Kongresi i Dytë i Manastirit

Kongresi i Dytë i Manastirit ishte një kongres shqiptar i mbajtur më 2–3 prill 1910 në Manastir, në atë kohë Perandoria Osmane, Manastiri i sotëm në Republikën e Maqedonisë së Veriut. Ky kongres trajtonte sfidat me të cilat u përball gjuha dhe shkolla shqipe në atë kohë në kontekstin e perandorisë dhe platforma për tejkalimin e tyre.

Sfondi

Kongresi i Parë i Manastirit i 14–22 nëntorit 1908, i njohur si kongresi i alfabetit të shqipes, krijoi një alfabet të bazuar në shkrimin latin për t'u përdorur si standard për shkrimet shqipe, duke shënuar një moment të rëndësishëm në historinë e shqiptarëve. ^[1] Ai u pranua me entuziazëm nga qarqet patriotike shqiptare, por nuk u mirëprit nga autoritetet osmane, Kisha Ortodokse Greke (atëherë nuk kishte kishë ortodokse shqiptare) dhe krerët myslimanë proturq. Osmanët organizuan një kongres të përbashkët osmano-shqiptar në korrik 1909, i njohur si Kongresi i Dibrës . Ajo u pa si një përpjekje për të bindur popullsinë shqiptare myslimane që të kërkonte një alfabet të bazuar në alfabetin arab, pasi shkrimi latin "nuk përputhej me mësimet e Kuranit ". Megjithatë, kjo përpjekje nuk pati sukses për shkak të qëndrimit të fortë të një pjese të delegatëve shqiptarë. Për më tepër, shkollat shqipe vazhduan të përhapeshin. Më 2–9 shtator 1909 u mbajt një kongres tjetër në Elbasan . Fillimisht trajtohej përqasja e përhapjes së arsimit shqip, duke e konsideruar Alfabetin standard si një kapitull të mbyllur. U themellua Shkolla Normale e Elbasanit, një moment historik i arsimit shqiptar duke shënuar institucionin e parë të arsimit të lartë. Shkolla normale përgatiti mësues të cilët do të vendoseshin në shkollat e reja brenda komuniteteve shqiptare. Kundërshtimi nga fraksionet proturke do të vazhdonte, i inkurajuar nga autoritetet. ^[2] Më 6 shkurt 1910 në Manastir u organizua një mbledhje e hapur nga Rexhep Voka nga Tetova dhe Arif Hikmeti i Kumanovës, ku u kërkua futja e një alfabeti të bazuar në shkronja arabe për popullsinë myslimane. Takime të ngjashme u organizuan në Elbasan dhe Ohër (ku morën pjesë rreth 3000 njerëz ^[1] ) menjëherë më pas. Si kundërmasë, nacionalistët shqiptarë organizuan më 27 shkurt një tjetër mbledhje në Shën Ilia afër Korçës në mbështetje të alfabetit latin, takim i tillë do të njihet më vonë në historiografinë shqiptare si "Takimi i alfabetit shqip". Në këtë pikë u vendos që të mbahet një kongres tjetër vijues për t'i dhënë fundin përfundimtar opozitarëve që pohojnë vendimet e kongresit të parë. ^[3] ^[4]

Ngjarja

Kongresi ishte organizuar nga Shoqëria "Bashkimi" dega e Manastirit, e cila vetë përfaqësohej nga 5 anëtarë. Seancat u mbajtën edhe në ambientet e Shoqërisë “Bashkimi”. ^[5] Mbështetje të fortë ka ardhur edhe nga veprimtari shqiptar Salih Gjuka, i emëruar së fundmi Inspektor i Arsimit në Vilajetin e Manastirit . Degët e tjera "Bashkimi" që dërguan delegatë ishin nga Ohri (2 delegatë, njëri ishte Xheladin bej Ohri), dega e Stambollit e përfaqësuar nga Dervish Hima, dega e Korçës e përfaqësuar nga Shefki Efendi, dega e Negovanit nga Petro Nini Luarasi, e Elbasanit nga Gani Bej Gungu., Struga nga Abdullah Rushiti, Starova nga Hajdar Blloshmi dhe Koçani kishte 1 përfaqësues. Një fakt domethënës është se për herë të parë në një kongres të arsimit shqip, përfaqësimi nga Vilajeti i Kosovës ishte thelbësor. Pjesëmarrës kosovarë ishin Bedri Pejani, Rexhep Mitrovica, Qamil Bala, Bejtullah Bej Gjilani, Shyqyri Ramadan Begu nga Prishtina, Salih Gjuka, Hysni Curri dhe Sabit Beu i Vushtrrisë. Telegramet mbështetëse mbërritën nga degët që nuk mundën të dërgonin delegatë, nga Smirna, Selaniku, Kolonja, Lerini, Bilishti, Durrësi, Shkodra, Vlora, Berati, Tepelena, Delvina, Leskoviku, Preveza dhe Tirana . Burime të tjera përmendin Ibrahim Jegenin si përfaqësues të degës "Bashkimi" të qarkut të Dibrës së Epërme, Fehim Zavalanin, Rifat Zavalanin, Qazim Iljaz Pashë Dibrën për Manastirin, Tefik Efendi Panaritin përfaqësues të shoqërisë "Dituria" të Korçës, Xhafer Ypi përfaqësues të Konicës ., dhe Ali Efendi Zaimi që përfaqëson Yenice . ^[4] Sipas korrespondentit vendas të gazetës në gjuhën serbe Vardar, "nga 24 gjithsej, përveç dy të krishterëve protestantë, pjesa tjetër ishin myslimanë, duke konfirmuar nivelin e ndërgjegjes nacionalo-politike mes popullatës myslimane". ^[4] Kongresi funksionoi me seanca të hapura. Më 4 prill, pjesëmarrësit patën diskutime kokë më kokë në privatësi. Kryetar u zgjodh Bedri Pejani, ish-profesor i gjuhës shqipe në gjimnazin e Uskubit dhe Petro Nini Luarasi me sekretarë Ferid Ypin (jurist nga Manastiri). Vendimet e kongresit u pranuan kryesisht unanimisht. ^[4]

Disa nga vendimet e rëndësishme të publikuara nga revista Vardari, nr. 20, më 10 prill 1910 në Shkup janë: ^[4]

Më 3 korrik 1910 do të vijonte një kongres mbarëshqiptar në Janinë, i cili do të krijonte një platformë politike dhe do të mbyllte njëherë e përgjithmonë temat e alfabetit dhe shkollave shqipe.
Për gjuhën shqipe u pranua alfabeti me shkrim latin.
Një kërkesë do t'i dërgohej përfaqësuesve të Valiut dhe të Shqipërisë osmane në parlamentin osman, duke kërkuar mbrojtjen e Kishës Ortodokse Shqiptare dhe ndalimin e propagandës greke. (Kjo kërkesë është nisur nga Petro Luarasi).
Në Shkup do të hapet një gazetë në gjuhën shqipe dhe shkollat shqipe të vazhdojnë të përhapen.
Një interpretim do të kërkohej nga Shejh ul-Islam, duke shpjeguar nëse shkrimi latin krijon ndonjë kontradiktë me atë që shkruhej në Kuran.
Një delegacion shqiptar do të takohej me Sulltanin gjatë vizitës së tij të theksuar në Vilajetin e Manastirit dhe të Kosovës. Delegacioni do të kërkonte një amnisti të përgjithshme për të gjithë rebelët shqiptarë, duke pranuar nga ana tjetër që ata të kryenin detyrën e shërbimit ushtarak në ushtrinë osmane .

Vendime të tjera më pak të rëndësishme që kishin të bënin me organizimin dhe funksionimin e shoqërive dhe klubeve të gjuhës shqipe. ^[1]

Në deklaratën përfundimtare thuhej se: ^[2]

Çështja e pastër gjuhësore e alfabetit të shqipes, e cila ishte zgjidhur përfundimisht në Kongresin e Dibrës, është ngritur sërish dhe ka shkaktuar kriza dhe rryma mendimi kontradiktore. Kjo pyetje, e cila i intereson vetëm elementit shqiptar, ka marrë edhe një rëndësi të brendshme politike duke qenë se ka të bëjë me arsimin në të gjithë Perandorinë Osmane dhe interesin e autoriteteve. Qeveria...ka inkurajuar ithtarët e gjuhës turke të kryejnë akte keqardhje të papajtueshme me regjimin kushtetues që gëzojmë... Kongresi njëzëri thekson se çështja e gjuhës shqipe, sado që ka devijuar nga baza e saj, i takon ekskluzivisht shqiptarëve; dhe është e dëshirueshme, në interesin e vërtetë osman, që ajo të mos nxirret jashtë sferës së saj natyrore.

Pasojat

Kongresi rezultoi i suksesshëm në prizmin e synimeve të tij. Me organizimin e këtij kongresi u dërgua një përgjigje e qartë për osmanët se shkrimi latin do të ishte i vetmi, "alfabeti i popullit shqiptar" dhe konfirmoi vazhdimësinë e vendimit të dalë nga kongresi i parë i vitit 1909. ^[6] Me gjithë vështirësitë, arsimi në gjuhën shqipe vazhdoi të përhapet. Qeveria xhonturke shtypi të gjitha shkollat, shoqëritë patriotike dhe klubet (madje edhe atë "Bashkimi" pas Revoltës Shqiptare të vitit 1910 . Me revoltën e 1911 dhe 1912 statusi do të rifitohet. ^[7] Lufta e Parë Ballkanike do të niste serinë e ngjarjeve që ri formësuan konfigurimin brenda Ballkanit dhe i dhanë fund sundimit osman ^[8] duke i dhënë fund si dhe përpjekjeve për statusin e gjuhës shqipe brenda Perandorisë Osmane.

Shih edhe

Referime

^ ^a ^b ^c Mustafa, Avzi (2014-03-19), Kongresi i dytë i Manastirit [Second Congress of Monastir], Dielli, Kongresi i parë i Manastirit, pas Lidhjes së Prizrenit, ishte ngjarja më e madhe e popullit shqiptar, që u hapi rrugën jo vetëm të kërkesave legjitime të shqiptarëve, por që edhe ato kërkesa të realizohen në mënyrë legale dhe të jenë të lejuara nga qeveria e Sulltanit përmes rrugës parlamentare. [First Congress of Monastir, after the League of Prizren, was the biggest event for the Albanian people, which not only opened the path to the legitimate demands of the Albanians, but those demands to come implemented pretty soon in a legal way by the Sultan's government through parliamentary channels.] / dokumenti mban nr. 74 të 17 frorit (shkurtit) 1910) kuptojmë se "Turqit e rinj janë angazhuar që të organizojnë një protestë kundër shkronjave latine të arnautve. Nga shumë qytete kjo protestë nuk ishte mirëpritur, kurse sukses ka pasur vetëm në Ohër, atje janë mbledhur 3000 frymë...[the document no.74 of February 1910 states "Young Turks are engaged in organizing protests against the Latin script of the Arnauts. In many cities these protests were not welcomed, while they were successful only in Ohrid, there over 3000 people were gathered...]/ 1) të formohet një qendër e përgjithshme dhe selia të jetë në Stamboll; 2) të formohet një këshillë kuvendar dhe një pleqëri ku do të përfshihen njerëzit më të ditur; 3) të gjithë klubet shqiptare në statutet e tyre të shtojnë edhe detyra që kërkohen nga vendi dhe koha; 4) klubet e vilajeteve të varen nga një klub qendror dhe të kenë marrëdhënie me klubet e sanxhakëve dhe kazave; 5) klubit qendror çdo muaj t'i dorëzohet raportet që do të shqyrtohet nga këshilli kuvendar; 6) nga klubi qendror të zgjidhet një këshill vjetor që do të mbikëqyrë punën (hesapet) e të gjitha klubeve dhe të Shoqërisë së Përparimit; 7) qendra e përgjithshme të formojë një këshill akademike prej njerëzve më të ditur për shtypjen librave dhe fjalorëve nga turqishtja në shqip dhe anasjelltas...
^ ^a ^b Stavro Skëndi (1967), The Albanian national awakening, 1878-1912, Princeton University Press, fq. 386–287, ISBN 9781400847761, OCLC 397632 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ Xhevat Lloshi (2008), Rreth alfabetit të shqipes: me rastin e 100-vjetorit të Kongresit të Manastirit, Logos-A, fq. 61, ISBN 9789989582684, OCLC 494310096 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ ^a ^b ^c ^d ^e Pirraku, Muhamet (2012-02-17), 100 vjetori i shkrimit kombëtar shqiptar [100th anniversary of the Albanian national writings], Orientalizmi Shqiptar
^ "Ndikimi i Lidhjes se Prizrenit ne shkollat dhe arsimin", Konferenca shkencore e 100-vjetorit të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit: referate dhe kumtesa të mbajtura në Seksionin e Historisë: Prishtinë, 6-9 qershor 1978, vëll. 1, Pristina: Akademia e Shkencave dhe e Arteve e Kosovës, 1981, fq. 605, OCLC 29671347, Rëndësi historike ka edhe Kongresi i Dytë i Manastirit, i cili u mbajtë ne lokalet e klubit "Bashkimi" ne Manastir. {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ Denisa Kostovicova (2005), Kosovo: The Politics of Identity and Space, Routledge advances in European politics, Routledge, fq. 32, ISBN 9780415348065 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ Shaw, Stanford J.; Ezel Kural Shaw (2002). "Clearing the Decks: Ending the Tripolitanian War and the Albanian Revolt". History of the Ottoman Empire and modern Turkey. Vëll. 2. UK: The Press Syndicate of University of Cambridge. fq. 293. ISBN 0-521-29166-6. Therefore, with only the final point being ignored, on September 4, 1912 the government accepted proposals and the Albanian revolt was over {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ Prishtina, Hasan. Nji shkurtim kujtimesh mbi kryengritjen shqiptare të vjetit 1912. Shkrue prej Hassan Prishtinës [Hasan Bey Prishtina: Brief Memoir on the Albanian Uprising of 1912] (Translated by Robert Elsie). Shkodra: Shtypshkroja Franciskane. Arkivuar nga origjinali më 2011-07-23. I told the honoured gentlemen that we would organise another uprising in three or four months time and would then declare independence...the Balkan War soon broke out, which destroyed all of our plans.

[Dielli-1] Mustafa, Avzi (2014-03-19), Kongresi i dytë i Manastirit [Second Congress of Monastir], Dielli, Kongresi i parë i Manastirit, pas Lidhjes së Prizrenit, ishte ngjarja më e madhe e popullit shqiptar, që u hapi rrugën jo vetëm të kërkesave legjitime të shqiptarëve, por që edhe ato kërkesa të realizohen në mënyrë legale dhe të jenë të lejuara nga qeveria e Sulltanit përmes rrugës parlamentare. [First Congress of Monastir, after the League of Prizren, was the biggest event for the Albanian people, which not only opened the path to the legitimate demands of the Albanians, but those demands to come implemented pretty soon in a legal way by the Sultan's government through parliamentary channels.] / dokumenti mban nr. 74 të 17 frorit (shkurtit) 1910) kuptojmë se "Turqit e rinj janë angazhuar që të organizojnë një protestë kundër shkronjave latine të arnautve. Nga shumë qytete kjo protestë nuk ishte mirëpritur, kurse sukses ka pasur vetëm në Ohër, atje janë mbledhur 3000 frymë...[the document no.74 of February 1910 states "Young Turks are engaged in organizing protests against the Latin script of the Arnauts. In many cities these protests were not welcomed, while they were successful only in Ohrid, there over 3000 people were gathered...]/ 1) të formohet një qendër e përgjithshme dhe selia të jetë në Stamboll; 2) të formohet një këshillë kuvendar dhe një pleqëri ku do të përfshihen njerëzit më të ditur; 3) të gjithë klubet shqiptare në statutet e tyre të shtojnë edhe detyra që kërkohen nga vendi dhe koha; 4) klubet e vilajeteve të varen nga një klub qendror dhe të kenë marrëdhënie me klubet e sanxhakëve dhe kazave; 5) klubit qendror çdo muaj t'i dorëzohet raportet që do të shqyrtohet nga këshilli kuvendar; 6) nga klubi qendror të zgjidhet një këshill vjetor që do të mbikëqyrë punën (hesapet) e të gjitha klubeve dhe të Shoqërisë së Përparimit; 7) qendra e përgjithshme të formojë një këshill akademike prej njerëzve më të ditur për shtypjen librave dhe fjalorëve nga turqishtja në shqip dhe anasjelltas...

[Skendi-2] Stavro Skëndi (1967), The Albanian national awakening, 1878-1912, Princeton University Press, fq. 386–287, ISBN 9781400847761, OCLC 397632 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[Lloshi-3] Xhevat Lloshi (2008), Rreth alfabetit të shqipes: me rastin e 100-vjetorit të Kongresit të Manastirit, Logos-A, fq. 61, ISBN 9789989582684, OCLC 494310096 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[Pirraku-4] Pirraku, Muhamet (2012-02-17), 100 vjetori i shkrimit kombëtar shqiptar [100th anniversary of the Albanian national writings], Orientalizmi Shqiptar

[5] "Ndikimi i Lidhjes se Prizrenit ne shkollat dhe arsimin", Konferenca shkencore e 100-vjetorit të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit: referate dhe kumtesa të mbajtura në Seksionin e Historisë: Prishtinë, 6-9 qershor 1978, vëll. 1, Pristina: Akademia e Shkencave dhe e Arteve e Kosovës, 1981, fq. 605, OCLC 29671347, Rëndësi historike ka edhe Kongresi i Dytë i Manastirit, i cili u mbajtë ne lokalet e klubit "Bashkimi" ne Manastir. {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[6] Denisa Kostovicova (2005), Kosovo: The Politics of Identity and Space, Routledge advances in European politics, Routledge, fq. 32, ISBN 9780415348065 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[7] Shaw, Stanford J.; Ezel Kural Shaw (2002). "Clearing the Decks: Ending the Tripolitanian War and the Albanian Revolt". History of the Ottoman Empire and modern Turkey. Vëll. 2. UK: The Press Syndicate of University of Cambridge. fq. 293. ISBN 0-521-29166-6. Therefore, with only the final point being ignored, on September 4, 1912 the government accepted proposals and the Albanian revolt was over {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[8] Prishtina, Hasan. Nji shkurtim kujtimesh mbi kryengritjen shqiptare të vjetit 1912. Shkrue prej Hassan Prishtinës [Hasan Bey Prishtina: Brief Memoir on the Albanian Uprising of 1912] (Translated by Robert Elsie). Shkodra: Shtypshkroja Franciskane. Arkivuar nga origjinali më 2011-07-23. I told the honoured gentlemen that we would organise another uprising in three or four months time and would then declare independence...the Balkan War soon broke out, which destroyed all of our plans.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]