Tuluza
Tuluz ose Tuluzë (Frëngjisht: [tuluz] (
dëgjoni) Toulouse; ocitanisht: [tuˈluzɔ]) është prefektura e departamentit francez të Garonës së Sipërme dhe e rajonit më të madh të Ocitanisë . Qyteti është në brigjet e lumit Garonë, 150 km nga Deti Mesdhe, 230 km nga Oqeani Atlantik dhe 680 km nga Parisi . Është qyteti i katërt më i madh në Francë pas Parisit, Marsejës dhe Lionit, me 493,465 banorë brenda kufijve të tij komunalë (regjistrimi 2019); zona metropolitane e saj ka një popullsi prej 1,454,158 banorësh (regjistrimi 2019). Toulouse është qyteti qendror i një prej 20 Metropoleve Franceze, me një nga tre rritjet më të forta demografike në periudhën (2013-2019). [5]
Tuluza
| |
|---|---|
Prefekturë dhe Komunë | |
 Flamuri  Stema | |
| Parimet: Per Tolosa totjorn mai(Ocitanisht) "Për Tuluzën, gjithmonë më shumë" | |
Location of Tuluza  | |
| Vendi | Franca |
| Rajoni | Occitania |
| Provinca | Ocitania |
| Kantoni | (11 kantone) Toulouse-1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10 dhe 11 |
| Ndërkomunalitet | Metropoli i Tuluzës |
| Qeveria | |
| • Kryetari (2020–2026) | Jean-Luc Moudenc[1] (LR) |
| Sipërfaqja 1 | 118,3 km2 (457 sq mi) |
| • Metro (2020[2]) | 6.520,2 km2 (25,175 sq mi) |
| • Vendi | 4-ta në Francë |
| • Metro (Jan. 2019[3]) | 1.454.158 |
| • Dendësia metro | 0/km2 (0/sq mi) |
| Emri i banorëve | Anglisht: Toulousian Frëngjisht: Toulousain(e) Ocitanisht: tolosenc(a) Shqip: Tuluzan(e) |
| Zona kohore | UTC+01:00 (CET) |
| • Verës (DST) | UTC+02:00 (CEST) |
| INSEE/Kodi postar | 31555 / |
| Faqja zyrtare | www |
| 1 New Caledonia Land Register (DITTT) data, which exclude lakes and ponds larger than 1 km² (0.386 sq mi or 247 acres) as well as the estuaries of rivers. | |
Tuluza është qendra e industrisë evropiane të ajërhapësirës, me selinë e Airbus, sistemin satelitor SPOT, ATR dhe Luginën e Ajërhapësirës . Qyteti mban Qendrën Hapësinore të Toulouse të CNES (CST), e cila është qendra më e madhe kombëtare hapësinore në Evropë, por gjithashtu, nga ana ushtarake, qendra e re hapësinore e ekselencës së NATO-s dhe Komanda Franceze e Hapësirës si dhe Akademia e Hapësirës. [6] [7] Thales Alenia Space, ATR, SAFRAN, Liebherr-Aerospace dhe Airbus Defense and Space gjithashtu kanë një prani të konsiderueshme në Toulouse.
Universiteti i Tuluzës është një nga më të vjetrit në Evropë (i themeluar në 1229). Tuluza është gjithashtu shtëpia e shkollave prestigjioze të arsimit të lartë, veçanërisht në fushën e inxhinierisë së ajërhapësirës. Së bashku me universitetin, ato e kanë kthyer Tuluzën në qytetin e katërt më të madh studentor në Francë, me një popullsi studentore prej afro 140,000 vetësh. [8]
Rruga ajrore midis Toulouse-Blagnac dhe aeroporteve pariziane është më e ngarkuara në Francë, duke transportuar 3.2 milion pasagjerë në 2019. [9]
Qyteti u themelua nga romakët dhe ishte kryeqyteti i Mbretërisë Visigote në shekullin e V-të dhe kryeqyteti i provincës së Lengodok në mesjetën e vonë dhe periudhën e hershme moderne (provincat u shpërbënë gjatë Revolucionit Francez), duke e bërë atë kryeqytet jozyrtar të rajonit kulturor të Ocitanisë (Franca Jugore). Tani është kryeqyteti i rajonit Ocitania, rajoni i dytë më i madh në Francën Metropolitane .
Tuluza numëron tre vende të Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s : Canal du Midi (i caktuar në 1996 dhe ndahet me qytete të tjera), dhe Bazilikën e Shën Serninit, ndërtesa më e madhe romane e mbetur në Evropë, [10] e caktuar në 1998 së bashku me ish-spitalin Hôtel-Dieu Saint-Jacques për shkak të rëndësisë së tyre në rrugën e pelegrinazhit drejt Santiago de Compostelës . Arkitektura unike e qytetit e bërë nga tulla terrakote ngjyrë rozë i ka dhënë Tuluzës pseudonimin La Ville rose ("Qyteti rozë"). [11] [12]
Tuluza ndodhet në jug të Francës, në veri të departamentit të Garonës së Sipërme, në boshtin e komunikimit midis Detit Mesdhe dhe Oqeanit Atlantik. Qyteti është rreth 100 km larg nga Pirenejtë dhe kufijtë me Andorrën dhe Spanjën.
Hidrografia
RedaktoQyteti përshkohet nga Canal de Brienne, Canal du Midi dhe lumenjtë Garonë, Tush dhe Hers-Mort .
Klima
RedaktoTuluza ka një klimë të butë subtropikale të lagësht ( Cfa në klasifikimin e klimës Köppen ). Reshjet e shumta gjatë muajve të verës e dallojnë qytetin prej veçorive klimatike mesdhetare .
Historia
Redakto
Lugina Garonne ishte një pikë fokale për tregtinë ndërmjet Pyrenees, Mesdheut dhe të Atlantikut të paktën që Epokën e Hekurit. Emri historik i qytetit, Tolosa (Τώλοσσα në greqisht, dhe i banorëve të saj, Tolosates, të regjistruara për herë të parë në shekullin e 2 pes), ajo është e kuptimit të panjohur ose origjinës, ndoshta nga Aquitanian, apo nga Iberik, por ka qenë gjithashtu i lidhur me emrin e Volcae Tectosages Gaulish.
Tolosa hyn periudhën historike në shekullin e 2 pes, kur ai u bë një post ushtarak romak. Pas pushtimit të Galisë, ajo u zhvillua si një qytet romak i Gallia Narbonensis. Në shekullin e 5, Tolosa ra në mbretërinë vizigote dhe u bë një nga qytetet e saj kryesore, në fillim të shekullit të 6-të, edhe duke shërbyer si kryeqytetin e saj, para se ajo ra në duart e frankëve nën Clovis në 507 (Betejën e Vouillé). Nga kjo kohë, Toulouse ishte kryeqyteti i Aquitaine brenda sferës franke.
Në 721, Duka Odo e Aquitaine mundi një ushtri pushtuese umajad myslimane në Betejën e Tuluzës. Fitorja Odo ishte një pengesë e vogël për zgjerimin mysliman në Evropë e krishterë, dhe myslimanët në fund të zënë një territor të madh, duke përfshirë Poitiers. Charles Martel, një dekadë më vonë, fitoi betejën e Tours, gjithashtu i quajtur Beteja e Poitiers.
Pushtimi franko i Septimania ndjekur në 750s, dhe një kuazi-pavarur Qarku i Toulouse dalë brenda Karolingiane nën-mbretërinë e Aquitaine nga fundi i shekullit të 8-të. Beteja e Toulouse të 844, duke vënë përballë Charles tullace kundër Pepin II e Aquitaine, ishte kyç në Luftën Civile Karolingiane.
Popullsia
Redakto| Popullsia historike [13] [14] | ||||
|---|---|---|---|---|
| Zona urbane | Zona Metropolitane | |||
| 1695 | 43,000 | |||
| 1750 | 48,000 | |||
| 1790 | 52,863 | |||
| 1801 | 50,171 | |||
| 1831 | 59630 | |||
| 1851 | 95277 | |||
| 1872 | 126,936 | |||
| 1911 | 149,000 | |||
| 1936 | 213,220 | |||
| 1946 | 264,411 | |||
| 1954 | 268,865 | |||
| 1962 | 329,044 | |||
| 1968 | 489,293 | 687,804 | ||
| 1975 | 570,217 | 776,960 | ||
| 1982 | 601.576 | 827,714 | ||
| 1990 | 683,436 | 935,009 | ||
| 1999 | 782,296 | 1,062,974 | ||
| 2007 | 888,479 | 1,235,746 | ||
| 2012 | 940,016 | 1,322,271 | ||
| 2017 | 1,004,747 | 1,414,936 | ||
Popullsia e vetë qytetit (frëngjisht: komunë) ishte 493,465 në regjistrimin e janarit 2019, me 1,454,158 banorë në zonën metropolitane, nga 1,252,358 në regjistrimin e janarit 2008. [15] Kështu, zona metropolitane regjistroi një normë rritjeje të popullsisë prej +1.37% në vit midis 2008 dhe 2019, norma e tretë më e lartë e rritjes së çdo zone metropolitane franceze më të madhe se 500,000 banorë në Francë, pas Montpeljesë dhe Bordosë, megjithëse ishte pak më e ulët se norma e rritjes e regjistruar midis regjistrimeve të viteve 1990 dhe 2008. Tuluza është qyteti i katërt më i populluar në Francë, pas Parisit, Marsejës dhe Lionit, dhe zona e pestë metropolitane më e populluar pas Parisit, Lionit, Marsejës dhe Lilës .
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
E nxitur nga lulëzimi i industrive të hapësirës ajrore dhe të teknologjisë së informacionit, popullsia e zonës metropolitane të Toulouse u rrit me 55.5% midis regjistrimeve të 1990 dhe 2019 (brenda kufijve të tij të 2019), që do të thotë +1.54% në vit mesatarisht gjatë atyre 29 viteve, krahasuar me një rritje prej 15.0% për Francën metropolitane ndërmjet viteve 1990 dhe 2019, pra +0.49% në vit. Kjo ishte rritja e dytë më e lartë e popullsisë në çdo zonë metropolitane franceze më të madhe se 500,000 banorë (vetëm zona metropolitane e Montpeljesë u rrit më shumë se e Tuluzës midis 1990 dhe 2019).
Zona metropolitane e Tuluzës arriti në 1,454,158 banorë në janar 2019 dhe mban vendin e 5-të ndër zonat metropolitane franceze, pas atyre të Parisit, Lionit, Marsejës dhe Lille, por përpara asaj të Bordosë, të cilën Tuluza e ka kaluar në popullsi në vitet 1990.
Një grup lokal hebre vlerëson se ka rreth 2500 familje hebreje në Tuluzë. Një shoqatë myslimane ka vlerësuar se ka rreth 35,000 myslimanë në qytet.[16]
Universitetet
RedaktoReferime
Redakto- ^ "Répertoire national des élus: les maires" (në frëngjisht). data.gouv.fr, Plateforme ouverte des données publiques françaises. 13 shtator 2022.
- ^ "Comparateur de territoire - Aire d'attraction des villes 2020 de Toulouse (005)". INSEE. Marrë më 2022-04-03.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ INSEE. "Statistiques locales - Toulouse : Aire d'attraction des villes 2020 - Population municipale 2019". Marrë më 2022-04-02.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ INSEE. "Statistiques locales - Toulouse : Unité urbaine 2020 - Population municipale 2019". Marrë më 2022-04-02.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ INSEE. "Évol. annuelle moy. de la population 2013 - 2019 (en %) 2019 - Population municipale 2019 >> Carte". Marrë më 2022-07-19.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ CNES. "Ademe.fr" (PDF) (në frëngjisht). Arkivuar nga origjinali (PDF) më 29 qershor 2007. Marrë më 30 maj 2007.
- ^ Ministry for the Armed Forces. "Defence – Establishment of the NATO space centre of excellence in Toulouse" (në anglisht). Marrë më 5 shkurt 2021.
- ^ "Classement 2019 des villes étudiantes les plus importantes en France". www.investirlmnp.fr. Marrë më 2022-04-08.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Bulletin Statistique du trafic aérien commercial - année 2019" (PDF). DGAC. fq. 6/24. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 8 dhjetor 2022. Marrë më 2020-10-13.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Toulouse's Saint Sernin, Largest Romanesque Church in Europe".
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Averbuck, Alexis; Williams, Nicola; Berry, Oliver; Carillet, Jean-Bernard; Christiani, Kerry; Clark, Gregor; Le Nevez, Catherine; Pitts, Christopher; Robinson, Daniel (2017). Lonely Planet France (në anglisht). Franklin, Tennessee: Lonely Planet. ISBN 9781787010215.
- ^ France Travel Blog. "Why Toulouse Is Called The Pink City" (në anglisht). Marrë më 16 qershor 2022.
- ^ "Unité urbaine 2020 de Toulouse (00758)". INSEE. Marrë më 16 qershor 2022.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Aire d'attraction des villes 2020 de Toulouse (005)". INSEE. Marrë më 16 qershor 2022.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ INSEE. "Statistiques locales - Toulouse : Aire d'attraction des villes 2020 - Population municipale (historique depuis 1876)". Marrë më 2022-04-02.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Irish, John (20 mars 2012). "Killings sour good life for high-flying Toulouse". Reuters.com. Marrë më 2013-10-01.
{{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)