Lufta e Dytë Ballkanike

Lufta e Dytë Ballkanike ishte një konflikt që shpërtheu kur Bullgaria, e pakënaqur me përfitimet në Luftën e Parë Ballkanike, sulmoi ish-aleatët e saj, Serbinë dhe Greqinë, më 29 qershor 1913. Ushtritë serbe dhe greke zmbrapsën ofensivën bullgare dhe kundërsulmuan, duke hyrë në Bullgari. Me Bullgarinë që ishte përfshirë më parë në mosmarrëveshje territoriale me Rumaninë dhe me pjesën më të madhe të forcave bullgare të angazhuara në jug, perspektiva e një fitoreje të lehtë nxiti ndërhyrjen rumune kundër Bullgarisë. Edhe Perandoria Osmane përfitoi nga situata për të rifituar disa territore të humbura nga lufta e mëparshme. Kur trupat rumune iu afruan kryeqytetit Sofje, Bullgaria kërkoi një armëpushim, duke rezultuar në Traktatin e Bukureshtit, në të cilin Bullgaria duhej t'i dorëzonte Serbisë, Greqisë dhe Rumanisë territore të fituara në Luftën e Parë Ballkanike. Në Traktatin e Kostandinopojës, ajo humbi Adrianopojën me këtë që kaloi te osmanët.

Zhvillimet politike dhe përgatitjet ushtarake për Luftën e Dytë Ballkanike tërhoqën rreth 200 deri në 300 korrespondentë lufte nga e gjithë bota.

Sfondi

Gjatë Luftës së Parë Ballkanike, Lidhja Ballkanike (Bullgaria, Serbia, Mali i Zi dhe Greqia) arriti të dëbonte Perandorinë Osmane nga provincat e saj evropiane (Shqipëria, Maqedonia, Sanxhaku dhe Trakia), duke i lënë osmanëve vetëm Trakinë Lindore. Traktati i Londrës, i nënshkruar më 30 maj 1913, i cili i dha fund luftës, njohu përfitimet e shteteve ballkanike në perëndim të vijës Enos-Midia, të hequr nga Midia (Kıyıköy) në bregun e Detit të Zi deri në Enos (Enez) në bregdetin e detit Egje, mbi bazën uti possidetis, dhe krijoi një Shqipëri të pavarur.

Megjithatë, marrëdhëniet midis aleatëve fitimtarë ballkanikë u acaruan shpejt për shkak të ndarjeve territoriale, veçanërisht në Maqedoni. Gjatë negociatave të paraluftës që kishin rezultuar në themelimin e Lidhjes Ballkanike, Serbia dhe Bullgaria nënshkruan një marrëveshje të fshehtë më 13 mars 1912, e cila përcaktonte kufijtë e tyre të ardhshëm, duke ndarë Maqedoninë veriore mes tyre. Në rast mosmarrëveshjeje të pasluftës, zona në veri të vijës Kriva Pallankë – Ohër (me të dy qytetet që u shkonin bullgarëve), ishte caktuar si “zonë e diskutueshme” nën arbitrazhin rus dhe zona në jug të kësaj vije i ishte caktuar Bullgarisë. Gjatë luftës, serbët arritën të pushtonin një zonë shumë më në jug të kufirit të dakordësuar, deri në vijën Manastir – Gjevgjeli (të dyja në duart e Serbisë). Në të njëjtën kohë, grekët përparuan në veri, duke pushtuar Selanikun pak para mbërritjes së bullgarëve dhe duke vendosur një kufi të përbashkët grek me Serbinë.

Ndarja paralufte serbo-bullgare e Maqedonisë, duke përfshirë zonën e kontestuar

Kur delegatët bullgarë në Londër i paralajmëruan troç serbët se nuk duhet të presin mbështetjen bullgare për pretendimet e tyre në Adriatik, serbët u përgjigjën me zemërim se kjo ishte një tërheqje e qartë nga marrëveshja e paraluftës e mirëkuptimit të ndërsjellë sipas vijës së zgjerimit Kriva Pallankë-Adriatik, por bullgarët këmbëngulën se sipas tyre, pjesa maqedonase e Vardarit të marrëveshjes mbetej aktive dhe serbët ishin ende të detyruar të dorëzonin zonën siç ishte rënë dakord. Serbët u përgjigjën duke i akuzuar bullgarët për maksimalizëm, duke theksuar se nëse do të humbnin Shqipërinë e Veriut dhe Maqedoninë e Vardarit, pjesëmarrja e tyre në luftën e përbashkët do të ishte pothuajse kot.

Kur Bullgaria i bëri thirrje Serbisë që të respektonte marrëveshjen e paraluftës për Maqedoninë e Veriut, serbët, të pakënaqur nga kërkesa e Fuqive të Mëdha që të hiqnin dorë nga fitimet e tyre në Shqipërinë veriore, refuzuan me vendosmëri të humbnin më tej territor. Zhvillimet i dhanë fund aleancës serbo-bullgare dhe e bënë të pashmangshme një luftë të ardhshme midis dy vendeve. Menjëherë pas kësaj shpërthyen përleshje të vogla përgjatë kufijve të zonave të pushtimit me bullgarët kundër serbëve dhe grekëve. Duke iu përgjigjur kërcënimit të perceptuar bullgar, Serbia filloi negociatat me Greqinë, e cila gjithashtu kishte arsye të shqetësohej për qëllimet bullgare.

Përfitimet territoriale të shteteve ballkanike pas Luftës së Parë Ballkanike dhe vija e zgjerimit sipas marrëveshjes sekrete të paraluftës ndërmjet Serbisë dhe Bullgarisë

Më 19 maj/1 qershor 1913, dy ditë pas nënshkrimit të Traktatit të Londrës dhe vetëm 28 ditë para sulmit bullgar, Greqia dhe Serbia nënshkruan një aleancë të fshehtë mbrojtëse, duke konfirmuar vijën aktuale të demarkacionit midis dy zonave të pushtimit si kufi midis tyre dhe lidhjen e një aleance në rast sulmi nga Bullgaria ose nga Austro-Hungaria. Me këtë marrëveshje, Serbia ia doli që ta bënte Greqinë pjesë të mosmarrëveshjes së saj për Maqedoninë veriore, pasi Greqia kishte garantuar zonën e pushtimit aktual (dhe atë të diskutueshëm) të Serbisë në Maqedoni. Në një përpjekje për të ndalur afrimin serbo-grek, kryeministri bullgar Geshov nënshkroi një protokoll me Greqinë më 21 maj duke rënë dakord për një demarkacion të përhershëm midis forcave të tyre përkatëse, duke pranuar kontrollin grek mbi Maqedoninë jugore. Megjithatë, shkarkimi i tij i mëvonshëm i dha fund shënjestrimit diplomatik të Serbisë.

U ngrit një pikë tjetër fërkimi: refuzimi i Bullgarisë për t'i dhënë Rumanisë fortesën e Silistrës. Kur Rumania kërkoi dorëzimin e saj pas Luftës së Parë Ballkanike, ministri i jashtëm i Bullgarisë ofroi në vend të kësaj disa ndryshime të vogla kufitare, të cilat nuk përfshinin Silistrën si dhe garanci për të drejtat e Arumunëve në Maqedoni. Rumania kërcënoi se do të pushtonte territorin bullgar me forcë, por një propozim rus për arbitrazh parandaloi armiqësitë. Në Protokollin e Shën Petersburgut të 9 majit 1913, Bullgaria pranoi të hiqte dorë nga Silistra. Marrëveshja që rezultoi ishte një kompromis midis kërkesave rumune për qytetin, dy trekëndëshat në kufirin Bullgari-Rumani dhe qytetin e Balchik dhe tokën midis tij dhe Rumanisë dhe refuzimit bullgar për të pranuar çdo dorëzim të territorit të saj. Megjithatë, fakti që Rusia nuk arriti të mbronte integritetin territorial të Bullgarisë, i bëri bullgarët të pasigurt për besueshmërinë e arbitrazhit të pritur rus për mosmarrëveshjen me Serbinë. Sjellja bullgare pati një ndikim afatgjatë edhe në marrëdhëniet ruso-bullgare. Pozicioni i pakompromis bullgar për të rishikuar marrëveshjen e paraluftës me Serbinë gjatë një nisme të dytë ruse për arbitrazh mes tyre, më në fund bëri që Rusia të anulonte aleancën e saj me Bullgarinë. Të dy aktet e bënë të pashmangshëm konfliktin me Rumaninë dhe Serbinë. 

Përgatitja

Planet luftarake bullgare

Ferdinandi I i Bullgarisë

Në vitin 1912, aspiratat kombëtare të Bullgarisë, të shprehura nga Car Ferdinandi dhe lidershipi ushtarak rreth tij, tejkaluan dispozitat e Traktatit të Shën Stefanit të vitit 1878, i konsideruar edhe atëherë si maksimalist, pasi përfshinte Trakinë Lindore dhe Perëndimore dhe gjithë Maqedoninë me Selanikun, Edrenenë dhe Kostandinopojën. Dëshmia e hershme e mungesës së realizmit në udhëheqjen bullgare ishte se megjithëse Rusia kishte dërguar paralajmërime të qarta të shprehura për herë të parë më 5 nëntor 1912 (shumë përpara Betejës së Parë të Çatalcës) se nëse ushtria bullgare do të pushtonte Kostandinopojën, ata do ta sulmonin atë, ata vazhduan përpjekjet e tyre për të marrë qytetin.

Megjithëse ushtria bullgare ia doli të pushtonte Edrenenë, ambicia e Car Ferdinandit për të kurorëzuar veten Perandor në Kostandinopojë nuk u realizua pasi ushtria bullgare nuk arriti të pushtonte qytetin në betejën e Çatalcës. Edhe më keq, përqendrimi në pushtimin e Trakisë dhe Konstandinopojës në fund shkaktoi humbjen e pjesës më të madhe të Maqedonisë duke përfshirë Selanikun dhe kjo nuk mund të pranohej lehtë, duke bërë që udhëheqja ushtarake bullgare rreth Car Ferdinandit të vendoste për një luftë kundër ish-aleatëve të saj. Megjithatë, me osmanët që nuk ishin të gatshëm të pranonin përfundimisht humbjen e Trakisë në lindje, dhe një Rumani të tërbuar (në veri), vendimi për të hapur një luftë si kundër Greqisë (në jug) dhe Serbisë (në perëndim) ishte mjaft aventuresk, pasi në maj Perandoria Osmane kishte kërkuar urgjentisht një mision gjerman për të riorganizuar ushtrinë osmane. Nga mesi i qershorit, Bullgaria mori dijeni për marrëveshjen midis Serbisë dhe Greqisë në rast të një sulmi bullgar. Më 27 qershor Mali i Zi njoftoi se do të mbante anën e Serbisë në rast të një lufte serbo-bullgare. Më 5 shkurt Rumania zgjidhi mosmarrëveshjet e saj për Transilvaninë me Austro-Hungarinë, duke nënshkruar një aleancë ushtarake dhe më 28 qershor paralajmëroi zyrtarisht Bullgarinë se nuk do të qëndronte neutrale në një luftë të re ballkanike.

Pjetri I i Serbisë

Ndërsa përleshjet vazhdonin në Maqedoni, kryesisht midis trupave serbe dhe bullgare, Car Nikolla II i Rusisë u përpoq të ndalonte konfliktin e ardhshëm, pasi Rusia nuk dëshironte të humbiste asnjë nga aleatët e saj sllavë në Ballkan. Më 8 qershor, ai u dërgoi një mesazh personal identik mbretërve të Bullgarisë dhe Serbisë, duke u ofruar të vepronte si arbitër sipas dispozitave të traktatit serbo-bullgar të vitit 1912. Serbia po kërkonte një rishikim të traktatit fillestar, pasi ajo kishte humbur tashmë veriun e Shqipërisë për shkak të vendimit të Fuqive të Mëdha për të krijuar shtetin e Shqipërisë, një zonë që ishte njohur si një territor serb në traktatin serbo-bullgar të paraluftës, në këmbim të territorit bullgar në Maqedoninë veriore. Përgjigja bullgare ndaj ftesës ruse përmbante aq shumë kushte sa që përbënte një ultimatum, duke i shtyrë diplomatët rusë të kuptonin se bullgarët tashmë kishin vendosur të hynin në luftë me Serbinë. Kjo bëri që Rusia të anulonte iniciativën e arbitrazhit dhe të hidhte poshtë me zemërim traktatin e saj të aleancës të vitit 1902 me Bullgarinë. Bullgaria po shkatërronte Lidhjen Ballkanike, mbrojtjen më të mirë të Rusisë kundër ekspansionizmit austro-hungarez, një strukturë që i kishte kushtuar Rusisë shumë gjak, para dhe kapital diplomatik gjatë 35 viteve të fundit. Fjalët e sakta të Ministrit të Jashtëm të Rusisë Sazonov drejtuar kryeministrit të ri të Bullgarisë Stojan Danev ishin: "Mos prisni asgjë nga ne dhe harroni ekzistencën e ndonjë prej marrëveshjeve tona nga viti 1902 e deri më tani". Car Nikolla II i Rusisë ishte tashmë i zemëruar me Bullgarinë për shkak të refuzimit të kësaj të fundit për të respektuar marrëveshjen e saj të nënshkruar së fundmi me Rumaninë mbi Silistrën, e cila kishte qenë rezultat i arbitrazhit rus. Pastaj Serbia dhe Greqia propozuan që secili nga tre vendet të zvogëlonte ushtrinë me një të katërtën, si hap i parë për të mundësuar një zgjidhje paqësore, por Bullgaria refuzoi.

Karol I i Rumanisë

Bullgaria ishte tashmë në rrugën e luftës, pasi në Bullgari ishte formuar një kabinet i ri, ku pacifisti Geshov u zëvendësua nga radikali dhe kryetari i një partie rusofile, Dr. Danev, si kryeministër. Ka disa prova  se për të kapërcyer rezervat e Car Ferdinandit për një luftë të re kundër Serbisë dhe Greqisë, personalitete të caktuara në Sofje kërcënuan ta rrëzonin atë. Sidoqoftë, më 16 qershor komanda e lartë bullgare, nën kontrollin e drejtpërdrejtë të Car Ferdinandit dhe pa e njoftuar qeverinë, urdhëroi trupat bullgare të fillonin një sulm të befasishëm njëkohësisht kundër pozicioneve serbe dhe greke pa shpallur luftë dhe të hidhnin poshtë çdo urdhër që binte në kundërshtim me urdhrin e sulmit. Të nesërmen qeveria ushtroi presion mbi Shtabin e Përgjithshëm për të urdhëruar ushtrinë të ndalonte luftimet, gjë që shkaktoi konfuzion dhe humbje të iniciativës dhe nuk arriti të korrigjonte gjendjen e luftës së pashpallur. Në përgjigje të presionit të qeverisë, Car Ferdinandi shkarkoi gjeneralin Savov dhe e zëvendësoi atë me gjeneralin Dimitriev si komandant të përgjithshëm.

Nikolla I i Malit të Zi

Synimi i Bullgarisë ishte të mposhtte serbët dhe grekët dhe të pushtonte territore sa më të mëdha përpara se Fuqitë e Mëdha të ndërhynin për t'i dhënë fund luftës. Për të siguruar epërsinë e nevojshme në armatim, e gjithë ushtria bullgare u angazhua në këto operacione. Asnjë masë nuk u mor në rast të një ndërhyrjeje (zyrtare) rumune ose një kundërsulmi osman, duke supozuar çuditërisht se Rusia do të siguronte se asnjë sulm nuk do të vinte nga ato drejtime, edhe pse më 9 qershor Rusia kishte hedhur poshtë me zemërim aleancën e saj bullgare dhe e zhvendosi diplomacinë e saj drejt Rumanisë (Rusia tashmë e kishte emëruar Mbretin Carol të Rumanisë si një marshall nderi rus, si një paralajmërim i qartë në zhvendosjen e politikës së saj ndaj Sofjes në dhjetor 1912). Plani ishte për një sulm të përqendruar kundër ushtrisë serbe përgjatë fushës së Vardarit për ta neutralizuar atë dhe për të marrë Maqedoninë veriore, së bashku me një sulm më pak të përqendruar kundër ushtrisë greke afër Selanikut, e cila kishte përafërsisht gjysmën e madhësisë së ushtrisë serbe, me qëllim për të pushtuar qytetin dhe Maqedoninë jugore. Komanda e lartë bullgare nuk ishte e sigurt nëse forcat e tyre ishin të mjaftueshme për të mposhtur ushtrinë greke, por ata i menduan të mjaftueshme për mbrojtjen e frontit jugor në rastin më të keq, deri në ardhjen e përforcimeve pas mposhtjes së serbëve në veri.

Forcat kundërshtare

Përqendrimet e forcave të shteteve ballkanike në qershor 1913

Sipas Ligjit Ushtarak të vitit 1903, forcat e armatosura të Bullgarisë ndaheshin në dy kategori: Ushtria Aktive dhe Milicia Kombëtare. Bërthama e Forcave të Armatosura përbëhej nga nëntë divizione këmbësorie dhe një kalorësie. Ushtria Bullgare kishte një organizim unik midis ushtrive evropiane, pasi çdo divizion këmbësorie kishte tre brigada me dy regjimente, të përbërë nga katër batalione me gjashtë kompani të rënda me nga 250 burra secila, plus një batalion të pavarur, dy regjimente të mëdha artilerie dhe një regjiment kalorësie, duke dhënë një total prej 25 batalione këmbësorie shumë të rëndë dhe 16 kompani kalorësie për divizion, që ishte më shumë se ekuivalenti i dy divizioneve me nëntë batalione, struktura standarde e divizionit në shumicën e ushtrive bashkëkohore, siç ishte edhe rasti me ushtritë greke dhe serbe në 1913. Rrjedhimisht, megjithëse Ushtria Bullgare kishte gjithsej 599,878 burra të mobilizuar në fillim të Luftës së Parë Ballkanike, kishte vetëm 9 divizione organizative, duke i dhënë një forcë divizioni më afër një korpusi ushtrie sesa një divizioni. Nevojat taktike gjatë dhe pas Luftës së Parë Ballkanike modifikuan këtë strukturë origjinale: u formua një divizion i ri i 10-të duke përdorur dy brigada nga divizionet 1 dhe 6, dhe tre brigada të pavarura u formuan nga rekrutët e rinj. Megjithatë, struktura e rëndë në përgjithësi mbeti. Në anën tjetër, Ushtria Greke e Maqedonisë kishte gjithashtu 9 divizione, por numri i përgjithshëm i ushtarëve ishte vetëm 118,000. Një faktor tjetër vendimtar që ndikonte në fuqinë reale të divizioneve midis ushtrive kundërshtare ishte shpërndarja e artilerisë. Ushtria greke me nëntë divizione kishte gjithsej 176 dhe ushtria serbe me dhjetë divizione, 230. Bullgarët kishin 1116, një raport 6:1 kundër grekëve dhe 5:1 kundër ushtrisë serbe.

Ka një mosmarrëveshje për fuqinë e ushtrisë bullgare gjatë Luftës së Dytë Ballkanike. Në fillimin e Luftës së Parë Ballkanike, Bullgaria mobilizoi gjithsej 599.878 burra (366.209 në Ushtrinë Aktive; 53.927 në njësitë plotësuese; 53.983 në Milicinë Kombëtare; 94.526 nga rekrutimet e 1912 dhe 1913; 14.204 vullnetarë; 14.424 roje kufitare). Humbjet e pakthyeshme gjatë Luftës së Parë Ballkanike ishin 33.000 burra (14.000 të vrarë dhe 19.000 vdiqën nga sëmundjet). Për të zëvendësuar këto humbje, Bullgaria rekrutoi 60,000 burra midis dy luftërave, kryesisht nga zonat e sapopushtuara, duke përdorur 21,000 prej tyre për të formuar brigadat e pavarura të Seres, Drama dhe Odrin (Edirne). Dihet se nuk ka pasur të demobilizuar. Sipas komandës bullgare, ushtria kishte në radhët e saj më 16 qershor 7,693 oficerë dhe 492,528 ushtarë (përfshirë tre brigadat e sipërpërmendura). Kjo jep një diferencë prej 99,657 burrash në fuqi midis dy luftërave. Në krahasim, zbritja e numrit të humbjeve duke përfshirë të plagosurit dhe duke shtuar burrat e saporekrutuar prodhon një total prej jo më pak se 576,878 burra. Ushtria po përjetonte mungesë të materialeve luftarake dhe kishte në dispozicion vetëm 378.998 pushkë.

Foto e një roje greke (majtas) dhe bullgare (djathtas) në portin e Selanikut, gjatë periudhës së pushtimit të përbashkët para shpërthimit të luftës.

Ushtria e parë dhe e tretë (përkatësisht nën gjeneralët Vasil Kutinçev dhe Radko Dimitriev) u vendosën përgjatë kufijve të vjetër serbo-bullgarë, me ushtrinë e 5-të nën gjeneralin Stefan Toshev rreth Kyustendilit dhe ushtrinë e 4-të nën gjeneralin Stilijan Kovaçev në zonën Koçan -Radovish. Ushtria e 2-të nën gjeneralin Nikolla Ivanov u detajua kundër ushtrisë greke.

Ushtria e Mbretërisë së Serbisë numëronte 348.000 burra (nga të cilët 252.000 ishin luftëtarë) e ndarë në tri ushtri me dhjetë divizione. Forca e saj kryesore u vendos në frontin maqedonas përgjatë lumit Vardar dhe afër Shkupit. Komandanti i përgjithshëm nominal ishte Mbreti Pjetër I, me Radomir Putnik si shefin e tij të shtabit dhe komandant në terren.

Në fillim të qershorit, ushtria e Mbretërisë së Greqisë kishte një total prej rreth 142,000 njerëz të armatosur me nëntë divizione këmbësorie dhe një brigadë kalorësie. Pjesa më e madhe e ushtrisë me tetë divizione dhe një brigadë kalorësie (117,861 burra) u mblodh në Maqedoni, i pozicionuar në një hark që mbulonte Selanikun në veri dhe verilindje të qytetit, ndërsa një divizion dhe njësi të pavarura (24,416 burra) u lanë në Epir. Me shpërthimin e luftimeve, Divizioni i 8-të i Këmbësorisë (i vendosur në Epir) u transferua në front dhe me ardhjen e rekrutëve të rinj, forca e ushtrisë në teatrin maqedonas u rrit në rreth 145,000 burra me 176 topa. Mbreti Konstandini I mori komandën e forcave greke, me gjeneral-lejtnant Viktor Dousmanis si shefin e tij të shtabit.

Mbretëria e Malit të Zi dërgoi në frontin maqedonas një divizion prej 12.000 vetësh nën gjeneralin Janko Vukotiç.

Mbretëria e Rumanisë kishte ushtrinë më të madhe në Ballkan, megjithëse nuk ishte aktivizuar që nga Lufta Rumune për Pavarësi kundër osmanëve në 1878. Fuqia e saj në kohë paqeje ishte 6,149 oficerë dhe 94,170 burra, dhe ishte e pajisur mirë sipas standardeve ballkanike, duke zotëruar 126 topa fushor, pesëmbëdhjetë topa howitzer dhe tre topa malor, kryesisht të prodhuara nga Krupp. Pas mobilizimit, ushtria rumune mblodhi 417,720 burra të ndarë në pesë korpuse. Rreth 80,000 prej tyre u mblodhën për të pushtuar Dobruxhën Jugore, ndërsa një ushtri prej 250,000 vetësh u mblodh për të kryer ofensivën kryesore në Bullgari.

Shpërthimi i luftës

Plani fillestar bullgar i operacioneve

Sulmi kryesor bullgar ishte planifikuar kundër serbëve me ushtritë e tyre 1, 3, 4 dhe 5, ndërsa ushtria e dytë kishte për detyrë të sulmonte pozicionet greke rreth Selanikut. Megjithatë, në ditët vendimtare hapëse së luftës, vetëm Ushtria e 4-të dhe Ushtria e 2-të u urdhëruan të përparonin. Kjo i lejoi serbët të përqendronin forcat e tyre kundër bullgarëve sulmues dhe të përballonin sulmin e tyre. Bullgarët ishin më të shumtë në numër në frontin grek dhe luftimet e nivelit të ulët u kthyen shpejt në sulm grek gjatë gjithë vijës më 19 qershor. Forcat bullgare u detyruan të tërhiqen nga pozicionet e tyre në veri të Selanikut (përveç batalionit të izoluar të vendosur në qytet, i cili u mposht shpejt) në pozicionet mbrojtëse midis Kilkisit dhe lumit Struma. Plani për të shkatërruar shpejt ushtrinë serbe në Maqedoninë qendrore me sulm të përqendruar doli të ishte jorealist dhe ushtria bullgare filloi të tërhiqej edhe para ndërhyrjes rumune dhe përparimi grek bëri të nevojshme shkëputjen e forcave për të mbrojtur Sofjen.

Sulmi bullgar kundër Greqisë

Ushtria e dytë bullgare në Maqedoninë jugore e komanduar nga gjenerali Ivanov mbajti një vijë nga liqeni i Dojranit në juglindje deri në Kilkis, Lachanas, Serres dhe më pas përtej kodrave të Pangaionit deri në detin Egje. Ushtria kishte qenë në vend që në maj dhe konsiderohej një forcë veterane, pasi kishte luftuar në rrethimin e Edrenesë në Luftën e Parë Ballkanike. Gjenerali Ivanov, ndoshta për të shmangur çdo përgjegjësi për humbjen e tij dërrmuese, pohoi pas luftës se ushtria e tij përbëhej nga vetëm 36,000 njerëz dhe se shumë nga njësitë e tij ishin të dobësuara, por një analizë e hollësishme e njësive të tij e kontradiktoi atë. Në total, forca e Ivanovit përbëhej nga 232 kompani në 58 batalione këmbësorie, një regjiment kalorësie (14 kompani) me 175 armë artilerie, që numëronin midis 80,000 vetësh (burimi zyrtar bullgar) dhe 108,000 (burimi zyrtar grek sipas historisë zyrtare bullgare para luftës 1932). Të gjithë historianët modernë pajtohen se Ivanov e nënvlerësoi numrin e ushtarëve të tij, por ushtria greke kishte ende një epërsi numerike. Shtabi grek gjithashtu vlerësoi numrin e kundërshtarëve të tyre nga 80,000 në 105,000 burra. Një pjesë e madhe e forcave të Ivanovit dhe veçanërisht Brigada e Dramës dhe Brigada e Seres përbëheshin nga rekrutët vendas krejtësisht të patrajnuar.

Litografi greke e betejës së Lachanas

Ushtria greke, e komanduar nga mbreti Konstandin I, kishte tetë divizione dhe një brigadë kalorësie (117,861 burra) me 176 armë artilerie në një vijë që shtrihej nga Gjiri i Orfanos deri në zonën e Gjevgjelisë. Duke qenë se shtabi grek nuk e dinte se ku do të bëhej sulmi bullgar, bullgarët do të kishin epërsi të përkohshme lokale në zonën e zgjedhur për sulmin.

Më 26 qershor ushtria bullgare mori urdhër të shkatërronte forcat kundërshtare greke dhe të përparonte drejt Selanikut. Grekët i ndaluan dhe më 29 qershor u dha një urdhër për kundërsulm të përgjithshëm. Në Kilkis, bullgarët kishin ndërtuar mbrojtje të forta, duke përfshirë armët e kapura osmane, të cilat dominonin fushën poshtë. Divizionet e 4-të, të dytë dhe të 5-të grekë sulmuan përgjatë fushës me sulme të mbështetura nga artileria. Ushtria greke pësoi humbje të rënda, por të nesërmen kishte mbajtur llogoret. Në të majtën bullgare, divizioni i 7-të grek pushtoi Seres dhe divizionet e 1 dhe të 6-të pushtuan Lachanas. Mposhtja e ushtrisë së dytë nga grekët ishte fatkeqësia më e rëndë ushtarake që pësuan bullgarët në Luftën e Dytë Ballkanike. Burimet bullgare japin gjithsej 6971 humbje, mbi 6000 të burgosur dhe më shumë se 130 artileri të kapur nga grekët, të cilët pësuan 8700 humbje. Më 28 qershor, ushtria bullgare në tërheqje dhe trupat e parregullt dogjën qytetin e madh të Serres (një qytet kryesisht grek i rrethuar nga fshatrat bullgarë - në veri dhe perëndim - dhe grekë - në lindje dhe jug ), dhe qytetet Nigrita, Doxato dhe Demir Hisar, gjoja si hakmarrje për djegien e qytetit bullgar të Kilkis nga grekët, që kishte ndodhur pas betejës së kësaj të fundit, si dhe shkatërrimin e shumë fshatrave bullgarë në rajon. Në të djathtën bullgare, evzonët grekë pushtuan Gjevgjelinë dhe lartësitë e Matsikovës. Si pasojë, linja bullgare e tërheqjes përmes Dojranit u kërcënua dhe ushtria e Ivanovit filloi një tërheqje të dëshpëruar, e cila herë pas here kërcënonte të shndërrohej në një rrëmujë. Përforcimet në formën e divizionit të 14-të erdhën shumë vonë dhe iu bashkuan tërheqjes drejt Strumicës dhe kufirit bullgar. Grekët pushtuan Dojranin më 5 korrik, por nuk mundën të ndërpresin tërheqjen bullgare përmes Qafës së Strumës. Më 11 korrik grekët ranë në kontakt me serbët dhe më pas u ngjitën në lumin Struma. Ndërkohë forcat greke me mbështetjen e marinës së tyre zbarkuan në Kavallë dhe më pas depërtuan në brendësi të Trakisë perëndimore. Më 19 korrik grekët pushtuan Nevrokopin, dhe më 25 korrik, në një operacion tjetër amfib hynë në Dedeagac (sot Aleksandropoli), duke i shkëputur kështu plotësisht bullgarët nga deti Egje.

Fronti serb

Trupat serbe me stacion telegrafi në terren me valë gjatë Luftës së Dytë Ballkanike, në qershor 1913.

Ushtria e 4-të Bullgare mbajti pozicionin më të rëndësishëm për pushtimin e Maqedonisë serbe. Luftimet filluan më 29–30 qershor 1913, midis ushtrisë së 4-të bullgare dhe ushtrisë së parë dhe të tretë serbe, fillimisht përgjatë Zletovskës dhe më pas pas një tërheqjeje bullgare, përgjatë Bregalnicës. Konfuzionet e brendshme çuan në humbje të mëdha bullgare në 1-3 korrik. Serbët kapën të gjithë Divizionin e 7-të të Ushtrisë IV Bullgare, pa asnjë luftim. Deri më 8 korrik, ushtria bullgare ishte mundur rëndë.

Në veri bullgarët filluan të përparojnë drejt qytetit kufitar serb Pirot dhe detyruan komandën serbe të dërgonte përforcime në Ushtrinë e 2-të që mbronte Pirotin dhe Nishin.  Kjo u mundësoi bullgarëve të ndalonin ofensivën serbe në Maqedoni në Kalimanci më 18 korrik.

Më 13 korrik 1913, gjenerali Mihail Savov mori kontrollin e ushtrive të 4-të dhe të 5-të bullgare. Bullgarët u vendosën në pozicione të forta rreth fshatit Kalimantsi, në lumin Bregalnica në rajonin verilindor të Maqedonisë. Më 18 korrik, ushtria e tretë serbe sulmoi, duke u afruar në pozicionet bullgare. Bullgarët qëndruan të vendosur dhe artileria ishte shumë e suksesshme në thyerjen e sulmeve serbe. Nëse serbët do të kishin thyer mbrojtjen bullgare, ata mund të kishin shkatërruar Ushtrinë e Dytë Bullgare dhe të largonin bullgarët tërësisht nga Maqedonia. Fitorja mbrojtëse, së bashku me sukseset në veri të ushtrive 1 dhe 3, mbrojti Bullgarinë perëndimore nga një pushtim serb. Edhe pse kjo motivoi bullgarët, situata ishte kritike në jug, përballë ushtrisë greke.

Sulmi grek

Trupat greke që përparojnë në grykën e Kresnës

Fronti serb ishte bërë statik. Mbreti Konstandin, duke parë se ushtria bullgare në frontin e tij tashmë ishte mundur, urdhëroi ushtrinë greke të marshonte më tej në territorin bullgar dhe të merrte kryeqytetin, Sofjen. Konstandini donte një fitore vendimtare, pavarësisht kundërshtimeve të kryeministrit të tij, Eleftherios Venizelos, i cili kuptoi se serbët, pasi kishin fituar objektivat e tyre territoriale, tani morën një qëndrim pasiv dhe ia lanë peshën e luftës grekëve. Në qafën e Kresnës (Beteja e Grykës së Kresnës), grekët u zunë në pritë nga ushtria e dytë dhe e katërt bullgare, e cila sapo kishte ardhur nga fronti serb dhe kishte zënë pozicione mbrojtëse atje. Nga 21 korriku, ushtria greke ishte më e vogël se ushtritë bullgare tashmë kundërsulmuese, dhe Shtabi i Përgjithshëm Bullgar, duke u përpjekur të rrethonte grekët në një betejë të tipit Kannae, po ushtronte presion në krahët e tyre. Megjithatë, pas luftimeve të ashpra, pala greke arriti të depërtonte nëpër qafën e Kresnës dhe pushtoi Simitlin, më 26 korrik, ndërsa natën e 27–28 korrikut forcat bullgare u shtynë në veri në Gorna Dzhumaya (Blagoevgrad), 76 km në jug të Sofjes. Ndërkohë, forcat greke vazhduan marshimin e tyre në brendësi të Trakisë perëndimore, më 26 korrik, hynë në Ksantinë dhe të nesërmen në Komotinë. Më 28 korrik, ushtria bullgare, nën presion të madh, u detyrua të braktiste Gorna Xhumaja.

Ushtria greke ishte e rraskapitur dhe u përball me vështirësi logjistike, por rezistoi me forcë dhe ndërmori kundërsulme lokale. Deri më 30 korrik, ushtria bullgare zvogëloi sulmet e saj, duke u dashur të zmbrapste kundërsulmet greke nga të dyja anët. Në krahun lindor, ushtria greke ndërmori një kundërsulm drejt Mehomisë përmes qafës së Predelës. Ofensiva u ndal nga bullgarët në anën lindore të kalimit dhe luftimet përfunduan në ngërç. Në krahun perëndimor, u nis një ofensivë kundër Carevo Selos me synimin për të arritur në vijat serbe. Kjo dështoi dhe ushtria bullgare vazhdoi të përparonte, veçanërisht në jug.  Megjithatë, pas tre ditë luftimesh në sektorët e Pehçevës dhe Mahomisë, forcat greke ruajtën pozicionet e tyre.

Ndërhyrja rumune

Rumania mobilizoi ushtrinë e saj më 5 korrik 1913, duke synuar të pushtonte Dobruxhën Jugore dhe i shpalli luftë Bullgarisë më 10 korrik. Në një qarkore diplomatike që thoshte, "Rumania nuk synon as të nënshtrojë shtetin dhe as të mposhtë ushtrinë e Bullgarisë", qeveria rumune u përpoq të zbusë shqetësimet ndërkombëtare për motivet e saj dhe për rritjen e gjakderdhjes. Sipas Richard Hall, "hyrja e Rumanisë në konflikt e bëri situatën bullgare të paqëndrueshme dhe shtytja rumune përtej Danubit ishte akti vendimtar ushtarak i Luftës së Dytë Ballkanike".

Në ditën e shpalljes së luftës prej Rumanisë, 80,000 burra të Korpusit të 5-të nën gjeneralin Ioan Culcer pushtuan Dobruxhën, duke pushtuar një front nga Tutrakani në Balchik. Kalorësia e korpusit pushtoi qytetin port të Varnës derisa u bë e qartë se nuk do të kishte rezistencë bullgare. Natën e 14–15 korrikut, ushtria e Danubit nën drejtimin e princit Ferdinand hyri në Bullgari në Oryahovo, Gigen dhe Nikopol. Me pushtimin fillestar të përfunduar, forcat rumune u ndanë në dy grupe: njëri përparoi drejt perëndimit, drejt Ferdinandit (tani Montana) dhe tjetri përparoi drejt jugperëndimit, drejt Sofjes, kryeqyteti bullgar, kudo paraprihej nga trupa zbuluese të kalorësisë.

Më 18 korrik, Rumania mori Ferdinandin dhe më 20 korrik ata pushtuan Vraca, 116 km në veri të Sofjes. Më 23 korrik, forcat e përparuara të kalorësisë kishin hyrë në Vrazhdebna, një periferi vetëm 11 km nga Sofja. Rumunët dhe serbët u bashkuan në Belogradchik më 25 korrik, duke izoluar qytetin e rëndësishëm të Vidinit. Pjesa e pasme bullgare ishte tërësisht e ekspozuar, nuk ishte bërë asnjë rezistencë, kryeqyteti ishte i hapur ndaj pushtuesit dhe cepi veriperëndimor i vendit ishte i prerë dhe i rrethuar. Gjatë pushtimit, Korpusi Ajror Rumun kreu misione fotorekonjeksioni dhe lëshim fletëpalosjesh propagandistike. Sofja u bë kryeqyteti i parë në botë ku fluturuan avionët e një shteti armik.

Rumania nuk numëroi asnjë humbje luftarake gjatë luftës së saj të shkurtër. Forcat e saj u goditën nga një shpërthim kolere, e cila vrau 1600 burra.

Ndërhyrja osmane

Ahmed Izzet Pasha me uniformë (rreth 1913)

Mungesa e rezistencës ndaj pushtimit rumun i bindi osmanët të pushtonin territoret që sapo i ishin dhënë Bullgarisë. Objekti kryesor i pushtimit ishte rimarrja e Edrenesë (Adrianopolit), e cila mbahej nga gjeneralmajor Vulko Velçev me vetëm 4000 trupa. Shumica e forcave bullgare që pushtuan Trakën Lindore ishin tërhequr në fillim të vitit për t'u përballur me sulmin serbo-grek. Më 12 korrik, trupat osmane në garnizonin Çatalca dhe Gelibolu arritën në vijën Enos-Midia dhe më 20 korrik 1913 kaluan vijën dhe pushtuan Bullgarinë. E gjithë forca pushtuese osmane përmbante nga 200,000 deri në 250,000 burra nën komandën e Ahmed Izzet Pashës. Ushtria e Parë ishte vendosur në skajin lindor të linjës (Midia). Nga lindja në perëndim ajo pasohej nga Ushtria e 2-të, Ushtria e 3-të dhe Ushtria e 4-të, e cila ishte vendosur në Gelibolu.

Përballë osmanëve që përparonin, forcat bullgare në inferioritet numerik u tërhoqën në kufirin e paraluftës. Edreneja u braktis më 19 korrik, por kur osmanët nuk e pushtuan menjëherë, bullgarët e ripushtuan të nesërmen (20 korrik). Meqenëse dukej se osmanët nuk po ndaleshin, ajo u braktis për herë të dytë më 21 korrik dhe u pushtua nga osmanët më 23 korrik. Edrene ishte pushtuar nga Sulltan Murati I në vitet 1360 dhe kishte shërbyer si kryeqyteti i parë evropian i Perandorisë përpara pushtimit të Kostandinopojës në 1453. Ministri i Luftës Enver Pasha, e quajti veten "Pushtuesi i dytë i Edrenesë", megjithëse forcat pushtuese nuk kishin hasur në rezistencë gjatë rrugës për në Edrene.

Ushtritë osmane nuk u ndalën në kufirin e vjetër, por kaluan në territorin bullgar. Një njësi kalorësie përparoi në Yambol dhe e pushtoi atë më 25 korrik. Pushtimi osman, më shumë se ai rumun, nxiti panik te fshatarësia, shumë prej të cilëve u larguan në male. Midis udhëheqësve u njoh si një përmbysje e plotë e fatit. Sipas fjalëve të historianit Richard Hall, "fushat e betejës në Trakinë Lindore, ku kaq shumë ushtarë bullgarë kishin vdekur për të fituar Luftën e Parë Ballkanike, ishin përsëri nën kontrollin osman." Ashtu si rumunët, osmanët nuk pësuan viktima luftarake, por humbën 4000 ushtarë nga kolera. Rreth 8000 armenë që luftonin për osmanët u plagosën. Sakrifica e këtyre armenëve u vlerësua shumë në gazetat turke.

Për të ndihmuar Bullgarinë të zmbrapste përparimin e shpejtë osman në Traki, Rusia kërcënoi të sulmonte Perandorinë Osmane përmes Kaukazit dhe të dërgonte flotën e saj të Detit të Zi në Kostandinopojë; kjo bëri që Britania të ndërhynte.

Sipas librit të vitit 1918 Shkatërrimi i bullgarëve trakë më 1913, forcat osmane kryen krime kundër bullgarëve në Trakinë Lindore gjatë pushtimit dhe më pas.

Negocimi për një rrugëdalje

Armëpushimi

Me afrimin e ushtrisë rumune në Sofje, Bullgaria i kërkoi Rusisë të arbitronte. Më 13 korrik, kryeministri Stojan Danev dha dorëheqjen përballë pasivitetit rus. Më 17 korrik cari emëroi Vasil Radoslavov në krye të një qeverie pro-gjermane dhe rusofobike. Më 20 korrik, përmes Shën Petersburgut, kryeministri serb Nikola Pashiç ftoi një delegacion bullgar të darkonte me aleatët drejtpërdrejt në Nish të Serbisë. Serbët dhe grekët, të dy tani në ofensivë, nuk nxitonin për të arritur një paqe. Më 22 korrik, Car Ferdinand i dërgoi një mesazh mbretit Karol nëpërmjet ambasadorit italian në Bukuresht. Ushtritë rumune u ndalën përpara Sofjes. Rumania propozoi që bisedimet të zhvendoseshin në Bukuresht dhe delegacionet morën një tren nga Nishi në Bukuresht më 24 korrik.

Kur delegacionet u takuan në Bukuresht më 30 korrik, serbët udhëhiqeshin nga Pashiç, malazezët nga Vukotiçi, grekët nga Venizelos, rumunët nga Titu Maiorescu dhe bullgarët nga ministri i financave Dimitur Tonçev. Ata ranë dakord për një armëpushim pesë-ditor që do të hynte në fuqi më 31 korrik. Rumania refuzoi të lejonte pjesëmarrjen e osmanëve, duke e detyruar Bullgarinë të negocionte me ta veçmas.

Traktati i Bukureshtit

Harta që tregon fitimet përfundimtare territoriale të vendeve ballkanike pas luftërave ballkanike

Bullgaria kishte rënë dakord t'i jepte Rumanisë Dobruxhën Jugore që në 19 korrik. Në bisedimet e paqes në Bukuresht, rumunët, pasi arritën objektivin e tyre parësor, ishin një zë për moderimin. Bullgarët shpresonin të mbanin lumin Vardar si kufi midis pjesës së tyre të Maqedonisë dhe asaj të Serbisë. Ky i fundit preferoi ta mbante të gjithë Maqedoninë deri në Strumë. Presioni austro-hungarez dhe rus e detyruan Serbinë të kënaqet me pjesën më të madhe të Maqedonisë veriore, duke ua lëshuar bullgarëve vetëm qytetin e Shtipit, sipas fjalëve të Pashiçit, "për nder të gjeneralit Fichev", i cili kishte sjellë armët bullgare në derën e Konstandinopojës në luftën e parë. Ivan Fiçev ishte shef i shtabit të përgjithshëm bullgar dhe anëtar i delegacionit në Bukuresht në atë kohë. Kur Fichev shpjegoi pse Bullgaria e meritonte Kavalën, një port në Egje të pushtuar nga grekët, Venizelos thuhet se u përgjigj: “Gjeneral, ne nuk jemi përgjegjës. Përpara [29] Qershorit ne kishim frikë nga ju dhe ju ofronim Serrën, Dramën dhe Kavallën, por tani kur ju shohim, ne marrim rolin e fitimtarëve dhe do të kujdesemi vetëm për interesat tona.” Edhe pse Austro-Hungaria dhe Rusia mbështetën Bullgarinë, aleanca me ndikim e Gjermanisë - Kaiser Wilhelm II i të cilës ishte kunati i mbretit grek - dhe Franca siguruan Kavalën për Greqinë. Bullgaria mbajti portin e pazhvilluar të Dedeagac (Aleksandroupoli).

Dita e fundit e negociatave ishte 8 gushti. Më 10 gusht Bullgaria, Greqia, Mali i Zi, Rumania dhe Serbia nënshkruan Traktatin e Bukureshtit dhe e ndanë Maqedoninë në tre: Maqedonia e Vardarit u bë Serbi; pjesa më e vogël, Maqedonia Pirin, u bë Bullgari; dhe pjesa bregdetare dhe më e madhe, Maqedonia e Egjeut, u bë Greqi. Kështu Bullgaria e zgjeroi territorin e saj me 16 për qind në krahasim me atë që ishte para Luftës së Parë Ballkanike dhe e rriti popullsinë e saj nga 4.3 në 4.7 milionë banorë. Rumania e zgjeroi territorin e saj me 5 për qind dhe Mali i Zi me 62 për qind. Greqia e rriti popullsinë e saj nga 2.7 në 4.4 milionë dhe territorin e saj me 68 për qind. Serbia pothuajse dyfishoi territorin e saj duke e rritur popullsinë e saj nga 2.9 në 4.5 milionë.

Malazezët në Bukuresht ishin kryesisht të interesuar për të marrë një lëshim të favorshëm nga Serbia në ish- sanxhakun e Novi Pazarit. Këtë ata e arritën dhe më vonë u konfirmua në një traktat të nënshkruar në Beograd më 7 nëntor.

Traktatet osmane

Në gusht, forcat osmane krijuan një qeveri të përkohshme të Thrakisë Perëndimore në Komotini për t'i bërë presion Bullgarisë për të bërë paqe. Bullgaria dërgoi një delegacion prej tre personash - gjeneralin Mihail Savov dhe diplomatët Andrei Toshev dhe Grigor Nachovich - në Konstandinopojë për të negociuar një paqe më 6 shtator. Delegacioni osman kryesohej nga ministri i Jashtëm Mehmed Talat Beu, i ndihmuar nga ministri i ardhshëm i marinës Çürüksulu Mahmud Pasha dhe Halil Beu. Megjithëse Rusia u përpoq të ndërhynte gjatë gjithë gushtit për të parandaluar që Edrene të bëhej përsëri turke, Toshev u tha osmanëve në Kostandinopojë se "rusët e konsiderojnë Kostandinopojën trashëgiminë e tyre natyrore. Shqetësimi i tyre kryesor është që kur Kostandinopoja të bjerë në duart e tyre, të ketë territorin më të madh të mundshëm. Nëse Adrianopoja është në zotërimin e turqve, do ta marrin edhe atë.”

Të dorëzuar para humbjes së Edrene, bullgarët u përpoqën për Kırk Kilise (Lozengrad në bullgarisht). Të dyja palët bënë deklarata konkurruese: Savov se "Bullgaria, e cila mundi turqit në të gjitha frontet, nuk mund ta përfundojë këtë fushatë të lavdishme me nënshkrimin e një marrëveshjeje që nuk ruan asnjë nga fushat e betejës në të cilat është derdhur aq shumë gjak bullgar", dhe Mahmud Pasha. se "ajo që kemi marrë është e jona". Në fund, asnjë nga fushat e betejës nuk u mbajt në Traktatin e Kostandinopojës të 30 shtatorit. Forcat bullgare më në fund u kthyen në jug të Rodopit në tetor. Qeveria e Radosllavovit vazhdoi të negocionte me osmanët me shpresën për të krijuar një aleancë. Këto bisedime më në fund dhanë fryt në Traktatin e Fshehtë Bullgaro-Osman të gushtit 1914.

Si pjesë e Traktatit të Kostandinopojës, 46.764 bullgarë ortodoksë nga Trakia osmane u shkëmbyen me 48.570 myslimanë (turq, pomakë dhe romë) nga Thraka bullgare. Pas shkëmbimit, sipas censusit osman të vitit 1914, mbetën ende 14.908 bullgarë që i përkisnin Eksarkatit Bullgar në Perandorinë Osmane.

Më 14 nëntor 1913 Greqia dhe osmanët nënshkruan një traktat në Athinë, duke i dhënë fund zyrtarisht armiqësive mes tyre. Më 14 mars 1914, Serbia nënshkroi një traktat në Kostandinopojë, duke rivendosur marrëdhëniet me Perandorinë Osmane dhe duke rikonfirmuar Traktatin e Londrës të vitit 1913. Asnjë traktat midis Malit të Zi dhe Perandorisë Osmane nuk u nënshkrua kurrë.

Pasojat

Lufta e Dytë Ballkanike e la Serbinë si shtetin më të fuqishëm ushtarakisht në jug të Danubit. Vitet e investimeve ushtarake të financuara nga kreditë franceze kishin dhënë frytet e tyre. U përvetësua Vardari Qendror dhe gjysma lindore e sanxhakut të Novi Pazarit. Territori i saj u rrit në shtrirje nga 18,650 në 33,891 milje katrorë dhe popullsia e saj u rrit me më shumë se një milion e gjysmë. Pasojat sollën diskriminim dhe shtypje për popujt në tokat e sapopushtuara. Liria e organizimit, e tubimit dhe e shtypit e garantuar me kushtetutën serbe të vitit 1903 nuk u fut në territoret e reja. Banorëve të territoreve të reja iu mohua e drejta e votës, gjoja sepse niveli kulturor konsiderohej shumë i ulët, në realitet për të mbajtur jashtë politikës kombëtare jo-serbët që përbënin shumicën në shumë zona. Gazetat opozitare si Radicke Novine vunë në dukje se 'serbët e rinj' kishin pasur të drejta më të mira politike nën perandorinë osmane. U shkatërruan ndërtesa turke, shkolla, banja, xhami. Në tetor dhe nëntor 1913, zëvendëskonsujt britanikë raportuan kërcënime sistematike, arrestime arbitrare, rrahje, përdhunime, djegie fshatrash dhe masakra nga serbët në zonat e aneksuara. Qeveria serbe nuk tregoi asnjë interes për të parandaluar trazirat e mëtejshme ose për të hetuar ato që kishin ndodhur. Kur Komisioni Carnegie, i përbërë nga një ekip ndërkombëtar ekspertësh, të përzgjedhur për paanshmërinë e tyre, mbërriti në Ballkan, ata praktikisht nuk morën asnjë ndihmë nga Beogradi.

Traktatet e detyruan ushtrinë greke të largohej nga Trakia Perëndimore dhe Maqedonia Pirin, të cilat i kishte pushtuar gjatë operacioneve. Tërheqja nga zonat që duhej t'i jepeshin Bullgarisë, së bashku me humbjen e Vorio Epirit ndaj Shqipërisë, nuk u prit mirë në Greqi; Nga zonat e pushtuara gjatë luftës, Greqia ia doli të fitonte vetëm territoret e Serres dhe Kavallës pas mbështetjes diplomatike nga Gjermania. Serbia bëri përfitime shtesë në Maqedoninë veriore dhe pasi kishte përmbushur aspiratat e saj në jug, e ktheu vëmendjen drejt veriut, ku rivaliteti i saj me Austro-Hungarinë mbi Bosnje-Hercegovinën i çoi të dy vendet në luftë një vit më vonë duke ndezur Luftën e Parë Botërore. Italia përdori justifikimin e luftërave ballkanike për të mbajtur ishujt Dodekanezë në Egje, të cilët i kishte pushtuar gjatë Luftës Italo-Turke të 1911 për Libinë, pavarësisht marrëveshjes që i dha fund asaj lufte në 1912.

Me insistimin e fortë të Austro-Hungarisë dhe Italisë, të dyja duke shpresuar të kontrollonin vetë shtetin dhe rrjedhimisht ngushticën e Otrantos në Adriatik, Shqipëria fitoi zyrtarisht pavarësinë e saj sipas kushteve të Traktatit të Londrës. Me përcaktimin e saktë të kufijve të shtetit të ri sipas Protokollit të Firences (17 dhjetor 1913), serbët humbën daljen në Adriatik dhe grekët rajonin e Epirit të Veriut (Shqipëria e Jugut). Kjo ishte shumë e papëlqyeshme për popullsinë vendase greke, e cila, pas një revolte, arriti të fitonte autonominë lokale sipas kushteve të Protokollit të Korfuzit.

Pas humbjes së saj, Bullgaria u shndërrua në një fuqi vendase revanshiste që kërkonte një mundësi të dytë për të përmbushur aspiratat e saj kombëtare. Pas Bukureshtit, kreu i delegacionit bullgar, Tonçev, u shpreh se "ose Fuqitë do ta ndryshojnë [zgjidhjen territoriale], ose ne vetë do ta shkatërrojmë". Për këtë qëllim, ajo mori pjesë në Luftën e Parë Botërore në anën e Fuqive Qendrore, meqenëse armiqtë e saj ballkanikë (Serbia, Mali i Zi, Greqia dhe Rumania) ishin pro Antantës. Sakrificat e mëdha që rezultuan gjatë Luftës së Parë Botërore dhe disfata e ripërtërirë i shkaktuan Bullgarisë një traumë kombëtare dhe humbje të reja territoriale.

Lista e betejave

Betejat e Luftës së Dytë Ballkanike
Emri	Duke mbrojtur	Komandant	Duke sulmuar	Komandant	Data	Fitues
Kilkis–Lachanas	Bullgaria	N. Ivanov	Greqia	Konstandini I	19–21 qershor 1913 (OS )	Greqia
Doiran	Bullgaria	N. Ivanov	Greqia	Konstandini I	22–23 qershor 1913 (OS )	Greqia
Bregalnica	Serbia	R. Putnik	Bullgaria		17–25 qershor 1913 (OS )	Serbia
Demir Hisar	Bullgaria		Greqia	Konstandini I	27 qershor 1913 (OS )	Greqia
Dobruxha	Bullgaria		Rumania	Ioan Culcer	27 qershor - 5 korrik 1913 (OS )	Rumania
Danubi	Bullgaria		Rumania	Eustațiu Sebastian	1–2 korrik (OS )	Rumania
Knjazhevac	Serbia		Bullgaria		4–7 korrik 1913 (OS )	Bullgaria
Kalimanci	Bullgaria		Serbia		15–18 korrik 1913 (OS )	Bullgaria
Gryka e Kresnës	Bullgaria	M. Savov </br> N. Ivanov	Greqia	Konstandini I	8–18 korrik 1913 (OS )	Ngërç (Armëpushim)
Vidin	Bullgaria		Serbia		14–18 korrik 1913 (OS )	Ngërç (Armëpushim)

Referime

 

• Erickson, Edward J.; Bush, Brighton C. (2003). Defeat in Detail: The Ottoman Army in the Balkans, 1912–1913. Greenwood Publishing Group. ISBN 0-275-97888-5. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Gerolymatos, André (2002). The Balkan wars: conquest, revolution, and retribution from the Ottoman era to the twentieth century and beyond. Basic Books. ISBN 0465027326. OCLC 49323460. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Hall, Richard C. (2000). The Balkan Wars, 1912–1913: Prelude to the First World War. Routledge. ISBN 0-415-22946-4. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Lazarević, Milutin D. (1955). Drugi Balkanski rat. Vojno delo. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Schurman, Jacob Gould (2004). The Balkan Wars 1912 to 1913. Kessinger Publishing. ISBN 1-4191-5345-5. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Skoko, Savo (1975). Drugi balkanski rat 1913: Tok i završetak rata. Vojnoistorijski Institut. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)