Islamizmi

Islami është një term përmledhës për ideologji të ndryshme politike, të cilat, siç pretendohet, bazohen në ide dhe interpretime specifike të fesë islame. Si fenomen veçanërisht i fundit të shekullit të 19-të dhe 20-të, u qëndron të gjithë rrymave në themel si cilësi thelbësore, pikëpamja se islami, si fe unitare (tërësore) që përmban gjithashtu edhe dimensione sociale, juridike, politike dhe ekonomike, mund dhe madje duhet të jetë i vetmi burim për një sistem politik. Temat qëndrore të lëvizjeve islamiste janë shkrimet e shenjta të fesë islame si pikënisja e të gjitha çështjeve të jetës publike dhe private, apelet për autenticitet të fesë, çështja e formës së regjimit dhe e legjislacionit në vendet islamike, solidariteti ndërmjet të gjithë myslimanëve si dhe qëndresa ndaj çdo ndikimi të këtyre çështjeve nga ana jo-myslimane dhe ndaj hegjemonisë (kulturore). Lëvizjet islamiste mund të veprojnë në shkallë kombëtare dhe ndërkombëtare.

Në praktikën gjuhësore të zakonshme termat „islamizëm“ dhe „fondamentalizëm islamik“ përdoren shpesh në mënyrë identike. Megjithatë këto terma nuk duhen trajtuar si sinonime..

Termi

„Islamizmi“ është një term i gjerë që bashkon lëvizje, mentalitete dhe ideologji të ndryshme. Ai rrjedh nga termi Arab (إسلاموية). Në arabisht ai zëvendësohet shpesh edhe nga termi al-uṣūliyya (أصول uṣūl „rrënjë", „fondament", „themel"), që është përkthimi në arabisht i konceptimit nga ana evropiane e fondamentalizmit. Islamistët e cilësojnë veten në arabisht përveç islamiyun („islamistë“) ndryshe edhe usuliyun („fondamentalistë“), musalihun („reformatorë“), ose salafiyun („selefistë“).

Këto emërtime qëndrojnë në kundërshtim me fenë tradicionale islame, me doktrinën e të cilës ato ndonjëherë nuk korrespondojnë. Ortodoksia islame, ndryshe nga ndonjë doktrinë e lëvizjeve të ndryshme islamiste, bazohet në interpretimet e teksteve të shenjta të fesë islame të shekujve të parë të historisë islamike, kryesisht prej shek. i 8-të deri në të 10-të pas Kr., si dhe për sunnitët në teorinë e "fundit të ijtihad-it". Të gjitha çështjet e jetës së përditëshme, të etikës, politikës ato juridike etj., jenë trajtuar sipas saj në mënyrë përfundimtare. Për ortodoksinë nuk vihet në diskutim as riinterpretimi i kuranit dhe sidomos i sunnas po ashtu as "historizimi" (relativimi kohor) ose përshtatja ndaj kushteve të sotme.

Kritiku dhe islamologu i njohur Tilman Nagel në esenë e tij Islami apo islamizmi? Vështirësitë e diferencimit është i mendimit se një dallim ndërmjet islamit dhe islamizmit është "pa vlerë për të kuptuarit e tyre". "Feja islame dhe islamizmi janë po aq të pandashme nga njëra-tjetra, aq sa dhe kurani dhe sunna jepen si absolute dhe të vërteta për të gjitha kohërat", shkruan Nagel. Ai e përdor në fakt fjalën "islamizëm", por duke e vendosur atë në argumentimin e tij faktikisht në një shkallë me islamin ortodoks. Nagel-i argumenton se kështu feja islame, me përjashtim të Muʾatazila-jve, është në thelbin e saj fondamentaliste.. "Feja islame nuk i përshtatet si kristianizmi një shteti ekzistues por krijon një të vetin." Nagel e arsyeton këtë historikisht me komunitetin e hershëm islamik nën Muhamedin, për të cilin ai shkruan: "që në fillim një prirje e vendosur për dominancë ndaj të gjithë grupeve të tjera të njerëzve, pikërisht sepse ... e shihte veten si e vërteta e patundshme dhe definitivisht e drejtë. Përdorimi i dhunës për të ekzistuar vetë dhe më pas për mposhtjen e komuniteteve të tjera që pikërisht s'ishin islame, është kështu një tipar thelbësor edhe pse jo më thelbësori në historinë e veprimtarisë së Muhamedit në Medinë.".

Historia

Pararendësit e shekullit të 18-të

Në historinë e fesë islame ka patur herë pas here lëvizje fondamentaliste dhe radikale fetare që përpiqeshin të mobilizonin shoqëritë në vendet e tyre për t'u rikthyer tek vlerat (etike, morale) e të parëve (as-Salaf as-salih, 610–855), por që kryesisht hidhnin poshtë dhunën si mjet për arritjen e qëllimeve të tyre. Ndër ta bëjnë pjesë vehhabitët, që janë formuar në shekullin e 18-të, ideologjia e të cilëve paraqet sot bazën spirituale në Arabinë Saudite. Një tjetër „stërgjysh shpirtëror“ i rëndësishëm është Juristi nga Damasku Ibn Taimiya (1263–1328). E reja në islamizëm është thirrja për reformimin e islamit, e filluar nga modernizues si psh. Xhamal ad-Din al-Afghani dhe Muhammad Abduh, të cilët u përpoqën me anë të reformimit të kësaj feje të mbushnin boshllëkun ndërmjet mentalitetit islamik mesjetar dhe modernitetit të depërtuar prej perëndimit.

Fundi i shekullit të 19-të: mendimtarët arabë përpiqen të korrigjojnë kuptimin e fesë islame

Fundi i shekullit të 19-të solli për botën arabo-islamike një rënie kulturore dhe fetare. Perandoria Osmane filloi të ndahej në pjesët e saj përbërëse, Egjipti ishte vënë nën sundimin britanik. Qeveria qëndrore në Stamboll doli si e paaftë për të përballuar sfidat politike, ekonomike dhe sociale të fillimit të shekullit të 20-të. Sulltanët mbaheshin për të korruptuar dhe si shembuj të këqij për myslimanët. Sulltanati, i cili legjitimitetin e tij e bazonte teorikisht në mbajtjen të bashkuar të perandorisë dhe në përkrahjen e fesë, doli në realitet si i paaftë për t'ia dalë mbanë kësaj detyre. Borxhet e rënda e detyruan Perandorinë Osmane t'u bëjë koncesione fuqive të mëdha evropiane dhe favore në investime, në kërkimin dhe shfrytëzimin e pasurive natyrore (psh. të naftës). Afërsisht prej fundit të shekullit të 19-të perandoria ishte e varur financiarisht nga Evropa.

Si pasojë e ndryshimeve të mëdha që përshkuan botën arabe në lëmin ekonomik dhe sociokulturor, shoqëritë myslimane e panë veten përballë problemesh të reja. Ndikimi në rritje nga ana e fuqive të mëdha evropiane kishte çuar në humbje identiteti; si pasojë e migracionit (shpërnguljeve, mërgimit) dhe e urbanizimit u shkatërruan njësitë fisnore tradicionale të rëndësishme, industrializimi dhe individualizimi çuan në papunësi dhe varfëri në rritje. Si përgjigje ndaj këtyre problemeve, mendimtarë myslimanë si Xhamal ad-Din al-Afghani (1837–97), Muhammad Abduh (1849–1905) ose Rashid Rida (1865–1935) krijuan një mënyrë kuptimi për fenë islame, i cila para së gjithash propagandonte një ripërtëritje dhe rikthim tek vlerat dhe traditat e kuranit. Sipas tyre, në qoftë se myslimanët do t'i drejtonin përsëri vëmendjen fesë së vet, bota islamike do të fitonte edhe një herë fuqinë e dikurshme. Arritjet e kohëve moderne në thelb nuk hidheshin poshtë por duheshin integruar mbi bazën e vlarave islamike në shoqëritë e botës islame. Si përkrahës të përparimit teknik dhe të reformave shoqërore mendimtarët myslimanë të kësaj kohe cilësohen edhe si "modernizues islamikë".

Abduh dhe Rida hidhnin poshtë idetë mbizotëruese të juristëve klerikë konservativë tradicionalë (Ulema), të cilët në atë kohë mbaheshin kryesisht si vegla të regjimeve. Modernizuesit islamikë hidhnin poshtë çdo ndryshim të doktrinës islame në kuptimin më të ngushtë të pas vitit 855, ndër to, rrymat e ndryshme juridike islamike (madhhab), të cilat ata i trajtonin tërësisht si devijim nga doktrina e vërtetë islame.

Fillimi i shekullit të 20-të: ideologjia bëhet pjesë e sistemit

Lëvizjet moderne islamiste në kuptim të mirëfilltë, filluan të lindin në vitet 1920 dhe 1930. Në fillim të shekullit të 20-të, për njerëzit në lindjen e mesme dhe të afërme, filloi të zhvillohej një dinamikë katastrofike. Lufta e parë dhe e dytë botërore shkretoi pjesë të mëdha të lindjes së afërme dhe të mesme. Perandoria Osmane morri fund më 1918, pak më pas shpalli Ataturku sulltanatin si dhe kalifatin si të shfuqizuar. Ndërsa vendet evropiane në teknikë, shkencë dhe në shumë fusha të tjera dukeshin shumë më me epërsi se sa kolonitë dhe protektoratet e reja, ortodoksia e etabluar islame, sidomos ajo e akademive në Al-Azhar, nuk kishte ç't'i kundërvinte kohës moderne. Në këtë sfond sa vinin e përfitonin idetë e modernizuesve.

Pjesët e mbetura nga Perandoria Osmane u ndanë nga fuqitë fitimtare të luftës së parë botërore (Britania e Madhe, Franca), në shtete nacionalë, shumë prej të cilëve qeveriseshin me anë mandatesh nga Evropa. Kjo kohë shihet nga historianët islamikë si kohë e poshtërimit të rëndë jo vetëm për islamin si fe, por edhe për vetë qytetërimin arab dhe islamik. Pas arritjes së pavarësisë në shumë ish-shtete mandatore u instaluan ose u implantuan (montuan) sisteme regjimesh shekullare (laike) ose monarkike (mbretërore) që shpesh nuk merrnin parasysh bindjet dhe pikëpamjet tradicionale fetare të popullsive të tyre.

Në këto kohë përmbysjesh filloi të lindte doktrina e një rryme të re me orientim politik, e cila luftonte për një islam si bazë për një shoqërie ideale. Me autoritet deri më sot është Besëlidhja e vëllezërve myslimanë e formuar më 1928 në Egjipt nga ish-mësuesi Hassan al-Banna (1906–1949). Besëlidhja e vëllezërve myslimanë kritikonte monarkinë e përbuzur si „dekadente“, e cila ishte instaluar nga Britania e Madhe, si dhe shthurjen morale si pasojë e rënies kulturore të Egjiptit. Ajo përpiqej të përtërinte dogmat fetare dhe të zgjidhë paralelisht të gjithë problemet e vendeve islamike. Ndikimi britanik në vend, i cili zgjati faktikisht deri më 1952, konsiderohej nga islamistët si neo-kolonializëm, që duhej luftuar.

Abû l-A’lâ al-Maudûdî (1903–1979), i lindur në Indi dhe (prej vitit 1947) aktiv, me partinë e tij Jama'at-e islami të themeluar më 1941 në Pakistan, ka ushtruar gjithashtu ndikim me rëndësi ndaj islamizmit të ri. Në Iran ishte krijuar një formë e veçantë e fondamentalizmit islamik e mbrujtur nga doktrina e imamatit. Nën udhëheqjen e ajatollahut Ruhollah Musavi Khomeinit (1906–1989) u instalua pas revolucionit islamik të vitit 1972 një regjim duke u bazuar në një formë të fondamentalizmit shiit. Panislamizmi tashmë në rritje dhe eksporti që e shoqëronte atë nga Irani, fuqizoi edhe ideologjikisht lëvizjet islamiste në shumë vende.

Pas luftës gjashtëditore: islamizmi zëvendëson nacionalizmin

Një fazë me rëndësi në zhvillimin e islamizmit paraqet lufta gjashtëditore e vitit 1967 dhe koha direkt pas saj. Ideologjia e nacionalizmit arab, mbizotëruese deri në atë kohë, shteroi me humbjen e luftës kundra Izraelit, e konsideruar nga shtetet arabe si një poshtërim. Islamizmi u bë një alternativë e akceptueshme (e pranueshme) për shumë njerëz, të cilët, të zhgënjyer nga nacionalizmi dhe socializmi arab, kërkonin një kompensim ideologjik. Shumë sundimtarë arabë u dhanë privilegje islamistëve në mënyrë që të kufizonin ndikimin e nacionalistëve dhe panarabistëve dhe për të amortizuar pakënaqësinë e popujve. Në këtë mënyrë ata arritën të kufizojnë të drejtat demokratike duke iu kundërvënë kështu edhe përpjekjeve për ndryshime demokratike. Revolucioni iranian më 1979, megjithëse i mbartur nga shiitët, u bë në të gjithë botën islamike simbol dhe shembull për aftësinë e një shteti islamik për të mbijetuar.

Në vitet 1960 filloi të rritet ndikimi edhe i islamistëve radikalë (psh. Sayyid Qutb), që kohën e atëhershme e konsideronin si „xhahilija“ (koha e paditurisë). Është detyra e myslimanëve, thonin ata, që të ndihmojnë me anë të xhihadit në rritjen e rëndësisë së ligjit fetar në vendet islamike. Dështimi i socializmit arab, i shumë regjimeve monarkike dhe i nacionalizmit panarabik çoi në botën arabe në formimin e shumë grupeve islamiste.

Luftërat në Gjirin Persik më 1980–1988, 1990/91 dhe 2003

Luftërat e ndryshme në Gjirin Persik krijuan edhe një vakuum tjetër politik në shumë vende arabe, të cilin regjimet kryesisht jo-demokratike nuk e kompensonin dot me një ideologji të vetën. Shtete si Arabia Saudite, që në legjitimitetin e tyre i referohen autoritetit fetar që kanë, dhe që humbjen e besueshmërisë brenda popullsisë së tyre pas luftës së parë në Gji akoma përpiqen ta kompensojnë, financojnë po ashtu shumë organizata myslimane në shumë anë të botës, shumë nga të cilat kanë pikëpamje islamiste. Njëkohësisht u ashpësuan edhe konfliktet ndërmjet myslimanëve vetë. Kështu, luftuan në luftën mes Iranit dhe Irakut si dhe në luftën Iraku kundra Kuvajtit, myslimanë kundra myslimanëve. Si pasojë filluan të shtoheshin zërat që kërkonin të jetohej në bashkim fetar dhe jo të luftohej kundra njëri-tjetrit. Mirëpo mundësitë e kufizuara të vëllazërisë në bazë fetare nuk dolën askund më në pah se në këto luftëra.

Radikalizimi në vitet 1990. Islamizmi: fashizmi i shekullit të 21-të?

Në vitet 1990 u radikalizuan grupe të shumta islamiste. Ndërsa terrorizmi arab në vitet '70 dhe '80 ishte përqëndruar kryesisht në konfliktin izraelito-palestinez, u rrit islamizmi radikal i viteve '90 si ideologji grupesh ekstremiste dhe pjesërisht terroriste, si psh. Al-kaida („baza“), sidomos në Arabinë Saudite, Afganistan, Pakistan dhe Bosnje. Konflikti ndërmjet izraelitëve dhe palestinezëve u ashpërsua më tepër.

Njëkohësisht është në zhvillim e sipër një ri-islamizim në shumë nga shoqëritë islamike, gjë që ka shkaktuar në Evropë dispute (debate) si psh. atë për shaminë e kokës dhe për karikaturat për Muhamedin. Islamizmi i sotëm përdor mjete të ndryshme: edhe brenda familjes nëpërmjet mënyrës së jetesës të orientuar nga parimet islamike, me anë të reklamës dhe propagandës për fenë islame (da'va-ja), të përpjekjeve për të shfrytëzuar të gjitha mundësitë e ligjshme për fenë islame, shpërndarje literature dhe librash, të financimit të enteve socialë ose të ngritjes së xhamive.

Shkrimtari hollandez Leon de Winter e ka emërtuar islamizmin si „fashizmin e shekullit të 21-të“, duke e vendosur atë në një shkallë me terrorizmin: „Pas fashizmit të majtë sovjetik, pas fashizmit të djathtë nazist, është islamizmi fashizmi i shekullit të 21-të.“ Veçanërisht që prej atentateve terroriste të 11 shtatorit 2001 dhe zhvillimit në rritjte të regjimit iranian si diktaturë totalitare, sa vijnë e përhapen neologjizmat e diskutueshme si psh. "fashizmi islamik" në lidhje me fenomenin e islamizmit. Ky debat nxjerr në pah politizimin në rritje të këtij termi edhe në Evropë.

Ideologjia

Tiparet kryesore

Doktrinat e rrymave islamiste në vendet e ndryshme të botës islamike, ndryshojnë pjesërisht shumë nga njëra-tjetra. Kjo i detyrohet sidomos ndikimit nga ana e traditave të vendit dhe të konfesioneve specifike (sekteve), siç e bën këtë të qartë një krahasim i partive islamiste të vendeve të lindjes së afërme me ato të Azisë juglindore. Megjithatë dallohen disa konstante idesh islamiste. Në to bëjnë pjesë:

1. Islami si burim referimi për të gjitha aspektet e jetës: për fenë, politikën, ekonominë, drejtësinë, marrëdhëniet mes burrit dhe gruas, arsimin dhe edukimin. Koncepti islamik i shumuliyyah („tërësia“) i Hasan Al-Bannas-it paraqitet kështu:

Islam is a comprehensive system which deals with all spheres of life. It is a country and homeland or a government and a nation. It is conduct and power or mercy and justice. It is a culture and a law or knowledge and jurisprudence. It is material and wealth or gain and prosperity. It is Jihad and a call or army and a cause. And finally, it is true belief and correct worship.

— Hasan al-Banna, The Message of the Teachings

2. Thirrja për rikthim tek islami „i vërtetë“, i kuranit dhe sunnas, si dhe shpesh kundërshtimi për të pranuar fundin e ixhtihad-it që predikohet nga ortodoksia sunnite. Mënyra e jetesës dhe veprat e myslimanëve përreth cilësohen shpesh si jo-islame dhe të prira nga religjioziteti i shtirë.

3. Si rrjedhim i kësaj, hedhja poshtë e taklid-it, dmth. e traditave fetare dhe kulturore që islamistët i konsiderojnë si falsifikime të doktrinës së vërtetë të islamit. Duke u bazuar tek selefizmi, feja duhet spastruar nga ndikimet e huaja dhe duhet rikthyer në besimin e vërtetë të të parëve të devotë.

4. Thirrja për bashkim politik dhe fetar të të gjithë myslimanëve, e umma-s (panislamizëm). Fushat kryesore të veprimit të grupeve islamiste janë thirrjet për solidaritet me myslimanët në botë, sidomos me palestinezët dhe aktualisht me irakianët, të dy këta, popuj që sipas tyre shtypen nga armiku i pafe.

5. Feja shtet. Kurani dhe profeti Muhamed nuk njihnin as shtetin laik dhe as nacionalitetin po ashtu edhe kalifatet dhe sulltanatet, në të cilat ndjenja për kombin filloi të lindë vetëm rreth fundit të shekullit të 19-të. Kështu kuptimi i shtetit si instancë eprore nuk është sundimi mbi një popull të caktuar, por realizimi i ligjit hyjnor të sharias për të gjithë besimtarët si dhe për mbarë botën. Sipas botëkuptimit islamist, praktikimi i rregullt i fesë mund të garantohet vetëm nga shteti islamik, i cili bazohet në ligjet e kuranit dhe të sunnas. Forma e sistemit shtetëror konkret është e diskutueshme. Pak grupime islamiste janë për një kalifat ndërsa shumë të tjera u referohen sistemeve të ndryshme, që bazohen tek parimi i shura-s (këshillimit të sundimtarit me popullin). Thelbësore mbetet ajo që në shtetin islamik, sovran është zoti, jo populli.

6. Qëndresë kundra çdo përzierje, kontrolli ose qeverisje të huaj jo-islame nga bota e jashtme jo-myslimane. Vendet myslimane duhen qeverisur vetëm nga myslimanë. Shume lëvizje islamiste bazohen në qëndresën politike kundra një fuqie pushtuese, psh. në zonat autonome palestineze dhe në Liban.

Është i rëndësishëm dallimi ndërmjet islamizmit moderat dhe atij radikal ose të dhunshëm me shumë nën-rryma që janë ndërmjet këtyre dy kategorive. Grupet radikale bëjnë pjesë në kategorinë „islamistë“ po aq sa edhe aktorët moderatë, që synojnë ta bëjnë fenë islame si parim për marrëdhëniet sociale dhe politike. Kështu, partitë dhe grupet islamiste paraqesin synime shumë të ndryshme: aktivistët moderatë hedhin poshtë me forcë dhunën, prijësit fetarë të grupeve radikale si dhe kufizimin e ndonjë lirie të individit. Gjithashtu duhet patur parasysh ndryshimi ndërmjet grupeve ose partive islamiste nga ato islamike ose myslimane. Grupimet dhe partitë „myslimane“ ekzistojnë gjithashtu, por spikasin nga islamistët duke mos insistuar në politizimin e fesë. Ato nuk bien automatikisht në kategorinë „islamististë“.

Islamizmi dhe demokracia

Meqë ideologjitë islamiste bazohen shumë tek forma e shtetit legjislativ dhe ekzekutiv islamik, tema e formës së pushtetit të një shteti islamik është në qendër të çdo ideologjie islamiste. Por pikëpamjet për të divergjojnë shumë nga njëra-tjetra.

Argumentet kundra demokracisë si formë e organizimit shtetëror bazohen në hipotezën se demokracia vetë si ideologji është e kundërta e parimeve teologjike të fesë islame: në qendër qëndron sovraniteti i zotit (hukm illah ose hakimiyyat lillah tek Abu l-Aʿlā al-Maududi dhe Sayyid Qutb-i) çka përjashton çdo formë të sovranitetit të popullit. Këto ide mbështeten sidomos në veprat e Maududi-t dhe Sayyid Qutb-it. Ayman Dhavahiri e cilëson demokracinë si shirk-u-billah, vendosjen e perëndive të tjera përbri zotit., grupi xhihadist Hizb ut-Tahrir e quan demokracinë si "nizam-u-kufr", një sistem blasfemie. Sipas tyre, për myslimanët është "haram" që të bëjnë thirrje për demokraci ose të marrin pjesë në të. Sistemet demokratike shihen si jo-islame pasi liritë publike do të çonin në vepra të ndaluara në fenë islame, psh. në sjellje të papranueshme morale, si psh. prostitucioni.

Në kundërshtim me këtë ekziston një tendencë që përkrahet ndër të tjera nga partia En-Nahda (e ndaluar në Tunizi) e kryesuar nga Rachid al-Ghannouchi, Ḥasan at-Turābī, nga pjesë të Besëlidhjes së vëllezërve myslimanë egjiptiane dhe jordaneze dhe nga shumë intelektualë myslimanë. Këta e shohin demokracinë si strukturë të afërt me islamin për të kontrolluar në këtë mënyrë qeverinë. Al-Ghannouchi dhe të tjerë bazohen për këtë interpretim tek idea islame e shūrā-as, një mekanizëm politik me anë të të cilit sundimtari bie në ujdi me popullin e tij ose me klerin. Ghanouchi e konsideron demokracinë, (megjithëse jo në formën e saj shekullare (laike)), si mekanizëm të aftë për të ndaluar despotizmin dhe për të garantuar zbatimin e vërtetë të sharias, të kodit ligjor islamik. Parimi i sovranitetit të zotit kuptohet si parim themelor, i cili e detyron sundimtarin që të mos qeverisë në mënyrë despote dhe arbitrare, pasi pushteti ligjor i vërtetë ndodhet në dorën e zotit.

Ideologjema të tjera mbi shtetin dhe shoqërinë

Pakicat fetare

Pasi feja islame (ashtu si edhe islamizmi) nuk e njeh islamizimin me forcë, pakicat fetare, përderisa bëjnë pjesë tek fetë me libër (si psh. të krishterët, hebrenjtë etj.), mbrohen nga ana e shtetit (statusi i dhimmi-ve). Grupet islamike dallojnë mes tyre në konceptimin e një "mbrojtje" të tillë; shumë prej tyre pranojnë që t'u lejohet pakicave praktikimi i fesë së tyre krejtësisht, të tjerë mundohen të kufizojnë praktikimin publik të saj. Sipas shumicës së ideologjive islamiste, heterodoksët (besimtarët e feve të tjera) zotërojnë gjerësisht të njëjtat të drejta si myslimanët, megjithatë atyre nuk u lejohet ushtrimi i pozitave të caktuara politike dhe mbajtja e armëve. Gjithashtu atyre u duhet të paguajnë në vend të taksës së zakat-it, të detyrueshme për myslimanët, një taksë të veçantë për kokë („xhizja“).

Imazhi i gruas

Imazhi i gruas në ideologjitë islamiste është gjithashtu shumë i ndryshëm. Bindja thelbësore e shumicës së grupeve islamiste është se gruaja së pari e ka vendin në ambientin shtëpiak, megjithatë, aktivitetet politike dhe fetare, puna dhe argëtimi, nuk janë të ndalura për to, përderisa këto janë të pajtueshme me familjen. Shumë organizata dhe parti islamiste kanë komitete dhe shoqata paralele për gratë, ku ato mund të aktivizohen politikisht. Kjo nxjerr në pah se imazhi i gruas në islamizëm nuk është as i njëllojtë, as njëdimensional. Kështu, shumë islamistë e shohin veten madje si reformues që mbrojnë gratë nga traditat e vjetëruara, të cilat për ta janë në të vërtetë jo-islame. Ndërsa grupe të tjera janë kundra daljes së grave në skenën publike duke propaganduar një imazh konservativ të gruas.

Marrëdhëniet e islamistëve mes njëri-tjetrit

Islamizmi sunnit ndryshon shumë nga ai shiit dhe pikëpamjet e përkatësisht tjetrit nuk pranohen. Këto divergjenca dalin në pah jo së fundi në lidhje me temën e lirisë së mendimit dhe të fjalës. Në përgjithësi konceptet, si psh. respekti, mirësjellja, morali dhe devotshmëria ndaj zotit janë shumë me rëndësi në botëkuptimin islamik. Si pasojë e kësaj, ka mundësi që kjo të çojë (në vendin e vet) në kufizimin e lirisë së mendimit për të ruajtur dhe mbrojtur këto koncepte.

Ndikimet, format dhe rrymat e ndryshme

Selefizmi

→ shih artikullin kryesor: Selefijje

Selefizmëm quhet rryma e pikëpamjeve të sotme islamiste, e cila kërkon rikthimin tek islami i dikurshëm i të parëve, tek profeti Muhamed dhe tek katër kalifët e drejtë. Kjo rrymë konsiderohet në përgjithësi si e lindur në shekullin e 19-të, si reagim ndaj influencës në rritje nga Evropa në Perandorinë Osmane dhe dobësinë në rritje të sulltanatit. Selefizmi, për herë të parë si tendencë në islam, hedh poshtë traditën e ulema-s si edhe ndikimet kulturore, sufizmin duke kërkuar ripërtëritjen e ixhtihad-it, interpretimin individual të teksteve islamike. Salfizmi është një rrymë, e cila bazohet në mendimtarë që nuk kanë patur ose kanë detyrimisht kualifikim klerikal. Si themeluesit e selefizmit konsiderohen ndër të tjerë Xhamal ad-Din al-Afghani (1838-1897), Muhammad Abduh (1849-1905) si dhe Rashid Rida (1865-1935). Selefizmi mund të konsiderohet si rrymë me influecë dhe pararendës i islamizmit të mëvonshëm.

Fondamentalizmi/Neofondamentalizmi

Termi i fondamentalizmit vendoset shpesh në gjuhën popullore në një shkallë me islamizmin; në literaturën akademike bëhet dallim ndërmjet këtyre dy termave. Tradicionalisht, ky term përcakton klerikët e ilm al-usul-i, të shkencës që merret me studimin e fondamenteve të jurisprudencës islame (fikh, arabisht: فقه).

Islamologu francez Olivier Roy e karakterizon fondamentalizmin islamik veçanërisht si mentalitet brenda islamit që i kundërvihet ortodoksisë së klerikëve, ulama-s. Në kundërshtim me islamizmin, fondamentalizmi e cilëson veten si lëvizje që kërkon të ndryshojë shoqërinë dhe jo në radhë të parë shtetin. Islamizimi i shoqërisë ka kështu përparësi para aktivizmit politik. Fondamentalizmi islamik ose Neofondamentalizmi është sipas definicionit të Roy-it, konservativ, duke i dhënë kështu gruas pak të drejta, çka është në kontrast të fortë me shumicën e grupeve islamiste, dhe duke parë hyrjen në fuqi të sharias si bazë të rëndësishme për islamizimin e plotë të shoqërisë. Nga ana tjetër, forma e pushtetit shtetëror shihet me më pak rëndësi se sa respektimi i vetë ligjeve fetare.

Historiani angloamerikan Bernard Lewis e cilëson si të pavend dhe gabim përdorimin e termit fondamentalizëm për fenë islame, pasi ai është përdorur fillimisht për kristianizmin. Ai përdoret aty për të cilësuar kryesisht rrymat protestante, të cilat luftojnë për origjinën hyjnore dhe pagabueshmërinë e biblës. Ky koncept veç, thotë Lewis, nuk përdoret dot në fenë islame, pasi besimi në origjinën hyjnone të kuranit është pjesë themeltare e kësaj feje. Kështu që, çdo mysliman do të ishte sipas këtij koncepti një fondamentalist. Afërsisht kështu shprehet edhe Abdelvahab Meddeb, duke thënë se fara e islamizmit gjendet që në tekstin e kuranit. Sipas tij, do të ishte shumë me e thjeshtë që të mos ekzistonte fare një lexim i tillë i kuranit.

Këtyre pikëpamjeve u kundërvihen islamologë si psh. Gilles Kepel ose Olivier Roy, të cilët akuzojnë Bernard Lewis dhe të tjerë për konceptimin njëdimensional dhe esencialist (të thjeshtëzuar) të fesë islame.

Islamistët në qeveri

Aktualisht ekzistojnë zyrtarisht dy shtete islamike: Irani dhe Arabia Saudite. të dy këto vende mbështeten mbi baza parimisht të ndryshme dhe divergjojnë edhe në lidhje me zhvillimin e tyre historik dhe me fenë shtërore, (Irani: shia dymbëdhjetëshe; Arabia saudite: sunnito-vehhabite). Të dy regjimet, sidomos ai iranian, kundërshtohen nga pjesë të popullsisë, sidomos nga grupet islamiste të „brendshme“, të cilat në fakt janë zyrtarisht të ndaluara, por në mënyrë të fshehtë janë duke gjetur bazë mbështetjeje në rritje.

Shih edhe:

• Zhvillimi politik në Iran
• Sistemi politik i Iranit
• Sistemi politik i Arabisë Saudite

Parti me orientim islamist marrin pjesë në shumë zgjedhje në vendet arabe dhe kanë në zotërim edhe vende në parlament si psh. në Marok, Jordani dhe Jemen.

Në Turqi, partia e islamizmit "të butë" AKP (Partia e Drejtësisë dhe Zhvillimit) ka shumicën në parlament dhe që nga viti 2002 kontrollon qeverinë [2].

Debati mbi islamizmin

Debati mes myslimanëve në lidhje me rolin e shtetit dhe fesë është po aq i vjetër sa vetë feja islame. Kurani konsiderohet nga myslimanët si zbulesë e përkryer hyjnore që përmban çdo rregull për jetën e njerëzve. Këto rregulla shpjegohen dhe zgjerohen tek sunna dhe hadith-et, gojëdhënave mbi jetën dhe pikëpamjet e profetit Muhamed. Meqenëse kurani sipas tyre i përmban këto rregulla, umma (bashkësia) islame nuk ka nevojë për ligje të bëra nga njerëzit në lidhje me çështjet që janë përcaktuar në kuran dhe në hadithe. Për ndjekësit e rrymave islamiste, fondamentaliste dhe konservative fetare, ndalohet çdo ligj i bërë nga njerëzit në këto sfera. Sipas tyre, njeriut nuk i lejohet të përpiqet ta bëjë si zoti ose më mirë se ai, duke shpërfilllur ligjet e zotit dhe krijuar ligjet e veta. Të tilla ligje shihen si shkaku i shumë „shpërpjestimeve“ dhe „të këqiave“ të shoqërive të sotme. Rikthimi tek ligjet e zotit do të sillte sipas tyre një përmirësim të gjendjes.

Debate shkaktojnë sidomos temat: myslimanët në botën e jashtme jo-myslimane, gruaja si dhe forma e vërtetë e shtetit islamik, ku jetojnë edhe pakica jo-myslimane, (dhimmi-t). Prandaj partitë islamike dhe islamiste përfaqësojnë pikëpamje shumë të ndryshme nga njëra-tjetra, duke filluar nga modifikimi moderat i ligjeve në disa pak fusha esenciale, si psh. ato në lidhje me familjen, deri tek shteti teokrat totalitar. Gjithashtu ekzistojnë edhe dallime të mëdha ndërmjet sunnitëve dhe shiitëve: sunnitët e shohin sundimin nga ana e njerëzve si legjitim ndaj zotit, ndërsa shiitizmi ortodoks nuk e imagjinon dot sundimin e njerëzve në këtë botë përpara rikthimit të mahdi-ut. Këtë traditë e ka ndërprerë ayatollah Khomeini pas revolucionit të vitit 1979, duke argumentuar se sundimi në këtë botë i juristit klerik më të lartë, shihet nga zoti si legjitim përderisa mahdi-u nuk është rikthyer akoma.

Problematik është edhe vlerësimi i islamistëve radikalë dhe potenciali i rrezikut prej tyre. Ndërsa disa grupime islamiste dhe ndjekësit e tyre nuk kanë karakter ushtarak, ka të tjera që janë radikalë në zbatimet dhe veprimet e tyre duke përkrahur dhunën për t'ia dalë në krye qëllimit. Veçanërisht çështja, se në ç'mënyrë duhet të jetojnë myslimanët në vendet jo-myslimane, psh. në Evropë, nuk është përcaktuar qartë nga ana e imamëve dhe juristëve klerikë islamikë. Organizatat radikale e shfrytëzojnë këtë paqartësi. Në vendet ku jetojnë pakica myslimanësh, zhvillohet një debat i gjallë për atë se si mund të analizohet potenciali i rrezikut nga islamistët. Probleme lindin këtu nëpërmjet barrierave gjuhësore dhe vetëizolimit të grupimeve islamiste. Kështu që përftimi i dijenive të sigurta mbi qëllimet konkrete të grupeve radikale është shpesh i vështirë.

Islamizmi në Evropë

Britani e Madhe

Nga gjithësej 60 milionë banorë të Britanisë së Madhe, janë 1,6 milionë myslimanë. Zonat me përqëndrimin më të madh janë Bradford, Oldham, Burnley, Birmingham, dhe sidomos kryeqyteti Londra. Bashkë me një numër të madh të huajsh të tjerë jo-myslimanë, këto zona paraqesin qendra sociale shumë problematike. Ndër të tjerë, edhe atentatorët e 7 korrikut 2005 në Londër, ishin të gjithë nga Bradford-i dhe shtetas britanikë.

Klima në shoqërinë britanike ka ndryshuar shumë. Autoritetet zyrtare në Britaninë e Madhe praktikojnë shumë tolerancë për çështjet në lidhje me lirinë e shprehjes së mendimit, megjithatë timbri është ashpërsuar, psh. në rastin kur qeveria kërkon zyrtarisht nga universitetet që „të vrojtojnë me kujdes“ studentët myslimanë.

Disa xhami janë prej kohësh pika takimi dhe shkëmbimi për islamistët me pikëpamje të njëjta. Kështu psh. sugjeron imami Omar Bakri nga Londra, kreu i sektit radikal Al Muhajiroum, vazhdimisht xhihad-in, si formën e vetme të konfrontimit me shoqëritë jo-myslimane. Për një kohë të gjatë kishte mundësi edhe sheiku Abu Hamza al-Masri, i cili predikonte në xhaminë e Nord-Finsbury-Park, t'u jepte instruksione për misionin e tyre disa personave të demaskuar më vonë si terroristë dhe kuadro të Al-Kaida-s, përpara se të arrestohej si pasojë e presionit nga ana Shteteve të Bashkuara. Sipas një artikulli në shtypin britanik në gusht 2007, janë rreth 20 përqind e myslimanëve në Britaninë e Madhe simpatizantë të islamistëve militantë (thotë Haras Rafik, një këshilltar i ish-kryeministrit britanik Gordon Brown), dhe madje deri në 9 përqind të atentatorëve vetëvrasës (kamikaze). Nga një kuotë prej 1,6 milionë myslimanësh, janë këta jo më pakë se 144.000 persona që përkrahin terrorizmin.

Prej para pak kohësh, janë përforcuar zërat që flasin për „Eurabinë“ ose „Londonistanin“ duke e përshkruar Londrën jo vetëm si kryeqytet kulturor evropian por edhe mysliman. Një pikësynim me rëndësi për ndjekësit e rinj (të përshtatur nga ana e jashtme ndaj vendit të tyre britanik) të kësaj teologjie, është vetëdija për të luftuar për një sistem revolucionar i cili, sipas tyre, do t'i sjellë më në fund gjithë botës drejtësinë islame.

Francë

Në Francë jetojnë afërsisht gjashtë milion myslimanë, me prejardhje krysisht nga Afrika e veriut. Shumica dërrmuese është paqësore dhe hedh poshtë idetë radikalo-islamiste. Shërbimi francez i mbrojtjes së kushtetutës mendon se në zonat e banauara të përqënduara urbane, si psh. në periferi të Parisit janë duke përparuar myslimanët radikalë. Veçanërisht rrezikohen „të rinj që kanë humbur ekuilibrin“, të cilët mund të radikalizohen lehtë nga elementët ekstremistë.

Nga fundi i vitit 2005 fitoi një farë eksploziviteti debati mbi fondamentalizmin islamik si pasojë e trazirave në Francë. Në të u përzie edhe problemi i i trajtimit të pabarabartë i francezëve me ngjyrë, shumë prej tyre jo gjithmonë me prejardhje myslimane.

Gjermani

Në Gjermani jetojnë, sipas një statistike të vitit 2007, rreth 3,5 milionë myslimanë. Sipas Shërbimit Federal për Mbrojtjen Kushtetutore, rreth një përqind e tyre janë anëtarë organizatash islamiste ose islamo-politike me pikëpamje radikale. Nga kjo del se janë rreth 32.100 persona që në vitin 2005 kanë qenë anëtarë të grupimeve islamiste. Nga këta janë 27.200 me origjinë turke dhe 3.350 arabe. Gjermania konsiderohet sidomos si zonë e qetë për terroristë të mundshëm islamistë. Disa politikanë kërkojnë një ndërhyrje më me forcë të shtetit kundra shkelësve islamistë të ligjit. Mbledhja e provave ndaj qëllimeve konkrete si edhe peshimi ndërmjet lirisë së mendimit dhe rrezikimit të shoqërisë, del shpesh si i vështirë. Në shumë raste shkelësit islamistë të ligjit janë në fakt me prejardhje jo-gjermane, por që zotërojnë veç shtetësinë gjermane.

Gazeta gjermane Die Welt ka shkruar në vitin 2008, duke iu referuar të dhënave të një analize të ndërmarrë në dhjetor 2007 nga unversiteti i Hamburgut, por që veç sipas saj, duhen „trajtuar me kujdes“: sipas kësaj analize, „14 përqind e popullsisë myslimane hedh poshtë demokracinë në Gjermani duke preferuar ligjin e sharias islame. Ky grup e sheh si legjitim edhe përdorimin e dhunës për motive politiko-fetare. Tek të rinjtë myslimanë arrin kjo vlerë në 29,2 përqind, tek studentët (duke përfshirë këtu edhe paragjykimet antisemite ose antikristiane) në 16,4 përqind.“

Grupet kryesore islamiste të viteve të fundit në Gjermani

• Komuniteti islamik Millî Görüş (Islamische Gemeinschaft Millî Görüş e.V.) (IGMG) turk është me rreth 26.500 anëtarë organizata më e madhe islamiste në Gjermani. Kjo organizatë, e themeluar më 1985 në Këln, u afron ideoligjikisht partive islamiste në Turqi, psh. Saadet Partisi-së (SP). Ajo administron në Gjermani më shumë se 300 objekte dhe ndihmon, sipas të dhënave të Entit federal të mbrojtjes kushtetutore (Bundesamt für Verfassungsschutz), në „formimin dhe përhapjen e qarqeve islamiste në Gjermani“. Veçanërisht nëpërmjet programeve të saj të gjera për konsultime dhe përkujdesje, të cilat nuk frekuentohen vetëm nga anëtarë të Milli Görüs, ajo përpiqet të përhapë ideologjinë e saj, e cila e ka bazën tek politikani turk Necmettin Erbakan.
• Organizata fondamentaliste Shteti i kalifatit (Kalifatstaat) e Metin Kaplan-it, e ndaluar në dhjetor 2001, me rreth 800 anëtarë, të cilët qenë rekrutuar nga anëtarët e radikalizuar të IGMG-së (Komuniteti islamik Millî Görüş), lufton kundra rendit liberalo-demokratik duke synuar mbizotërimin e islamit në të gjithë botën. Kreu i saj, "kalifi i Këlnit", kërkonte hyrjen përsëri në fuqi të kodit ligjor islamik në Turqi dhe islamizimin e Gjermanisë. Në vitin 2000 Metin Kaplan-i u dënua në Gjermani me katër vjet burg për shkak të një urdhëri (të zbatuar) për vrasje ndaj një kundërshtari dhe pas shumë debatesh u dëbua në tetor 2004 në Turqi, ku është duke kryer një dënim me burgim të përjetshëm.
• Komuniteti islamik në Gjermani (Islamische Gemeinschaft in Deutschland e. V.) (IGD), i cili ka dalë më 1963 nga Komisioni për ndërtimin e xhamive të Qendrës islamike në Mynih të krijuar tre vjet përpara, është e afërt me Besëlidhjen e vëllezërve myslimanë nga Egjipti. Sekretari i parë i saj Said Ramadan-i, dhëndri i Hassan al-Banna-s, themeluesit të Besëlidhjes së vëllezërve myslimanë, ka qenë më parë edhe anëtar themelues i Lidhjes islamike botërore që financohet nga Arabia Saudite. Që atëherë Besëlidhja e vëllezërve myslimanë dhe Arabia Saudite kanë qenë të lidhura ngushtë me njëra-tjetrën. Më pas u krijuan qendra të tjera islamike në të gjithë vendin. Qendra islamike në Aachen (IZA), që është themeluar nga anëtari i Besëlidhjes së vëllezërve myslimanë të atjeshëm siriani Isaam al-Attar, është shkëputur që më 1981 nga IGD-ja. IZA-ja dhe IGD-ja bashkë me qendra të tjera islamike, janë anëtare të Këshillit qëndror të myslimanëve në Gjermani (Zentralrat der Muslime in Deutschschland) (ZMD), i cili kryhesohej përgjatë një kohe nga mjeku saudit, anëtari i kryesisë së xhamisë Bilal-Moschee në Aachen, i IZA-së dhe përfaqësuesit të Lidhjes islamike botërore në Gjermani, Nadeem Elyas. Lidhje me IZA-në si dhe me Universitetin islamik të Medinës ka patur Christian Ganczarski, i cili akuzohet se fshihet pas atentatit në ishullin tunizian të Xherba-s. Qendra islamike në Hamburg (Islamisches Zentrum Hamburg) kontrollohet nga qeveria iraniane, por është gjithashtu edhe anëtare në ZMD, po ashtu si dhe Muhammad Aman Herbert Hobohm, drejtor i Akademisë mbreti Fahd (König-Fahd-Akademie) në Bon. Në një seri botimesh të IZ Mynih dhe të IGD-së dalin hapur pikëpamjet fondamentaliste që luhaten ndërmjet atyre të Besëlidhjes së vëllezërve myslimanë dhe Vehhabizmit. Aty del hapur qëndrimi militant anti-shekullar (anti-laik), përkrahet xhihadi pushtues dhe kërkohet hyrja përsëri në fuqi e sharias së pa-reformuar dhe e ndëshkimeve arabe të hadd-it (gjymtimi për vjedhësit dhe vrasja me gurë për shkelësit e kurorës).
• Tejet të gatshëm për dhunë janë 200 anëtarët e partisë islamiste Hizb ut-Tahrir (Partia për çlirimin islamik). Ky grup me organizim të rreptë ka për synim bashkimin e të gjithë myslimanëve në një shtet teokratik. Armiku kryesor është Izraeli. Në vitin 2003 u ndalua kjo organizatë në Gjermani. Megjithatë ajo vazhdon të jetë aktive sidomos duke u përpjekur të fitojë simpatizantë në radhët e studentëve.

Zvicër

Në Zvicër jetojnë rreth 310.000 myslimanë, kryesisht sunnitë. (4,26 %), 40.000 prej tyre janë shtetas zvicerianë. 10 deri 15 përqind prej tyre praktikojnë fenë. Numri i islamistëve militantë në Zvicër vlerësohet nga ekspertët në rreth 3000.

Një prej islamistëve më të njohur në Zvicër ka qenë konvertiti (ndërruesi i fesë) Ahmed Huber.

Në qershor 2007 u dënua nga gjykata federale ish-marokania, shtetasja belge dhe islamistja Malika El Aroud, që është edhe e veja e Dahmane Abd el-Sattar-it, e vrasësit të Ahmad Shah Massoud-it, dhe e bashkëshortit të saj të dytë, Moez Garsallaoui, në lidhje me propagandë terroriste në internet. Kjo faqe interneti përhapte informacione mbi ndërtimin e bombave dhe video ekzekutimesh.

Itali

Italia dhe Vatikani janë sipas shërbimeve sekrete, prej kohësh në shënjestër të terroristëve islamistë. Në Itali jetojnë e pakëta 800.000 myslimanë. Sipas mendimit të gazetarit italian me origjinë nga Libia Fahrid Adli, frekuentojnë rreth pesë përqind e tyre rregullisht xhamitë; vetëm një pjesë e vogël e këtij grupi është i gatshëm për dhunë me motive fetare.

Ish-ministri i brendshëm Enzo Bianco ka njoftuar nga fillimi i i vitit 2004, se që në vitet 1997, 2000 dhe 2001 janë zbuluar grupe myslimanësh të cilat kanë patur lidhje me terroristët islamistë. Që prej atentateve të Madridit në mars 2004 dhe vrasjes së dy italianëve të marrë peng në shtator 2004 në Irak, ndjehet një rritje e mosbesimit të popullsisë ndaj pakicës myslimane. Përballë këtij zhvillimi, presidenti i republikës Carlo Azeglio Ciampi ka shprehur shqetësimin mbi klimën antiislamike në Itali. Ministri i brendshëm Giuseppe Pisanu ka bërë thirrje për dialog me myslimanët.

Spanjë

Nga rreth tre milion të huaj në Spanjë, janë gati 15 përqind marokanë, 5 përqind të tjerë janë me origjinë nga Algjeria, Tunizia dhe vende të tjera myslimane të Maghreb-it. Pas atentateve të 11 marsit 2004 pati një sërë arrestimesh, ku u asgjesua një grup i dyshuar për terrorizëm, i cili synonte të kryente një atentat kundra gjykatësit Baltasar Garzón. Nga fundi i 2004-ës u njoftua se ndodhen në burg më tepër se 100 islamistë radikalë me dyshim për terrorizëm.

Analizat e ndryshme kanë nxjerrë në pah se islamistët me prirje për dhunë i rekrutojnë ndjekësit e tyre në radhët e kriminelëve të vegjël bashkëbesimtarë. Drejtori i Europolit Mariano Simancas ka kritikuar gjendjen në burgjet e mbingarkuara duke i cilësuar ato si „terren i përshtatshëm për ekstremizmin“. Në burgjet e Spanjës ndodhen rreth 6000 Afrikanoveriorë, kryesisht nga Maroku dhe Algjeria.

Persona nga historia me rëndësi për islamizmin

Pararendësit e herëshëm

• Ibn Taimiyya (1263-1328)
• Xhamal ad-Din al-Afghani (1838-1897)
• Muhammad Abduh (1849-1905)
• Rashīd Ridā (1865-1935)

Shekulli i 20-të

• Muhammad Iqbal (1877-1938)
• Hassan al-Banna (1906-1949)
• Abû l-A’lâ al-Maudûdî (1903-1979)
• Sayyid Qutb (1906-1966)
• Ali Shariati (1933-1977)
• Ruhollah Chomeini (1902-1989)
• Abdallah Yusuf Azzam (1941-1989)
• Rachid al-Ghannouchi (* 1941)

Grupe dhe organizata

Gjermani

• Shteti kalifat (i ndaluar)
• Millî Görüş (fillimisht në Turqi)
• Besëlidhja e vëllezërve myslimanë (me origjinë nga Egjipti)

Vende të tjera

Lëvizje moderate kombëtare

• Al-Adl val-Ihsan (Marok)
• An-Nahda (Tunizi)
• Besëlidhja e vëllezërve myslimanë (Egjipt, Jordani, Siri)
• Partia për drejtësi dhe zhvillim (Turqi)

Lëvizje militante kombëtare

• Abu Sayyaf (Filipinet)
• Armée Islamique du Salut (Algjeri)
• Al-Dschama'a al-Islamiyya (Egjipt)
• Brigadat e dëshmorëve të Al-Aqsa-s (Palestinë)
• Al Ittihad al Islamija (Somali)
• Ansar al-Islam (Rajoni autonom i Kurdistanit)
• Asbat al-Ansar (Liban)
• Gerakan Aceh Merdeka (Provinca indoneziane Aceh)
• GICM (Marok)
• Groupe Islamique Armé (Algjeri)
• GSPC (Algjeri)
• Hamas (Zonat autonome palestineze)
• Harakat ul-Mujahidin (Kashmir)
• Hisbollah (Liban)
• Hisbollah (Turqi)
• IBDA-C (Turqi)
• IMK (Rajoni autonom i Kurdistanit)
• IMU (Usbekistan)
• Jaish Ansar al-Sunna (Irak)
• Jaish e-Mohammed (Kashmir)
• Jemaah Islamiyah (Indonezi)
• Lashkar e-Toiba (Kashmir)
• MIA (Algjeri)
• Moro Islamic Liberation Front (Filipinet)
• Qaidat al-Dschihad fi Bilad ar-Rafidain (Irak)
• Taliban (Afganistan, Pakistan)

Shih edhe

• Feja islame
• Historia e fesë islame
• Kritika ndaj fesë islame
• Neofondamentalizmi (i fesë islame)
• Islami dhe terrorizmi

Literaturë

Feja islame në politikë. Islamizmi në përgjithësi

• Muriel Asseburg (botues): Moderate Islamisten als Reformakteure - Rahmenbedingungen und programmatischer Wandel. (Islamistët moderatë si reformatorë - Kushtet dhe zhvillimi programatik) SWP, Berlin 2007 (PDF); Botim i ri me titullin Moderate Islamisten als Reformakteure? (Islamistët moderatë si reformatorë?). Bpb, Bonn 2008, ISBN 978-3-89331-883-4
• Abteilung Verfassungsschutz der Senatsverwaltung für Inneres und Sport Berlin (botues): Islamismus - Diskussion eines vielschichtigen Phänomens. (Islamizmi - diskutim rreth një fenomeni të shumanshëm). Berlin 2005
• Michael Bröning & Holger Weiss (botues): Politischer Islam in Westafrika. Eine Bestandsaufnahme. (Feja islame në politikën e Afrikës perëndimore. Pamje e gjendjes aktuale). Lit, Berlin/Münster 2006, ISBN 3-8258-9349-9
• Dan Diner: Versiegelte Zeit. Über den Stillstand in der islamischen Welt. (Koha e vulosur: mbi stanjacionin në botën islamike). Propyläen, Berlin 2005, ISBN 3-549-07244-9
• Mohammed Djassemi: Die Grundzüge der islamischen Ideologie. (Skicë e ideologjisë islamike) në: Politische Studien. Sonderheft Naher Osten, (Studime politike. Vëllimi: Lindja e afërme) München 1980; erweiterter Reprint: Der Islamische Fundamentalismus. Grundzüge der islamischen Ideologie im Iran. (Ribotim i zgjeruar: Fondamentalizmi politik. Skicë e ideologjisë islamiste në Iran.) Djassemi, Tinnum 2004, ISBN 3-938104-03-1
• Gisbert Jörg Gemein & Hartmut Redmer: Islamischer Fundamentalismus. (Fondamentalizmi islamik) Aschendorff Verlag, Münster 2005, ISBN 3-402-06556-8
• Julia Gerlach: Zwischen Pop und Dschihad. Muslimische Jugendliche in Deutschland. (Mes pop-it dhe xhihadit. Të rinjtë myslimanë në Gjermani) Links, Berlin 2006, ISBN 978-3-86153-404-4
• Johannes Grundmann: Islamische Internationalisten. Strukturen und Aktivitäten der Muslimbruderschaft und der islamischen Weltliga. (Internanionalistët islamikë. Struktura dhe aktivitetet e Besëlidhjes së vëllezërve myslimanë dhe e Lidhjes islamike botërore) Reichert, Wiesbaden 2005, ISBN 3-89500-447-2
• Hamid Reza Yousefi & Sarah Ginsburg: Kultur des Krieges. Amerikanismus - Zionismus - Islamismus, (Kultura e luftës. Amerikanizmi - cionizmi - islamizmi), Nordhausen 2007.
  • Rezension nga Ismail Küpeli, botuar së pari në analyse+kritik, Nr. 507, 16 qershor 2006
• Gilles Kepel: Le prophète et pharaon. (Profeti dhe faraoni). 1984
  • Der Prophet und der Pharao. Das Beispiel Ägypten: Die Entwicklung des muslimischen Extremismus. (Profeti dhe faraoni. Shembulli i Egjiptit: Zhvillimi i ekstremizmit mysliman). Piper, München/Zürich 1995, ISBN 3-492-03786-0
  • Jihad. (Xhihadi). 2000
  • Das Schwarzbuch des Dschihad. Aufstieg und Niedergang des Islamismus. (Libri i zi i xhihadit. Ngritja dhe rënia e islamizmit) Piper, München/Zürich 2002, ISBN 3-492-04432-8
  • Fitna. (Fitna). 2004
  • Die neuen Kreuzzüge. Die arabische Welt und die Zukunft des Westens. (Kryqëzatat e reja. Bota arabe dhe e ardhmja e perëndimit). Piper, München/Zürich 2004, ISBN 3-492-04643-6
• Bernard Lewis: The Emergence of Modern Turkey. (Lindja e Turqisë së re). London, Oxford University Press, 1961
  • The Political Language of Islam. (Gjuha politike e fesë islame). University of Chicago, 1988
  • Die politische Sprache des Islam. (Gjuha politike e fesë islame). Rotbuch-Verlag, Berlin 1991, ISBN 3-88022-769-1; Hamburg: Europäische Verlags-Anstalt, Hamburg 2002, ISBN 3-434-46103-5
  • The Crises of Islam. (Kriza e fesë islame). Modern Library, 2003
  • Die Wut der arabischen Welt. Warum der Jahrhunderte lange Konflikt zwischen dem Islam und dem Westen weiter eskaliert. (Zemërimi i botës arabe. Pse vazhdon të acarohet konflikti shekullor mes botës islamike dhe perëndimit). Frankfurt/Main, New York, Campus-Verlag, 2003, ISBN 3-593-37343-2
• Albrecht Metzger: Islamismus. (Islamizmi). Europäische Verlagsanstalt, Hamburg 2005, ISBN 3-434-46238-4
• Beverley Milton-Edwards: Islamic fundamentalism since 1945. (Fondamentalizmi islamik prej vitit 1945). Routledge, London 2005, ISBN 0-415-30172-6
• Johannes Reissner: Vom Umgang mit Islam und Muslimen. (Sjellja ndaj fesë islame dhe myslimanëve). Deutsches Institut für Internationale Politik und Sicherheit, (Instituti gjerman i politikës ndërkombëtare dhe sigurisë), Berlin 2002 (PDF)
• Martin Riesebrodt: Die Rückkehr der Religionen. Fundamentalismus und der „Kampf der Kulturen“. (Rikthimi i feve. Fondamentalizmi dhe „Lufta e kulturave“) Beck, München 2000, ISBN 3-406-45928-5
• Olivier Roy: L’Echec de l’Islam politique. (Dështimi i islamit politik). Seuil, Paris 1992
  • The Failure of Political Islam. (Dështimi i islamit politik). Harvard University Press, Cambridge (Mass.) 1994, ISBN 0-674-29141-7
• Bobby S. Sayyid: A Fundamental Fear: Eurocentrism and the Emergence of Islamism. (Frika fondamentale: eurocentrizmi dhe islamizmi në rritje). Zed Books, 2003, ISBN 1-84277-196-5
• Bernhard Schmid: Algerien - Frontstaat im globalen Krieg? Neoliberalismus, soziale Bewegungen und islamistische Ideologie in einem nordafrikanischen Land. (Algjeria. Shteti i frontit të luftës botërore? Neoliberalizmi, lëvizjet sociale dhe ideologjia islamiste në një vend afrikanoverior) Unrast, Münster 2005, ISBN 3-89771-019-6
• Thomas Schmidinger & Dunja Larise (botues): Zwischen Gottesstaat und Demokratie. Handbuch des politischen Islam. (Ndërmjet shtetit teokratik dhe demokracisë. Manual i islamit politik). Zsolnay, Wien 2008, ISBN 3-552-06083-9
• Bassam Tibi: Die Krise des modernen Islam. Eine vorindustrielle Kultur im wissenschaftlich-technischen Zeitalter. (Krisa e fesë islame sot. Kultura paraindustriale në epokën tekniko-shkencore). Beck, München 1981, ISBN 3-406-06028-5; botim i zgjeruar: Suhrkamp, Frankfurt 2001, ISBN 3-518-28489-4
  • Der religiöse Fundamentalismus im Übergang zum 21. Jahrhundert. (Fondamentalizmi fetar në prag të shekullit të 21-të). BI-Taschenbuchverlag, Mannheim [u.a.] 1995, ISBN 3-411-10501-1
• Matenia Sirseloudi (2008). Zwischen Assimilation und Abgrenzung. Die Bedeutung der Religion für die Identität der türkischen Diasporagemeinschaft in Deutschland. Die Ambivalenz des Religiösen. Religionen als Friedensstifter und Gewalterzeuger. (Ndërmjet asimilimit dhe izolimit. Vlera e fesë për identitetin e komunitetit të diasporës turke në Gjermani. Dyanshmëria e fesë. Feja si prurës paqeje dhe shkaktues dhune) B. Oberdorfer and P. Waldmann. Freiburg, Rombach: 289-314.
• Isabelle Werenfels: Vom Umgang mit den Islamisten im Maghreb. Zwischen Einbindung und Unterdrückung. (Mbi trajtimin e islamistëve në vendet e Maghreb-it. Ndërmjet inkuadrimit dhe shtypjes) SWP, Berlin 2005 (PDF)
• Khadija Katja Wöhler-Khalfallah: Islamischer Fundamentalismus. Von der Urgemeinde bis zur Deutschen Islamkonferenz. (Fondamentalizmi islamik. Nga komuniteti fillestar deri tek konferenca islamike në Gjermani). Berlin: Verlag Hans Schiler, 2009, ISBN 978-3-89930-229-5.
• Ernst Nolte: Die dritte radikale Widerstandsbewegung: Der Islamismus. (Lëvizja e tretë e radikale: islamizmi). Landt Verlag, Berlin 2009, ISBN 978-3-938844-16-8

Islamizmi militant dhe rreziku terrorist

• Paul Berman: Terror And Liberalism. (Terrori dhe liberalizmi). W. W. Norton & Company, New York 2003 - ISBN 0-393-05775-5
• Bertelsmann Stiftung (botues): Violence, Extremism and Transformation. (Dhuna, ekstremizmi dhe shndërrimet shoqërore). Verlag der Bertelsmann Stiftung, Gütersloh 2006, ISBN 3-89204-921-1 (einleitender Aufsatz als PDF; 2 MB Arkivuar 31 janar 2012 tek Wayback Machine)
• Henryk M. Broder: Hurra, wir kapitulieren. Von der Politik des Einknickens. (Urra, kapitulluam! Mbi politikën e vetë-thyerjes) wjs, Berlin 2006, ISBN 3-937989-20-X
• Babette Bonn: Märtyrer und kein Ende? Der religiöse Hintergrund der islamischen Selbstmordattentäter. (Martirë pa fund? Sfondi fetar i atentatorëve vetëvrasës islamistë) Literareon, München 2003, ISBN 3-8316-1100-9
• Michel Dormal: Terror und Politik. Eine politische Analyse des Islamismus aus Sicht einer kritischen Theorie von Antisemitismus und totaler Herrschaft. (Terrori dhe politika. Një analisë politike e islamizmit nga pikëvështrimi i teorisë kritike së antisemitizmit dhe sundimit absolut) Lit, Berlin 2009. ISBN 978-3-8258-1948-4
• Robert Dreyfuss: Devil’s Game: How the United States Helped Unleash Fundamentalist Islam. (Loja e djallit: si ndihmojnë Shtetet e Bashkuara në nxitjen e islamit fondamentalist). Henry Holt/Metropolitan Books, 2005, ISBN 0-8050-7652-2
• Mark A. Gabriel: Islam und Terrorismus. Was der Koran wirklich über Christentum, Gewalt und die Ziele des Djihad lehrt. (Feja islame dhe terrorizmi. Ç'mëson vërtetë kurani mbi kristianizmin, dhunën dhe synimet e xhihadit). Resch, Gräfelfing 2004, ISBN 3-935197-39-X
• Graue Wölfe, Islam und türkischer Staat. Hintergründe, Geldgeber und Ziele rechter und islamischer Gruppen unter Migranten und Migrantinnen in der BRD. Versuch einer Darstellung. (Ujqit e murrmë, feja islame dhe shteti turk. Sfondi politik, financuesit dhe qëllimet e grupeve të djathta islamiste nën migrantët në RFGJ). GNN-Verlag, Köln 1994, ISBN 3-926922-27-3
• Matthias Küntzel: Djihad und Judenhass. Über den neuen antijüdischen Krieg. (Xhihadi dhe urrejtja ndaj çifutëve) Ca Ira, Freiburg 2002, ISBN 3-924627-07-X
• Bernard Lewis: The Assassins. A Radical Sect in Islam. (Asasinët. Një sekt radikal islamik). Weidenfeld & Nicolson, 1967
  • Die Assassinen. Zur Tradition des religiösen Mordes im radikalen Islam. (Asasinët. Tradita e vrasjes për motive fetare në islamin radikal). Eichborn , Frankfurt 1989, ISBN 3-8218-4059-5; Piper, München/Zürich 1993, ISBN 3-492-11572-1
• Souad Mekhennet, Claudia Sautter, Michael Hanfeld: Die Kinder des Dschihad. Die neue Generation des islamistischen Terrors in Europa. (Bijtë e xhihadit. Brezi i ri i terrorit islamist në Evropë). Piper, München/Zürich 2006, ISBN 978-3-492-04933-7
• Bahman Nirumand (botues): Im Namen Allahs. Islamische Gruppen und der Fundamentalismus in der BRD. (Në emër të allahut. Grupet islamiste dhe fondamentalizmi në RFGJ). Dreisam-Verlag, Köln 1990, ISBN 3-89452-307-7
• Hans-Peter Raddatz: Von Allah zum Terror? Der Djihad und die Deformierung des Westens. (Nga allahu tek terrori? Xhihadi dhe shtrembërimi i perëndimit). Botimi i dytë, Herbig, München 2002, ISBN 3-7766-2289-X
  • Allah und die Juden. Die islamische Renaissance des Antisemitismus. (Allahu dhe çifutët. Rilindja e antisemitizmit islamik). wjs, Berlin 2007, ISBN 978-3-937989-26-6
• Alice Schwarzer (botues): Die Gotteskrieger und die falsche Toleranz. (Luftëtarët fetarë dhe toleranca e gabuar). Kiepenheuer & Witsch, Köln 2004, ISBN 3-462-03105-8
• Elmar Theveßen: Terroralarm. Deutschland und die islamistische Bedrohung. (Alarmi i terrorit. Gjermania dhe rreziku islamist). Rowohlt Berlin, Berlin 2005, ISBN 3-87134-548-2
• Bassam Tibi: Fundamentalismus im Islam. Eine Gefahr für den Weltfrieden? (Fondamentalizmi në fenë islame. Rrezik për paqen në botë?). Primus-Verlag, Darmstadt 2000, ISBN 3-89678-163-4; 3. Botim i plotësuar: Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt 2002
• Udo Ulfkotte: Der Krieg in unseren Städten. Wie radikale Islamisten Deutschland unterwandern. (Lufta në qytetet tona. Si infiltrojnë islamistët radikalë Gjermaninë). Eichborn, Frankfurt 2003, ISBN 3-8218-3978-3

Weblinks

Komente, ese, reportazhe, kritika, intervista

• Qantara.de: Intervistë me Olivier Roy - "Radikale Muslime sind verwestlicht" Arkivuar 31 dhjetor 2010 tek Wayback Machine (Myslimanët radiakalë janë të oksidentalizuar)
• NZZ Online: "Spielt Amerika den Islamisten in die Hände? - Ein Gespräch mit dem Islamismus-Experten Gilles Kepel" (Punon Amerika për dobi të islamistëve? Një bisedë me ekspertin e islamizmit Gilles Kepel)
• Senatsverwaltung für Inneres, Abteilung Verfassungsschutz, Berlin (Senati për punët e brendshme, seksioni për mbrojtjen e kushtetutës, Berlin): Neue Publikation "Info Islamismus" erschienen (Botimi i ri "Islamizmi. Informacione") (25 janar 2006) (PDF)
• Überblick über die sozialen Ursachen des islamischen Fundamentalismus (Hausarbeit) (Përmbledhje mbi shkaqet sociale të fondamentalizmit islamik)
• Guntram von Schenck: Die Angst des Westens vor dem Islam (Die Neue Gesellschaft/Frankfurter Hefte, November 1994, Seiten 1028 bis 1035, online Version) (Frika e perëndimit nga islami. (Faqet 1028-1053, version online))
• Mark Lilla: The Politics of God (Politika e zotit ("New York Times", 19 gusht 2007). Ese voluminoze me vlerë)
• Navid Kermani: Die Terroristen sind unter uns - DIE ZEIT, 28. September 2006 Nr. 40 (Terroristët janë mes nesh. Gazeta DIE ZEIT, 28 shtator 2006, Nr. 40)
• Veit Medick, Goldhagen setzt Islamisten mit Nazis gleich ("Die Welt", 21. November 2006 - vgl. Daniel Jonah Goldhagen, Kommentar von Michael Wolffsohn (Veit Medick, Goldhagen i vendos islamistët në një nivel me nazistët. (Gazeta "Die Welt", 21 nëntor 2006; shih: Daniel Jonah Goldhagen)): Nazismus und Islamismus: Goldhagens These (Deutschlandradio, 24. November 2006) (Nazizmi dhe islamizmi: tesa e Goldhagen-it. (Deutschlandradio, 24 nëntor 2006))
• Identitätskrise junger Muslime schuld an Radikalisierung (Deutschland Radio Interview mit Journalistin Claudia Sautter) (Kriza e identitetit tek të rinjtë myslimanë është fajtore për radikalizmin e tyre (Deutschland Radio, Intervistë me gazetaren Claudia Sautter))
• Jochen Hehn, Manifest der 12 - "Gemeinsam gegen den neuen Totalitarismus" ("Die Welt", 2. März 2006 (Jochen Hehn, manifesti i të 12-tëve. "Së bashku kundra totalitarizmit". (Gazeta "Die Welt", 2 mars 2006))
• Leon de Winter: Wacht auf, wir sind im Krieg! (Zgjohuni se jemi në luftë!) (Revista "Cicero", gusht 2004 (shih: [3], [4])
• "Der Islamismus ist ein totalitäres System" - Interview mit Paul Berman (Islamizmi është një sistem totalitar. Intervistë me Paul Berman) (Gazeta "Die Welt", 30 korrik 2003; shih: [5], [6])
• Hal Saunders u. Basil Eastwood: Dialog of Civilisations - Kurzes Protokoll eines langen Gesprächs mit politischen Islamisten (Protokoll i shkurtër i një bisede të gjatë me islamistë politikë) (Gazeta "Le Monde diplomatique", Nr. 7991 9 qershor 2006, 303 rreshta)
• [7] Arkivuar 11 prill 2010 tek Wayback Machine Carnegie Endowment Paper "Islamist Movements and the Democratic Process in the Arab World" ("Lëvizjet islamiste dhe procesi i demokratizimit në botën arabe) (PDF-file; 236 kb)
• Y. Michal Bodemann: Parallelgesellschaften und Anti-Islamismus Unter Verdacht Arkivuar 12 qershor 2008 tek Wayback Machine (Shoqëritë paralele dhe antiislamizmi nën dyshim. Artikel kritik ndaj vlerësimit të islamizmit në Evropë).
• Tilman Nagel: Über die Dynamik des Radikalismus im Islam Arkivuar 8 janar 2009 tek Wayback Machine (Dinamika e radikalizmit në kulturën islame) (Qantara.de, fillimisht Neue Zürcher Zeitung, 2005)
• Hillel Fradkin, Husain Haqqani, Eric Brown, Hassan Mneimneh (botues): Current Trends in Islamist Ideology. Volume 8. (Tendencat aktuale në ideologjinë islamiste). Hudson Institute 2009. (PDF-file; 411 kb)
• Kleefisch, Sabine: Islamismus in Deutschland, (Islamizmi në Gjermani) në: Internationales Magazin für Sicherheit. (Revistë ndërkombëtare për sigurinë)

Analiza, punime mbi këtë temë, specials

• Dossier Islamimus der Bundeszentrale für politische Bildung. (Analiza mbi islamizmin të Qendrës për formimin politik). (Bundeszentrale für politische Bildung)
• nah-ost.info - Definition "Islamismus" Arkivuar 5 tetor 2010 tek Wayback Machine (Termi "Islamizëm")
• Qantara.de Arkivuar 30 dhjetor 2010 tek Wayback Machine Pika kryesore nga tema e islamizmit
• Die vielen Gesichter des Islamismus (Fytyrat e shumta të islamizmit) (Bundeszentrale für politische Bildung) (Qendra për formimin politik)
• Religion und Politik in der islamischen Welt Arkivuar 15 mars 2011 tek Wayback Machine (Feja dhe politika në botën islamike) (Bundeszentrale für politische Bildung) (Qendra për formimin politik)
• FR-Dossier: Islam, Islamismus und Terrorismus (FR) (Feja islame, islamizmi dhe terrorizmi)
• Islamkatalog der Uni-Leipzig (Katalog mbi fenë islame i universitetit të Leipzig (Lajpcigut))
• Muslime gegen den Terror (Myslimanët kundra terrorit)
• BKA - Ermittlungen gegen islamistische Straftäter (Hetime të Zyrës Federale Kriminale ndaj keqbërësve islamistë)

Fondamentalizmi fetar në përgjithësi dhe ai islamist

• Senatsverwaltung für Inneres, Abteilung Verfassungsschutz, Berlin: (Senati për punët e brendshme, seksioni për mbrojtjen e kushtetutës, Berlin) Islamismus - Diskussion eines vielschichtigen Phänomens (Islamizmi. Diskutim rreth një fenomeni të shumanshëm). (Berlin, 2005) PDF
• Helmut Steuerwald, Bund für Geistesfreiheit und Humanistisches Bildungswerk Bayern: (Lidhja për intelektin e lirë dhe instituti për formimin humanist në Bavari) Fundamentalismus und religiöser Fanatismus in der Welt von heute (Fondamentalizmi dhe fanatizmi fetar në botën e sotme) (2001, referat)

Islamizmi sipas vendeve

• Qantara.de: [8] Arkivuar 29 tetor 2019 tek Wayback Machine Partitë islamiste në Maghreb.
• Algjeria MIA/AIS und GSPC (Universiteti i Hamburgut)
• Islamizmi në Marok - Neuorganisation des religiösen Sektors in Marokko: Den religiösen Extremismus im Keim ersticken, (Riorganizimi i sektorit fetar në Marok: mbytja e ekstremizmit fetar që në lindje) Qantara.de - Dialog mit der islamischen Welt. (Dialogu me botën islamike)

Antisemitizmi, antijahudizmi

• Hagalil: Antisemitismus im Islam (Antisemitizmi në islam)