77 sq mi). TDy liqenet më të mëdha, Prošćansko jezero dhe Kozjak, mbulojnë rreth 80 përqind të sipërfaqes së trupit të ujit. Këto liqene janë gjithashtu më të thella, me thellësi 37 and 47 metres (121 and 154 ft) respektivisht. Në Liqenin Kozjak po përdoren anije elektrike me zhurmë të ulët dhe ekologjikisht jo të dëmshme. Asnjë nga liqenet e tjera në park nuk kalon 25 metres (82 feet) (thellësi). Rënia e lartësisë nga liqeni i parë në të fundit është 133 metres (436 feet).[8]
16 liqenet që mund të shihen nga sipërfaqja janë grupuar në 12 Liqene të Sipërme (Gornja jezera) dhe katër Liqene të Poshtme (Donja jezera).
| Liqeni | lartësia (m) | sipërfaqja (ha) | thellësia (m) | grupi |
|---|---|---|---|---|
| Prošćansko jezero | 636 | 69.0 | 37 | Liqenet e Sipërme |
| Ciginovac | 625 | 7.5 | 11 | Liqenet e Sipërme |
| Okrugljak | 613 | 4.1 | 15 | Liqenet e Sipërme |
| Batinovac | 610 | 1.5 | 6 | Liqenet e Sipërme |
| Veliko jezero | 607 | 1.5 | 8 | Liqenet e Sipërme |
| Malo jezero | 605 | 2.0 | 10 | Liqenet e Sipërme |
| Vir | 599 | 0.6 | 5 | Liqenet e Sipërme |
| Galovac | 585 | 12.5 | 25 | Liqenet e Sipërme |
| Milinovo jezero | 576 | 1.0 | 1 | Liqenet e Sipërme |
| Gradinsko jezero | 553 | 8.1 | 10 | Liqenet e Sipërme |
| Buk | 545 | 0.1 | 2 | Liqenet e Sipërme |
| Kozjak | 535 | 81.5 | 47 | Liqenet e Sipërme |
| Milanovac | 523 | 3.2 | 19 | Liqenet e Poshtme |
| Gavanovac | 519 | 1.0 | 10 | Liqenet e Poshtme |
| Kaluđerovac | 505 | 2.1 | 13 | Liqenet e Poshtme |
| Novakovića brod | 503 | 0.4 | 5 | Liqenet e Poshtme |
| Liqenet e Plitvicës | 217.0 |
Ujëvarat më të mëdhaja janë Ujëvara e Madhe (kroatisht Veliki slap), në fund të Liqeneve të Ulëta, mbi të cilat bie lumi Plitvicë, dhe Galovački buk në Liqenin e Sipërm.
| Ujëvara | lartësia |
|---|---|
| Veliki slap (Ujëvara e Madhe) | 78 m |
| Galovački buk (Ujëvara Galovac) | 25 m |
Brenda zonës së parkut kombëtar ka 19 vendbanime të vogla. Krejtësisht ata formojnë komunën e Liqeneve të Plitvicës (kroatisht općina Plitvička Jezera). Komuna është pjesë e Qarkut Lika-Senj. Selia gjendet në Korenicë.
Zona e Liqeneve të Plitvicës është konsideruar gjithmonë si pjesë e rajoneve historike të Likës dhe Kordunit. Gjatë luftërave osmane, rajoni ishte pjesë e kufirit ushtarak kroat që ishte nën kontrollin e drejtpërdrejtë të Këshillit të Luftës së Habsburgëve.
Flora & Fauna
Redakto
Sa i përket diversitetit të bimëve dhe kafshëve, zona e liqeneve të Plitvicës i takon zonave më të rëndësishme të Kroacisë. Nga njëra anë, kjo është për shkak të kushteve klimatike dhe nga ana tjetër për shkak të vendndodhjes së kësaj zone, meqenëse liqenet janë larg nga qytetet e ndotura dhe të zhurmshme ose bimët industriale. Për arsye të zhvillimit të dobët industrial të këtij rajoni dhe masave mbrojtëse të hershme, është ruajtur një peizazh pothuajse i paprekur. Në pyjet e lashta pjesërisht me ah dhe bredh me specie të ndryshme dhe të rralla, i tillë si ariun kanë mbijetuar. Në liqenet e Plitvicës, të gjitha speciet vazhdojnë të ekzistojnë, ato që kanë ekzistuar tashmë përpara ardhjes së njeriut. Ky është një rast i rrallë në mbarë botën.
Flora
Redakto
(symbolic image)
Parku kombëtar i Liqeneve të Plitvicës është i pyllëzuar kryesisht me ah, pisha dhe bredh, dhe përmban një përzierje të bimësisë alpine dhe mesdhetare. Ajo ka një shumëllojshmëri të gjerë të komuniteteve bimore, për shkak të gamës së saj të mikroklimës, tokës së shumëllojshme dhe niveleve të ndryshme të lartësisë.
Shkencëtarët deri tani kanë listuar 1,267 bimë të ndryshme nga 109 lloje që mund të gjenden brenda zonës së parkut kombëtar. 75 bimë janë endemike, që do të thotë se ato janë përcaktuar dhe klasifikuar për herë të parë në këtë zonë të botës ose jo larg nga ajo.[9] Një numër i madh i këtyre bimëve dhe specieve mbrohet me ligj. Brenda zonës së parkut kombëtar mund të gjenden 55 lloje orkide.[10]
Shembuj të bimëve endemike që gjenden në parkun kombëtar:
| Edraianthus tenuifolius | Ranunculus scutatus, një lloj i Ranunculus |
| Scilla litardierei |
Shembuj të bimëve të tjera të rralla:
| Cypripedium calceolus | Ligularia sibirica |
| Lloj i gjelbër i zakonshëm (Pinguicula vulgaris) | Telekia speciosa |
| Daphne laureola |
Diversiteti i madh bimor krijon një ndërthurje interesante të ngjyrave që ndryshojnë me stinët. Zona e liqenit është e rrethuar nga pyje të dendura. Parku kombëtar ka një sipërfaqe prej 29,842 hektarësh, nga të cilët 22,308 hektarë janë pyje (74,75 për qind), 6,957 ha janë livadhe (23,31 për qind) në zonat fshatare dhe 217 ha (0,72 për qind) janë zona ujore.[5] Një zonë unike është pylli e Čorkova uvala, një pyll i virgjër 79.50 ha në pjesën veriperëndimore të parkut. Ahu dhe bredhi në këtë zonë të parkut janë deri në 700 vjeç.[11][12]
Fauna
Redakto
(Imazh simbolik)
Zona e parkut kombëtar është shtëpi për një shumëllojshmëri të gjerë të llojeve të kafshëve dhe zogjve. Mund të gjenden fauna të rralla si ariu i murrmë evropian, ujku, shqiponja, buf, rrëqebulli, macja e egër dhe gjeli i egër, bashkë me shumë lloje që janë më të zakonshme. Zona më e gjerë e parkut kombëtar është një nga zonat e fundit në Evropë, ku mund të gjenden një numër i madh i arinjve të egër dhe ujqërve. Fauna e pasur e liqeneve të Plitvicës mund të përmblidhet si më poshtë: Në tërësi, ekzistojnë rreth 50 lloje të gjitarëve. Për momentin, shkencëtarët kanë zbuluar 321 lloje të ndryshme të fluturave, nga të cilat 76 janë adresuar si flutura fluturuese ditore dhe 245 si molë të natës. Shkencëtarët, megjithatë, vlerësojnë se deri më tani vetëm rreth 40 përqind e të gjithë popullsisë së fluturave janë konstatuar
Sa i përket llojeve të shpendëve, Liqenet e Plitvicës renditen të tretë në mesin e parqeve të tjera kombëtare kroate. Deri më tani janë numëruar 157 lloje, nga të cilat 70 janë regjistruar si mbarështim atje. Liqenet e Plitvicës janë gjithashtu shtëpi për shumë lloje të lakuriqëve të natës. Gjetjet e fundit tregojnë rreth 20 lloje të ndryshme të specieve të lakuriqëve të natës, mes tyre speciet e rralla të Plecotus.[13]
Historia
RedaktoNdërsa zonat e tjera të mbrojtura të natyrës janë të vendosura larg nga çdo ndërhyrje e njeriut, liqenet e Plitvicës janë ekspozuar përgjithmonë ndaj ndikimit njerëzor në rrjedhën e historisë. Liqenet e Plitvicës nuk përfaqësojnë një rezervë natyrore të braktisur ose të vetmuar. Ato janë të vendosura përgjatë një rruge të rëndësishme transporti dhe kanë qenë gjithmonë një vend takimi i ndikimeve kulturore perëndimore dhe orientale.
Historia e hershme dhe epoka mesjetare
Redakto
Njerëzit kanë banuar zonën Liqeneve të Plitvicës për mijëra vjet. Ajo ka qenë e banuar në kohëra të ndryshme nga Ilirët, Japods, Keltët, Romakët, Avarët, Sllavët, Kroatët dhe Turqit. Nën Jul Cezarin rajoni ishte inkorporuar si provinca e Ilirikut në Perandorinë Romake. Zonat e fiseve fqinjësore të Ilirisë, Liburnët dhe Dalmatët u bashkuan në krahinën e Dalmacisë. Më vonë, Ostrogotët morën sundimin. Pas betejës së Neda-s në vitin 454, Ostrogotët shpërblehen me një marrëveshje federate me Perandorinë Romake.
Gjatë shekullit VI, Avarët u vendosën në këtë rajon, të cilat u shoqëruan nga kroatët. Kroatët përfundimisht sfiduan kontrollin e Avarëve dhe u vendosën përgjithmonë në këtë rajon. Në kohët mesjetare, sulmet e shpeshta nga mongolët përbënin një kërcënim të përhershëm për popullatën e vendosur këtu.[14]
Sundimi kroat dhe veçanërisht sundimi i familjeve fisnike Zrinski dhe Frankopan çuan në rimëkëmbjen ekonomike në zonën më të gjerë. Në mbetjet e një vendbanimi të lashtë të Japodëve dhe Romakëve u ndërtua një manastir në liqenet. Me sa duket, ky manastir i përkiste Urdhrit të Shën Palit Hermit i Parë (kroatisht pavlinci) ose kalorësve të tempullit. Sot, ekzistojnë vetëm mbetjet e murit të lashtë të kësaj ndërtese (kroatisht gradina) exist. Themeli ishte bërë prej guri travertin.[6]
Luftërat Otomane dhe Habsburgët
Redakto
Në vitin 1493, jo shumë larg Liqeneve të Plitvicës u zhvillua një betejë vendimtare në historinë kroate midis Perandorisë Osmane dhe Austriake. Gjatë betejës së Krbavës pothuajse të gjithë fisnikët kroat u vranë. Osmanët përparuan shumë në tokat perëndimore deri në Kroaci dhe Hungari. Në vitin 1527, parlamenti kroat zgjodhi monarkin e Habsburgëve, Ferdinandin, Kryepeshkopin e Austrisë, si mbret të ri të Kroacisë, në shpresën e burimeve për të shmangur përparimin osman. Në vitin 1528, zona ra nën Perandrinë Osmane dhe u rimor nga Perandoria Habsburge 150 vjet më vonë.
Referime
Redakto- ^ There are seven other national parks in Croatia, as well as ten nature parks.
- ^ UNESCO World Heritage Centre (2000-11-30). "UNESCO World Heritage, no. 98". Whc.unesco.org. Marrë më 2013-09-08.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Ticket prices
- ^ Plitvice Lakes National Park, protected area Arkivuar mars 28, 2009, tek Wayback Machine
- ^ a b "Lika-Senj County Tourist Association, The Plitvice Lakes". Lickosenjska.com. Marrë më 2013-09-08.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ a b Franić, D. (1910) Plitvička jezera i njihova okolica, Zagreb, Tisak kraljevske zemaljske tiskare
- ^ "Map24.de, distance measuring". Map24.de. Arkivuar nga origjinali më 30 nëntor 2018. Marrë më 2013-09-08.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Meridijani, 3/2002, 30. Šafarek, G. Plitvička jezera - 16 srebrnih stepenica
- ^ NP Plitvička jezera, Endemske vrste (Prof. dr. sc. Nedeljka Šegulja) Arkivuar dhjetor 16, 2008, tek Wayback Machine
- ^ Plitvice Lakes National Park, Flora Arkivuar mars 2, 2009, tek Wayback Machine
- ^ Gušić, B. & Marković, M. (ed.) (1974) Plitvička jezera - čovjek i priroda, Zagreb, Nacionalni park Plitvice
- ^ Plitvice Lakes National Park, Čorkova uvala Virgin Forest (Prof. dr. sc. Branimir Prpić) Arkivuar dhjetor 16, 2008, tek Wayback Machine
- ^ The living world in the lakes and around them, Milorad Mrakovčić Arkivuar dhjetor 16, 2008, tek Wayback Machine
- ^ Plitvice Lakes National Park, cultural heritage Arkivuar mars 2, 2009, tek Wayback Machine