Wikipedia

Indonezia

(Përcjellë nga Indonezi)

Indonezia (Indonezisht: Indonesia), zyrtarisht Republika e Indonezisë (Indonezisht: Republik Indonesia[a]), është një vend në Azinë Juglindore dhe Oqeaninë midis Oqeanit Indian dhe Paqësor. Ai përbëhet nga mbi 17,000 ishuj, duke përfshirë Sumatrën, Javën, Sulawesi dhe pjesë të Borneos dhe Guinesë së Re. Indonezia është shteti ishullor më i madh në botë dhe vendi i 14-të më i madh për nga sipërfaqja, me 1,904,569 kilometra katrorë. Me mbi 270 milionë banorë, Indonezia është vendi i katërt më i populluar në botë dhe vendi më i populluar me shumicë muslimane. Java, ishulli më i populluar në botë, është shtëpia e më shumë se gjysmës së popullsisë së vendit.

Republika e Indonezisë
Republik Indonesia (Indonezisht)
Flag of Indonezia
Flamuri
Emblema kombëtare e Indonezia
Emblema kombëtare
Parimi: Bhinneka Tunggal Ika
"Bashkimi në Shumëllojshmëri"
Ideologjia kombëtare: Pancasila[1]
Himni: "Indonesia Raya"
"Indonezia e Madhe"
KryeqytetiXhakarta
6°10′S 106°49′E / 6.167°S 106.817°E / -6.167; 106.817
Qyteti më i madhKryeqytet
Gjuha zyrtare
dhe gjuha kombëtare		Indonezisht
Gjuhët rajonaleMbi 700 gjuhë[2]
Grupet etnike
Mbi 1,300 grupe etnike[3]
Besimi
(2018)[4]
NofkaIndonezian
Qeveria
Lloji i qeverisjesRepublikë presidenciale unitare
Prabowo Subianto
Gibran Rakabuming Raka
Puan Maharani
Sunarto
KuvendiAsambleja Konsultative e Popullit (MPR)
• Dhoma e sipërme
Këshilli i Përfaqësuesit Rajonal (DPD)
• Dhoma e ulët
Këshilli Përfaqësues Popullor (DPR)
Pavarësia 
nga Holanda dhe Japonia
• Shpallur
17 gusht 1945
• Njohja
27 dhjetor 1949
Sipërfaqja
• Toka
1,904,569[5] km2 (735,358 sq mi) (14-ta)
• Uji (%)
4.85
Popullsia
• Përllogaritje 2021
Neutral increase 273,879,750[6]
• 2020 census
270,203,917[7] (4-ta)
• Dendësia
141/km2 (365.2/sq mi) (88-ta)
Ekonomia
PBB (PFB)Përllogaritje 2022 
• Gjithsej
Increase Stampa:Currency[8] (7-ta)
• Për kokë banori
Increase Stampa:Currency[8] (96-ta)
PBB (zyrtare)Përllogaritje 2022 
• Gjithsej
Increase Stampa:Currency[8] (17-ta)
• Për kokë banori
Increase Stampa:Currency[8] (104-ta)
MonedhaRupiah Indoneziane (Rp) (IDR)
Të dhëna të tjera
Gini (2019)Negative increase 38.2[9]
i mesëm
IZHNJ (2019)Increase 0.718[10]
i lartë · 107-ta
Zona kohoreUTC+7 to +9 (të ndryshme)
Formati i datësDD/MM/YYYY
Ana e drejtimit të makinësmajtas
Prefiksi telefonik+62
Kodi i internetit TLD.id

Indonezia është një republikë presidenciale me një legjislaturë të zgjedhur. Ajo ka 34 provinca, nga të cilat pesë kanë status të veçantë. Kryeqyteti i vendit, Xhakarta, është zona e dytë urbane më e populluar në botë. Indonezia ndan kufijtë tokësorë me Papua Guinenë e Re, Timorin Lindor dhe pjesën lindore të Malajzisë, si dhe kufijtë detarë me Singaporin, Vietnamin, Tajlandën, Filipinet, Australinë, Palaunë dhe Indinë (Ishujt Andaman dhe Nicobar). Pavarësisht nga popullsia e saj e madhe dhe rajonet me popullsi të dendur, Indonezia ka zona të gjera të shkretëtirës që mbështesin një nga nivelet më të larta në botë të biodiversitetit.

Megjithëse portugezët, francezët dhe britanikët gjithashtu sunduan në një moment, holandezët ishin fuqia më e madhe koloniale për pjesën më të madhe të pranisë së tyre 350-vjeçare në arkipelag. Koncepti i "Indonezisë" si një shtet-komb u shfaq në fillim të shekullit të 20-të, duke kulmuar më vonë me shpalljen e Pavarësisë së Indonezisë në vitin 1945. Megjithatë, vetëm në vitin 1949 holandezët njohën sovranitetin e Indonezisë pas një konflikti të armatosur dhe diplomatik midis dyve.

Indonezia përbëhet nga qindra grupe të veçanta etnike dhe gjuhësore vendase, me javanezët që janë më të mëdhenjtë. Një identitet i përbashkët është zhvilluar me moton "Bhinneka Tunggal Ika" ("Bashkimi në shumëllojshmëri" fjalë për fjalë, "shumë, por një"), i përcaktuar nga një gjuhë kombëtare, shumëllojshmëri kulturor, pluralizmi fetar brenda një popullsie me shumicë muslimane dhe një histori të kolonializmit dhe rebelimit kundër tij. Ekonomia e Indonezisë është e 17-ta në botë për nga PBB-ja nominale dhe e 7-ta për nga PPP. Është një fuqi rajonale dhe konsiderohet si një fuqi e mesme në çështjet globale. Vendi është anëtar i disa organizatave shumëpalëshe, duke përfshirë Kombet e Bashkuara, Organizatën Botërore të Tregtisë, G20, dhe një anëtar themelues i Lëvizjes së Jo-Angazhuar, Shoqatës së Kombeve të Azisë Juglindore, Samitit të Azisë Lindore dhe Organizatës së Bashkëpunimit Islam.

Gjeografia

Redakto
Artikulli kryesor: Gjeografia e Indonezisë
 
Mali Semeru dhe Mali Bromo në Javën Lindore. Aktiviteti sizmik dhe vullkanik i Indonezisë është ndër më të lartat në botë.

Indonezia shtrihet midis gjerësive gjeografike 11°S dhe 6°N, dhe gjatësive 95°E dhe 141°E. Është vendi më i madh arkipelagjik në botë, që shtrihet 5,120 kilometra (3,181 mi) nga lindja në perëndim dhe 1,760 kilometra (1,094 mi) nga veriu në jug. Ministria Koordinuese e vendit për Çështjet Detare dhe Investimeve thotë se Indonezia ka 17,504 ishuj (me 16,056 të regjistruar në OKB) të shpërndara në të dy anët e ekuatorit, rreth 6,000 prej të cilëve janë të banuar. Më të mëdhenjtë janë Sumatra, Java, Borneo (e përbashkët me Brunein dhe Malajzinë), Sulawesi dhe Guinea e Re (e përbashkët me Papua Guinenë e Re).[11] Indonezia ndan kufijtë tokësorë me Malajzinë në Borneo dhe Sebatik, Papua Guinenë e Re në ishullin e Guinesë së Re dhe Timorin Lindor në ishullin e Timorit, dhe kufijtë detarë me Singaporin, Malajzinë, Vietnamin, Filipinet, Palau dhe Australinë.

Me 4,884 metra, Puncak Jaya është maja më e lartë e Indonezisë, dhe Liqeni Toba në Sumatra është liqeni më i madh, me një sipërfaqe prej 1,145 km2. Lumenjtë më të mëdhenj të Indonezisë janë në Kalimantan dhe Guinenë e Re dhe përfshijnë Kapuas, Barito, Mamberamo, Sepik dhe Mahakam. Ato shërbejnë si lidhje komunikimi dhe transporti midis vendbanimeve të lumenjve të ishullit.[12]

Qeveria dhe politika

Redakto
Artikulli kryesor: Politika e Indonezisë

Indonezia është një republikë me një sistem presidencial. Pas rënies së Rendit të Ri në vitin 1998, strukturat politike dhe qeveritare kanë pësuar reforma gjithëpërfshirëse, me katër amendamente kushtetuese që rinovojnë degën ekzekutive, legjislative dhe gjyqësore.[13] Kryesorja ndër to është delegimi i pushtetit dhe autoritetit në entitete të ndryshme rajonale duke mbetur një shtet unitar.[14] Presidenti i Indonezisë është kreu i shtetit dhe kreu i qeverisë, komandanti i përgjithshëm i Forcave të Armatosura Kombëtare të Indonezisë (Tentara Nasional Indonesia, TNI) dhe drejtor i qeverisjes së brendshme, bërjes së politikave dhe punëve të jashtme. Presidenti mund të shërbejë maksimumi dy mandate të njëpasnjëshme pesëvjeçare.[15]

Organi më i lartë përfaqësues në nivel kombëtar është Asambleja Konsultative e Popullit (Majelis Permusyawaratan Rakyat, MPR). Funksionet e tij kryesore janë mbështetja dhe ndryshimi i kushtetutës, inaugurimi dhe shkarkimi i presidentit, dhe formalizimi i skicave të gjera të politikës shtetërore. MPR përbëhet nga dy shtëpi; Këshilli i Përfaqësuesve Popullor (Dewan Perwakilan Rakyat, DPR), me 575 anëtarë, dhe Këshilli i Përfaqësuesve Rajonal (Dewan Perwakilan Daerah, DPD), me 136. DPR miraton legjislacionin dhe monitoron degën ekzekutive. Reformat që nga viti 1998 kanë rritur ndjeshëm rolin e saj në qeverisjen kombëtare, ndërsa DPD është një dhomë e re për çështjet e menaxhimit rajonal.

Shumica e mosmarrëveshjeve civile paraqiten në Gjykatën Shtetërore (Pengadilan Negeri); ankesat shqyrtohen në Gjykatën e Lartë (Pengadilan Tinggi). Gjykata e Lartë e Indonezisë (Mahkamah Agung) është niveli më i lartë i degës gjyqësore dhe dëgjon ankesat përfundimtare të ndërprerjes dhe kryen shqyrtimet e çështjeve. Gjykatat e tjera përfshijnë Gjykatën Kushtetuese (Mahkamah Konstitusi) që dëgjon çështjet kushtetuese dhe politike, dhe Gjykatën Fetare (Pengadilan Agama) që merret me rastet e kodifikuara të Ligjit Islam (sheriatit). Gjithashtu, Komisioni Gjyqësor (Komisi Yudisial) monitoron punën e gjyqtarëve.[16]

Njësitë administrative

Redakto
Artikulli kryesor: Njësitë administrative në Indonezi

Indonezia ka disa nivele nënndarjesh. Niveli i parë është ai i provincave, të cilat kanë një legjislaturë (Dewan Perwakilan Rakyat Daerah, DPRD) dhe një guvernator të zgjedhur. K gjithsej 34 provincas që janë krijuar nga tetë provincat origjinale në vitin 1945,[17] me ndryshimin më të fundit që ishte ndarja e Kalimantanit të Veriut nga Kalimantanit Lindor më 2012.[18] Niveli i dytë është ai i regjencave (kabupaten) dhe qyteteve (kota), të udhëhequr nga regjentët (bupati) dhe kryetarët e bashkive (walikota) përkatësisht dhe një legjislaturë (DPRD Kabupaten/Kota). Niveli i tretë është ai i distrikteve (kecamatan, distrik në Papua, ose kapanewon dhe kemantren në Yogyakarta), dhe i katërti është i fshatrave (ose desa, kelurahan, kampung, nagari në Sumatrën Perëndimore, ose gampong në Aceh).[19]

Fshati është niveli më i ulët i administratës qeveritare. Ndahet në disa grupe të komunitetit (rukun warga, RW), të cilat më tej ndahen në grupe lagjesh (rukun tetangga, RT). Në Java, fshati (desa) ndahet në njësi më të vogla të quajtura dusun ose dukuh, të cilat janë të njëjta me RW. Pas zbatimit të masave të autonomisë rajonale në vitin 2001, regjencat dhe qytetet janë bërë njësi kryesore administrative përgjegjëse për ofrimin e shumicës së shërbimeve qeveritare. Niveli i administratës së fshatit është më me ndikim në jetën e përditshme të një qytetari dhe merret me çështjet e fshatit ose të lagjes nëpërmjet një kryetari të zgjedhur të fshatit (lurah ose kepala desa).

Pesë nga provincat indoneziane - Aceh, Xhakarta, Yogyakarta, Papua dhe Papua Perëndimore - u është dhënë një status i veçantë autonom (otonomi khusus) nga qeveria qendrore. Xhakarta është i vetmi qytet me një qeveri provinciale për shkak të pozitës së saj si kryeqyteti i Indonezisë.[20][21] Yogyakarta është e vetmja monarki parakoloniale e njohur ligjërisht brenda Indonezisë, me pozitat e guvernatorit dhe zëvendësguvernatorit që janë prioritare për Sulltanin e Yogyakarta dhe Dukën e Pakualaman, përkatësisht. Papua dhe Papua Perëndimore janë provincat e vetme ku indigjenët kanë privilegje në qeverisjen e tyre lokale.[22]

Ekonomia

Redakto
Artikulli kryesor: Ekonomia e Indonezisë

Vlerësohet për eksporte dhe importe dhe eksportet më të rëndësishme janë mes : Japonise (22,3 %), Shteteve te Bashkuara te Amerikës (13,9 %), Kinës (9,1 %), dhe Singaporit (8,9 %). Ekonomia kryesore e importit është Japonia (18,0 %), Kina (16,1 %), dhe Singapori (12,8 %). Indonezia ka një shtirje te madhe tek burimet natyrore, duke përfshire këtu Nafta, gazi natyral, bakri dhe ari.

Demografia

Redakto
Artikulli kryesor: Demografia e Indonezisë

Indonezia për nga numri i banorëve është vendi i Parë dhe vendi më i madh islamik në botë.Edhe pse nuk është zyrtarisht shtet musliman ajo de facto ka një popullësi te madhe e cila i perket fesë Islame dhe shumica prej tyre ndjekin degen Sunni. Gjatë periudhës në mes vitit 1997 dhe 2000 numri i popullsisë është rritur me 30 milion banorë. Indonezianët kryesisht i takojnë grupit të malajës dhe ndahën në 300 grupe etnike, të cilët flasin 500 gjuhë dhe dialekte të ndryshme.

Galeria

Redakto
  • Indonesia
  •  
    Muzeu Kombëtar i Indonezia in Central Jakarta
  •  
    Wisma 46, Indonesia's tallest office building, located in the middle of Jakarta skyscraper.
  •  
    Jalan Thamrin, the main avenue in Central Jakarta
  •  
    A train at Gambir station in Central Jakarta
  •  
    The Bung Karno Stadium is capable of hosting 100,000 spectators
  •  
    Map of Indonesia
  •  
    Provinces of Indonesia
  •  
    Malioboro, the most famous street in Yogyakarta city
  •  
    Trans Jogja Bus. A bus rapid transit system in Yogyakarta city
  •  
    A selection of Indonesian food, including Soto Ayam (chicken soup), sate kerang (shellfish kebabs), telor pindang (preserved eggs), perkedel (fritter), and es teh manis (sweet iced tea)
  •  
    An Indonesian Army infantryman participating in the U.N.'s Global Peacekeeping Operation Initiative
  •  
    Pindad Panser "Anoa" shown during Indo Defense and Aerospace Expo 2008
  •  
    B-25 Mitchell bombers of the AURI in the 1950s
  •  
    A Javanese engineer closes one of the gun bay doors on a Dutch Buffalo, January 1942.
  •  
    GE U20C in Indonesia, #CC201-05
  •  
    GE U20C "Full-Width Cabin" in Indonesia, #CC203-22
  •  
    GE U20C full computer control locomotive in Indonesia, #CC204-06

Kultura

Redakto
Artikulli kryesor: Kultura në Indonezi


Shënime

Redakto
  1. ^ Republik Indonesia është emri zyrtar më i përdorur, megjithëse emri Shteti i Bashkuar i Republikës së Indonezisë (Negara Kesatuan Republik Indonesia, NKRI) shfaqet gjithashtu në disa dokumente zyrtare.

Referime

Redakto
  1. ^ "Pancasila" (në anglisht). U.S. Library of Congress. 2017-02-03. Arkivuar nga origjinali më 2017-02-05. Marrë më 2017-02-05.
  2. ^ Gabim referencash: Etiketë <ref> e pavlefshme; asnjë tekst nuk u dha për refs e quajtura ethnologue
  3. ^ Na'im, Akhsan; Syaputra, Hendry (2010). "Nationality, Ethnicity, Religion, and Languages of Indonesians" (PDF) (në indonezisht). Statistics Indonesia. Arkivuar (PDF) nga origjinali më 2015-09-23. Marrë më 2015-09-23.
  4. ^ "Statistik Umat Menurut Agama di Indonesia" (në indonezisht). Ministria e Çështjeve Fetare. 2018-05-15. Arkivuar nga origjinali më 2020-09-03. Marrë më 2020-09-24.
  5. ^ "UN Statistics" (PDF) (në anglisht). United Nations. 2005. Arkivuar (PDF) nga origjinali më 2007-10-31. Marrë më 2007-10-31.
  6. ^ "273 Juta Penduduk Indonesia Terupdate Versi Kemendagri". dukcapil.kemendagri.go.id (në indonezisht). Arkivuar nga origjinali më 24 qershor 2022. Marrë më 2022-04-06.
  7. ^ Gabim referencash: Etiketë <ref> e pavlefshme; asnjë tekst nuk u dha për refs e quajtura 2020census
  8. ^ a b c d "Report for Selected Countries and Subjects" (në anglisht). International Monetary Fund. Marrë më 2022-04-19.
  9. ^ "GINI index (World Bank estimate) – Indonesia" (në anglisht). Banka Botërore. Marrë më 2021-04-15.
  10. ^ Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene (PDF) (në anglisht). Programi i Kombeve të Bashkuara për Zhvillimin. 2020-12-15. fq. 343–346. ISBN 978-92-1-126442-5. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 2020-12-15. Marrë më 2020-12-16.
  11. ^ "Facts & Figures" (në anglisht). Embassy of the Republic of Indonesia, Washington, D.C. Arkivuar nga origjinali më 2017-06-06. Marrë më 2021-03-14.
  12. ^ "Republic of Indonesia" (në anglisht). Microsoft Encarta. 2006. Arkivuar nga origjinali më 2009-10-28. Marrë më 2009-11-01.
  13. ^ Dwi Harijanti, Susi; Lindsey, Tim (2006-01-01). "Indonesia: General elections test the amended Constitution and the new Constitutional Court". International Journal of Constitutional Law (në anglisht). 4 (1): 138–150. doi:10.1093/icon/moi055.
  14. ^ Ardiansyah, Fitrian; Marthen, Andri; Amalia, Nur (2015), Forest and land-use governance in a decentralized Indonesia (në anglisht), doi:10.17528/cifor/005695
  15. ^ (2002), The fourth Amendment of 1945 Indonesia Constitution, Chapter III – The Executive Power, Article 7.
  16. ^ "Authority and Duty" (në indonezisht). Judicial Commission of the Republic of Indonesia. Arkivuar nga origjinali më 19 tetor 2021. Marrë më 29 qershor 2022.
  17. ^ Museum Kepresidenan (12 shtator 2018). "Sejarah Wilayah Indonesia" (në indonezisht). Ministria e Arsimit dhe Kulturës. Arkivuar nga origjinali më 29 janar 2020. Marrë më 29 janar 2020.
  18. ^ "House Agrees on Creation of Indonesia's 34th Province: 'North Kalimantan'". The Jakarta Globe (në anglisht). 2012-10-22. Arkivuar nga origjinali më 2017-08-16. Marrë më 2017-08-16.
  19. ^ Setiawan, Irfan (2014). Rekonstruksi Birokrasi Pemerintahan Daerah (në indonezisht). Institut Pemerintahan Dalam Negeri. fq. 187–188.
  20. ^ "DKI Jakarta, a City with a Provincial Status?" (në indonezisht). Hukum Online. 2008-06-26. Arkivuar nga origjinali më 2020-02-19. Marrë më 2020-02-16.
  21. ^ Kurniawan, Arief (2015-06-23). "22 Fakta tentang Kota Jakarta". Kompas (në indonezisht). Arkivuar nga origjinali më 2017-06-07. Marrë më 2021-02-17.
  22. ^ "Putting Indigenous Papuans as the Leading Subject of Development" (në indonezisht). 2019-09-17. Arkivuar nga origjinali më 2020-02-19. Marrë më 2020-02-15.
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Indonezia&oldid=2723468"