Wikipedia

Feudalët arbërorë

(Përcjellë nga Fisnikët Shqiptar)

Fisnikëria arbërore ishte një klasë sunduese elitare trashëgimore në Shqipëri, pjesë të Ballkanit Perëndimor dhe më vonë në pjesë të botës osmane. Fisnikëria arbërore përbëhej nga pronarë tokash të zonave të gjera, shpesh në besnikëri ndaj shteteve si Perandoria Bizantine, shteteve të ndryshme serbe, Republikës së Venedikut, Perandorisë Osmane dhe Mbretërisë së Napolit, si dhe principatave shqiptare. Ata shpesh përdornin tituj bizantinë, latinë ose sllavë, [1] si sebastokrator, despot, dux, conte dhe zhupan.

Perandoria Bizantine

Redakto

Familja Muzaka ishte besnike e Perandorisë Bizantine. Për besnikërinë e tyre ndaj Bizantit, kryefamiljari Andrea II Muzaka fitoi titullin Despot në vitin 1335, ndërsa muzakajt e tjerë vazhduan të ndiqnin karrierat në administratën bizantine në Kostandinopojë. [2]

Principata e Arbërisë

Redakto

Shteti i parë shqiptar në mesjetë sundohej nga familja Progoni dhe shtrihej nga lumi Drin deri në kufirin jugor të liqenit të Ohrit. Sundimtarët e saj njiheshin në burimet katolike me titujt e gjykatësve, ndërsa në ato bizantine titujt e përmendur janë ata të arkontit të madh dhe të panhipersebastos.

Mbretëria e Serbisë

Redakto

Kur Durrësi u pushtua nga Mbretëria e Serbisë, Milutini u titullua Mbret i Arbërisë, ndërsa sundimi i tij njihej herë pas here nga fisnikët arbërorë rreth Durrësit. Shumë fisnikë arbërorë ishin përfshirë në hierarkinë feudale të Mbretërisë së Serbisë dhe kishin tituj dhe privilegje zhupanësh, vojvodash apo kaznacësh. [3]

Perandoria Serbe

Redakto

Fisnikëria arbërore u përfshi në hierarkinë e sistemit feudal të Perandorisë Serbe pa asnjë diskriminim dhe mori pjesë në punën e institucioneve më të larta qeveritare, ku arkondët arbërorë kishin të njëjtat të drejta si fisnikëria serbe. [4] [5] Perandori serb donte të fitonte mbështetjen e fisnikërisë arbërore ndaj konfirmoi privilegjet që i ishin dhënë Krujës nga Perandoria Bizantine. [6]

Perandoria Osmane

Redakto

Një pikë vendimtare e marrëdhënies së fisnikërisë arbërore me Perandorinë Osmane ishte Beteja e Savrës në vitin 1385. [7] Pas betejës së Savrës, fisnikëria arbërore u bë vasale e Perandorisë Osmane. [8]

Fisnikëria arbërore nuk luftoi kundër osmanëve me forca të bashkuara dhe kompakte si aristokracia serbe dhe bullgare, por me sundimtarë të vegjël të pavarur vendas. [9] Prandaj, osmanët, të cilët që atëherë pretendohen se ishin "brutalë dhe mizorë" ndaj fisnikërisë serbe dhe bullgare, mund të kenë qenë bashkëpunues me fisnikërinë arbërore. [10]

Kur Arbëria u bë pjesë e Perandorisë Osmane, ajo u nda në sanxhaqe me timare të shumta. Shumë anëtarë të fisnikërisë arbërore mbanin poste të larta brenda hierarkisë osmane, si Skënderbeu dhe Ballaban Badera që ishin sanxhakbej osmanë. [11] [12] [13] Disa pjesëtarë të fisnikërisë arbërore ishin timariotë osmanë. [14] Nëpërmjet zbatimit të sistemit të timarit, fisnikëria arbërore u zhyt në klasën ushtarake osmane brenda jo më shumë se dy brezave. [15] Ata morën titujt osmanë si aga, bej apo pasha. Megjithatë, pati edhe një sasi të konsiderueshme rezistence ndaj sundimit osman nga fisnikëria arbërore, siç dëshmohet nga revolta shqiptare e viteve 1432–1436 dhe Kryengritja e Skënderbeut.

Republika e Venedikut

Redakto

Gjatë periudhës së krizës për Perandorinë Osmane pas Betejës së Ankarasë në 1402, disa vasalë osmanë nga Arbëria, përfshirë Gjon Kastrioti, Niketas Topia dhe Nicola Zaharia, njohën zotërimin venedikas. [16] Pjesëtarë të shumtë të familjeve fisnike arbërore ishin pronorë venedikas. [17] [18] [19] [20] [21] Shumë fisnikë shqiptarë luftuan kundër Skënderbeut në kuadër të forcave venedikase gjatë Luftës Shqiptaro-Venedikase. [22] [23]

Mbretëria e Napolit

Redakto

Në vitin 1451, shumë fisnikë shqiptarë u bënë vasalë të Mbretërisë së Napolit. I pari ishte Skënderbeu që nënshkroi traktatin e Gaetës më 26 mars 1451 dhe pas tij shumë fisnikë të tjerë shqiptarë si Gjergj Araniti, Gjin Muzaka, Gjergj Stresi Balsha, Pjetër Spani, Pal Dukagjini, Thopia Musachi, Pjetri i Himarës, Simon Zanebisha dhe Karlo Toco nënshkruan traktate të ngjashme. [24] [25] Skënderbeut iu desh të përmbushte detyrimet e tij vasale duke dërguar forcat e tij në Itali për të mbështetur Ferdinandin I të Napolit në luftën e tij kundër dinastisë Anzhuine. [26] Në këmbim, Mbretëria e Napolit u dha mbështetje financiare dhe ushtarake vasalëve të saj në Arbëri dhe mbajti një garnizon të përhershëm në Krujë. [27] [28]

Feja dhe gjuha

Redakto

Feja e fisnikërisë arbërore varej nga feja e zotërve të tyre, apo nga pushteti që mund të kërcënonte ekzistencën e tyre politike. [29] Deri në fund të shekullit të 14-të, fisnikëria shqiptare ishte e krishterë (ortodokse ose katolike). Pas Betejës së Savrës në 1385, shumica e fisnikërisë vendase shqiptare u bënë vasalë të Perandorisë Osmane [30] dhe filluan të konvertohen në Islam. Në fund të shekullit të 17-të, fisnikëria shqiptare u islamizua në shumicë. [31]

Gjuha zyrtare e korrespondencës në principatat mesjetare në Shqipëri të kontrolluara nga fisnikëria vendase ishin greqishtja, latinishtja ose sllavishtja. [32]

Restaurimi

Redakto

Një përpjekje për të rivendosur monarkinë në vitin 1997 u refuzua nga rreth dy të tretat e atyre që votuan në një referendum. [33] Ish familjet fisnike dhe pasardhësit e tyre janë ende pjesë e shoqërisë në Shqipëri, por nuk kanë më asnjë privilegj specifik.

Familjet fisnike

Redakto

Kjo është një listë e familjeve fisnike shqiptare, ku përfshihen edhe familje me prejardhje shqiptare.


Referime

Redakto
  1. ^ Bulgarian historical review. Pub. House of the Bulgarian Academy of Sciences. 2003. fq. 164. Albanian nobility used intensively a titulature* of Byzantine, Latin or Slavic origins {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  2. ^ Anamali, Skënder (2002), Historia e popullit shqiptar në katër vëllime, vëll. I, Botimet Toena, fq. 252, OCLC 52411919
  3. ^ Bogdanović, Dimitrije (nëntor 2000). "Albanski pokreti 1908–1912.". përmbledhur nga Antonije Isaković (red.). Knjiga o Kosovu (në serbisht). Vëll. 2. Belgrade: Serbian Academy of Sciences and Arts. Arkivuar nga origjinali më 31 janar 2011. Marrë më 9 janar 2011. srpskog kralja Milutina [1282–1321]... vlast srpskog kralja priznavali su povremeno i albanski velikaši u zaleđu Drača...Još u doba kralja Milutina albanski feudalci ce uključuju u feudalni poredak srpske države sa zvanjima i beneficijama župana, vojvode ili kaznaca.
  4. ^ Bogdanović, Dimitrije (nëntor 2000). "Albanski pokreti 1908–1912.". përmbledhur nga Antonije Isaković (red.). Knjiga o Kosovu (në serbisht). Vëll. 2. Belgrade: Serbian Academy of Sciences and Arts. Arkivuar nga origjinali më 31 janar 2011. Marrë më 9 janar 2011. U Dušanovom carstvu albanske zemlje i velikaši Albanije obuhvaćeni su bez ikakvog izdvajanja i diskriminacije hijerarhijskim feudalnim sistemom....Politička integracija Albanaca u srednjovekovnoj srpskoj državi izvršena je u okviru feudalnog sistema bez diskriminacije prema albanskoj vlasteli. Sa svojim starim ili novim zvanjima, stečenim ili tek dobijenim povlasticama, sa baštinama, pronijama i drugim feudalnim pravima albanski feudalci, u meri u kojoj su ulazili u srpsku državu, bili su aktivan činilac te države. U titulama srpskih kraljeva odnosno careva, kao što smo videli, albanski narod je došao i do svojevrsnog državnopravnog legitimiteta. Ovaj ce legitimitet izražavao i u pravima albanske vlastele da učestvuje u radu najviših organa vlasti srpske države, srpskih sabora. Već sa širenjem granica srpske države preko grčkih i albanskih oblasti, kako je primetio Nikola Radojčić, javilo ce pitanje o učestvovanju Grka i Albanaca na srpskim saborima; grčki i albanski arhonti su i učestvovali u radu sabora sa svim pravima srpske vlastele.
  5. ^ У време јаког продора српске државе у средњовековну Ал- банију и потпуне превласти цара Стефана Душана арбанашка властела постала је активан и врло значајан политички чинилац у земљи., p.42 – Glas, Том 338, Srpska akademija nauka i umetnosti, 1983
  6. ^ Christos Soulis, George (1984). The Serbs and Byzantium during the reign of Tsar Stephen Dušan (1331–1355) and his successors. fq. 136. ISBN 9780884021377. The chrysobull that Dusan issued in June 13h3, by which he confirmed the privileges of Kroja that had been granted by the Byzantine emperors, clearly indicates that the Serbian ruler sought to win the support of the Albanian nobility. From the evidence of this document we may assume that Dušan entrusted to the local nobility the administration of various Albanian cities {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  7. ^ Studia Albanica, Volume 38, Issue 1. Académie des sciences de la République Populaire d'Albanie, Institut d'histoire, Institut de linguistique et littérature. 2005. fq. 85. Marrë më 26 mars 2012. A turning point in the first contacts between the Albanian nobility and the Ottomans was the Battle of Savra (ca. 1385). {{cite book}}: Burimi përdor parametër të vjetruar |authors= (Ndihmë!); Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  8. ^ Studia Albanica, Volume 38, Issue 1. Académie des sciences de la République Populaire d'Albanie, Institut d'histoire, Institut de linguistique et littérature. 2005. fq. 85. Marrë më 26 mars 2012. After the Battle of Savra Albanian princes became vassals of the Ottomans. {{cite book}}: Burimi përdor parametër të vjetruar |authors= (Ndihmë!); Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  9. ^ Skendi, Stavro (1980). Balkan cultural studies. East European Monographs. fq. 172. ISBN 9780914710660. Marrë më 26 mars 2012. ...the Bulgarian and Serbian aristocracies...In the first place, the Albanian feudal lords did not fight against the Ottomans, as the Bulgarians and Serbs in an orderly battle, with united and compact forces. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  10. ^ Skendi, Stavro (1980). Balkan cultural studies. East European Monographs. fq. 172. ISBN 9780914710660. Marrë më 26 mars 2012. One might wonder why the Ottomans, who were so harsh on the Bulgarian and Serbian aristocracies, were so conciliatory with the Albanian nobility. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  11. ^ Zhelyazkova, Antonina. "Albanian identities". Arkivuar nga origjinali më 15 maj 2011. Marrë më 3 prill 2011. In 1440, he was promoted to sancakbey of Debar {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  12. ^ İnalcık, Halil (1995), From empire to republic : essays on Ottoman and Turkish social history, Istanbul: Isis Press, fq. 88, ISBN 9789754280807, OCLC 34985150, Balaban Aga, qui a accordé des timar à ses propres soldats dans la Basse- Dibra et dans la Çermeniça, ainsi qu'à son neveu à Mati, doit être ce même Balaban Aga, sancakbeyi d'Ohrid, connu pour ses batailles sanglantes contre Skanderbeg. {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  13. ^ Hösch, Peter (1972). The Balkans: a short history from Greek times to the present day, Volume 1972, Part 2. Crane, Russak. fq. 96. ISBN 978-0-8448-0072-1. Marrë më 4 prill 2011. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  14. ^ AARP, art and archaeology research papers. 1975. fq. 61. Some timars were acquired by members of the Albanian nobility, {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  15. ^ Schmitt, Oliver Jens (2010), Religion und Kultur im albanischsprachigen Südosteuropa, vëll. 4, Frankfurt am Main, Berlin, Bern, Bruxelles, New York, Oxford, Wien: Lang, fq. 22, ISBN 978-3-631-60295-9, After the adoption of timar system, the absorption of Albanian nobility into Ottoman military class did not take more than two generations {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  16. ^ Central Institute of Islamic Research (1997). Islamic studies. Pakistan: Islamic Research Institute. fq. 194. Marrë më 22 mars 2012. Among those disloyal vassals was Ivan Kastrioti, Niketas Thopia and Nicola Zaccaria. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  17. ^ Serbian Academy of Science 1980

    Радич Хумој био је врло истакнути пронијар у Скадарском крају

  18. ^ Serbian Academy of Science 1980

    Радич Хумој је умро пре но што је пописан скадарски крај. Балеч је, после њега, припао његовом брату Андрији, који је био војвода предела изнад Скадра, и сину Којчину.

  19. ^ Rivista di studi bizantini e neoellenici. Vëll. 7. Rome: Istituto per l'Europa orientale (Rome, Italy), Associazione nazionale per gli studi bizantini. 1953. fq. 506. Marrë më 28 janar 2012. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  20. ^ Antonović, Miloš (2003), Town and district in littoral of Zeta and northern Albania in 14th and 15th century (në serbisht), Belgrade: Istorijski institut, fq. 216, ISBN 9788677430313, OCLC 55953999, Наиме, женећи се 1433 године ћерком Петра Спана, Радич II Хумој је добио село Серељи у барском дистрикту
  21. ^ Schmitt 2001

    Radic und Maran Humoj verwalteten seit 1441 Gleros bei Skutari, das einst den Bonzi gehört hatte.

  22. ^ Schmitt 2001

    In einer getreidearmen Gegend war dies ein Anschlag auf die Lebensgrundlagen der Gemeinde. Venedig ging in dieser Frage äusserst behutsam vor, denn Koja und Andreas Humoj hatten der Signoria bedeutende Dienste geleistet. Zusammen mit Simeon Vulkata waren sie an der Spitze der venezianischen Verbände gegen Skanderbeg ins Feld gezogen (1447). In ihren Machtgebieten um Balezo und Drivasto wurde besonders heftig gekämpft.

  23. ^ Univerzitet u Beogradu. Filozofski fakultet (1964). Zbornik Filozofskog fakulteta (në serbisht). Vëll. 8. Belgrade: Naučno delo. fq. 419. Marrë më 28 janar 2012. Многи домаћи људи учествовали су у борбама на Млетачкој страни. Која Хумој... Василије Угрин,...Јован Запа и његов брат...седморице браће Педантари...више њихових рођака...три сина Рајка Монете...Петар Малонши са два сина...и Буша Сорња из Дања...Другима и нема трага...
  24. ^ Noli, Fan Stilian (1947), George Castrioti Scanderbeg (1405–1468), International Universities Press, fq. 49, OCLC 732882, Later on Alphonse concluded similar treaties with George Araniti, Ghin Musachi, George Stresi Balsha, Peter Spani, Paul Ducaghini,... {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  25. ^ Setton, Kenneth (1976–1984), The Papacy and the Levant, 1204–1571, vëll. 4, American Philosophical Society, fq. 102, 103, ISBN 978-0-87169-114-9, Scanderbeg now entered into special close relations with King Alphoso of Naples....on 26 March 1451. They got along very well together, as lord and vassal...Besides Alphonso's assertion of suzerainty over Skanderbeg and the latters father in law George Arianiti Topia Golem Cominović,... Alphonso gave recognition as vassals to Ducagjini family, to Simon Zenevisi, ... {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  26. ^ Elsie, Robert (2010), "Independent Albania (1912—1944)", Historical dictionary of Albania, Lanham: Scarecrow Press, fq. 367, ISBN 978-0-8108-7380-3, OCLC 454375231, In 1458, Scanderbeg was summoned to Italy to fulfil his obligations as vassal under the treaty of Gaeta. {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  27. ^ The New Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica. 1987. fq. 213. ISBN 9780852294437. Marrë më 26 mars 2012. Skanderbeg in 1451 made an alliance with King Alfonso I of Naples (Alfonso V of Aragon), whose vassal he became, and a permanent Neapolitan garrison was installed in his fortress {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  28. ^ Spomenik, Volumes 95-97 (në serbisht). Serbian Academy of Science and Arts. 1942. fq. xvi. Кастел Нови код Напуља, 21. октобар 1454: Краљ Алфонс V јавља Скендербегу да му је Павле Дукађини преко свог посланика изјавио оданост и покорност и да му је као свом вазалу, одредио годишњу провизију од 300 дуката ...
  29. ^ Bulgarian historical review. Pub. House of the Bulgarian Academy of Sciences. 2003. fq. 177. The Albanian nobility embraced the religion of their lord or of that power which could threaten its political existence. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  30. ^ Sedlar, Jean W. East Central Europe in the Middle Ages, 1000–1500, University of Washington Press, p. 385
  31. ^ Central Institute of Islamic Research (1997). Islamic studies. Pakistan: Islamic Research Institute. fq. 196. Marrë më 16 mars 2012. The Albanian nobility and townfolk from Kosovo were totally Islamized in the end of the 17th century. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  32. ^ Bulgarian historical review. Pub. House of the Bulgarian Academy of Sciences. 2003. fq. 164. Local principalities... using Greek, Ladin or Slavic as the official languages of correspondence in their courts. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  33. ^ Ex-king's son returns to Albania, BBC News Online, 28 June 2002.
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Feudalët_arbërorë&oldid=2583716"