Wikipedia

Fëmijëria

Fëmijëria është një periudhe e zhvillimit njerëzor midis fazave të lindjes dhe pubertetit, [1] ose midis periudhës së zhvillimit të foshnjërisë dhe pubertetit. [2] Ajo mund t'i referohet gjithashtu një qenieje njerëzore të palindur. [3] [4] Përkufizimi ligjor i fëmijës në përgjithësi i referohet të miturit, i njohur ndryshe si person më i ri se mosha madhore . [1] Fëmijët në përgjithësi kanë më pak të drejta dhe përgjegjësi sesa të rriturit . Ata në përgjithësi klasifikohen si të paaftë për të marrë vendime serioze.[5]

Koncepti i fëmijërisë u shfaq gjatë shekujve XVII dhe XVIII, veçanërisht nëpërmjet teorive arsimore (pedagogjike) të filozofit John Locke dhe fillimit të paraqitjes së hulumtimeve të para për fëmijët. [6] Duhet theksuar se deri në këtë periudhë, fëmijët shpesh shiheshin dhe konsideroheshin si versione të paplota të të rriturve ose si "njerëz të vegjël". [7] [8] Studimet e zhvilluara treguan se faktorë të ndryshëm gjatë periudhës së fëmijërisë mund të ndikojnë në formimin e qëndrimeve të një personaliteti të caktuar prandaj këtu shihet edhe rëndësia e njohjes dhe studimit sa më të gjithanshëm të kësaj periudhe të zhvillimit të njeriut. [7]

Fëmija mund të përshkruajë gjithashtu një marrëdhënie me një prind (siç janë djemtë dhe vajzat e çdo moshe) [9] ose, në mënyrë metaforike, një figurë autoriteti, ose të nënkuptojë anëtarësimin në grup në një klan, fis ose fe; mund të nënkuptojë gjithashtu të qenit i prekur fuqishëm nga një kohë, vend ose rrethanë specifike, si në "një fëmijë i natyrës" ose "një fëmijë i viteve gjashtëdhjetë". [10]

Përkufizime

Redakto

Në shkencat biologjike, një fëmijë zakonisht përkufizohet si një person midis lindjes dhe pubertetit, [1] ose midis periudhës së zhvillimit të foshnjërisë dhe pubertetit. [2] Ligjërisht, termi fëmijë mund t'i referohet kujtdo nën moshën madhore ose ndonjë kufi tjetër moshe.

Konventa e Kombeve të Bashkuara për të Drejtat e Fëmijës e përkufizon fëmijën si: "Një qenie njerëzore nën moshën 18 vjeç, përveç nëse sipas ligjit të zbatueshëm për fëmijën, mosha e madhe arrihet më herët". [11] Kjo është ratifikuar nga 192 nga 194 vende anëtare. Termi fëmijë mund t'i referohet gjithashtu dikujt nën një kufi tjetër moshe të përcaktuar ligjërisht, që nuk lidhet me moshën madhore. Në Singapor, për shembull, një fëmijë përkufizohet ligjërisht si dikush nën moshën 14 vjeç sipas "Akti për Fëmijët dhe Personat e Rinj" ndërsa mosha madhore është 21 vjeç. [12] [13] Në Ligjin e Emigracionit në SHBA, një fëmijë i referohet kujtdo që është nën moshën 21 vjeç [14]

Disa përkufizime në anglisht të fjalës fëmijë përfshijnë fetusin (nganjëherë quhet i palindur ). [15] Në shumë kultura, një fëmijë konsiderohet i rritur pasi i nënshtrohet një riti të kalimit, i cili mund ose nuk mund të korrespondojë me kohën e pubertetit.

Fëmijët në përgjithësi kanë më pak të drejta se të rriturit dhe klasifikohen si të paaftë për të marrë vendime serioze dhe ligjërisht duhet të jenë gjithmonë nën kujdesin e një të rrituri ose kujdestarie të fëmijës, pavarësisht nëse prindërit e tyre divorcohen apo jo.

Fazat e zhvillimit të fëmijërisë

Redakto

Fëmijëria e hershme

Redakto
 
Fëmijët që luajnë violinë në një recital në grup, Itaka, Nju Jork, 2011

Fëmijëria e hershme ndjek fazën e foshnjërisë dhe fillon me fëmijërinë kur fëmija fillon të flasë ose të ndërmarrë hapa në mënyrë të pavarur. [16] [17] Ndërsa fëmijëria përfundon rreth moshës 3 vjeç kur fëmija bëhet më pak i varur nga ndihma prindërore për nevojat bazë, fëmijëria e hershme vazhdon afërsisht deri në moshën 6 ose 7 vjeç. Megjithatë, sipas Shoqatës Kombëtare për Edukimin e Fëmijëve të Vegjël, fëmijëria e hershme përfshin gjithashtu foshnjërinë. Në këtë fazë fëmijët mësojnë përmes vëzhgimit, eksperimentimit dhe komunikimit me të tjerët. Të rriturit mbikëqyrin dhe mbështesin procesin e zhvillimit të fëmijës, i cili më pas do të çojë në autonominë e fëmijës. Gjithashtu gjatë kësaj faze krijohet një lidhje e fortë emocionale midis fëmijës dhe ofruesve të kujdesit. Fëmijët gjithashtu fillojnë parashkollorin dhe kopshtin në këtë moshë: dhe rrjedhimisht jetën e tyre sociale.

Fëmijëria e mesme

Redakto

Fëmijëria e mesme fillon rreth moshës 6 vjeçare, përafërsisht me moshën e shkollës fillore . Përfundon rreth moshës 9 ose 10. [18] Së bashku, fëmijëria e hershme dhe e mesme quhen vite formuese. Në këtë periudhë të mesme, fëmijët zhvillohen socialisht dhe mendërisht. Ata janë në një fazë ku bëjnë miq të rinj dhe fitojnë aftësi të reja, të cilat do t'u mundësojnë të bëhen më të pavarur dhe të rrisin individualitetin e tyre. Gjatë fëmijërisë së mesme, fëmijët hyjnë në vitet e shkollës, ku paraqiten me një mjedis të ndryshëm nga ai që janë mësuar. Ky mjedis i ri krijon sfida dhe fytyra të reja për fëmijët. [19] Me hyrjen e shkollës dalin në dritë çrregullime mendore që normalisht nuk do të viheshin re. Shumë nga këto çrregullime përfshijnë: autizmin, disleksinë, diskalkulinë dhe ADHD . [20] :303–309 Edukimi special, mjedisi më pak kufizues, reagimi ndaj ndërhyrjes dhe planet e edukimit të individualizuar janë të gjitha plane të specializuara për të ndihmuar fëmijët me aftësi të kufizuara. [20] :310–311

Fëmijëria e mesme është koha kur fëmijët fillojnë të kuptojnë përgjegjësinë dhe kanë filluar të formohen nga bashkëmoshatarët dhe prindërit e tyre. Punët dhe vendimet më të përgjegjshme vijnë në këtë kohë, si dhe krahasimi social dhe loja sociale. [20] :338Gjatë lojës sociale, fëmijët mësojnë dhe mësojnë njëri-tjetrin, shpesh përmes vëzhgimit. [21]

Fëmijëria e vonë

Redakto

Paraadoleshenca është një fazë e zhvillimit njerëzor pas fëmijërisë së hershme dhe para adoleshencës . Paraadoleshenca zakonisht përkufizohet si mosha 9-12 vjeç, që përfundon me fillimin kryesor të pubertetit, me shënues të tillë si menarke, spermarche dhe kulmin e shpejtësisë së lartësisë. Këto ndryshime zakonisht ndodhin midis moshës 11-14 vjeç. Mund të përkufizohet gjithashtu si periudha 2-vjeçare para fillimit të madh të pubertetit. [18] Paraadoleshenca mund të sjellë sfidat dhe ankthet e veta. Fëmijët paraadoleshentë kanë një pikëpamje të ndryshme për botën nga fëmijët më të vegjël në shumë mënyra domethënëse. Në mënyrë tipike, e tyre është një pamje më realiste e jetës sesa bota intensive, e orientuar nga fantazia e fëmijërisë më të hershme. Paraadoleshentët kanë mendime dhe veprime më të pjekura, të ndjeshme, realiste: 'faza më e "ndjeshme" e zhvillimit...fëmija është një qenie shumë më pak emocionale tani.' [22] Paraadoleshentët mund t'i shohin marrëdhëniet njerëzore ndryshe (p.sh. ata mund të vërejnë anën e gabuar, njerëzore të figurave të autoritetit ). Krahas kësaj, ata mund të fillojnë të zhvillojnë një ndjenjë të identitetit të vetvetes dhe të kenë ndjenja të shtuara të pavarësisë : 'mund të ndjehen si një individ, jo më "vetëm një nga familja." [23]

Fazat e zhvillimit pas fëmijërisë

Redakto

Adoleshenca

Redakto
 
Një vajzë adoleshente, fotografuar nga Paolo Monti

Adoleshenca zakonisht përcaktohet të jetë midis fillimit të pubertetit dhe moshës madhore ligjore: kryesisht korrespondon me vitet e adoleshencës (13-19). Megjithatë, puberteti zakonisht fillon para viteve të adoleshencës. Edhe pse biologjikisht një fëmijë është një qenie njerëzore midis fazave të lindjes dhe pubertetit, [1] adoleshentët konsiderohen ligjërisht fëmijë, pasi priren t'u mungojnë të drejtat e të rriturve dhe ende u kërkohet të ndjekin shkollën e detyrueshme në shumë kultura, megjithëse kjo ndryshon. . Fillimi i adoleshencës sjell ndryshime të ndryshme fizike, psikologjike dhe të sjelljes. Fundi i adoleshencës dhe fillimi i moshës madhore ndryshon sipas vendit dhe funksionit, madje edhe brenda një shteti-komb apo kulture të vetme mund të ketë mosha të ndryshme në të cilat një individ konsiderohet të jetë mjaft i pjekur për t'i besuar nga shoqëria detyra të caktuara.

Historia

Redakto

Gjatë Rilindjes Evropiane, përshkrimet artistike të fëmijëve u rritën në mënyrë dramatike, gjë që megjithatë nuk ndikoi shumë në qëndrimin shoqëror ndaj fëmijëve. [24]

Historiani francez Philippe Ariès argumentoi se gjatë viteve 1600, koncepti i fëmijërisë filloi të shfaqej në Evropë, [25] megjithatë historianë të tjerë si Nicholas Orme e kanë sfiduar këtë pikëpamje dhe kanë argumentuar se fëmijëria është parë si një fazë më vete që të paktën që nga mesjeta. periudhë. [26] Të rriturit i shihnin fëmijët si qenie të veçanta, të pafajshme dhe në nevojë për mbrojtje dhe trajnim nga të rriturit përreth tyre. Filozofi anglez John Locke ishte veçanërisht me ndikim në përcaktimin e këtij qëndrimi të ri ndaj fëmijëve, veçanërisht në lidhje me teorinë e tij të tabula rasa, e cila e konsideronte mendjen në lindje si një "propozim bosh". Një pasojë e kësaj doktrine ishte se mendja e fëmijës lindte bosh dhe se ishte detyra e prindërve që ta mbushnin fëmijën me nocione të sakta. Gjatë periudhës së hershme të kapitalizmit, ngritja e një klase të mesme të madhe tregtare, kryesisht në vendet protestante të Republikës Holandeze dhe Anglisë, solli një ideologji të re familjare të përqendruar rreth edukimit të fëmijëve. Puritanizmi theksoi rëndësinë e shpëtimit individual dhe shqetësimin për mirëqenien shpirtërore të fëmijëve. [27]

Nocioni modern i fëmijërisë me autonominë dhe qëllimet e veta filloi të shfaqej gjatë Iluminizmit të shekullit të 18-të dhe periudhës romantike që pasoi atë. [28] [29] Jean Jacques Rousseau formuloi qëndrimin romantik ndaj fëmijëve në romanin e tij të famshëm të vitit 1762 Emili, ose Mbi edukatën. Duke u bazuar në idetë e John Locke dhe mendimtarëve të tjerë të shekullit të 17-të, Jean-Jaques Rousseau e përshkroi fëmijërinë si një periudhë të shkurtër të shenjtërores përpara se njerëzit të ndeshen me rreziqet dhe vështirësitë e moshës madhore. [28] Portreti i gjerë i fëmijëve të Sir Joshua Reynolds demonstroi qëndrimet e reja të ndriçuara ndaj fëmijëve të vegjël. Piktura e tij e vitit 1788 "Epoka e pafajësisë" thekson pafajësinë dhe hirin natyral të fëmijës pozues dhe shpejt u bë një e preferuar e publikut.

Ideja e fëmijërisë si një vend i hyjnisë, pastërtisë dhe pafajësisë është shpjeguar më tej në " Ode : Intimacionet e pavdekshmërisë nga kujtimet e fëmijërisë së hershme", imazhet e së cilës ai "e modeloi nga një përzierje komplekse estetike baritore., pikëpamjet panteiste të hyjnisë dhe një ide e pastërtisë shpirtërore të bazuar në një nocion edenik të pafajësisë baritore të mbushur me nocione neoplatonike të rimishërimit". [29] Ky koncept romantik i fëmijërisë, sugjeron historiania Margaret Reeves, ka një histori më të gjatë se sa njihet përgjithësisht, me rrënjët e saj të gjurmuara në ndërtime të ngjashme imagjinative të fëmijërisë që qarkullojnë, për shembull, në poezinë neoplatonike të poetit metafizik të shekullit të shtatëmbëdhjetë Henry Vaughan (p.sh., "The Retreate", 1650; "Childe-hood", 1655). Pikëpamjet e tilla binin në kontrast me pikëpamjet e forta didaktike kalviniste të shthurjes së foshnjave. [30]

Me fillimin e industrializimit në Angli në 1760, divergjenca midis idealeve romantike me mendje të lartë të fëmijërisë dhe realitetit të përmasave në rritje të shfrytëzimit të fëmijëve në vendin e punës, u bë gjithnjë e më e dukshme. Nga fundi i shekullit të 18-të, fëmijët britanikë ishin të punësuar posaçërisht në fabrika dhe miniera dhe si oxhakpastrues, [31] shpesh duke punuar me orë të gjata në punë të rrezikshme me paga të ulëta. [32] Me kalimin e shekullit, kontradikta midis kushteve në terren për fëmijët e varfër dhe nocionit të klasës së mesme të fëmijërisë si një kohë e thjeshtësisë dhe pafajësisë çoi në fushatat e para për vendosjen e mbrojtjes ligjore për fëmijët.

Reformatorët britanikë sulmuan punën e fëmijëve që nga vitet 1830 e tutje, të mbështetur nga përshkrimet e tmerrshme të jetës në rrugë të Londrës nga Charles Dickens. [33] Fushata përfundimisht çoi në Aktet e Fabrikës, të cilat zbutën shfrytëzimin e fëmijëve në vendin e punës [31] [34]

Konceptet moderne të fëmijërisë

Redakto
 
Një plak dhe mbesa e tij në Turqi.

Qëndrimi modern ndaj fëmijëve u shfaq në fund të shekullit të 19-të; klasa e mesme dhe e lartë viktoriane theksoi rolin e familjes dhe shenjtërinë e fëmijës – një qëndrim që ka mbetur dominues në shoqëritë perëndimore që atëherë. [35] Zhanri i letërsisë për fëmijë mori hov, me një përhapje të librave humoristikë, të orientuar nga fëmijët, të përshtatur me imagjinatën e fëmijës. Fantazia e Lewis Carroll , Alice's Adventures in Wonderland, botuar në 1865 në Angli, ishte një pikë referimi në zhanër; e konsideruar si “kryevepra e parë angleze e shkruar për fëmijë”, botimi i saj hapi “Epokën e parë të artë” të letërsisë për fëmijë.

Gjysma e dytë e shekullit të 19-të pa prezantimin e shkollimit të detyrueshëm shtetëror të fëmijëve në të gjithë Evropën, i cili i largoi me vendosmëri fëmijët nga vendi i punës në shkolla. [36] [37]

Ekonomia e tregut e shekullit të 19-të mundësoi konceptin e fëmijërisë si një kohë argëtimi, lumturie dhe imagjinate. Kukullat dhe shtëpitë e kukullave të bëra nga fabrika i kënaqnin vajzat dhe djemtë luanin sporte dhe aktivitete të organizuara. [38] Boy Scouts u themelua nga Sir Robert Baden-Powell në 1908, [39] [40] i cili u siguronte djemve të rinj aktivitete në natyrë që synonin zhvillimin e karakterit, qytetarisë dhe cilësive personale të fitnesit. [41]

Në shekullin e 20-të, Philippe Ariès, një historian francez i specializuar në historinë mesjetare, sugjeroi se fëmijëria nuk ishte një fenomen natyror, por një krijim i shoqërisë në librin e tij të vitit 1960 Shekujt e fëmijërisë . Në vitin 1961 ai botoi një studim të pikturave, gurëve të varreve, mobiljeve dhe regjistrimeve shkollore, duke zbuluar se para shekullit të 17-të, fëmijët përfaqësoheshin si mini-të rritur.

Në vitin 1966, filozofi amerikan George Boas botoi librin Kulti i fëmijërisë . Që atëherë, historianët kanë hulumtuar gjithnjë e më shumë fëmijërinë në kohët e kaluara. [42]

Në vitin 2006, Hugh Cunningham botoi librin Shpikja e Fëmijërisë, duke parë fëmijërinë britanike që nga viti 1000, mesjeta, deri në atë që ai i referohet si Periudha e pasluftës e viteve 1950, 1960 dhe 1970. [43]

Fëmijëria evoluon dhe ndryshon ndërsa stilet e jetesës ndryshojnë dhe pritshmëritë e të rriturve ndryshojnë. Në epokën moderne, shumë të rritur besojnë se fëmijët nuk duhet të kenë shqetësime apo punë, pasi jeta duhet të jetë e lumtur dhe pa probleme. Fëmijëria shihet si një përzierje e thjeshtësisë, pafajësisë, lumturisë, argëtimit, imagjinatës dhe mrekullisë. Mendohet si një kohë loje, mësimi, shoqërimi, eksplorimi dhe shqetësimi në një botë pa shumë ndërhyrje të të rriturve. [28] [29]

Një "humbje e pafajësisë" është një koncept i zakonshëm dhe shpesh shihet si një pjesë integrale e moshës madhore . Zakonisht mendohet si një përvojë ose periudhë në jetën e një fëmije që zgjeron vetëdijen e tyre për të keqen, dhimbjen ose botën përreth tyre. Kjo temë është demonstruar në romanet To Kill a Mockingbird dhe Lord of the Flies . Personazhi imagjinar Peter Pan ishte mishërimi i një fëmijërie që nuk mbaron kurrë. [44] [45]

Fëmijëri e shëndetshme

Redakto

Shëndeti i fëmijëve

Redakto

Shëndeti i fëmijëve përfshin mirëqenien fizike, mendore dhe sociale të fëmijëve. Ruajtja e shëndetit të fëmijëve nënkupton ofrimin e ushqimeve të shëndetshme, sigurimin e gjumit dhe stërvitjes së mjaftueshme dhe mbrojtjen e sigurisë së tyre. [46] Fëmijët në pjesë të caktuara të botës shpesh vuajnë nga kequshqyerja, e cila shpesh shoqërohet me kushte të tjera, të tilla si diarre, pneumoni dhe malarie. [47]

Mbrojtja e fëmijëve

Redakto

Mbrojtja e fëmijëve, sipas UNICEF-it, i referohet “parandalimit dhe reagimit ndaj dhunës, shfrytëzimit dhe abuzimit ndaj fëmijëve – duke përfshirë shfrytëzimin seksual komercial, trafikimin, punën e fëmijëve dhe praktikat e dëmshme tradicionale, si gjymtimi/prerja e organeve gjenitale të femrave dhe martesat e fëmijëve ”. [48] Konventa për të Drejtat e Fëmijës mbron të drejtat themelore të fëmijëve.

Mbrojtja e fëmijëve nga abuzimi konsiderohet si një synim i rëndësishëm bashkëkohor. Kjo përfshin mbrojtjen e fëmijëve nga shfrytëzimi si puna e fëmijëve, trafikimi i fëmijëve dhe shitja e fëmijëve, abuzimi seksual i fëmijëve, duke përfshirë prostitucionin e fëmijëve dhe pornografinë e fëmijëve, përdorimin ushtarak të fëmijëve dhe pastrimin e fëmijëve në birësime të paligjshme. Ekzistojnë disa instrumente ndërkombëtare për këto qëllime, si:

  • Konventa për format më të këqija të punës së fëmijëve
  • Konventa për moshën minimale, 1973
  • Protokolli opsional mbi shitjen e fëmijëve, prostitucionin e fëmijëve dhe pornografinë e fëmijëve
  • Konventa e Këshillit të Evropës për Mbrojtjen e Fëmijëve nga Shfrytëzimi Seksual dhe Abuzimi Seksual
  • Protokolli Fakultativ mbi Përfshirjen e Fëmijëve në Konflikte të Armatosura
  • Konventa e Hagës për Birësimin

Loja

Redakto

Loja është thelbësore për mirëqenien konjitive, fizike, sociale dhe emocionale të fëmijëve. [49] Ai u ofron fëmijëve mundësi për zhvillim fizik (vrapim, kërcim, ngjitje, etj.), intelektual (aftësi sociale, norma të komunitetit, etikë dhe njohuri të përgjithshme) dhe emocional (empati, dhembshuri dhe miqësi). Loja e pastrukturuar inkurajon kreativitetin dhe imagjinatën. Loja dhe bashkëveprimi me fëmijë të tjerë, si dhe me disa të rritur, ofron mundësi për miqësi, ndërveprime shoqërore, konflikte dhe zgjidhje. Megjithatë, të rriturit priren (shpesh gabimisht) të supozojnë se praktikisht të gjitha aktivitetet sociale të fëmijëve mund të kuptohen si "lojë" dhe, për më tepër, se aktivitetet e lojës së fëmijëve nuk përfshijnë shumë aftësi ose përpjekje. [50] [51] [52] [53]

Është përmes lojës që fëmijët në një moshë shumë të hershme përfshihen dhe ndërveprojnë në botën përreth tyre. Loja i lejon fëmijët të krijojnë dhe eksplorojnë një botë që mund ta zotërojnë, duke mposhtur frikën e tyre gjatë praktikimit të roleve të të rriturve, ndonjëherë në lidhje me fëmijë të tjerë ose kujdestarë të rritur. [49] Loja e padrejtuar i lejon fëmijët të mësojnë se si të punojnë në grup, të ndajnë, të negociojnë, të zgjidhin konfliktet dhe të mësojnë aftësitë e vetë-advokimit. Megjithatë, kur loja kontrollohet nga të rriturit, fëmijët pajtohen me rregullat dhe shqetësimet e të rriturve dhe humbasin disa nga përfitimet që u ofron loja. Kjo është veçanërisht e vërtetë në zhvillimin e kreativitetit, udhëheqjes dhe aftësive në grup. [49]

 
Ralph Hedley, Turneu, 1898, paraqet djem të varfër duke luajtur jashtë në një pjesë rurale të verilindjes në Angli.

Loja konsiderohet të jetë shumë e rëndësishme për zhvillimin optimal të fëmijës, sepse ajo është njohur nga Komisioni i Kombeve të Bashkuara për të Drejtat e Njeriut si një e drejtë e çdo fëmije. [11] Fëmijët që rriten me një stil të nxituar dhe nën presion mund të kufizojnë përfitimet mbrojtëse që do të përfitonin nga loja e drejtuar nga fëmijët. [49]

Fillimi i lojës në një mjedis klase i lejon mësuesit dhe studentët të ndërveprojnë përmes lojërave të lidhura me një përvojë mësimore. Prandaj, loja ndihmon në ndërveprimet midis të rriturve dhe fëmijëve në një mjedis mësimi. "Strukturë lozonjare" do të thotë të kombinosh të mësuarit informal me të mësuarit formal për të prodhuar një përvojë efektive të të mësuarit për fëmijët në moshë të re. [54]

Edhe pse loja konsiderohet si më e rëndësishmja për zhvillimin optimal të fëmijëve, mjedisi ndikon në lojën e tyre dhe rrjedhimisht në zhvillimin e tyre. Fëmijët e varfër përballen me pabarazi të përhapura mjedisore pasi përjetojnë më pak mbështetje sociale dhe prindërit e tyre janë më pak të përgjegjshëm dhe më autoritar. Fëmijët nga familjet me të ardhura të ulëta kanë më pak gjasa të kenë akses në libra dhe kompjuterë që do të përmirësonin zhvillimin e tyre. [55]

Kultura e rrugës

Redakto
 
Fëmijët përpara një kinemaje, Toronto, 1920.

Kultura e fëmijëve në rrugë i referohet kulturës kumulative të krijuar nga fëmijët e vegjël dhe nganjëherë referohet si bota e tyre sekrete . Është më e zakonshme tek fëmijët nga mosha shtatë deri në dymbëdhjetë vjeç. Është më i fortë në zonat urbane industriale të klasës punëtore, ku fëmijët tradicionalisht janë të lirë të luajnë në rrugë për periudha të gjata pa mbikëqyrje. Ai është shpikur dhe mbështetur kryesisht nga vetë fëmijët me pak ndërhyrje nga të rriturit.

Kultura e rrugës e fëmijëve të vegjël zakonisht zhvillohet në rrugë të qeta dhe trotuare, dhe përgjatë rrugëve që dalin në parqe lokale, kënde lojërash, shkurre dhe djerrina, dhe në dyqanet lokale. Shpesh imponon status imagjinativ në pjesë të caktuara të sferës urbane (ndërtesa lokale, bordurat, objektet e rrugëve, etj.). Fëmijët caktojnë zona të veçanta që shërbejnë si vende takimi dhe relaksi jozyrtare (shih: Sobel, 2001). Një zonë urbane që duket pa fytyrë ose e lënë pas dore për një të rritur, mund të ketë kuptime të thella ' fryma e vendit ' për fëmijët. Që nga ardhja e shpërqendrimeve të brendshme si lojërat video dhe televizioni, janë shprehur shqetësime për vitalitetin – apo edhe mbijetesën – e kulturës së rrugës së fëmijëve.

Gjeografitë e fëmijërisë

Redakto

Gjeografia e fëmijërisë përfshin mënyrën se si shoqëria (e rritur) e percepton idenë e fëmijërisë, mënyrat e shumta se si qëndrimet dhe sjelljet e të rriturve ndikojnë në jetën e fëmijëve, duke përfshirë mjedisin që rrethon fëmijët dhe implikimet e tij.

Çrregullimi i mungesës së natyrës

Redakto

Çrregullimi i mungesës së natyrës, një term i krijuar nga Richard Louv në librin e tij të vitit 2005 Fëmija i fundit në pyll , i referohet prirjes në Shtetet e Bashkuara dhe Kanada drejt më pak kohë për lojëra në natyrë, [56] [57] duke rezultuar në një gamë të gjerë sjelljesh probleme. [58]

Mosha e përgjegjësisë

Redakto

Mosha në të cilën fëmijët konsiderohen përgjegjës për veprimet e tyre të lidhura me shoqërinë (p.sh. martesa, votimi, etj.) gjithashtu ka ndryshuar me kalimin e kohës, [59] dhe kjo reflektohet në mënyrën se si ata trajtohen në gjykata. Në kohën romake, fëmijët konsideroheshin si të pafajshëm për krime, një pozicion i adoptuar më vonë nga Kisha. Në shekullin e 19-të, fëmijët më të vegjël se shtatë vjeç konsideroheshin të paaftë për krim. Fëmijët nga mosha shtatë vjeçare konsideroheshin përgjegjës për veprimet e tyre. Prandaj, ata mund të përballen me akuza penale, të dërgohen në burg për të rritur dhe të dënohen si të rriturit me kamxhik, damkë ose varje. Megjithatë, gjykatat e asaj kohe do të merrnin parasysh moshën e shkelësit kur shqyrtonin dënimin. [nevojitet citimi] Mosha minimale e punësimit dhe mosha e martesës gjithashtu ndryshojnë. Kufiri i moshës së shërbimit ushtarak vullnetar/jovullnetar është i diskutueshëm edhe në nivel ndërkombëtar. [60]

Arsimi

Redakto
 
Fëmijë të ulur në një klasë finlandeze në shkollën e Torvinen në Sodankylä, Finlandë, në vitet 1920

Edukimi, në kuptimin e përgjithshëm, i referohet aktit ose procesit të dhënies ose marrjes së njohurive të përgjithshme, zhvillimit të fuqive të arsyetimit dhe gjykimit dhe përgatitjes intelektuale për një jetë të pjekur. [61] Arsimi formal më së shpeshti zhvillohet përmes shkollimit . E drejta për arsim është njohur nga disa qeveri. Në nivel global, neni 13 i Paktit Ndërkombëtar të Kombeve të Bashkuara për të Drejtat Ekonomike, Sociale dhe Kulturore të vitit 1966 (ICESCR}) njeh të drejtën e secilit për arsimim. [62] Arsimi është i detyrueshëm në shumicën e vendeve deri në një moshë të caktuar, por frekuentimi në shkollë mund të mos jetë i detyrueshëm, me opsione alternative si shkollimi në shtëpi ose mësimi elektronik që njihen si forma të vlefshme edukimi në juridiksione të caktuara.

Qëndrimet ndaj fëmijëve

Redakto

Qëndrimet sociale ndaj fëmijëve ndryshojnë në mbarë botën në kultura të ndryshme dhe ndryshojnë me kalimin e kohës. Një studim i vitit 1988 mbi qëndrimet evropiane ndaj qendrës së fëmijëve zbuloi se Italia ishte më e përqendruar te fëmijët dhe Holanda më pak te fëmijët, me vende të tjera, si Austria, Britania e Madhe, Irlanda dhe Gjermania Perëndimore që bien në mes. [63]

Në vitin 2013, normat e martesës së fëmijëve femra nën moshën 18 vjeç arritën në 75% në Niger, 68% në Republikën e Afrikës Qendrore dhe Çad, 66% në Bangladesh dhe 47% në Indi . [64] Sipas një raporti të UNICEF-it të vitit 2019 mbi martesën e fëmijëve, 37% e femrave janë martuar para moshës 18 vjeç në Afrikën Sub-Sahariane, e ndjekur nga Azia Jugore me 30%. Nivele më të ulëta u gjetën në Amerikën Latine dhe Karaibe (25%), Lindjen e Mesme dhe Afrikën e Veriut (18%) dhe Evropën Lindore dhe Azinë Qendrore (11%), ndërsa normat në Evropën Perëndimore dhe Amerikën e Veriut ishin minimale. [65] Martesa e fëmijëve është më e përhapur me vajzat, por përfshin edhe djemtë. Një studim i vitit 2018 në revistën Studime të Fëmijëve dhe Rinisë Vulnerable zbuloi se, në mbarë botën, 4.5% e meshkujve janë martuar para moshës 18 vjeç, me Republikën e Afrikës Qendrore që ka normën mesatare më të lartë me 27.9%. [66]

Fertiliteti dhe numri i fëmijëve për grua

Redakto

Përpara se kontracepsioni të bëhej gjerësisht i disponueshëm në shekullin e 20-të, gratë nuk kishin zgjidhje tjetër përveç abstinencës ose të pasurit shpesh shumë fëmijë. Në fakt, shqetësimet aktuale të rritjes së popullsisë janë bërë të mundshme vetëm me uljen drastike të vdekshmërisë së fëmijëve dhe fertilitetit të qëndrueshëm. Në vitin 2017, shkalla totale e lindshmërisë globale u vlerësua të ishte 2.37 fëmijë për grua, [67] duke shtuar rreth 80 milionë njerëz në popullsinë botërore në vit. Për të matur numrin e përgjithshëm të fëmijëve, shkencëtarët shpesh preferojnë fertilitetin e plotë të grupit në moshën 50 vjeç (CCF50). [67] Megjithëse numri i fëmijëve ndikohet gjithashtu nga normat kulturore, feja, presioni i bashkëmoshatarëve dhe faktorë të tjerë socialë, CCF50 duket të jetë më së shumti i varur nga niveli arsimor i grave, duke filluar nga 5-8 fëmijë në gratë pa arsim në më pak se 2. te femrat me arsim 12 ose më shumë. [67]

Çështjet te rendesishme

Redakto

Emergjencat dhe konfliktet

Redakto

Emergjencat dhe konfliktet paraqesin rreziqe të dëmshme për shëndetin, sigurinë dhe mirëqenien e fëmijëve. Ka shumë lloje të ndryshme konfliktesh dhe emergjencash, p.sh. luftërat dhe fatkeqësitë natyrore . Që nga viti 2010, rreth 13 milionë fëmijë janë zhvendosur nga konfliktet e armatosura dhe dhuna në mbarë botën. [68] Aty ku konfliktet e dhunshme janë normë, jeta e fëmijëve të vegjël është ndërprerë ndjeshëm dhe familjet e tyre kanë vështirësi të mëdha për të ofruar kujdesin e ndjeshëm dhe të vazhdueshëm që fëmijët e vegjël kanë nevojë për zhvillimin e tyre të shëndetshëm. [68] Studimet mbi efektin e emergjencave dhe konflikteve në shëndetin fizik dhe mendor të fëmijëve nga lindja deri në 8 vjeç tregojnë se aty ku fatkeqësia është e natyrshme, shkalla e PTSD ndodh në diku nga 3 deri në 87 për qind të fëmijëve të prekur. [69] Megjithatë, normat e PTSD për fëmijët që jetojnë në kushte konflikti kronik variojnë nga 15 në 50 përqind. [70] [71]

Shih edhe

Redakto

Literatura

Redakto

Referime

Redakto
  1. ^ a b c d "Child" (në anglisht). TheFreeDictionary.com. Marrë më 5 janar 2013.
  2. ^ a b Rathus SA (2013). Childhood and Adolescence: Voyages in Development (në anglisht). Cengage Learning. fq. 48. ISBN 978-1-285-67759-0.
  3. ^ "Child" (në anglisht). OED.com. Marrë më 11 prill 2023.
  4. ^ "Child" (në anglisht). Merriam-Webster.com. Marrë më 11 prill 2023.
  5. ^ Pajazit Nushi:Leksikon i Psikologjisë, Vëllimi 1, (A - M), Akademia e Shkencave dhe e Arteve e Kosovës, Prishtinë, 2014, fq. 236.
  6. ^ Eddy, Matthew Daniel (2010). "'The Alphabets of Nature: Children, Books and Natural History, 1750-1800'". Nuncius (në anglisht). 25: 1–22.
  7. ^ a b Macmillan Dictionary for Students Macmillan, Pan Ltd. (1981), page 173. Retrieved 2010-7-15.
  8. ^ "Childhood definition and meaning". Collins Dictionary (në anglisht). Marrë më 2 shkurt 2019.
  9. ^ "For example, the US Social Security department specifically defines an adult child as being over 18" (në anglisht). Ssa.gov. Arkivuar nga origjinali më 1 tetor 2013. Marrë më 9 tetor 2013.
  10. ^ "American Heritage Dictionary" (në anglisht). 7 dhjetor 2007. Arkivuar nga origjinali më 29 dhjetor 2007.
  11. ^ a b "Convention on the Rights of the Child" (PDF) (në anglisht). The Policy Press, Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 31 tetor 2010.
  12. ^ "Children and Young Persons Act". Singapore Statutes Online (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 3 shkurt 2018. Marrë më 20 tetor 2017.
  13. ^ "Proposal to lower the Age of Contractual Capacity from 21 years to 18 years, and the Civil Law (Amendment) Bill" (në anglisht). Singapore: Ministry of Law. Arkivuar nga origjinali më 26 qershor 2018. Marrë më 21 tetor 2017.
  14. ^ "8 U.S. Code § 1101 - Definitions". LII / Legal Information Institute (në anglisht).
  15. ^ See Shorter Oxford English Dictionary 397 (6th ed. 2007), which's first definition is "A fetus; an infant;...". See also ‘The Compact Edition of the Oxford English Dictionary: Complete Text Reproduced Micrographically’, Vol. I (Oxford University Press, Oxford 1971): 396, which defines it as: ‘The unborn or newly born human being; foetus, infant’.
  16. ^ Alam, Gajanafar (2014). Population and Society (në anglisht). K.K. Publications. ISBN 978-8178441986.
  17. ^ "Infant and toddler development". Encyclopedia Britannica (në anglisht). 18 janar 2019. Marrë më 27 maj 2020.
  18. ^ a b "APA Dictionary of Psychology" (në anglisht).
  19. ^ Collins WA, etj. (National Research Council (US) Panel to Review the Status of Basic Research on School-Age Children) (1984). Development during Middle Childhood (në anglisht). Washington D.C.: National Academies Press (US). doi:10.17226/56. ISBN 978-0-309-03478-4. PMID 25032422.
  20. ^ a b c Berger K (2017). The Developing Person through the Lifespan (në anglisht). Worth Publishers. ISBN 978-1-319-01587-9.
  21. ^ Konner M (2010). The Evolution of Childhood (në anglisht). Cambridge, Massachusetts: The Belknap Press of Harvard University Press. fq. 512–513. ISBN 978-0-674-04566-8.
  22. ^ Mavis Klein, Okay Parenting (1991) p. 13 and p. 78
  23. ^ E. Fenwick/T. Smith, Adolescence (London 1993) p. 29
  24. ^ Pollock LA (2000). Forgotten children : parent-child relations from 1500 to 1900 (në anglisht). Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-25009-2. OCLC 255923951.
  25. ^ Ariès P (1960). Centuries of Childhood (në anglisht).
  26. ^ Orme, Nicholas (2001). Medieval Children (në anglisht). Yale University Press. ISBN 0-300-08541-9.
  27. ^ Fox VC (prill 1996). "Poor Children's Rights in Early Modern England". The Journal of Psychohistory (në anglisht). 23 (3): 286–306.
  28. ^ a b c Cohen D (1993). The development of play (në anglisht) (bot. 2nd). London: Routledge. fq. 20. ISBN 978-1-134-86782-0.
  29. ^ a b c Reeves M (2018). "'A Prospect of Flowers', Concepts of Childhood and Female Youth in Seventeenth-Century British Culture". përmbledhur nga Cohen ES, Reeves M (red.). The Youth of Early Modern Women (në anglisht). Amsterdam University Press. fq. 40. doi:10.2307/j.ctv8pzd5z. ISBN 978-90-485-3498-2. JSTOR j.ctv8pzd5z. Marrë më 11 shkurt 2018.
  30. ^ Reeves (2018).
  31. ^ a b Del Col L (shtator 1930). "The Life of the Industrial Worker in Ninteenth-Century [sic] England — Evidence Given Before the Sadler Committee (1831–1832)". përmbledhur nga Scott JF, Baltzly A (red.). Readings in European History (në anglisht). Appleton-Century-Crofts.
  32. ^ "Poverty and Families in the Victorian Era". hiddenlives.org (në anglisht).
  33. ^ Malkovich A (2013). Charles Dickens and the Victorian child : romanticizing and socializing the imperfect child (në anglisht). New York: Routledge. ISBN 978-1-135-07425-8.
  34. ^ "The Factory and Workshop Act, 1901". British Medical Journal (në anglisht). 2 (2139): 1871–1872. dhjetor 1901. doi:10.1136/bmj.2.2139.1871. PMC 2507680. PMID 20759953.
  35. ^ Jordan TE (1998). Victorian child savers and their culture : a thematic evaluation (në anglisht). Lewiston, New York: Edwin Mellen Press. ISBN 978-0-7734-8289-0. OCLC 39465039.
  36. ^ Sagarra, Eda. (1977). A Social History of Germany 1648–1914, pp. 275–84
  37. ^ Weber, Eugen. (1976). Peasants into Frenchmen: The Modernization of Rural France, 1870–1914, pp. 303–38
  38. ^ Chudacoff HP (2007). Children at Play: An American History (në anglisht). New York University Press. ISBN 978-0-8147-1665-6.
  39. ^ Woolgar B, La Riviere S (2002). Why Brownsea? The Beginnings of Scouting (në anglisht). Brownsea Island Scout and Guide Management Committee.
  40. ^ Hillcourt, William (1964). Baden-Powell; the two lives of a hero (në anglisht). New York: Putnam. ISBN 978-0839535942. OCLC 1338723.
  41. ^ Boehmer E (2004). Notes to 2004 edition of Scouting for Boys (në anglisht). Oxford: Oxford University Press.
  42. ^ Ulbricht J (nëntor 2005). "J.C. Holz Revisited: From Modernism to Visual Culture". Art Education (në anglisht). 58 (6): 12–17. doi:10.1080/00043125.2005.11651564. ISSN 0004-3125.
  43. ^ Cunningham H (korrik 2016). "The Growth of Leisure in the Early Industrial Revolution, c. 1780–c. 1840". Leisure in the Industrial Revolution (në anglisht). Routledge. fq. 15–56. doi:10.4324/9781315637679-2. ISBN 978-1-315-63767-9.
  44. ^ Bloom, Harold. "Major themes in Lord of the Flies" (PDF) (në anglisht). Arkivuar (PDF) nga origjinali më 11 dhjetor 2019.
  45. ^ Barrie, J. M. Peter Pan. Hodder & Stoughton, 1928, Act V, Scene 2.
  46. ^ "Children's Health". MedlinePlus. U.S. National Library of Medicine, National Institutes of Health, U.S. Department of Health and Human Services. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  47. ^ Caulfield LE, de Onis M, Blössner M, Black RE (korrik 2004). "Undernutrition as an underlying cause of child deaths associated with diarrhea, pneumonia, malaria, and measles". The American Journal of Clinical Nutrition. 80 (1): 193–198. doi:10.1093/ajcn/80.1.193. PMID 15213048. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  48. ^ "What is child Protection?" (PDF). The United Nations Children’s Fund (UniCeF). maj 2006. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 17 prill 2021. Marrë më 7 janar 2021. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  49. ^ a b c d Ginsburg KR (janar 2007). "The importance of play in promoting healthy child development and maintaining strong parent-child bonds". Pediatrics. 119 (1): 182–191. doi:10.1542/peds.2006-2697. PMID 17200287. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  50. ^ Björk-Willén P, Cromdal J (2009). "When education seeps into 'free play': How preschool children accomplish multilingual education". Journal of Pragmatics. 41 (8): 1493–1518. doi:10.1016/j.pragma.2007.06.006. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  51. ^ Cromdal J (2001). "Can I be with?: Negotiating play entry in a bilingual school". Journal of Pragmatics. 33 (4): 515–543. doi:10.1016/S0378-2166(99)00131-9. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  52. ^ Butler CW (2008). Talk and social interaction in the playground. Aldershot: Ashgate Publishing, Ltd. ISBN 978-0-7546-7416-0. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  53. ^ Cromdal J (2009). "Childhood and social interaction in everyday life: Introduction to the special issue". Journal of Pragmatics. 41 (8): 1473–76. doi:10.1016/j.pragma.2007.03.008. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  54. ^ Walsh G, Sproule L, McGuinness C, Trew K (korrik 2011). "Playful structure: a novel image of early years pedagogy for primary school classrooms". Early Years. 31 (2): 107–119. doi:10.1080/09575146.2011.579070. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  55. ^ Evans GW (2004). "The environment of childhood poverty". The American Psychologist. 59 (2): 77–92. doi:10.1037/0003-066X.59.2.77. PMID 14992634. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  56. ^ "For more children, less time for outdoor play: Busy schedules, less open space, more safety fears, and lure of the Web keep kids inside". The Christian Science Monitor. 29 qershor 2006. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  57. ^ "U.S. children and teens spend more time on academics". The University Record Online. The University of Michigan. Arkivuar nga origjinali më 2 korrik 2007. Marrë më 7 janar 2021. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  58. ^ "Are your kids really spending enough time outdoors? Getting up close with nature opens a child's eyes to the wonders of the world, with a bounty of health benefits". Canadian Living. Arkivuar nga origjinali më 28 korrik 2012. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  59. ^ RJ, Raawat (9 dhjetor 2021). "बच्चे चुनौतियों का जवाब दे सकते हैं – द समझ एन.जी.ओ." Navbharat Times Reader's Blog (në indisht). Marrë më 13 dhjetor 2021.
  60. ^ Yun S (2014). "BreakingImaginary Barriers: Obligations of Armed Non-State Actors Under General Human Rights Law – The Case of the Optional Protocol to the Convention on the Rights of the Child". Journal of International Humanitarian Legal Studies (në anglisht). 5 (1–2): 213–257. doi:10.1163/18781527-00501008. SSRN 2556825.
  61. ^ "Define Education". Dictionary.com (në anglisht). Dictionary.reference.com. Marrë më 3 gusht 2014.
  62. ^ ICESCR, Article 13.1
  63. ^ Jones RK, Brayfield A (qershor 1997). "Life's greatest joy?: European attitudes toward the centrality of children". Social Forces (në anglisht). 75 (4): 1239–1269. doi:10.1093/sf/75.4.1239.
  64. ^ "Child brides around the world sold off like cattle". USA Today (në anglisht). Associated Press. 8 mars 2013. Arkivuar nga origjinali më 8 mars 2013.
  65. ^ "Child marriage". UNICEF DATA (në anglishte amerikane). Marrë më 2020-04-27.
  66. ^ Gastón CM, Misunas C, Cappa C (2019-07-03). "Child marriage among boys: a global overview of available data". Vulnerable Children and Youth Studies (në anglisht). 14 (3): 219–228. doi:10.1080/17450128.2019.1566584. ISSN 1745-0128.
  67. ^ a b c Vollset SE, Goren E, Yuan CW, Cao J, Smith AE, Hsiao T, etj. (tetor 2020). "Fertility, mortality, migration, and population scenarios for 195 countries and territories from 2017 to 2100: a forecasting analysis for the Global Burden of Disease Study". Lancet (në anglisht). 396 (10258): 1285–1306. doi:10.1016/s0140-6736(20)30677-2. PMC 7561721. PMID 32679112.
  68. ^ a b UNICEF (2010). The State of the World's Children Report, Special Edition (PDF) (në anglisht). New York: UNICEF. ISBN 978-92-806-4445-6. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 21 qershor 2022. Marrë më 25 dhjetor 2023.
  69. ^ Shannon MP, Lonigan CJ, Finch AJ, Taylor CM (janar 1994). "Children exposed to disaster: I. Epidemiology of post-traumatic symptoms and symptom profiles". Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry (në anglisht). 33 (1): 80–93. doi:10.1097/00004583-199401000-00012. PMID 8138525.
  70. ^ De Jong JT (2002). Trauma, War, and Violence: Public Mental Health in Socio Cultural Context (në anglisht). New York: Kluwer. ISBN 978-0-306-47675-4.
  71. ^ Marope PT, Kaga Y (2015). Investing against Evidence: The Global State of Early Childhood Care and Education (PDF) (në anglisht). Paris: UNESCO. fq. 118–125. ISBN 978-92-3-100113-0.

Lidhje të jashtme

Redakto
Një kategori në Wikimedia Commons përmban dokumente multimediale për Fëmijëria.
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Fëmijëria&oldid=2667438"