Historia e librit

Historia e librit si një disiplinë e pavarur akademike e pranua vetëm në vitet 1980. Në konstituimin e kësaj disiplinë kanë dhënë kontrubitin e tyre specialistë nga fushat e tekstologjisë, kodikologjisë, bibliografisë, filologjisë, paleografisë, historisë së artit, historisë shoqërore dhe historisë kulturore. Qëllimi i saj kryesor është të tregojë se libri si një objekt i tërësishëm, dhe jo vetëm teksti i përmbajtur brenda tij, është një përcjellës i ndërveprimit midis lexuesve dhe fjalëve.

Librat e Ditëlindjeve, një skulpturë në Berlin.

Meshari nga Gjon Buzuku, 1555, libri i parë në gjuhën shqipe.

Para evolucionit të shtypshkronjës, e cila u bë e famshme nga Bibla e Gutenbergut, secili tekst ishte një artikull unik i punuar me dorë, i personalizuar përmes tipareve të projektimit të përfshira nga shkruesi ose skribi, pronari, libruesi dhe ilustruesi. Analiza e secilës pjesë përbërëse të librit zbulon qëllimin e tij, ku dhe si është mbajtur, kush e ka lexuar atë, besimet ideologjike dhe fetare të periudhës dhe nëse lexuesit ndërvepruan me tekstin brenda tij. Edhe mungesa e provave të kësaj natyre na jep të dhëna të vlefshme për natyrën e një libri të veçantë.

Historia e librit si një fushë e veçantë studimore u paraqit në gjysmën e dytë të shekullit XX. Ajo u nxit sidomos nga vepra me titull Printerët dhe komunikimi vizual (1953) shkruar nga William Ivins Jr., pastaj nga vepra L'apparition du livre (Paraqitja e librit: Ndikimi i shtypjes, 1450-1800 ) të vitit 1958 shkruar nga Henri-Jean Martin dhe Lucien Febvresi si dhe libri me titull Gutenberg Galaxy:The Making of Type Man (1962) i autorit Marshall McLuhan. Një tjetër pionier i rëndësishëm në fushën e historisë së librit është edhe Robert Darnton.

Historia e librit fillon me paraqitjen dhe zhvillimin e shkrimit, dhe sidomos të paraqitjes së shpikjeve të ndryshme të kohës si p.sh. letra dhe shtypi, gjë e cila ka vazhduar deri në biznesin e ditëve moderne të shtypjes së librave. Historia më e hershme e librave në të vërtetë fillon me ato që në mënyrë konvencionale në të ardhmen do të quheshin "libra" duke nisur me tableta dylli, rrotulla dhe fletë papirusi. Pastaj u shfaqën dorëshkrimet e lidhura, të shtrenjta dhe të hollësishme të njohura ndryshe si kodikë. Këto i dhanë rrugë vëllimeve të shtypura me makinë gjë që përfundimisht ndikoi në paraqitjen e vëllimeve të shtypura në masë e që mbizotërojnë edhe sot. Librat bashkëkohorë madje mund të mos kenë prezencë fizike me paraqitjen e të ashtuquajturit e-libri (e-book). Libri gjithashtu u bë më i arritshëm edhe për personat me aftësi të kufizuara me paraqitjen e Alfabetit të Brajit. Risia më e fundit në këtë drejtim konsiderohen librat auditiv (me zë).

Lista e librave të shënuar

Jikji, Mësime të zgjedhura të urtësive budiste dhe mjeshtërve seon - Selected Teachings of Buddhist Sages and Seon Masters, konsiderohet të jetë libri i parë i shtypur, i njohur deri më tani, 1377. Bibliothèque Nationale de France, Paris.

Shënime të shkruara me dorë nga Christopher Columbus në botimin latin të Marko Polos Le livre des merveilles.

• 1377: Jikji libri i parë i shtypur nga prifti budist korean (Mësime të zgjedhura të urtësive budiste dhe mjeshtërve seon - Selected Teachings of Buddhist Sages and Seon Masters).
• 1455: The Gutenberg Bible (in Latin) libri i parë i shtypur në Evropë nga Johannes Gutenberg.
• 1461: Der Ackermann aus Böhmen shtypur nga Albrecht Pfister, libri i parë në gjuhën gjermane.
• 1470: Il Canzoniere i Francesco Petrarca libri i parë në gjuhën italiane.
• 1472: Sinodal de Aguilafuente libri i parë në gjuhën spanjolle.
• 1473: Chronica Hungarorum libri i parë në Hungari. Shtypur nga Andreas Hess në Buda.
• 1474: Obres e trobes en llaor de la Verge Santa Maria libri i parë në gjuhën valenciane, në Valencia.
• 1475: Recuyell of the Historyes of Troye libri i parë në gjuhën angleze.
• 1476: La légende dorée printed nga Guillaume LeRoy, libri i parë në frengjisht.
• 1476: Aristotle's De Animalibus, libri i parë në fushën e biologjisë, (përkthyer nga gjuha greke) ky libër është një version tjetër nga ai i Albertit të Madh, përkthyer nga gjuha arabe prej Michael Scot.
• 1476: Grammatica Graeca, sive compendium octo orationis partium, libri i parë i shtypur në gjuhën greke, nga Constantine Lascaris.
• 1477: Edicioni i parë i librit Geographia nga Klaudio Ptolomeu, në Bolonjë, libri i parë me ilustrime.
• 1477: Bibla Delft, libri i parë i shtypur në gjuhën holandeze.
• 1482: Elementet e Euklidit versioni i parë (nga Erhard Ratdolt).
• 1483: Misal po zakonu rimskoga dvora, libri i parë i shtypur në gjuhën kroate dhe në alfabetin glagolitik.
• 1485: De Re Aedificatoria, libri i parë nga fusha e arkitekturës
• 1487: "Pentateuco", libri i parë në Portugali, në gjuhën hebreje, nga Samuel Gacon në Vila-a-Dentro, Faro.
• 1494: Oktoih libri i parë në gjuhët sllave në alfabetin cirilik.
• 1495: Libri i parë në gjuhën daneze.
• 1495: Libri i parë në gjuhën suedeze.
• 1497: "Constituições que fez o Senhor Dom Diogo de Sousa, Bispo do Porto", libri i parë në gjuhën portugeze, nga, Rodrigo Álvares, në Porto.
• 1499: Catholicon, fjalori i parë tregjuhësh: gjuhën bretoneze, gjuhën frenge dhe në gjuhën latine
• 1501: Harmonice Musices Odhecaton, nga Ottaviano Petrucci, libri i parë nga fusha e muzikës.
• 1508: Chepman and Myllar libri i parë në Skotland.
• 1511: Hieromonk Makarije libri i parë në Vllahi të Rumanisë
• 1512: Hakob Meghapart libri i parë në gjuhën armene – Urbatagirk.
• 1513: Hortulus Animae, polonice libri i parë në gjuhën gjuhën polake.
• 1516: Sefer Aburdraham libri i parë në Maroko, dhe në Afrikë.
• 1517: Psalter, libri i parë në gjuhën e vjetër belloruse nga Francysk Skaryna
• 1539: La escala espiritual de San Juan Clímaco, libri i parë në Amerikën Veriore – Meksikë
• 1541: Bovo-Bukh libri i parë jofetar në gjuhën jidish
• 1544: Rucouskiria nga Mikael Agricola, libri i parë në gjuhën finlandeze.
• 1545: Linguae Vasconum Primitiae libri i parë në Basque
• 1547: Martynas Mažvydas libri i parë në gjuhën lituane, The Simple Words of Catechism
• 1550: Catechismus nga Primož Trubar libri i parë në gjuhën sllovene.
• 1555: Meshari nga Gjon Buzuku libri i parë në gjuhën shqipe.
• 1561: Libri i parë në gjuhën rumune, Tetraevanghelul dhe Întrebare creştinească (njohur edhe si Catehismul) shtypur nga Coresi në Braşov.
• 1564: Libri i parë në gjuhën irlandeze, Edinburgh, John Knox, 'Liturgy' nga John Carswell.
• 1564: Libri i parë në Rusi, Apostol, nga Ivan Fyodorov
• 1571: Libri i parë në Irlandë (Aibidil Gaoidheilge agus Caiticiosma).
• 1577: Lekah Tov, libri i parë me koemetime në Israel
• 1581: Ostrog Bible, botimi i parë komplet e Biblës në gjuhën e vjetër sllave
• 1584: Libri i parë në Amerikën Jugore – Lima, Peru
• 1593: Doctrina Christiana libri i parë në Filipine
• 1629: Fjalori i Nikoloz Cholokashvili libri i parë në gjuhën gjeorgjiane
• 1640: The Bay Psalm Book, libri i parë në Amerikën Veriore Britanike
• 1651: Abagar – Filip Stanislavov, libri i parë në gjuhën bullgare
• 1798: Libri i parë në gjuhën osetiane
• 1802: New South Wales General Standing Orders libri i parë në Australi
• 1908-09: Aurora Australis, libri i parë në Antarktik, ekspedita e Ernest Shackleton.

Galeria

• 
  Një libër kinez bambu
• 
  Gruaja me tabletë dylli. Pikturë murale nga Pompei, rreth 79 p.e.s.
• 
  Kodeksi i Manesit, një libër nga Mesjeta
• 
  Një libër nga shekulli XV.

Shih edhe

• Libri
• Libraria
• Biblioteka
• Bibliotekonomia
• Bibliopedagogjia

Burime të zgjedhura

• {{Cite book|year=1998–2002|title=The Cambridge history of the book in Britain|url=https://archive.org/details/cambridgehistory0000unse_a1i4%7Cpublisher=Cambridge University Press|location=Cambridge UK ; New York|language=en|id={{ISBN|year=1989|title=Histoire de l'édition française|publisher=Fayard : Cercle de la Librairie|location=Paris|language=fr|id=ISBN [[Special:BookSources/{{{1}}}|{{{1}}}]]  v. 1–4 ; eds. André Vernet, Claude Jolly, Dominique Varry, Martine Poulain.
• Blair, Ann (2010). Too Much to Know: Managing Scholarly Information before the Modern Age. Yale University Press. ISBN 978-0300165395.
• Chartier, Roger (2005). Inscrire et effacer : culture écrite et littérature (XIe-XVIIIe siècle) (në frëngjisht). Paris: Gallimard : Le Seuil. ISBN 2-02-081580-X.
• Chow, Kai-Wing (2004). Publishing, Culture, and Power in Early Modern China (në anglisht). Stanford: Stanford University Press. ISBN 0-8047-3368-6.
• Craughwell, Thomas J., and Damon Smith (2004). Q.P.B. Short History of the Paperback, and Other Milestones in Publishing. New and updated ed. New York: Quality Paperback Book Club. ISBN 1-58288-104-9
• Dane, Joseph (2003). The Myth of Print Culture: Essays on Evidence, Textuality, and Bibliographical Method (në anglisht). Toronto: University of Toronto Press. ISBN 0-8020-8775-2. ISBN 9780802087751.
• Darnton, Robert (2009). The case for books: Past, present, and future. PublicAffairs.
• Darnton, Robert (1985). The great cat massacre and other episodes in French cultural history (në anglisht). Harmondsworth: Penguin. ISBN 0-14-055089-5.
• Diringer, David (1982). The book before printing : ancient, medieval, and oriental (në anglisht). New York: Dover. ISBN 0-486-24243-9.
• Eisenstein, Elizabeth (2005). The printing revolution in early modern Europe (në anglisht). Cambridge UK ; New York: Cambridge University Press. ISBN 0-521-84543-2. ISBN 0-521-60774-4.
• Febvre, Lucien; Henri-Jean Martin (1997). The coming of the book : the impact of printing 1450–1800 (në anglisht). London: Verso. ISBN 1-85984-108-2. tr. by David Gerard ; ed. by Geoffrey Nowell-Smith and David Wootton ; Note : reprint, other reprints by this publisher 1990 & 1984, originally published (London : N.L.B., 1976) ; Translation of L'apparition du livre.
• Finkelstein, David (2005). An introduction to book history (në anglisht). New York: Routledge. ISBN 0-415-31442-9. ISBN 0-415-31443-7.
• Fischer, Ernst (2010). The Book Market (në anglisht). Mainz: Leibniz Institute of European History. OCLC 692301471.
• {{Cite book|first=David|last=Hall|year=1996|title=Cultures of Print: Essays in the History of the Book|publisher=University of Massachusetts Press|location=Amherst|isbn=0-585-14207-6|language=en|id=ISBN [[Special:BookSources/{{{1}}}|{{{1}}}]]  Contents: v. 1 eds. Patricia Fleming and Fiona Black (2004), v. 2 eds. Patricia Fleming, Yvan Lamonde, and Fiona Black (2005), v. 3 eds. Carole Gerson and Jacques Michon (2007).
• Howsam, Leslie (2006). Old Books and New Histories: An orientation to studies in book and print culture (në anglisht). Toronto: University of Toronto Press. ISBN 978-0-8020-9438-4.
• Johns, Adrian (1998). The Nature of the Book: Print and Knowledge in the Making (në anglisht). Chicago: The University of Chicago Press. ISBN 978-0-226-40122-5.
• Katz, Bill (1998). Cuneiform to computer : a history of reference sources (në anglisht). Lanham Md.: Scarecrow Press. ISBN 0-8108-3290-9. Series : History of the book, no. 4.
• Lyons, Martyn (2011). Books: A Living History (në anglisht). Los Angeles: Getty Publications. ISBN 978-1-60606-083-4.
• Martin, Henri-Jean (c. 2004). Les métamorphoses du livre (në anglisht). Paris: Albin Michel. ISBN 2-226-14237-1. Series : Itinéraires du savoir.
• McKitterick, David (2003). Print, Manuscript and the Search for Order, 1450–1830 (në anglisht). Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-82690-X.
• Nunberg, Geoffrey (Ed.) (1996). The Future of the Book. University of California Press. ISBN 9780520204515
• Price, Leah (2012). How to Do Things with Books in Victorian Britain. Princeton University Press. ISBN 978-0691114170.
• Raven, James (2018). What is the History of the Book? (në anglisht). Cambridge: Polity Press. ISBN 978-0-7456-4161-4.
• Thiollet, Jean-Pierre (2005). Je m'appelle Byblos, H & D, Paris. ISBN 2-914266-04-9
• Warner, Michael (1990). The Letters of the Republic: Publication and the Public Sphere in Eighteenth-Century America (në anglisht). Cambridge, MA: Harvard University Press. ISBN 0-674-52785-2.