Wikipedia

Përdoruesi:Punetor i Rregullt5/sandbox/Luani Afrikan

< Përdoruesi:Punetor i Rregullt5/sandbox

Luani Afrikan
Një mashkull, luan i Afrikës Lindore në Kenia
Një luaneshë e Afrikës Jugore me këlyshin e saj, Namibi
Klasifikimi shkencor e
Mbretëria: Animalia
Filumi: Chordata
Klasa: Mammalia
Rendi: Carnivora
Nënrendi: Feliformia
Familja: Felidae
Nënfamija: Pantherinae
Gjinia: Panthera
Lloji:
P. leo
Nënlloji:
P. l. leo dhe melanochaita
Emri trinomial
Panthera leo leo dhe melanochaita
(Linnaeus dhe CH. H. Smith 1758, 1842)
Shpërndarja e luanit në Afrikë

Luanët Afrikanë janë një popullatë e larmishme gjenetike e luanëve në Afrikë, të cilët njihen si të ndara në dy nënlloje mbivendosëse që njihen që prej vitit 2017:[1][2]

Statusi i luanëve në Bririn e Afrikës ose pjesët Veriore të Afrikës Lindore nuk është zgjidhur plotësisht, për shkak të prezencës së dy nënllojeve dhe luanëve në Afrikën Qendrore janë grupuar në mes të nënllojeve të ndryshme nga studime të ndryshme gjenetike.[2][3] Përveç kësaj, edhe nënllojet nuk janë homogjene,[1] duke u ndarë në forma të ndryshme.[4]

Nënllojet e përshkruara Redakto

Afrika Veriperëndimore
Nënlloji Përshkrimi
Luani berber (P. l. leo), i quajtur edhe "Luani Atllasit", "Luani barbar" ose "Luani i Afrikës Veriore" I gjuetur në Magreb, ky është emërimi i nënllojit të luanit në Afrikën Veriore. Ajo është zhdukur në zona të egra për shkak të gjuetisë së tepërt; luani i fundit berber, u vra në Marok në vitin 1920.[5][6] Ky konsiderohej si një nga nënllojet më të mëdha,[7] me gjatësi të raportuar prej 3.0–3.3 m (9.8–10.8 ft) dhe me një peshë më të madhe se 200 kg (440 lb) për meshkujt. Përveç luanëve të Afrikës Perëndimore dhe disa luanë të Afrikës Qendrore, ai është i lidhur ngushtë me luanin Aziatik se sa me luanët e tjerë Afrikanë.[4] Një numër i kafshëve në kaptivitet kanë ngjarë të jenë luanë berberë,[8] veçanërisht 90 kafshë në Parkun Mbretëror.[8]

Afrika Veriore: Algjeri, Libi, Marok dhe Tunizi

Afrika Perëndimore
Nënlloji Përshkrimi
Luani Senegalez (P. l. senegalensis), i njohur edhe si "Luani i Afrikës Perëndimore"

Gjetur në Afrikën Perëndimore.[9][10] Ai është listuar si I Rrezikuar në Mënyrë Kritike që nga viti 2015.[11]

Afrika Perëndimore: Benin, Ganë,[12] Mali, Nigeri dhe Senegal

Luani Gambianez (P. l. gambianus) Formelisht i gjendur në Gambi.[13]
Afrika Qendrore
Nënlloji Përshkrimi
Luani i Kamerunit (P. l. kamptzi) Gjetur në Kamerun dhe në Rajonin Jugor të liqenit të Çadit, në Afrikën Qendrore dhe Perëndimore.[9]
Luani i Kongos Verilindore (P. l. azandica), ose thjesht "luani Kongolez" Gjetur në pjesët verilindore të Kongos, pranë Ugandës.[9]

Afrika Qendrore: Republika Demokratike e Kongos[14]

Nënlloji Verior Redakto

Historia taksonomike Redakto

Një luan nga Konstandini në Algjeri ishte ekzemplari i tipit për emrin e veçantë Felis leo që u përdor nga Linnaeus në 1758.[15] Në shekujt 19 dhe 20, disa mostra të luanit në Afrikë dhe Azi u përshkruan dhe u propozuan si nënlloje:

  • Në 1826, zoologjisti Austriak Johann N. Meyer përshkroi një lëkurë të luanit në Persi dhe e emërtoi Felis leo persicus. Ai gjithashtu përshkroi një lëkurë luani nga Senegali nën emrin F. l. senegalensis.[16]
  • Në 1843, zoologu francez Henri Marie Ducrotay de Blainville përshkroi një luan mashkull nga Nubia nën trinomenin Felis leo nubicus[17]
  • Në 1843, John Edward Gray përshkroi një mostër nga Gambia në Muzeun Britanik të Historisë Natyrore si Leo gambianus.[18]
  • Në vitin 1891, zoologu gjerman Theodor Noack përshkroi dy mostra luaneshash nga Somalia dhe propozoi triomenin Felis leo somaliensis.[19]
  • Në vitin 1900, Paul Matschie përshkroi një kafkë luani nga Kameruni Verior si Felis leo kamptzi.[20]
  • Në 1914, Einar Lönnberg përshkroi një lëkurë luani me kafkë në Kongo dhe e quajti atë Felis leo bleyenberghi në nder të togerit që kishte qëlluar luanin.[21]
  • Në vitin 1924, Joel Asaph Allen propozoi triomenin Leo leo azandicus për një individ që u vra në vitin 1912 në Kongon Verilindore, si pjesë e një koleksion zoologjik Carnivore i përbërë nga 588 mostra.[22]

Pas kësaj, ka pasur shumë debate midis zoologëve për vlefshmërinë e nënllojeve të propozuara:

  • Në 1939, Glover Morrill Allen njohu Felis leo kamptzi, F. l. bleyenberghi dhe F. l. azandicus si taksonë të vlefshëm midis dhjetë nënllojëve të luanit.[23][24]
  • Takonomisti britanik Reginald Innes Pocock nënklasifikoi luanin në gjininë Panthera në vitin 1930, kur përshkruajti luanin Aziatik.[25]
  • Tri dekada më vonë, John Ellerman njohu vetëm dy nënlloje të emërtuara si luani Afrikan (P. l. leo) dhe luani Aziatik (P. l. persica).[26]
  • Disa autorë e konsideronin P. l. nubicus si një nënlloj i ngjashëm dhe si sinonimi i P. l. massaica.[24][27][28]
  • Disa autorë e konsideronin P. l. azandicus si sinonimi i P. l. massaica, P. l. somaliensis, P. l. kamptzi dhe P. l. senegalensis.[24][27]
  • Në vitin 2005, Wallace Christopher Wozencraft njohu P. l. kamptzi, P. l. bleyenberghi dhe P. l. azandica si taksonë të vlefshëm.[29]
  • Në vitin 2016, vlerësuesit e Listës së Kuqe të BNRN-së përdorën P. l. leo për të gjitha popullatat e luanit të Afrikës.[30]
  • Në 2017, popullatat e luanit në Afrikën Veriore, Perëndimore, Qendrore dhe në Azi u përfshinë nën P. l. leo nga Forca e Klasifikimit nga BNRN, bazuar në rezultatet e hulumtimit gjenetik në mostrat e luanit.[2][30]

Kërkimet gjenetike Redakto

Që nga fillimi i shekullit 21, u zhvilluan disa studime filogjenetike për të ndihmuar në sqarimin e statusit taksonomik të mostrave të luanit të mbajtur në muze dhe të mbledhura në zona të egra. Shkencëtarët analizuan midis 32 dhe 197 mostra luani nga deri në 22 vende. Të gjithë pajtohen se speciet e luanit përbëhen nga dy grupe evolutive, një në pjesën veriore dhe lindore të vargut të tij historik, dhe tjetra në Afrikën Jugore dhe Lindore që evuluan midis 245,000 dhe 50,000 vjet më parë. Ata supozojnë se pyjet e shiut tropikal përbënin barriera të mëdha në mes të dy grupeve.[31][32][33][34][4] Bazuar në këtë vlerësim, taksonomia e luanit është rishikuar si i përbërë nga dy nënlloje:[2]

  • P. l. leo në rajonet veriore dhe lindore në përhapjen historike dhe bashkëkohore të tij;
  • P. l. melanochaita në vendet bashkëkohore jugore dhe lindore të Afrikës Lindore.

Në një studim gjithëpërfshirës mbi evolucionin e luanëve, u ekzaminuan 357 mostra të 11 popullatave të luanit, duke përfshirë disa hibridë të luanit. Hibridët ishin krijuar nga luanët në Angolë dhe Zimbabve dhe me sa duket nga Afrika Perëndimore apo Qendrore. Rezultatet treguan se katër luanë në Marok nuk shfaqnin asnjë karakteristikë unike gjenetike dhe haplotipet mitokondriale të përbashkëta H5 dhe H6 me luanë në Afrikën Perëndimore dhe së bashku me ta ishin pjesë e një grupimi të madh mtDNA (linja III) që përfshinte edhe luanët Aziatikë. Ky plan i veprineve ishte në përputhje me teoritë mbi evolucionin e luanit: linja III u zhvillua në Afrikën Lindore deri në veri dhe në perëndim në valën e parë të evulucionit të luanit rreth 118.000 vjet më parë. Me sa duket ai u shpërnda në haplotipet H5 dhe H6 brenda Afrikës, dhe pastaj në H7 dhe H8 në Azinë Perëndimore.[32]

Popullata e Afrikës Qendrore Redakto

 
Një luaneshë Kongoleze (më parë P. l. azandica)[22][35] me një krifë të zhvilluar në Parkun Kombëtar të Virungës, që është ngjitur me Parkun Kombëtar të Mbretëreshës Elizabeth në Ugandë. Luani i Afrikës Juglindore (P. l. melanochaita)[2] besohet të jetë në pjesë të Republikës Demokratike të Kongos ose të Afrikës Qendrore që janë ngjitur me vendet e Afrikës Lindore si Uganda.[4]
 
Luanë kaptivë të Kamerunit (më parë P. l. kamptzi)[36][37] në Parkun Kombëtar të Mefusë, Afrikë Qendrore. Luanët e Kamerunit i përkasin nëngrupit Qendror në nënllojin verior[4] (P. l. leo).[2]

Luani i Afrikës Qendrore[38] është një popullatë e luanëve në Afrikën Qendrore që është grupuar nën nënllojin Verior (Panthera leo leo), por u gjet gjithashtu të jetë i lidhur me nënllojin Jugor[3][4] (Panthera leo melanochaita),[2][30] në varësi të nënpopullimit dhe është e fragmentuar në grupe të vogla dhe të izoluara që nga viti 1950.[39][40]

Referencat Redakto

  1. ^ a b African lion, Species Survival Commission, Cat Specialist Group, marrë më 2017-08-01 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  2. ^ a b c d e f g Kitchener, A. C.; Breitenmoser-Würsten, C.; Eizirik, E.; Gentry, A.; Werdelin, L.; Wilting, A.; Yamaguchi, N.; Abramov, A. V.; Christiansen, P.; Driscoll, C.; Duckworth, J. W.; Johnson, W.; Luo, S.-J.; Meijaard, E.; O’Donoghue, P.; Sanderson, J.; Seymour, K.; Bruford, M.; Groves, C.; Hoffmann, M.; Nowell, K.; Timmons, Z.; Tobe, S. (2017). "A revised taxonomy of the Felidae: The final report of the Cat Classification Task Force of the IUCN Cat Specialist Group" (PDF). Cat News. Special Issue 11: 71–73. ISSN 1027-2992. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  3. ^ a b Barnett, R.; Sinding, M. H.; Vieira, F. G.; Mendoza, M. L.; Bonnet, M.; Araldi, A.; Kienast, I.; Zambarda, A.; Yamaguchi, N.; Henschel, P.; Gilbert, M. T. (2018). "No longer locally extinct? Tracing the origins of a lion (Panthera leo) living in Gabon". Conservation Genetics. 19 (3): 1–8. doi:10.1007/s10592-017-1039-2. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  4. ^ a b c d e f Bertola, L.D.; Jongbloed, H.; Van Der Gaag, K.J.; De Knijff, P.; Yamaguchi, N.; Hooghiemstra, H.; Bauer, H.; Henschel, P.; White, P.A.; Driscoll, C.A. & Tende, T. (2016). "Phylogeographic patterns in Africa and High Resolution Delineation of genetic clades in the Lion (Panthera leo)". Scientific Reports. 6: 30807. doi:10.1038/srep30807. PMC 4973251. PMID 27488946. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  5. ^ Nowell, K.; Jackson, P. (1996). "African lion" (PDF). Wild Cats: Status Survey and Conservation Action Plan. Gland, Switzerland: IUCN/SSC Cat Specialist Group. fq. 17–21. ISBN 978-2-8317-0045-8. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  6. ^ Black, S. A.; Fellous, A.; Yamaguchi, N.; Roberts, D. L. (2013). "Examining the Extinction of the Barbary Lion and Its Implications for Felid Conservation". PLOS One. 8 (4): e60174. doi:10.1371/journal.pone.0060174. PMC 3616087. PMID 23573239. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: DOI i lirë i pashënjuar (lidhja)
  7. ^ Yadav, P. R. (2004). Vanishing And Endangered Species. Discovery Publishing House. fq. 176–78. ISBN 81-7141-776-0. Marrë më 14 dhjetor 2010. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja)
  8. ^ a b Burger, Joachim; Hemmer, Helmut (2006). "Urgent call for further breeding of the relic zoo population of the critically endangered Barbary lion (Panthera leo leo Linnaeus 1758)" (PDF). European Journal of Wildlife Research. 52: 54–58. doi:10.1007/s10344-005-0009-z. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 2007-07-03. Marrë më 2018-10-02. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  9. ^ a b c Sunquist, M. E.; Sunquist, F. C. (2009). "Family Felidae (Cats)". përmbledhur nga Wilson, Don E.; Russell A. Mittermeier, Russell A.; Sue Ruff; Albert Martínez-Vilalta; Josep del Hoyo; Paolo Cavallini (red.). Handbook of the Mammals of the World. Vëll. 1: Carnivores. Lynx. fq. 137 ff. ISBN 978-84-96553-49-1. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  10. ^ Macdonald, David Wayne (2006). The Encyclopedia of Mammals. fq. 628–635. ISBN 0-87196-871-1. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  11. ^ Henschel, P.; Bauer, H.; Sogbohoussou, E. & Nowell, K. (2015). "Panthera leo (West Africa subpopulation)". IUCN Red List of Threatened Species. 2015. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  12. ^ Angelici, F. M.; Mahama, A. & Rossi, L. (20 korrik 2015). "The lion in Ghana: its historical and current status" (PDF). Animal Biodiversity and Conservation. 38.2: 151–162. Marrë më 26 shkurt 2016. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja)
  13. ^ Gray, J. E. (1843). List of the specimens of Mammalia in the collection of the British Museum. London: Trustees of the British Museum. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  14. ^ "United Nations Statistics Division- Standard Country and Area Codes Classifications (M49)". un.org. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  15. ^ Linnaeus, C. (1758). "Felis Leo". Systema naturae per regna tria naturae: secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis (në latinisht). Vëll. 1 (bot. 10th). Holmiae (Laurentii Salvii). fq. 41. Marrë më 8 shtator 2008.{{cite book}}: Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja)
  16. ^ Meyer, J. N. (1826). Dissertatio inauguralis anatomico-medica de genere felium. Doctoral thesis, University of Vienna.
  17. ^ Blainville, H. M. D. de (1843). "F. leo nubicus". Ostéographie ou description iconographique comparée du squelette et du système dentaire des mammifères récents et fossils pour servir de base à la zoologie et la géologie. Vol 2. Paris: J. B. Baillière et Fils. fq. 186. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  18. ^ Gray, J. E. (1843). List of the specimens of Mammalia in the collection of the British Museum. London: Trustees of the British Museum. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  19. ^ Noack, T. (1891). "Felis leo". Jahrbuch der Hamburgischen Wissenschaftlichen Anstalten. 9 (1): 120. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  20. ^ Marschie, P. (1900). "Einige Säugethiere aus dem Hinterlande von Kamerun". Sitzungs-Berichte der Gesellschaft der Naturforschender Freunde zu Berlin. 3: 87–100. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  21. ^ Lönnberg, E. (1914). "New and rare mammals from Congo". Revue de Zoologie Africaine (3): 273–278. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  22. ^ a b Allen, J. A. (1924). "Carnivora Collected By The American Museum Congo Expedition". Bulletin of the American Museum of Natural History. 47: 73–281. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  23. ^ Allen, G. M. (1939). "A Checklist of African Mammals". Bulletin of the Museum of Comparative Zoology at Harvard College. 83: 1–763. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  24. ^ a b c Hemmer, H. (1974). "Untersuchungen zur Stammesgeschichte der Pantherkatzen (Pantherinae) Teil 3. Zur Artgeschichte des Löwen Panthera (Panthera) leo (Linnaeus, 1758)". Veröffentlichungen der Zoologischen Staatssammlung. 17: 167–280. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  25. ^ Pocock, R. I. (1930). "The lions of Asia". Journal of the Bombay Natural Historical Society. 34: 638–665. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  26. ^ Ellerman, J. R.; Morrison-Scott, T. C. S. (1966). Checklist of Palaearctic and Indian mammals 1758 to 1946 (bot. Second). London: British Museum of Natural History. fq. 312–313. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  27. ^ a b Haas, S.K.; Hayssen, V.; Krausman, P.R. (2005). "Panthera leo" (PDF). Mammalian Species. 762: 1–11. doi:10.1644/1545-1410(2005)762[0001:PL]2.0.CO;2. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  28. ^ P. M. West; C. Packer (2013). "Panthera leo Lion". përmbledhur nga Kingson, J.; Happold, D.; Butynski, T.; Hoffmann, M.; Happold, M.; Kalina, J. (red.). Mammals of Africa. Vëll. V. A & C Black. fq. 149−159. ISBN 978-1-4081-8996-2. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  29. ^ Wozencraft, W. C. (2005). "Panthera leo". përmbledhur nga Wilson, D. E.; Reeder, D. M. (red.). Mammal Species of the World: A Taxonomic and Geographic Reference (bot. 3rd). Johns Hopkins University Press. fq. 546. ISBN 978-0-8018-8221-0. OCLC 62265494. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  30. ^ a b c Bauer, H.; Packer, C.; Funston, P. F.; Henschel, P.; Nowell, K. (2016). "Panthera leo". IUCN Red List of Threatened Species. 2016. doi:10.2305/IUCN.UK.2016-3.RLTS.T15951A107265605.en. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  31. ^ Barnett, R.; Yamaguchi, N.; Barnes, I.; Cooper, A. (2006). "The origin, current diversity and future conservation of the modern lion (Panthera leo)" (PDF). Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences. 273 (1598): 2119–2125. doi:10.1098/rspb.2006.3555. PMC 1635511. PMID 16901830. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 8 gusht 2007. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja)
  32. ^ a b Antunes, A.; Troyer, J. L.; Roelke, M. E.; Pecon-Slattery, J.; Packer, C.; Winterbach, C.; Winterbach, H.; Johnson, W. E. (2008). "The Evolutionary Dynamics of the Lion Panthera leo Revealed by Host and Viral Population Genomics". PLOS Genetics. 4 (11): e1000251. doi:10.1371/journal.pgen.1000251. PMC 2572142. PMID 18989457. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: DOI i lirë i pashënjuar (lidhja)
  33. ^ Mazák, J. H. (2010). "Geographical variation and phylogenetics of modern lions based on craniometric data". Journal of Zoology. 281 (3): 194−209. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  34. ^ Bertola, L. D.; Van Hooft, W. F.; Vrieling, K.; Uit De Weerd, D. R.; York, D. S.; Bauer, H.; Prins, H. H. T.; Funston, P. J.; Udo De Haes, H. A.; Leirs, H.; Van Haeringen, W. A.; Sogbohossou, E.; Tumenta, P. N.; De Iongh, H. H. (2011). "Genetic diversity, evolutionary history and implications for conservation of the lion (Panthera leo) in West and Central Africa" (PDF). Journal of Biogeography. 38 (7): 1356–1367. doi:10.1111/j.1365-2699.2011.02500.x. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  35. ^ Gabim referencash: Etiketë <ref> e pavlefshme; asnjë tekst nuk u dha për refs e quajtura Jackson2010
  36. ^ Gabim referencash: Etiketë <ref> e pavlefshme; asnjë tekst nuk u dha për refs e quajtura Matschie1900
  37. ^ Gabim referencash: Etiketë <ref> e pavlefshme; asnjë tekst nuk u dha për refs e quajtura HeptnerSludskiy1972
  38. ^ Pocock, R. I. (1939). "Panthera leo". The Fauna of British India, including Ceylon and Burma. Mammalia. – Volume 1. London: Taylor and Francis Ltd. fq. 212–222. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  39. ^ Gabim referencash: Etiketë <ref> e pavlefshme; asnjë tekst nuk u dha për refs e quajtura Chardonnet2002
  40. ^ Gabim referencash: Etiketë <ref> e pavlefshme; asnjë tekst nuk u dha për refs e quajtura Bauer_vanderMerwe
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Përdoruesi:Punetor_i_Rregullt5/sandbox/Luani_Afrikan&oldid=2421773"