Gjysmëhëna

Gjysmëhëna (arabisht: هلال hilal) është një formë e paraqitjes simbolike ose emblematike të fazave të hënës në tremujorin e parë (si "drapër" - sickle mun), ose me një simbol që përfaqëson vetë Hënën.^[1] Përdoret si simbol astrologjik për Hënën, dhe si simbol alkimik për argjendin. Ajo ishte gjithashtu emblema e Dianës / Artemisit, dhe kështu përfaqësonte virgjërinë. Në nderimin mërian Katolik Romak, ajo shoqërohet me Virgjëreshën Mëri. Nga përdorimi i tij si çati përfundimtare në xhamitë e epokës osmane, ajo gjithashtu është lidhur me Islamin, dhe gjysmëhëna u prezantua si simbol kapelan për kapelanët myslimanë në ushtrinë amerikane në vitin 1993.^[2]

Përmbledhje

Simboli i gjysmëhënës përdoret kryesisht për të paraqitur Hënën, jo domosdoshmërisht në një fazë të veçantë hënore. Kur përdoret për të përfaqësuar një fazë të dobësimit ose zbehjes hënore, "gjysmëhëna" ose "ngritës-increscent" i referohet tremujorit të parë, ndërsa simboli që përfaqëson tremujorin e fundit në rënie quhet "zbritës-decresent".

Simboli i gjysmëhënës u përdor për një kohë të gjatë si një simbol i Hënës në astrologji, dhe si shtesë e Argjendit (si metali përkatës) në alkimi.^[3] Përdorimi astrologjik i simbolit dëshmohet në papiruset e hershëm grekë që përmbajnë horoskopë.^[4] Në planisferën e Bianchini të shekullit II, personifikimi i Hënës tregohet me një gjysmëhëne të bashkangjitur në kokën e saj. ^[5]

Lidhja e saj e lashtë me tandemin Ishtar/Astarte dhe Dianën ruhet në Hënë (e simbolizuar nga një gjysmëhëne) që përfaqëson parimin femëror (në krahasim me Diellin që përfaqëson parimin mashkullor), dhe çifti (Artemis-Diana duke qenë një perëndeshë e virgjër) veçanërisht virgjëria dhe dëlirësia femërore. Në traditën katolike romake, gjysmëhëna hyri në ikonografinë mëriane, nga lidhja e Mërisë me Gruan e Apokalipsit (e përshkruar me "hënën nën këmbët e saj, dhe mbi kokën e saj një kurorë prej dymbëdhjetë yjesh" në Zbulesë) Përfaqësimi më i njohur i Mërisë si Gruaja e Apokalipsit është Virgjëresha e Guadalupes.

Shën Jeronimi nga Iliria, që konsiderohej mbrojtës i ilirëve, në ikonat për nder të tij, shenjtori shfaqet me simbolikë të ndryshme: në një pozicion gjysmë të gjunjëzuar para kryqit, me gjurin e tij të djathtë në shkëmb, me një luan ku shenjtori heq një gjemb nga këmba e tij, me kapelën e një kardinali, Shkrimin e Shenjtë dhe simbolet e gjysmëhënës dhe yllit. Origjina e këtij shenjtori dhe kjo simbolikë lidhen pashmangshmërisht me ilirët. Heraldika ilire që shfaqet në mesjetë, pothuajse në mënyrë të pashmangshme, përdor të dyja këto simbole (gjysmëhënën me një yll dhe ikonën e Shën Jeronimit).

Vula e cilindrit sumerian, e datuar në rr. 2400 para Krishtit, duke treguar perëndinë e Hënës (ulur) me një simbol të gjysmëhënës

Forma e gjysmëhënës përdoret për të përfaqësuar Hënën, dhe hyjninë e Hënës Nana/Sin nga një kohë e hershme, e dukshme në vulat cilindrike Akadiane që në vitin 2300 para Krishtit.

Në ikonografinë e periudhës helenistike, gjysmëhëna u bë simboli i Artemid - Diana, perëndeshë e virgjër gjuetare e lidhur me Hënën. Paraqitjet e shumta tregojnë çiftin Artemid-Diana të veshur me gjysmëhënën si pjesë e kokës së saj. Simboli i lidhur i yllit dhe gjysmëhënës ishte emblema e dinastisë Mithridates në Mbretërinë e Pontit dhe u përdor gjithashtu si emblema e Bizantit.

Kombinimi i yllit dhe gjysmëhënës paraqitet gjithashtu në Lindjen e Afërt të lashtë, që përfaqëson Hënën dhe Ishtarin (planeti Venus), shpesh të kombinuara në një treshe me diskun diellor.^[6] Ajo u trashëgua si në ikonografinë sasane ashtu edhe në atë helenistike.

Perëndesha Diana ishte e lidhur me Hënën në mitologjinë klasike. Në lidhje me këtë, bizhuteri femërore që përfaqësonin gjysmëhënat, veçanërisht diademat, u bënë të njohura në periudhën e hershme moderne. Karta tarot e " Popes " gjithashtu mban një gjysmëhënë në kokën e saj.

Gjysmëhëna mbeti në përdorim si një emblemë në Persinë Sasaniane, e përdorur si një simbol mbretëror zoroastrian ose astrologjik. Në kohën e Kryqëzatave ajo u ndërlidh me Orientin (Perandoria Bizantine dhe Levanti) dhe u përdor gjerësisht (shpesh së bashku me një yll) në vulat dhe monedhat e Kryqtarëve. Ajo u përdor si një ngarkesë heraldike në fund të shekullit XIII. Anna Notaras, vajza e megas Douxit të fundit të Perandorisë Bizantine Loukas Notaras, pas rënies së Kostandinopojës dhe emigrimit të saj në Itali, bëri një vulë me stemën e saj e cila përfshinte "dy luanë që mbanin mbi gjysmëhënën një kryq ose një shpatë". ^[7]

Nga përdorimi i tij në Persinë Sasaniane, gjysmëhëna gjithashtu gjeti rrugën e saj për në ikonografinë islame pas pushtimit mysliman të Persisë. Thuhet se Hazret Omeri kishte varur dy zbukurime në formë gjysmëhëne të kapura nga kryeqyteti sasanid Ctesiphon në Qabe.^[8] Gjysmëhëna duket se është miratuar si një emblemë mbi flamujt ushtarakë nga ushtritë islamike të paktën nga shekulli XIII, megjithëse konsensusi shkencor thotë se përdorimi i gjerë i gjysmëhënës në Islam zhvillohet më vonë, gjatë shekujve XIV - XV.^[9] Përdorimi i flamujve të tillë pasqyrohet në Libro del Conoscimiento të shekullit XIV dhe Atlasin Katalanas . Shembujt përfshijnë flamujt që i atribuohen Gabes, Tlemcen, Tunis dhe Buda, Nubia / Dongola (dokumentuar nga Angelino Dulcert në vitin 1339) dhe Mamlukët e Egjiptit.^[10]

Moda katolike romake e përshkrimit të Madonës në këmbë ose ulur në një gjysmëhëne zhvillohet në shekullin XV.

Miratimi zyrtar i yllit dhe gjysmëhënës si simbol i shtetit osman filloi gjatë sundimit të Mustafa III (1757-1774) dhe përdorimi i tij u zyrtarizua gjatë periudhave të Abdul Hamid I (1774-1789) dhe Selim III (1789-1807). Një buyruldu (dekret) i vitit 1793 thotë se anijet në flotën osmane kanë atë flamur.^[11]

Muhammed Ali, i cili u bë Pasha shqiptar i Egjiptit në vitin 1805, prezantoi flamurin e parë kombëtar të Egjiptit, të kuq me tre gjysmëhëna të bardha, secila e shoqëruar nga një yll i bardhë.

Shoqërimi i gjysmëhënës me Perandorinë Osmane duket se ka rezultuar në një lidhje graduale të formës së gjysmëhënës me Islamin në shekullin XX. Gjysmëhëna e Kuqe duket se është përdorur si zëvendësim i Kryqit të Kuq qysh në Luftën Ruso-Turke të viteve 1877/8 dhe u miratua zyrtarisht vetëm në vitin 1929.

Ndërsa disa organizata islamike që nga vitet 1970 e kanë përqafuar gjysmëhënën si logon ose stemën e tyre (p.sh Revista Crescent International, e themeluar në vitin 1980), botimet myslimane kanë tendencë të theksojnë se interpretimi i gjysmëhënës, i përdorur historikisht në flamujt e ushtrive myslimane, si një "simbol fetar" i Islamit ishte një gabim i bërë nga "të krishterët e Evropës".^[12] Identifikimi i gjysmëhënës si një "simbol islamik" është përmendur nga James Hastings si një "gabim i zakonshëm" ndaj të cilit "edhe shkrimtarët e aprovuar mbi temat orientale" janë të prirur qysh në vitin 1928.^[13]

Gjysmëhëna mbetet në përdorim si simbol astrologjik dhe simbol astronomik që përfaqëson Hënën. Përdorimi i një gjysmëhëne të pavarur në flamuj është më pak e zakonshme sesa kombinimi i yllit dhe gjysmëhënës. Gjysmëhënat pa yje gjenden në flamurin shtetëror të Karolinës së Jugut (1861), All India Muslim League (1906-1947), flamuri i Pakistanit (1947), flamuri i Maldiveve (1965), flamuri i Organizatës së Bashkëpunimit Islamik (1981) dhe flamuri i Lëvizjes/Ushtrisë Çlirimtare të Sudanit (rreth 2002).

New Orleans quhet "Qyteti i Gjysmëhënës", dhe një gjysmëhënë (ose gjysmëhëna dhe ylli) përdoren për të përfaqësuar qytetin në emblemat zyrtare.^[14]

Gjysmëhënat, shpesh me fytyra, gjenden në stemat e shumta bashkiake moderne në Evropë, p.sh Gjermani: Bönnigheim, Dettighofen, Dogern, Jesenwang, Karstädt, Michelfeld (Angelbachtal), Waldbronn; Zvicra: Boswil, Dättlikon, Neerach (nga stema e Neuamt e shekullit XVI); Francë: Katzenthal, Mortcerf; Maltë: Qormi; Suedi: Trosa.

Galeria

Shenja gjysmëhënore e Henrit II të Francës (Château d'Écouen)
Madonna në gjysmëhënën, kisha Bad Waldsee (shekulli i 17-të)
Portreti i një Zonje si Diana me gjysmëhënën mbi kokë, nga Pompeo Batoni (vitet 1760)
Piktura e Betejës së Lepantit 1571 nga Tommaso Dolabella (rreth 1632) tregon një larmi flamujsh detarë me gjysmëhëna që i atribuohen Perandorisë Osmane.
Lanert Mamluk, fillimi i shekullit të 16 -të (gdhendje nga Daniel Hopfer)
Një pikturë e betejës detare e shtetit barbar të Algjerit Osman, e titulluar Një luftë në det me korsaret barbare nga Laureys a Castro, shek. 1681
Stema e qytetit Bönnigheim - Gjermani
Stema e qytetit Dettighofen - Gjermani
Stema e qytetit Wappen Dogern - Gjermani
Stema e qytetit Jesenwang - Gjermani
Stema e qytetit Blason ville fr Mortcerf (Seine-et-Marne) - Francë
Stema e qytetit Wappen Boswil - Zvicër
Stema e qytetit Trosa - Suedi
Stema e qytetit Qormi - Maltë

Shih edhe

Referime

^ Middle English of crescent-shaped ornaments, from Old French creissant, from Latin crēscēns "growing; waxing". See e.g. Collins English Dictionary - Complete & Unabridged 2012 Digital Edition (dictionary.com); oxforddictionaries.com Arkivuar 17 dhjetor 2017 tek Wayback Machine.
^ On December 14, 1992, the Army Chief of Chaplains requested that an insignia be created for future Muslim chaplains, and the design (a crescent) was completed January 8, 1993. Emerson, William K., Encyclopedia of United States Army Insignia and Uniforms (1996), p. 269f. Prior to its association with Islam, a crescent badge had already been used in the US military for the rank of commissary sergeant (Emerson 1996:261f).
^ Alchemy and Symbols, By M. E. Glidewell, Epsilon.
^ Neugebauer, Otto; Van Hoesen, H. B. (1987). Greek Horoscopes. pp. 1, 159, 163.
^ "Bianchini's planisphere". Florence, Italy: Istituto e Museo di Storia della Scienza (Institute and Museum of the History of Science). Arkivuar nga origjinali më 2009-10-30. Marrë më 2010-03-19. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!) Maunder, A. S. D. (1934). "The origin of the symbols of the planets". The Observatory. 57: 238–247. Bibcode:1934Obs....57..238M. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ "the three celestial emblems, the sun disk of Shamash (Utu to the Sumerians), the crescent of Sin (Nanna), and the star of Ishtar (Inanna to the Sumerians)". Irving L. Finkel, Markham J. Geller, Sumerian Gods and Their Representations, Styx, 1997, p71.
^ Tipaldos, G. E., Great Greek Encyclopedia, Vol. XII, page 292, Athens, 1930
^ Oleg Grabar, "Umayyad Dome," Ars orientalis (1959), p. 50, cited after Berger (2012:164).
^ Pamela Berger, The Crescent on the Temple: The Dome of the Rock as Image of the Ancient Jewish Sanctuary (2012), p. 164f
^ "After king Nasr ad din had fled to Cairo in 1397 to beg assistance against his cousin, the King of Nubia is depicted with a yellow flag with a white crescent but also with a yellow shield with a white crescent. At the same time the yellow crescented flag waves over all the Mameluk Empire. The flag of the Sultan of Egypt is yellow with three white crescents. From this we may conclude that any autonomy of the Nubian king was over at the time." Hubert de Vries, Muslim Nubia (hubert-herald.nl).
^ İslâm Ansiklopedisi (në turqisht). Vëll. 4. Istanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. 1991. fq. 298. Arkivuar nga origjinali më 10 dhjetor 2015. Marrë më 10 tetor 2021.
^ "Like the Crusaders, the Christians of Europe were misled into a belief that the crescent was the religious symbol of Islam" Islamic Review 30 (1942), p. 70., "many Muslim scholars reject using the crescent moon as a symbol of Islam. The faith of Islam historically had no symbol, and many refuse to accept it.", Fiaz Fazli, Crescent magazine, Srinagar, September 2009, p. 42.
^ "There is no more common error than the supposition that the crescent (or rather crescent and star) is an Islamic symbol, and even approved writers on Oriental subjects are apt to fall into it." James Hastings, Encyclopædia of Religion and Ethics, Volumes 11-12 (1928), p. 145.
^ "History of the NOPD Badge". Arkivuar nga origjinali më 2013-07-24. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!) The origin is the crescent shape of the old city, hugging the East Bank of the Mississippi River.

[1] Middle English of crescent-shaped ornaments, from Old French creissant, from Latin crēscēns "growing; waxing". See e.g. Collins English Dictionary - Complete & Unabridged 2012 Digital Edition (dictionary.com); oxforddictionaries.com Arkivuar 17 dhjetor 2017 tek Wayback Machine.

[2] On December 14, 1992, the Army Chief of Chaplains requested that an insignia be created for future Muslim chaplains, and the design (a crescent) was completed January 8, 1993. Emerson, William K., Encyclopedia of United States Army Insignia and Uniforms (1996), p. 269f. Prior to its association with Islam, a crescent badge had already been used in the US military for the rank of commissary sergeant (Emerson 1996:261f).

[3] Alchemy and Symbols, By M. E. Glidewell, Epsilon.

[4] Neugebauer, Otto; Van Hoesen, H. B. (1987). Greek Horoscopes. pp. 1, 159, 163.

[5] "Bianchini's planisphere". Florence, Italy: Istituto e Museo di Storia della Scienza (Institute and Museum of the History of Science). Arkivuar nga origjinali më 2009-10-30. Marrë më 2010-03-19. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!) Maunder, A. S. D. (1934). "The origin of the symbols of the planets". The Observatory. 57: 238–247. Bibcode:1934Obs....57..238M. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[6] "the three celestial emblems, the sun disk of Shamash (Utu to the Sumerians), the crescent of Sin (Nanna), and the star of Ishtar (Inanna to the Sumerians)". Irving L. Finkel, Markham J. Geller, Sumerian Gods and Their Representations, Styx, 1997, p71.

[7] Tipaldos, G. E., Great Greek Encyclopedia, Vol. XII, page 292, Athens, 1930

[8] Oleg Grabar, "Umayyad Dome," Ars orientalis (1959), p. 50, cited after Berger (2012:164).

[9] Pamela Berger, The Crescent on the Temple: The Dome of the Rock as Image of the Ancient Jewish Sanctuary (2012), p. 164f

[10] "After king Nasr ad din had fled to Cairo in 1397 to beg assistance against his cousin, the King of Nubia is depicted with a yellow flag with a white crescent but also with a yellow shield with a white crescent. At the same time the yellow crescented flag waves over all the Mameluk Empire. The flag of the Sultan of Egypt is yellow with three white crescents. From this we may conclude that any autonomy of the Nubian king was over at the time." Hubert de Vries, Muslim Nubia (hubert-herald.nl).

[islamencyclopedia-11] İslâm Ansiklopedisi (në turqisht). Vëll. 4. Istanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. 1991. fq. 298. Arkivuar nga origjinali më 10 dhjetor 2015. Marrë më 10 tetor 2021.

[12] "Like the Crusaders, the Christians of Europe were misled into a belief that the crescent was the religious symbol of Islam" Islamic Review 30 (1942), p. 70., "many Muslim scholars reject using the crescent moon as a symbol of Islam. The faith of Islam historically had no symbol, and many refuse to accept it.", Fiaz Fazli, Crescent magazine, Srinagar, September 2009, p. 42.

[13] "There is no more common error than the supposition that the crescent (or rather crescent and star) is an Islamic symbol, and even approved writers on Oriental subjects are apt to fall into it." James Hastings, Encyclopædia of Religion and Ethics, Volumes 11-12 (1928), p. 145.

[History_of_the_New_Orleans_Police_Department_Badge-14] "History of the NOPD Badge". Arkivuar nga origjinali më 2013-07-24. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!) The origin is the crescent shape of the old city, hugging the East Bank of the Mississippi River.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]