Wikipedia

Norvegjezët

Norvegjezët janë një grup etnik dhe komb gjermano-verior me origjinë nga Norvegjia, ku ata përbëjnë shumicën dërrmuese të popullsisë. [1] [2] [3] [4] [5] [6] Ata ndajnë një kulturë të përbashkët dhe flasin gjuhën norvegjeze . Norvegjezët e kanë prejardhjen nga fiset nordike të mesjetës së hershme, të cilët formuan një Mbretëri të unifikuar të Norvegjisë në shekullin e 9-të. Gjatë epokës së vikingëve, norvegjezët dhe popujt e tjerë norvegjezë pushtuan, u vendosën dhe sunduan pjesë të Ishujve Britanikë, Ishujt Faroe, Islandën dhe Grenlandën . [7] Norvegjezët janë të lidhur ngushtë me popujt e tjerë gjermano-veriorë dhe konsiderohen pasardhës të nordikëve bashkë me danezët, suedezët, islandezët dhe ishujt Faroe, si dhe grupe të tilla si skocezët, ku ata u vendosën në mënyrë të konsiderueshme dhe lanë një ndikim të qëndrueshëm. [8] [9] [10] [11] Gjuha norvegjeze është pjesë e vazhdimësisë më të madhe të dialekteve skandinave të gjuhëve përgjithësisht të kuptueshme reciproke në Skandinavi . Populli norvegjez dhe pasardhësit e tyre gjenden në komunitetet e migrantëve në mbarë botën, veçanërisht në Shtetet e Bashkuara, Kanada, Australi, Zelandën e Re, Afrikën e Jugut dhe Mbretërinë e Bashkuar. [12] [13] Norvegjezët janë tradicionalisht luteranë që nga Reforma në Danimarkë-Norvegji dhe Holstein që e bënë luteranizmin fenë e vetme ligjore në vend, megjithatë një pjesë e madhe e popullsisë tani janë ose jo praktikuese, ateiste ose agnostike . [14] [15]

Historia Redakto

Kah fundi i mijëvjeçarit të 3-të para Krishtit, popujt e sëpatës së betejës që flisnin gjuhën proto-indo-evropiane migruan në Norvegji duke sjellë kuaj të zbutur, bujqësi, bagëti dhe teknologji të rrotave në rajon.

Gjatë epokës së vikingëve, Harald Fairhair bashkoi mbretëritë e vogla nordike pasi fitoi në Betejën e Hafrsfjordit në vitet 880. Dy shekuj të zgjerimit të vikingëve u zvogëluan pas rënies së paganizmit nordik me adoptimin e krishterimit në shekullin e 11-të. Gjatë Vdekjes së Zezë, rreth 60% e popullsisë vdiq dhe në 1397 Norvegjia hyri në një bashkim me Danimarkën .

Në 1814, pas humbjes së Danimarkës-Norvegjisë në Luftërat Napoleonike, Norvegjia hyri në një bashkim me Suedinë dhe miratoi një kushtetutë të re . Rritja e nacionalizmit përgjatë shekullit të 19-të çoi në një referendum të vitit 1905 që i dha Norvegjisë pavarësinë . Megjithëse Norvegjia mbeti zyrtarisht neutrale në Luftën e Parë Botërore, vendi ishte jozyrtarisht aleat me fuqitë e Antantës . Në Luftën e Dytë Botërore, Norvegjia shpalli neutralitetin e saj, por megjithatë u pushtua për pesë vjet nga Gjermania naziste (1940–45). Në vitin 1949, neutraliteti u braktis dhe Norvegjia u bë anëtare e NATO-s . Zbulimi i naftës dhe gazit në ujërat ngjitur në fund të viteve 1960 rriti pasuritë ekonomike të Norvegjisë, por në referendumet e mbajtura në 1972 dhe 1994, Norvegjia refuzoi anëtarësimin në BE . Çështjet kryesore të brendshme përfshijnë integrimin e një popullsie emigrante në rritje të shpejtë, ruajtjen e rrjetit bujar të sigurisë sociale të vendit me një popullsi të plakur dhe ruajtjen e konkurrencës ekonomike. [16]

Vikingët nordikë ose norvegjezë udhëtuan në veri dhe perëndim dhe themeluan komunitete të gjalla në Ishujt Faroe, Shetland, Orkney, Islandë, Irlandë, Skoci dhe Anglinë veriore.  Ata kryen bastisje të gjera në Irlandë dhe themeluan qytetet e Korkut, Dublinit dhe Limerikut .  Në 947, një valë e re vikingësh norvegjezë u shfaq në Angli kur Erik Bloodaxe pushtoi Jorkun . Në shekullin e 8-të e në vazhdim, vikingët norvegjezë dhe danezë u vendosën gjithashtu në Normandi, më të famshmit ata të udhëhequr nga Rollo, dhe kështu filloi traditën e normanëve (gjithashtu do të thotë 'burra nga veriu'), të cilët u zgjeruan në Angli, Siçili dhe ishuj të tjerë të Mesdheut .

Përveç Britanisë dhe Irlandës, vikingët norvegjezë krijuan vendbanime në rajone kryesisht të pabanuara.  i parë i përhershëm norvegjez i njohur në Islandë ishte Ingólfur Arnarson . Në vitin 874 u vendos në Rejkjavík .

Pas dëbimit të tij nga Islanda , Erik Kuq zbuloi Grenlandën, një emër që ai zgjodhi me shpresën për të tërhequr kolonët islandezë.  Vendbanimet vikinge u krijuan në fjordet e mbrojtura të bregdetit jugor dhe perëndimor.  I afërmi i Erik Leif Eriksson më vonë zbuloi Amerikën e Veriut.

Gjuha Redakto

Norvegjishtja është një gjuhë gjermanike veriore me rreth 5 milionë folës, shumica e të cilëve ndodhen në Norvegji . Ka gjithashtu disa folës të norvegjezes në Danimarkë, Suedi, Gjermani, Britani, Spanjë, Kanada dhe Shtetet e Bashkuara, ku ekziston komuniteti më i madh i folësve, me 55,311 folës që nga viti 2000; afërsisht gjysma e folësve jetojnë në Minesota (8,060), Kaliforni (5,865), Uashington (5,460), Nju Jork (4,200) dhe Wisconsin (3,520). [17]

Që nga viti 2006, në Kanada, ka 7,710 folës norvegjezë, nga të cilët 3,420 banojnë në British Columbia, 1,360 në Alberta dhe 1,145 në Ontario . [18]

Kultura Redakto

Kultura norvegjeze është e lidhur ngushtë me historinë dhe gjeografinë e vendit. Kultura unike e fermave norvegjeze, e ruajtur deri më sot, ka rezultuar jo vetëm nga burimet e pakta dhe një klimë e ashpër, por edhe nga ligjet e lashta të pronës . Në shekullin e 18-të, ajo solli një lëvizje të fortë romantike nacionaliste, e cila është ende e dukshme në gjuhën dhe mediat norvegjeze . Në shekullin e 19-të, kultura norvegjeze lulëzoi ndërsa përpjekjet vazhduan për të arritur një identitet të pavarur në fushën e letërsisë, artit dhe muzikës.

Kuzhina Redakto

Traditat e kuzhinës norvegjeze tregojnë ndikimin e traditave të gjata të detit dhe bujqësisë me salmon (i freskët dhe të kuruar), harengë (turshi ose marinuar), troftë, merluc dhe ushqime të tjera deti të balancuara nga djathrat, produktet e qumështit dhe buka e shkëlqyer (kryesisht e errët/më e errët). Lefse është një bukë e zakonshme norvegjeze me patate, e zakonshme gjatë Krishtlindjeve. Për pjatat e njohura norvegjeze, shihni lutefisk, smalahove, pinnekjøtt, Krotekake dhe fårikål . [19]

Shih edhe Redakto

Referime Redakto

  1. ^ Danver, Steven L. (10 mars 2015). Native Peoples of the World: An Encyclopedia of Groups, Cultures and Contemporary Issues. Routledge. fq. 349. ISBN 978-1317464006. Norwegians are a Germanic people that reside primarily in Norway on the Scandinavian Peninsula {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  2. ^ Berlitz (1 qershor 2015). Berlitz: Norway Pocket Guide. Apa Publications (UK). ISBN 978-1780048598. Some 86 percent of the people living in Norway today are ethnic Norwegians, a North Germanic people {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  3. ^ Minahan, James (2000). One Europe, many nations: a historical dictionary of European national groups. Greenwood Publishing Group. fq. 769. ISBN 0313309841. Marrë më 25 maj 2013. Germanic nations:... Norwegians... {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  4. ^ Pavlovic, Zoran (2007). Europe. Infobase Publishing. fq. 53. ISBN 978-1-4381-0455-3. Marrë më 9 mars 2014. Germanic stock includes Germans, Swedes, Norwegians, Danes, Dutch (Flemish), and English (Anglo-Saxon) {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  5. ^ Marshall Cavendish (2010). World and Its Peoples: Scandinavia And Finland. fq. 1186. ISBN 978-0761478973. Marrë më 26 mars 2019. Danes, Icelanders, Norwegians, and Swedes are Germanic, descendants of peoples who first moved northward from the North European Plain some 10,000 years ago, when the ice sheets of the last glacial period retreated. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  6. ^ Homans, George Caspar (2017). Coming to My Senses: The Autobiography of a Sociologist. Routledge. fq. 48. ISBN 978-1351527675. Marrë më 30 mars 2019. The English are ultimately of Germanic origin, as are the Flemish, Dutch, Frisians, Danes, Swedes, Norwegians, and Icelanders {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  7. ^ "Viking | History, Exploration, Facts, & Maps | Britannica". www.britannica.com (në anglisht). Marrë më 21 qershor 2022.
  8. ^ "Scotland's genetic landscape reflects Dark Age populations". BBC News (në anglishte britanike). 3 shtator 2019. Marrë më 21 qershor 2022.
  9. ^ Yirka, Bob; Xpress, Medical. "Genetic study shows deep Norwegian lineage in people of northern Scotland". medicalxpress.com (në anglisht). Marrë më 21 qershor 2022.
  10. ^ "Scotland's genetic landscape reflects Dark Age populations". BBC News (në anglishte britanike). 3 shtator 2019. Marrë më 21 qershor 2022.
  11. ^ How DNA reveals Vikings never left Scotland – BBC REEL (në anglisht), marrë më 21 qershor 2022
  12. ^ "The Norwegians | Scandinavian | Immigration and Relocation in U.S. History | Classroom Materials at the Library of Congress | Library of Congress". Library of Congress, Washington, D.C. 20540 USA. Marrë më 21 qershor 2022. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  13. ^ "United Kingdom". Norgesportalen (në anglisht). Marrë më 21 qershor 2022.
  14. ^ "Norway: religious identification, by type 2017". Statista (në anglisht). Marrë më 21 qershor 2022.
  15. ^ "History and Main Religions / Living in Norway / StudyinNorway / Home – Study in Norway". www.studyinnorway.no. Arkivuar nga origjinali më 7 shtator 2022. Marrë më 21 qershor 2022. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  16. ^ "The World Factbook". Marrë më 29 mars 2015. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  17. ^ "Data Center Results". apps.mla.org. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  18. ^ "Detailed Mother Tongue (148), Single and Multiple Language Responses (3) and Sex (3) for the Population of Canada, Provinces, Territories, Census Metropolitan Areas and Census Agglomerations, 2006 Census – 20% Sample Data". 2007. Arkivuar nga origjinali më 16 qershor 2012. Marrë më 1 shkurt 2023. {{cite journal}}: Burimi journal ka nevojë për |journal= (Ndihmë!); Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  19. ^ Culture of Norway.
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Norvegjezët&oldid=2522469"