Wikipedia

Bregdeti Shqiptar i Jonit

39°44′50″N 19°58′51″E / 39.74722°N 19.98083°E / 39.74722; 19.98083

Plazhi i Gjipesë

Bregdeti Shqiptar i Jonit është një vijë bregdetare e Detit Jon Verilindor, që përfshin kufirin jugperëndimor të Republikës së Shqipërisë, që shtrihet nga gjysma jugore e Gadishullit të Karaburunit, në të gjithë rajonin historik të Labërisë, qytetin e Sarandës, Malet Akrokeraune, Rivierën shqiptare dhe Liqenin e Butrintit, ku Ngushtica e Korfuzit e ndan vendin nga Greqia.

Shqipëria ndodhet në Evropën Jugore dhe Juglindore në pjesën perëndimore të Gadishullit Ballkanik. Kufizohet me Malin e Zi në veriperëndim, Kosovën në verilindje, Maqedoninë e Veriut në lindje, Greqinë në jug dhe Detin Mesdhe në perëndim. Vija bregdetare zë një gjatësi totale prej 172 kilometres (107 mi) dhe është e karaktrerizuar në mënyrë të qartë nga një peizazh malor i mbushur me gjire detre të thella, ishuj të shumtë, shkëmbinj të lartë, brigje shkëmbore dhe ranore dhe një biosferë detare unike. [1]

Deti Jon është pjesë e Detit Mesdhe i pozicionuar në jug të Detit Adriatik, i cili shtrihet nga Siçilia deri në ngushticën e Otrantos midis Salentos dhe Gjirit të Vlorës. Ai kufizohet nga Italia në perëndim, Greqia dhe Shqipëria në lindje. Megjithëse nga autorët antikë konsiderohej si pjesë e detit Adriatik, deti Jon aktualisht shihet si një sipërfaqe ujore e veçantë.

Tradicionalisht, rajoni përfaqëson burimin më të vlefshëm turistik për vendin, veçanërisht për shkak të bukurisë së paprekur natyrore dhe kulturore të shprehur në arkitekturën, kuzhinën dhe traditën e rajonit. Pika më tërheqëse e tij është qyteti antik i Butrintit, që është renditur si një vend i Trashëgimisë Botërore të UNESCO -s, sepse përfaqëson mbetje të vlefshme të civilizimeve antike. [2]

Rajoni është i populluar nga më shumë se 50.000 banorë me qytetin më të madh që është qyteti Porti i Sarandës, një nga destinacionet më të vlerësuara turistike në Detin Jon. Saranda shërbehet nga Porti i Sarandës, një nga më të mëdhenjtë e pjesës jugore, i cili është bërë një port i mrekullueshëm lundrimi dhe tregtimi. Rajoni është shumë skenik, me vija të egra, malore dhe një pjesë shumë të konsiderueshme të pyjeve vendore. Disa nga plazhet më të spikatura përgjatë vijës bregdetare janë Dhërmi, Himara, Qeparoi, Borshi, Lukova, Vunoi dhe Ksamili.

Bregu i Detit Jon është i njohur për peizazhet e tij të larmishme, traditat unike dhe ndikimin e tij në kulturën shqiptare. Konsiderohet si vendlindja e iso-polifonisë shqiptare e cila u njoh si një kryevepër e trashëgimisë gojore dhe jomateriale të njerëzimit. [3]

Mjedisi

Redakto
 
Riviera shqiptare ashtu si duket nga Qafa e Llogarasë e cila ndodhet në Malësinë Akrokeraune, pjesë e Parkut Kombëtar të Llogarasë.

Gjeografia

Redakto
 
Ujërat kristal të pastër të Ksamilit në jug të vijës bregdetare.

Vendi i Shqipërisë ndodhet në jugperëndim të Gadishullit Ballkanik dhe kufizohet nga Mali i Zi në veriperëndim, Kosova në verilindje, Maqedonia e Veriut në lindje dhe Greqia në jug dhe juglindje. Pjesa më e madhe e vendit është një zonë e përthyer dhe malore me Alpet Shqiptare të në veri, Malet e Korabit në lindje, Bjeshkët Akrokeraune në jug dhe Malet Skënderbeut në pjesën qendër të vendit.

Duke qenë i pozicionuar në Detin Mesdhe Verior, bregdeti i Shqipërisë përfshin pjesë të Detit Adriatik dhe Detit Jon, e formon të ashtuquajturën Rivierën shqiptare. Për ndryshim nga terreni malor i vendit, ultësirat perëndimore përbëhen kryesisht nga ultësirat bregdetare dhe fushat. Bregu i Detit Jon është i njohur për bukurinë e tij të përthyer, me malësi shkëmbore dhe një biosferë të mrekullueshme detare, ndërsa Bregu i Detit Adriatik Shqiptar përbëhet nga plazhe me rërë dhe ujëra të cekëta bregdetare.

 
Harta topografike e Rivierës Shqiptare .

Vija bregdetare mbulon një pjesë të gjërë të Maleve Akrokeraune, e cila shtrihet paralelisht me Detin Jon, duke filluar nga Saranda, dhe duke vazhduar për mbi 100 kilometra në një drejtim juglindje-veriperëndim përgjatë Rivierës Shqiptare, deri në Orikum. Brendësia malore është e fragmentuar në disa masivë që shpesh arrijnë 2.000 metra lartësi mbidetare. Kjo strukturë unike malore arrin pikën e saj më të lartë te Maja e Çikës, dhe është plot me tarraca të gjera dhe të pjerrëta që rrëzohen drejt detit. Rajoni i skajshëm jugor ka një karakter të sheshtë dhe të cekët me praninë e Liqenit të Butrintit që u formua gjatë periudhës kuaternare.

 
Maja e Çikës ndodhet në Malet Akrokeraun siç shihet nga plazhi i Dhërmiut.

Për sa i përket gjeologjisë, karakteristika kryesore strukturore e vijës bregdetare është prania e antiklinave të shumta karbonate për shembull në Karaburun dhe Sarandë. Bërthama e këtyre strukturave, të cilat kryesisht nuk janë të dukshme në sipërfaqe, janë ndërtuar me avullime permian - triasike, që u formuan rreth 252 milion vjet më parë. [4] Vija bregdetare është e pasur me dolomite nga periudha triasike, shkëmbinjtë karbonik me gur gëlqeror nga periudha e jurasikut dhe rreshpet (shistat) bituminoze, porcelani dhe fosfati gëlqerori. [5]

Vija bregdetare mbizotërohet nga disa plazhe të gjata të drejta dhe shkëmbore, me plazhin më të njohur, plazhi i Borshit me një gjatësi prej 5 kilometrash e që ndodhet në qendrën e Rivierës Shqiptare. Plazhe pak më të shkurtra janë Plazhi i Dhërmiut dhe Plazhi i Himarës i cili shtrihet më tej në veri. Pavarësisht kësaj, vija bregdetare është e thyer dhe është e mbushur me gjire detare dhe gadishuj siq është p.sh. Porto Palermo. Sarandë është qyteti më i madh në rajon dhe ka plazhe të gjera dhe një port të strehuar.

Klima e vijës bregdetare ndikohet në mënyrë të konsiderueshme nga deti dhe malet. Nën klasifikimin e klimës në Köppen, në këtë vijë bregdetare mbizotëron kryesisht një klimë mesdhetare mesatarisht e nxehtë dhe me diell nën ndikimet e klimës kontinentale. Klima mesdhetare është tipike për zonat bregdetare me ndryshime të konsiderueshme në temperaturë dhe reshje shiu midis stinëve. Zonat malore kanë një klimë tipike malore me dëborë të shpeshtë gjatë dimrit.

Biodiversiteti

Redakto
 
Puliku egjiptian lulëzon në peizazhet tradicionale rurale të vijës bregdetare. [6]

Diversiteti, për sa i përket topografisë, gjeologjisë, hidrologjisë dhe kushteve klimatike, përcaktoi larminë e gjerë të jetës në rajon. Vija bregdetare përmban habitate të ndryshme dhe ekosisteme të ndikuara nga faktorë të ndryshëm mjedisorë, shumë prej të cilave janë me vlerë dhe rëndësi kombëtare. Në kushtet e fitogjeograpfisë, bregdeti shqiptar i detit Jon Sea i takon krahinës ilire të rajonit boreal. Ai bie plotësisht brenda pyjeve gjetherënëshe të ekoregjionit ilir të pyjeve mesdhetare palearktike.

Bimësia përfaqësohet kryesisht nga shkurre me gjelbërim të përhershëm dhe gjetherënës të shoqëruar me Detin Mesdhe. Tokat pyjore, afër habitateve të ujërave të ëmbla, përfaqësohen nga pyjet aluviale, të përziera dhe halore, por edhe pyjet bregdetare. [7] Pyjet, në lartësitë më të larta, përmbajnë lloje të ndryshme pishe, lisi, ahu dhe bredhi, si pisha e zezë, bredhi i bardhë (bredh argjendi), trungjet e frashërit dhe lisi i malit, i cili është jashtëzakonisht i rrallë dhe klasifikohet në llojet e rrezikuara. [8] [9] Në bregdet mbizotërojnë posidonia oceanica, halophila stipulacea dhe cododocea nodosa që më së shumti gjenden në ujërat e cekët, të cilat, megjithatë, mund të shtrihen në më shumë se 30 metra në thellësi.

Fauna është tepër e pasur dhe e larmishme, me shumë specie endemike, të rralla dhe të kërcënuara. Për shkak të madhësisë së tyre dhe peizazheve të paprekura, shpellat e paarritshme, të shpërndara përgjatë vijës bregdetare, ofrojnë habitatet për strehimin e fokave mesdhetare të klasifukuara si lloje të rrezikuara në mënyrë kritike. [10] Parku Kombëtar i Karaburunit dhe Parku Kombëtar i Butrintit vizitohen shpesh nga grupet e vetme në botë të këmbëlopatave. [11] Pyjet janë të banuara nga shqarthi (martini i ahut), dhelpra e kuqe, derri i egër, çakalli i artë, lepuri evropian dhe lundërza euroaziatike, ndërsa ujku gri është i pranishëm vetëm në dimër.

Balenat dhe delfinët janë mysafirë të shpeshtë në ujërat në det të hapur të bregdetit shqipat të Jonit, megjithëse më të zakonshmet janë balena me sqep e Kuvierit, kashaloti, delfini i zakonshëm me mjekërr të shkurtër, delfini me shirita, ndërsa delfini i zakonshëm hundëshishe mund të vërehet në të gjithë bregdetin e Shqipërisë. [7] Janë zbuluar tre lloje kryesore të breshkave të detit, të tilla si breshka e ujit të detit, breshka jeshile e detit dhe breshka e zakonshme e detit . [12] [13]

 
Gjiret përgjatë vijës bregdetare ofrojnë habitate për shumë specie të rëndësishme, midis tyre tre lloje të breshkave të rrezikuara të detit.

Megjithëse nuk ka përmasa shumë të mëdha, vija bregdetare është shtëpi për lloje të shumta zogjsh që ndryshojnë që nga foleja deri tek zogjtë e rritur shtegtar dhe dimërues. Të paktën 246 lloje zogjsh janë raportuar vetëm në Parkun Kombëtar të Butrintit. [14] Shpatet e thyer dhe shkëmbinjtë vertikalë të detit sigurojnë kushte të shkëlqyeshme të shumimit për fshikëzën egjiptiane të rrezikuar dhe shqiponjën e artë. [15] Shqiponja e gjarpërit me këmbë të shkurtra shpesh gjendet në habitatet e hapura me pemë dhe trungje të shpërndara, livadhe dh kullosa, pyje dhe shpatije shkëmbore.

Zonat e mbrojtura ofrojnë një gamë të gjerë përfitimesh sociale, mjedisore dhe ekonomike për njerëzit dhe komunitetet në mbarë botën, që përmbajnë fusha të jashtëzakonshme të biodiversitetit, me rëndësi thelbësore dhe kulturore. Regjioni ka edhe zona me rëndësi të madhe ekologjike me një numër përcaktimesh të parqeve kombëtare dhe zonave të mbrojtura në vijën bregdetare e të cilat pasqyrojnë vlerën dhe rëndësinë e madhe të rajonit.

Parku Kombëtar Detar Karaburun - Sazan është parku kombëtar më i gjerë në rajon, që përfshin vijën kufitare të gadishullit të Karaburunit dhe ishullin e Sazanit në veri. Terreni i tij është i mbizotëruar nga një shumëllojshmëri formacionesh peizazhi i cili është më i dukshëm nga malet e gadishullit që i përkasin Maleve Akrokeraune. Ai është një strehimore e një jete të larmishme detare dhe tokësore që tërheq mijëra turistë gjatë gjithë vitit.

Parku Kombëtar i Butrintit është pak më i vogël dhe ndodhet në jug të skajshëm të vendit afër kufirit midis Shqipërisë dhe Greqisë. Rrethinat e Butrintit nuk janë vetëm shtëpi e llojeve të shumta të kërcënuara globalisht, por ofron edhe një histori të pasur kulturore. Ai përfshin një larmi të jashtëzakonshme të habitateve, ekosistemeve dhe kafshëve të egra . Megjithëse Liqeni i Butrintit u njoh më tej si një ligatinë me rëndësi ndërkombëtare i përcaktuar sipas Konventës Ramsar. [16]

Parku Kombëtar i Llogarasë ndodhet në Rrethin e Vlorës dhe paraqet parkun e tretë më të madh kombëtar në rajon. Mjedisi natyror i parkut është një bukuri e jashtëzakonshme i cili karakterizohet me një biodiversitet unik. Maja e Çikës, pjesë e Maleve Akrokeraune, ndodhet në qendër të parkut dhe është i rrethuar me pyje të dendura të cilat ofrojnë një pamje të jashtëzakonshme të natyrës dhe mjedisit bregdetar, vëzhgimin e shpendëve, majave të ndryshme malore si dhe të kafshëve të egra. Parku është i mbuluar me terrene gëlqerore dhe malore që ofrojnë karakteristika të ndryshme gjeologjike.

Ekonomia

Redakto

Turizmi

Redakto
 
Butrinti është një nga vendet më të rëndësishme arkeologjike në Shqipëri.

Turizmi konsiderohet një nga industritë më të mëdha në ekonominë e Shqipërisë [17] i cili si veprimtari është rritur ndjeshëm që nga rënia e komunizmit në vend. [18] Vendi ka një trashëgimi të pasur historike dhe kulturore si dhe një varg bukurish natyrore, që ndryshon nga ujërat e kthjellët të bregdetit, nga plazhet me rërë dhe terrenit shkëmbor, deri në thellësitë malore.

Bregdeti shqiptar i Jonit ka një trashëgimi të pasur kulturore dhe arkitektonike, të shprehura me një varg kishash, manastiresh, xhami, pallate, kështjella mesjetare, të shpërndara nëpër fshatra turistike, qytetet kryesore, por edhe në fshatrat më të vogla përgjatë rajonit. Klima me diell, të nxehtë, peizazhet mahnitëse, kuzhina shqiptare shijshme, historia shqiptare dhe arkitektura e larmishme tërheqin shumë turistë si nga Shqipëria ashtu edhe nga vendet e tjera.

Sezoni turistik më i shprehur gjatë muajve të verës, megjithëse njerëzit vizitojnë rajonin gjatë gjithë vitit. Riviera shqiptare është njohur vazhdimisht si njëri nga brigjet më të mira dhe të njohura të vendit, të konfirmuara edhe nga disa organizata prestigjioze për bukuritë e saj natyrore. Porti i Sarandës është një port për një larmi linjash lundrimi që ofrojnë udhëtime në destinacione emocionuese përgjatë bregdetit. Shumica e linjave të lundrimit dhe ankorimit në port përfshijnë anije nga kompani të tilla si MSC, Holland America, P&O, Oceania, Regent Seven Seas etj.

Shih edhe

Redakto

Referime

Redakto
  1. ^ Sustainable Development of Sea-Corridors and Coastal Waters: The TEN ECOPORT project in South East Europe (në anglisht) (bot. Chrysostomos Stylios, Tania Floqi, Jordan Marinski, Leonardo Damiani). Springer. 2015-04-07. fq. 85. ISBN 9783319113852.
  2. ^ UNESCO World Heritage Site. "Butrint". whc.unesco.org (në anglisht).
  3. ^ UNESCO Intangible cultural heritage. "Albanian folk iso-polyphony". ich.unesco.org (në anglisht).
  4. ^ Shen S.-Z.; etj. (2011). "Calibrating the End-Permian Mass Extinction". Science (në anglisht). 334 (6061): 1367–1372. Bibcode:2011Sci...334.1367S. doi:10.1126/science.1213454. PMID 22096103.
  5. ^ "SOME CONSIDERATIONS ON SEAWATER-FRESHWATER RELATIONSHIP IN ALBANIAN COASTAL AREA" (PDF). igme.es (në anglisht). Tirana. fq. 1–12. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 2 korrik 2018. Marrë më 13 korrik 2020.
  6. ^ IUCN Red List (5 dhjetor 2013). "Save the Egyptian Vulture on the Balkans". iucnredlist.org (në anglisht).
  7. ^ a b Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujrave. "Protected area gap assessment, marine biodiversity and legislation on marine protected areas" (PDF). undp.org (në anglisht). Tirana. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 2 gusht 2017. Marrë më 13 korrik 2020.
  8. ^ "Protected area gap assessment, marine biodiversity and legislation on marine protected areas" (PDF). undp.org (në anglisht). fq. 102. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 2 gusht 2017. Marrë më 13 korrik 2020.
  9. ^ Agjencia Kombetare e Zonave te Mbrojtura. "Ishujt e Ksamilit". akzm.gov.al. fq. 1. Arkivuar nga origjinali më 2017-04-24. Marrë më 2018-07-01.
  10. ^ United Nations Environment Programme. "REGIONAL STRATEGY FOR THE CONSERVATION OF MONK SEALS IN THE MEDITERRANEAN (2014-2019)" (PDF). rac-spa.org (në anglisht). fq. 11.
  11. ^ "DISTRIBUTION OF MAMMALS IN ALBANIA". italian-journal-of-mammalogy.it (në anglisht). fq. 6. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 2016-09-23.
  12. ^ IUCN Red List. "Caretta caretta". iucnredlist.org (në anglisht).
  13. ^ IUCN Red List. "Dermochelys coriacea". iucnredlist.org (në anglisht).
  14. ^ "BUTRINT NATIONAL PARK MANAGEMENT PLAN" (PDF). academia.edu (në anglisht). fq. 43–74.
  15. ^ BirdLife International. "Vlora Bay, Karaburun Peninsula and Cika mountain". datazone.birdlife.org (në anglisht).
  16. ^ Ramsar (4 gusht 2010). "The list of wetlands of international importance" (PDF) (në anglisht dhe spanjisht). Ramsar. fq. 5. Marrë më 14 gusht 2010.
  17. ^ "TOURISM AND EMPLOYMENT IN ALBANIA – IS THERE A STRONG CORRELATION?" (PDF). asecu.gr (në anglisht). fq. 1–9.
  18. ^ Eglantina Hysa - Epoka University. "INFLUENCE OF TOURISM SECTOR IN ALBANIAN GDP: ESTIMATION USING MULTIPLE REGRESSION METHOD" (PDF). researchgate.net (në anglisht). Tirana. fq. 1–6.
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Bregdeti_Shqiptar_i_Jonit&oldid=2698091"