Wikipedia

Bioshumëllojshmëria në Shqiperi

(Përcjellë nga Bioshumëllojshmëria i Shqiperisë)

Për një vend të vogël, Shqipëria karakterizohet nga një pasuri e konsiderueshme e ekosistemeve dhe habitateve tokësore dhe detare me lloje të ndryshme lulesh dhe faunale, të përcaktuara në një sipërfaqe prej 28,748 kilometrash katrorë. Pjesa më e madhe e vendit është kryesisht me karakter mesdhetar, duke përfshirë qendrën dhe jugun e vendit, ndërsa afiniteti alpin është më i dukshëm në verilindje ku jane edhe mali i Sharrit kurse në lindje është maja më e lartë e shtetit Shqiptar që është maja e Korabit me 2756 metra lartësi mbidetare vetem 100 metra më e lartë se Maja më e lartë në shtetin fqinj , Kosovës [1]

Përveç diversitetit të topografisë dhe klimës, afërsia e drejtpërdrejtë e Shqipërisë me detin Mesdhe dhe vendndodhja e rëndësishme brenda kontinentit evropian, kanë krijuar kushte të favorshme për shfaqjen e një game të gjerë flore dhe faune me një cilësi të jashtëzakonshme, e cila, megjithatë, ka udhëhequr vend të njihet si një pikë e rëndësishme e biodiversitetit në kontinent. [2] [3] [4] Numri i specieve faunale të kërcënuara globalisht në Shqipëri është shumë i lartë, e jo mirë për BioDiversitetin e një shteti, me një pjesë integrale prej më shumë se 181 speciesh, numër ky jo shumë i mirë per Biodiversitetin në këtë shtet. duke u renditur në vendin e shtatë në pellgun e Mesdheut . [5]

Shqipëria është kryesisht malore dhe kodrinore me ndryshimin e shpejtë të peizazhit nga detar në atë alpin në një distancë të kufizuar. Vetëm një e treta përbëhet nga ultësira që shtrihen në të gjithë perëndim të vendit përballë Detit Mesdhe me një gjatësi të vijës bregdetare prej rreth 476 kilometres (296 mi) . [6] Rrjedhimisht, zinxhirët malorë përshkojnë gjatësinë e vendit nga veriu në jug duke shfaqur Alpet Shqiptare në veri, Malet e Sharrit në verilindje, Malet e Skënderbeut në qendër, Malet e Korabit në lindje, Malet e Pindit në në juglindje dhe malet Cerauniane në jugperëndim që shtrihen përgjatë rivierës shqiptare .

Rrjeti hidrografik i Shqipërisë përbëhet nga liqene, lumenj, ligatina, dete dhe ujëra nëntokësore . Ka rreth 250 liqene me origjinë të ndryshme, duke përfshirë liqene tektonike, akullnajore dhe lumore . Ndër më të rëndësishmit është liqeni i Shkodrës, liqeni më i madh në Evropën Jugore, i ndjekur nga Ohri, i cili konsiderohet si një nga liqenet më të lashtë në botë. Lumenjtë gjithashtu kanë një efekt të vlefshëm në biodiversitetin (ose jetën e egër) bregdetare të zonës. Në vend ka 152 lumenj, ndër të cilët më të dalluarit janë Drini, Vjosa, Shkumbini, Mati, Ishëm dhe Osum . Brigjet përgjatë Detit Mesdhe janë shtëpia e lagunave të ndryshme duke përfshirë Karavastanë dhe Nartën . Zonat e mbrojtura i përkasin instrumenteve më thelbësore të ruajtjes së natyrës . Në Shqipëri janë përcaktuar 799 lloje zonash të mbrojtura, me një sipërfaqe prej 5216,96 kilometra katrorë. [7] Midis tyre 14 parqe kombëtare, 1 park detar, 4 zona Ramsar, 3 vende të trashëgimisë botërore, 45 zona të rëndësishme bimore, 16 zona të rëndësishme shpendësh dhe 786 zona të mbrojtura të kategorive të ndryshme. [8] [9] [10] [11] [12]

Eko-rajonet

Redakto

Vendi i Shqipërisë është pjesë e Mbretërisë Boreale dhe shtrihet në mënyrë specifike brenda provincës ilire të Rajonit Circumboreal . Territori i tij mund të ndahet në mënyrë konvencionale në katër ekorajone tokësore të mbretërisë Palearktike . [13] [14] Pyjet gjetherënëse ilire shtrihen përgjatë bregut shqiptar të detit Adriatik dhe Jon në perëndim përgjatë pellgut të Mesdheut, ndërsa pyjet e përziera të maleve të Pindit gjenden në vargmalet malore Lindore dhe Juglindore në lindje. Pyjet e përziera të maleve Dinarike mbulojnë pjesën më të madhe të Alpeve Shqiptare në veri, ndërsa pyjet e përziera të Ballkanit shtrihen në skajin lindor të vargmalit.

Ekosistemet

Redakto

Pyjet

Redakto
 
Pyjet e Rrajcës dhe lumit të Gashit janë pjesë e pyjeve të lashta dhe primare të ahut të Karpateve, si pjesë e Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s për shkak të vlerës së jashtëzakonshme të këtyre pyjeve. [15] [16]

Pyjet janë ekosistemi tokësor më i përhapur në Shqipëri. Ato përfaqësojnë një komponent thelbësor funksional dhe estetik në 36% të peizazheve në vend. [17] [18] [19] Pyjet e Shqipërisë veriore janë të ngjashme me atë të Evropës Kontinentale, në të kundërt, dhe ato të Shqipërisë së Jugut tregojnë ngjashmëri me atë të pellgut të Mesdheut . [20] Pyjet mund të marrin shumë forma, në varësi të gjerësisë së tyre gjeografike, tokës, reshjeve dhe temperaturave mbizotëruese. Përqendrimi i pemëve gjetherënëse dominon në pyjet e vendit, duke filluar nga pothuajse 56.8% ose 6093 kilometra katrorë të territorit të pyllëzuar. [19] Lisi përfaqëson një burim të rëndësishëm pyjor natyror në Shqipëri me 32,1% i ndjekur nga ahu me 18,4%. Në Shqipëri gjenden 12 lloje dushku të shpërndara në të gjithë territorin e vendit nga veriu në jug dhe nga lindja në perëndim. [21]

Pyjet halore mbulojnë 1756 kilometra katrorë që përbëjnë 16.4% të sipërfaqes totale pyjore të vendit. Edhe pse pisha e zezë dominon dhe është ndër llojet më të rëndësishme të pemëve në vend, duke zënë një sipërfaqe prej rreth 10.2%. [19] Gjendet primare në vargun malor qendror por edhe i shpërndarë në vargun malor verior dhe jugor . [22] Bredhi i argjendtë përbën 1.4% të halorëve me 152 kilometra katrorë, që zakonisht gjenden në shpatet dhe luginat e maleve dhe krahas brigjeve shqiptare të Adriatikut dhe Detit Jon në perëndim. [19] [23]

Ligatinat

Redakto
 
Brigjet kryesore të lagunës dhe ishujt e Patokut janë të mbuluara nga shkurret e kënetave të kripura . [24]

Shqipëria zotëron një pasuri të ekosistemeve ligatinore që mbështesin habitate të ndryshme dhe unike. Këto ligatina përmbajnë përkatësisht mallra dhe shërbime të shumta ekologjike, por janë nën një ngarkesë të rëndësishme për shkak të urbanizimit dhe industrializimit të shpejtë. Kënetat, shtretërit e kallamishteve dhe liqenet gjenden në të gjitha rajonet, së bashku me lumenjtë dhe deltat, ndërsa ligatinat janë të shpërndara nga zona e lartë malore e brendshme në juglindje deri në vijën bregdetare në perëndim . [24]

Rajonet ligatinore më të pasura janë veçanërisht në fushën bregdetare përgjatë gjithë kufirit perëndimor të Shqipërisë që formohet nga deti Adriatik dhe Jon . [25] Kompleksi ligatinor i Butrintit, Karavastasë dhe Nartës përfaqëson një nga zonat ligatinore bregdetare më të rëndësishme të Shqipërisë. Lagunat ndahen nga deti nga shufra ranore mjaft të ngushta, të cilat ndryshojnë vazhdimisht në madhësi dhe formë. Laguna të tjera të rëndësishme përfshijnë Lagunën e Patokut, Lagunën Kune-Vain, Lagunën e Vilunit dhe shumë të tjera.

Shqipëria është shtëpia e disa prej liqeneve më të rëndësishëm në Evropën Jugore . Katër liqene janë të ndarë me vendet fqinje, për shembull Liqeni i Shkodrës me Malin e Zi, Liqeni i Ohrit me Maqedoninë e Veriut, Liqeni i Prespës së Vogël me Greqinë dhe Liqeni i Prespës me Maqedoninë e Veriut dhe Greqinë. Megjithatë, të gjitha ato janë të një rëndësie ndërkombëtare, jo më pak për limnologjinë dhe biodiversitetin . [25] Për më tepër, Liqeni i Shkodrës dhe Liqeni i Prespës janë njohur si ligatinat me rëndësi ndërkombëtare me emërtim zyrtar sipas Konventës Ramsar . [26]

Grykëderdhjet

Redakto

Një grykëderdhje është një trup ujor pjesërisht i mbyllur bregdetar që formohet në grykëderdhjet e lumenjve dhe siguron habitate unike për popullatat e shpendëve shtegtarë, jovertebrorët, si dhe peshqit detarë, duke përfshirë ata që vizitojnë për t'u shumuar. Karakteristikat kryesore të jetës së grykëderdhjes janë ndryshueshmëria në kripësi dhe sedimentimi . Ato përcaktohen nga gjeologjia e një rajoni dhe ndikohen nga kushtet topografike, kimike dhe klimatike.

Edhe pse me përmasa të vogla, Shqipëria ka shumë lumenj që rrjedhin nëpër hapësirat e saj. Lumenjtë kryesorë të Shqipërisë janë Drini, Vjosa, Mat, Ishëm, Erzen, Shkumbin dhe Seman që derdhen në Detin Adriatik lindor . Rrjedhat e lumenjve janë shumë të ndryshueshme me prurje të larta në dimër dhe në fillim të pranverës dhe me prurje dramatike më të ulëta në fund të verës.

Përveç kësaj, lumenjtë kanë marrë pak vëmendje shkencore nga biologët dhe dihet pak për statusin e biodiversitetit që përmbajnë, megjithatë, pellgu i lumit Drin është një nga pikat më të rëndësishme të biodiversitetit në Evropë . [27] [28]

Flora

Redakto
 
Shqipëria pret pikën e nxehtë të biodiversitetit të Basenit Mesdhetar . ( 14 )

Shqipëria karakterizohet nga lloje të kundërta dhe të ndryshme të vegjetacionit, të përcaktuara kryesisht nga topografia, hidrologjia, klima dhe gjeologjia . Ai gëzon një shumëllojshmëri ekologjish të buta, duke përfshirë pyje gjetherënëse dhe halore, ligatinat, deltat e lumenjve, kullotat dhe livadhet alpine dhe subalpine, shkurret me gjelbërim të përhershëm dhe gjethegjerë, peizazhet detare dhe bregdetare .

E vendosur strategjikisht në bregun verior të Detit Mesdhe, Shqipëria i përket një prej pikave të nxehta të biodiversitetit të planetit për shkak të nivelit të lartë të endemizmit brenda pellgut të Mesdheut . [29] Flora e Shqipërisë përbëhet nga më shumë se 3200 bimë vaskulare [30] dhe 2350 bimë jo vaskulare dhe një numër më pak i njohur kërpudhash. [18] Elementet kryesore të florës së vendit janë 24% mesdhetare, 22% ballkanike, 18% evropiane dhe 14% euroaziatike . [31] [32]

Fitogjeografikisht, vendi shtrihet në krahinën ilire të Rajonit Circumboreal brenda Mbretërisë Boreale . Sipas Fondit Botëror për Natyrën dhe Agjencisë Evropiane të Mjedisit, ai përfshihet në katër ekorajone tokësore të mbretërisë Palearktike, duke përfshirë pyjet gjetherënëse ilire, pyjet e përziera të Ballkanit, pyjet e përziera të maleve të Pindit dhe pyjet e përziera të maleve Dinarike .

Në Shqipëri rriten rreth 3000 lloje të ndryshme bimësh, shumë prej të cilave përdoren për qëllime mjekësore. Rajonet bregdetare dhe ultësirat kanë bimësi tipike mesdhetare makie, ndërsa pyjet e dushkut dhe bimësia gjenden në lartësi më të larta. Pyjet e gjera me pishë të zezë, ahu dhe bredhi gjenden në male më të larta dhe kullotat alpine rriten në lartësi mbi 1800 metra. [33] Gjinia e florës me më shumë lloje në Albana Trifolium ( tërfili ) me gjithsej 63 lloje. Kjo është kryesisht për shkak të klimës mesdhetare në vijën bregdetare të vendit. Vendi është gjithashtu shtëpia e pothuajse 27 llojeve të Verbascum, e cila është për shkak të afërsisë më të madhe me Anadollin, që është qendra kryesore e zhvillimit të qirinjve të mbretit.

Fauna

Redakto

Zogjtë

Redakto
 
Flamingo më e madhe është një banor gjatë gjithë vitit në Peizazhin e Mbrojtur Vjosa-Nartë .

Vendndodhja gjeografike e Shqipërisë në kombinim me klimën e saj të ndryshueshme dhe komplekse është përgjegjëse për popullatën e larmishme të shpendëve në vend. Mbi 353 lloje shpendësh janë regjistruar në Shqipëri me 11 specie të kërcënuara globalisht dhe një specie të futur nga njeriu. Vendi është shtëpia e ligatinave të favorshme, lagunave, liqeneve, grykëderdhjeve dhe deltave së bashku me habitatet përkatëse. Këto habitate shërbejnë si terren ushqimor për mijëra zogj migrues që udhëtojnë midis Afrikës Veriore dhe Evropës përmes rrugës ajrore të Adriatikut. [34] [35]

 
Pelikani dalmat mbetet në lagunat dhe ligatinat në të gjithë vendin si në Karavasta .

Në Shqipëri gjenden shumë lloje grabitqarësh, disa prej të cilëve janë shqiponjat, skifterët, skifterët dhe shkaba . Shqiponjat janë të përhapura në të gjithë vendin ndërsa specie të ndryshme banojnë në habitate të ndryshme. Shqiponja e artë është zogu grabitqar më i madh dhe gjendet veçanërisht në zonat malore, shkëmbinjtë dhe zonat e thella të Shqipërisë.

Shqiponja me bisht të bardhë gjendet kudo ku ka trupa të mëdhenj ujorë dhe merr kryesisht peshq dhe herë pas here vertebrorë të tjerë. [36] Gjarpri shqiponja me gishta të shkurtër është një specie pyjore dhe merr kryesisht gjarpërinj, por edhe disa hardhuca . Ka shumë lloje skifterësh që gjenden në të gjithë vendin, duke përfshirë harabelikun euroaziatik, harabeli i Levantit dhe goshawk verior .

Skifterët që ndodhin në vend përfaqësohen mirë nga një sërë speciesh. Ato përfaqësohen nga skifteri i eleonorës, hobi euroaziatik, skifteri i lagështit, skifteri i vogël, skifteri saker dhe merlin . Një duzinë lloje shkabash mund të gjenden që jetojnë në vend kryesisht në pjesë të caktuara të grykave, në shkëmbinj, shkëmbinj dhe shpella. Ndër speciet më të rëndësishme dhe më të spikatura është shkaba egjiptiane e kërcënuar globalisht. Këta zogj banojnë kryesisht në jug të Shqipërisë, por mund të gjenden në shumë pak territore në veri. [37]

E vendosur në Detin Mesdhe, Shqipëria ka një avifaunë të pasur detare me shumë koloni të mëdha dhe të ndryshme shpendësh deti të vendosura rreth vijës së saj të pacenuar bregdetare në perëndim. Pelikanët dhe flamingot gjenden më shpesh në zonat bregdetare. Pelikani jashtëzakonisht i rrallë dalmat është pelikani më i zakonshëm në vend dhe shumë i rëndë për një zog fluturues. [38] Flamingo më e madhe, e cila është jashtë gjashtë llojeve të flamingove në planet, mund të gjendet përgjatë zonave të ngrohta, me ujë, veçanërisht në lagunat si në Lagunën e Karavastasë dhe Lagunën e Nartës .

Gjitarët

Redakto

Shqipëria është shtëpia e një game të gjerë gjitarësh që janë të lidhur ngushtë me vendndodhjen e saj gjeografike dhe kushtet klimatike . Përafërsisht 58 lloje gjitarësh janë regjistruar në vend. Zonat e mbrojtura, duke përfshirë parqet kombëtare, rezervatet natyrore dhe rezervatet e biosferës, ofrojnë mbrojtje për gjitarët dhe janë vendet më të mundshme ku mund të shihen këto kafshë.

 
Rrëqebulli euroaziatik banon në Parkun Kombëtar Shebenik-Jabllanicë . [39]

Për një vend të vogël, Shqipëria sfidon një rol të rëndësishëm në ruajtjen dhe sigurimin e mbijetesës afatgjatë të mishngrënësve të mëdhenj të gadishullit ballkanik perëndimor dhe jugor. [40] Mishngrënësit duket se janë të shpërndarë kryesisht në pyjet e fundit të mbetura në të gjithë vendin, veçanërisht në zonat përreth Alpeve Shqiptare në veri, Maleve të Korabit në lindje dhe zonave të shpërndara të larta në jug, si në Gadishullin e Karaburunit, Valamara . Malet dhe malet e Nemërçkës .

Llojet e maceve të vendit përfshijnë rrëqebullin euroaziatik dhe mace të egër evropiane . Të gjithë ata janë të rrezikuar në mënyrë kritike, të kërcënuar dhe të mbrojtur . Vendi aktualisht është mikpritës i zonës më të madhe të shpërndarjes së rrëqebullit ballkanik të rrezikuar në mënyrë kritike, i cili konsiderohet të jetë macja më e madhe në Ballkan, me një popullsi të vlerësuar prej më pak se 100 individë. [41] [42] [43]

 
Parku Detar i Llogarasë dhe Karaburun-Sazan ofron habitat për çakallin e artë . [44]

Familja Canidae ka disa anëtarë në Shqipëri duke përfshirë ujkun gri, ujkun euroaziatik, dhelprën e kuqe dhe çakalin e artë . Gama e shpërndarjes së ujkut gri dhe euroaziatik përfshin pjesën më të madhe të territorit të vendit. [45] [40] Dhelpra e kuqe, e cila është vendase, është lloji më i madh i dhelprave dhe shfaqet në çdo cep të Shqipërisë. [46] Megjithatë, gama e çakallit të artë shtrihet në të gjithë Ultësirën Perëndimore përgjatë bregdetit shqiptar të Adriatikut dhe Detit Jon . [47] [48] Ariu i murrmë, ndoshta specia më e famshme e kafshëve të egra në Shqipëri, është një nga elementët më të vlefshëm të biodiversitetit dhe luan si dhe një rol të rëndësishëm në ruajtjen e biodiversitetit. [49] Ato gjenden në pjesën më të madhe të vendit, duke përfshirë vargmalin verior, qendror dhe jugor të Shqipërisë, dhe janë pjesë e popullsisë Dinarik - Pindus, e cila është popullsia e dytë më e madhe në Evropë. [49] Popullatat e ariut të murrmë si në Shqipëri ashtu edhe në Maqedoninë e Veriut kanë një vlerë të rëndësishme dhe të rëndësishme biologjike dhe gjenetike, pasi ato përbëjnë popullatat lidhëse midis arinjve të vendeve të Serbisë, Kroacisë dhe Sllovenisë në veri të Ballkanit dhe arinjve të Greqisë në jugu. [50]

 
Parku Kombëtar Divjakë-Karavasta shërben si vend për mbarështimin dhe ushqimin e vidrës euroaziatike . [51]

Familja më e madhe e gjitarëve mishngrënës i përket lundërzave, baldosave, nuselave dhe martenave, të cilat të gjitha gjenden në vend. Të gjitha këto janë kafshë të shkurtra, me gëzof, me veshë të shkurtër, të rrumbullakosur dhe gëzof të trashë, por ato ndryshojnë dukshëm në madhësi, zakon dhe habitat. Lundërza euroaziatike gjendet në pjesën më të madhe të vendit dhe popullatat e shëndetshme u lokalizuan në lumenj dhe këneta në veriperëndim dhe jug. [52] [53] Baldosa evropiane është baldosa më e zakonshme në Shqipëri dhe gjendet në pjesën më të madhe të territorit të vendit. [54]

Të klasifikuar si mishngrënës, këmbët e këmbëve ndahen midis fokave pa veshë dhe fokave me veshë. Fokat pa veshë nuk kanë veshë dhe nuk mund të zvarriten rrokullisjet e pasme poshtë trupit. Në të kundërt, fokat me veshë kanë veshë të dalë dhe mund të ecin me të katër gjymtyrët në tokë. Gjithsesi, foka murg mesdhetare, ndër speciet më të rralla në botë me këmbët, është e vetmja specie e fokës që mund të gjendet në Shqipëri. Ai është kryesisht shtëpi në rajonet bregdetare shkëmbore të Shqipërisë së Jugut si në Gadishullin e Karaburunit, Ishullin e Sazanit dhe Ishujt Ksamil që ofrojnë habitate të mira për speciet e rrezikuara.

 
Balena e spermës është vënë re në ujërat e parkut detar Karaburun-Sazan . [55]

Duke marrë parasysh disponueshmërinë e madhe të ujit, bregdeti i vendit vlerësohet të jetë 381 kilometres (237 mi) i gjatë. [56] Deti Mesdhe, i cili përfshin detin Adriatik dhe detin Jon që përbën të gjithë kufirin perëndimor të Shqipërisë, është shtëpia e popullsive gjithnjë e më të rralla të cetaceve . [57] [58] [59] Megjithatë, vendi ka disa lloje cetace që jetojnë në Detin Mesdhe Shqiptar.

Dihet se delfini i zakonshëm me sqep të shkurtër banon në ujërat bregdetare. Delfini i zakonshëm me hundë shishe është i bollshëm përgjatë bregut shqiptar të detit Adriatik, veçanërisht në stinët e dimrit dhe pranverës, ku ata vijnë në zonat bregdetare për t'u shumuar. [60] Zonat për mbrojtjen e specieve të delfinëve u krijuan në lumin Buna-Velipojë, Karaburun-Sazan, Ishujt Ksamil, Vjosa-Nartë e vende të tjera.  ] . [61] [62] Ndaj balena me sqep Cuvier është regjistruar disa herë në ujërat shqiptare. [63] [64]


</br>Njëthundrakët me gishtërinj të barabartë përfaqësohen nga lloje të tilla si dreri i kuq, kaprolli, dreri i djerrë . dhe dhia e egër . Dreri i kuq është ndër barngrënësit më të mëdhenj në vend dhe veçanërisht një nga speciet më të njohura të pyjeve të vendit. Dreri ugar është zakonisht, ndryshe nga dreri i kuq, kafe me njolla më të lehta dhe stomak të bardhë, por ngjyra mund të ndryshojë shumë. 

Zvarranikët

Redakto
 
Breshka evropiane e pellgjeve në Parkun Kombëtar të Butrintit .

Pavarësisht se nuk ka studime të sakta, Shqipëria renditet ndër rajonet më të rëndësishme në Gadishullin Ballkanik për sa i përket zvarranikëve me mbi tridhjetë e shtatë lloje të regjistruara. [65] [66] Shumë prej tyre janë të përhapura veçanërisht përgjatë brigjeve shqiptare që përmbajnë një diversitet të gjerë habitatesh dhe ekosistemesh .

 
Bretkosa shqiptare është një specie e rrezikuar sipas IUCN .

Janë disa lloje breshkash detare që folezojnë në plazhet e vendit. [67] Breshka e kokës është një breshkë e madhe oqeanike me rrokullisje dhe një guaskë të kuqërremtë në kafe. [68] Breshka e gjelbër e detit është një tjetër specie e rëndësishme në Detin Mesdhe dhe herë pas here gjendet në Gjirin e Drinit në veri dhe në Gjirin e Vlorës në jug të Shqipërisë. [69] Breshka e detit është një nga breshkat e detit më të rrezikuara në botë dhe në thelb gjendet në ujërat tropikale në mbarë botën, por edhe herë pas here në Shqipëri. [70]

Territori i Shqipërisë është i populluar nga dy lloje të rëndësishme breshkash të ujërave të ëmbla si breshka e pellgut evropian dhe breshka e pellgut ballkanik . [71] Një nga breshkat më të njohura të Shqipërisë është breshka Hermann e cila është relativisht e bollshme në të gjithë vendin. Në vend gjenden edhe hardhuca . Hardhucat e mëdha si hardhuca jeshile evropiane, hardhuca jeshile ballkanike, geko-ja e shtëpisë mesdhetare dhe hardhuca me grykë blu janë ndoshta zvarranikët që hasen më shpesh në vend.

Peshku

Redakto

Shqipëria ka rreth 249 lloje peshqish në ujërat e saj bregdetare dhe 64 lloje të ujërave të ëmbla në lumenjtë dhe liqenet e saj. [65] Edhe pse peshqit e ujërave detare dhe të ëmbla mund të gjenden në pjesë të ndryshme të ujërave në të gjithë vendin. Deti Adriatik dhe Jon brenda Detit Mesdhe janë shtëpia e peshqve të ujit të kripur, ndërsa peshqit e ujit të ëmbël gjenden në liqenin e Butrintit, liqenin e Shkodrës, liqenin e Ohrit, liqenin e Prespës si dhe në Lagunën e Karavastasë, Lagunën e Nartës dhe Lagunën e Patosit .

Liqeni i Ohrit, liqeni më i vjetër i Evropës, ndodhet midis Shqipërisë dhe Maqedonisë së Veriut . [72] Si një nga liqenet e paktë të lashtë në botë, është liqeni që përmban numrin më të madh të specieve endemike në botë, me 212 lloje kafshësh dhe bimësh . [73] [74] Është habitat për shumë lloje të rralla peshqish si trofta e Ohrit e rrezikuar, një nga troftat më të lashta në të gjithë Gadishullin Ballkanik . [75] [76]

Me më shumë se 28 lloje të identifikuara, nga 38 lloje që janë regjistruar në të gjithë detin Adriatik, diversiteti i peshkaqenëve në Shqipëri është ndër më të shumtët në Ballkan . [77] Ndër speciet më të rëndësishme dhe më të zakonshme janë peshkaqeni me njolla të vogla, peshkaqeni me njolla të vogla, zagari i zakonshëm, qeni me hundë të gjatë, peshku i qenit gjembaç, peshkaqeni engjëllor dhe shirësi i zakonshëm .

Zonat e mbrojtura

Redakto

Pjesë të shumta të Shqipërisë mbrohen në përputhje me një sërë emërtimesh kombëtare dhe ndërkombëtare për shkak të vlerave të tyre natyrore, historike apo kulturore . [78] Zonat e mbrojtura i përkasin instrumenteve më të rëndësishme të ruajtjes, të cilat nga ana e tyre kontribuojnë në mënyrë efektive në mirëmbajtjen e specieve, habitateve dhe ekosistemeve .

Vendi ka aktualisht pesëmbëdhjetë parqe kombëtare të përcaktuara, ku njëri është specifikuar si park detar . Duke filluar nga deti Adriatik dhe deti Jon e deri te Alpet Shqiptare dhe Malet Cerauniane, ato zotërojnë peizazhe të jashtëzakonshme që përbëjnë habitate të mijëra llojeve bimore dhe shtazore . Butrinti, Divjakë-Karavasta, Karaburun-Sazan, Llogara, Prespa, Shebenik-Jabllanicë, Theth dhe Valbonë janë ndër parqet kombëtare më spektakolare të vendit.  

  1. ^ Ministry Enviroinment, Forests and Water Administration Biodiversity Directorate. "Fourth National Report to the United Nations Convention On Biological Diversity" (PDF). cbd.int (në anglisht). Tirana. fq. 6.
  2. ^ Deutsche Gesellschaft für Internationale Zusammenarbeit (GIZ) GmbH. "National Assessment of Biodiversity Information Managementand Reporting Baseline for Albania" (PDF). balkangreenenergynews.com (në anglisht). fq. 10.
  3. ^ "Biodiversity Albania". climatechangepost.com (në anglisht). Some of the 30% of the European plant species, and 42% of the European mammals can be found in the country. Albania's variety of wetlands, lagoons and large lakes also provide critical winter habitat for migratory birds (1).
  4. ^ "Biodiversity in Albania Report On National Situation of Biodiversity in Albania" (PDF). macfungi.webs.com (në anglisht). fq. 2. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 6 mars 2021. Marrë më 5 prill 2022. Approximately 30% of all European floras occur in Albania.
  5. ^ "Mediterranean Basin Biodiversity Hotspot" (PDF). cepf.net (në anglisht). fq. 62.
  6. ^ Eftimi, R. "Some Considerations On Seawater-Freshwater Relationship in Albanian Coastal Area" (PDF). ITA Consult. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 4 maj 2011. Marrë më 5 prill 2022. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  7. ^ UNEP, IUCN, WCMC. "Albania". protectedplanet.net (në anglisht). fq. 1.{{cite web}}: Mirëmbajtja CS1: Emra të shumëfishtë: lista e autorëve (lidhja)
  8. ^ UNESCO. "Ohrid-Prespa". unesco.org (në anglisht).
  9. ^ UNESCO. "Albania". whc.unesco.org (në anglisht).
  10. ^ Ramsar Convention. "Albania" (PDF). ramsar.org (në anglisht).
  11. ^ "Important Plant Areas of the south and east Mediterranean region" (PDF). portals.iucn.org (në anglisht). fq. 76.
  12. ^ BirdLife International. "Albania". datazone.birdlife.org (në anglisht).
  13. ^ NaturAL. "Albania towards NATURA 2000". natura.al (në anglisht). Tirana. fq. 1. Arkivuar nga origjinali më 11 mars 2017. Marrë më 7 tetor 2018.
  14. ^ "The National Parks Of Albania The fifteen national parks in Albania encompass an area of 210,668.48 hectares which accounts for about 3.65% of the overall territory of the country". worldatlas.com (në anglisht). The territory of Albania can be divided into four ecoregions: Dinaric Alpine (mixed forests in the far north). Balcanic (mixed forest in the north-east). Pindus mountain (mixed forests covering the central and southeast mountains). Illyrian deciduous (forest covering the rest of the country).
  15. ^ UNESCO World Heritage Sites. "Ancient and Primeval Beech Forests of the Carpathians and Other Regions of Europe". whc.unesco.org (në anglisht). fq. 1.
  16. ^ Euronatur. "Report of the Excursion to Ancient Beech Forests in Albania and Macedonia July 14–19, 2013" (PDF). euronatur.org (në anglisht). fq. 1–20. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 26 gusht 2020. Marrë më 5 prill 2022.
  17. ^ Ministry of Environment. "Document of Strategic Policies for the Protection of Biodiversity in Albania" (PDF). cbd.int (në anglisht). fq. 15.
  18. ^ a b Ministry of Environment. "Fifth National Report of Albania to the United Nations Convention On Biological Diversity (CBD)" (PDF). cbd.int (në anglisht). fq. 4.
  19. ^ a b c d UNECE. "Albania Environmental Performance Reviews" (PDF). unece.org (në anglisht). fq. 141.
  20. ^ "lbania Biodiversity Assessment Under the Biodiversity and Forestry Indefinite Quantity Contract Contract No. LAG-I-00-99-00013-00, Task Order No. 811". rmportal.net (në anglisht). nëntor 2003. fq. 16–23. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 3 maj 2021. Marrë më 5 prill 2022.
  21. ^ FAO. "State of Forest Tree Genetic Resources in Albania" (PDF). fao.org (në anglisht). fq. 5. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 26 tetor 2017. Marrë më 5 prill 2022.
  22. ^ FAO. "Black pine resources in Albania". fao.org (në anglisht). fq. 1.
  23. ^ FAO. "Forest Genetic Resources" (PDF). ftp.fao.org (në anglisht). fq. 48.
  24. ^ a b "Conservation Status of Albanian Coastal Wetlands and their Colonial Waterbird Populations (Pelecaniformes and Ciconiiformes)" (PDF). vliz.be (në anglisht). Brussels. fq. 1–10.
  25. ^ a b The Wetlands of Central and Eastern Europe (Book) (në anglisht). IUCN, 1993. 1993. fq. 14–15. ISBN 9782831701424.
  26. ^ Ramsar Convention (3 korrik 2013). "Albania adds its parts of the Prespa Lakes to the Ramsar List". ramsar.org (në anglisht).
  27. ^ "The natural wealth and legacy of the Drin River Basin: inspiring our collective actions" (PDF). act4drin.net (në anglisht). fq. 7. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 23 janar 2023. Marrë më 5 prill 2022.
  28. ^ "Drin River Basin The blue heart of the Balkans" (PDF). mio-ecsde.org (në anglisht). fq. 4.
  29. ^ IUCN. "Mediterranean Hotspot". iucn.org (në anglisht).
  30. ^ Mehmet Metaj. "Biodiversity and the Protected Areas System in Albania" (PDF). cqm.rs (në anglisht). fq. 1–8.
  31. ^ "Biodiversity in Albania Report On National Situation of Biodiversity in Albania" (PDF). catsg.org (në anglisht). fq. 3.
  32. ^ "Albania – Biodiversity Conservation Data". medomed.org (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 9 janar 2015. Marrë më 5 qershor 2017.
  33. ^ Bego, Ferdinand and Koni, Mynyr (1999) "Albania" in Blodlverslty Strategy and Action Plan. The National Environmental Agency
  34. ^ Euronatur. "Adriatic Flyway". euronatur.org (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 18 shtator 2020. Marrë më 5 prill 2022.
  35. ^ Euronatur. "Adriatic Flyway – Bird Conservation On the Balkans" (PDF). euronatur.org (në anglisht). Arkivuar nga origjinali (PDF) më 16 maj 2021. Marrë më 5 prill 2022.
  36. ^ "Biodiversity in Albania Report On National Situation of Biodiversity in Albania" (PDF). catsg.org (në anglisht). Tirana. fq. 28.
  37. ^ IUCN Red List. "Save the Egyptian Vulture on the Balkans". iucnredlist.org (në anglisht).
  38. ^ Euronatur. "Dalmatian Pelicans Help for the rarest pelican in the world". euronatur.org (në anglisht).
  39. ^ European Green Belt. "Balkan Green Belt as Ecological Corridor for Wolf, Bear and Lynx". europeangreenbelt.org (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 12 qershor 2018. Marrë më 3 qershor 2018.
  40. ^ a b Bego, F. (2005). "On the status and distribution of the large carnivores (Mammalia: Carnivora) in Albania". Albanian Journal of Nat. Tech. Sciences. 2005: 41–53. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  41. ^ "The Balkan Lynx Conservation Compendium". Catsg.org. Marrë më 29 dhjetor 2009. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  42. ^ "Wildlife of Albania". iberianature.com (në anglisht).
  43. ^ "Balkan Lynx Recovery Program". ppnea.org (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 31 gusht 2018. Marrë më 5 prill 2022.
  44. ^ "Management Plan Llogora-Rreza e Kanalit-Dukat -Orikum-TragjasRadhime-Karaburun Complex Site" (PDF). vinc.s.free.fr (në anglisht). fq. 76.
  45. ^ "Report on the conservation status and threats for wolf (Canis lupus) in Europe" (PDF). euronatur.org (në anglisht). fq. 7.
  46. ^ "Risk Assessment for Australia – Red Fox, (Vulpes vulpes) (Linnaeus, 1758)" (PDF). pestsmart.org.au (në anglisht). fq. 4. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 19 mars 2020. Marrë më 5 prill 2022.
  47. ^ Plass J. (2007). "Dokumentation einer zweiten Einwanderungswelle des Goldschakals Canis aureus Linnaeus 1758 in Österreich aus den Jahren 2003–2006" (PDF). Beiträge zur Naturkunde Oberösterreichs (17): 55–68. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  48. ^ World Wide Fund for Nature. "Conservation Action Plan for the golden jackal (Canis aureus) in Greece" (PDF). wwf.gr (në anglisht). fq. 8.
  49. ^ a b Bego, F. (2007). The Brown Bear (Ursus arctos) Action Plan (në anglisht). Tirana: University of Tirana.
  50. ^ "Status of Brown Bears (Ursus arctos) in Albania and Fyrom" (PDF). bearbiology.com (në anglisht). Athens. fq. 6.[lidhje e vdekur]
  51. ^ Bego, F., A. Mullaj, L. Kashta, A. Zotaj (2013). The Status of the habitats of European Conservation Interest along the Adriatic Coast of Albania (PDF) (në anglisht). Tirana.{{cite book}}: Mirëmbajtja CS1: Emra të shumëfishtë: lista e autorëve (lidhja) Mirëmbajtja CS1: Mungon shtëpia botuese te vendodhja (lidhja)
  52. ^ Bogliani, G., C. Prigioni, F. Barbieri (1986). "The otter Lutra lutra in Albania". Biological Conservation. 36 (4): 375–383. doi:10.1016/0006-3207(86)90011-X. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Emra të shumëfishtë: lista e autorëve (lidhja)
  53. ^ Balestrieri, A., Messina, S., Pella, F., Prigioni, C., Saino, N. and Fasola, M. (2016). "Eurasian otter Lutra lutra in developing countries: a resurvey of Albania 22 years after the fall of communism". Oryx. 50 (2): 368–373. doi:10.1017/S0030605314000921. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Emra të shumëfishtë: lista e autorëve (lidhja)
  54. ^ Griffiths, H. I., Thomas, D. H. (1997). The Conservation and Management of the European Badger (Meles meles): (revised Results of an Enquiry Into the Species, Originally Presented as a Report to the Standing Committee of the Convention on the Conservation of European Wildlife and Natural Habitats, on the Population and Management Status and Conservation Needs of the Species in the Western Palaearctic). Council of Europe. fq. 8–9. ISBN 9789287134479. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Emra të shumëfishtë: lista e autorëve (lidhja)
  55. ^ "Management Plan for National Marine Park Karaburun-Sazan" (PDF). mcpa.iwlearn.org (në anglisht). fq. 29.
  56. ^ Sustainable Development of Sea-Corridors and Coastal Waters: The TEN ECOPORT project in South East Europe (bot. Chrysostomos Stylios, Tania Floqi, Jordan Marinski, Leonardo Damiani). Springer. 7 prill 2015. fq. 85. ISBN 9783319113852. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  57. ^ Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujrave. "Protected area gap assessment, marine biodiversity and legislation on marine protected areas" (PDF). undp.org (në anglisht). Tirana. fq. 38. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 2 gusht 2017. Marrë më 5 prill 2022.
  58. ^ Giuseppe Notarbartolo di Sciara. "Cetacean Species Occurring in the Mediterranean and Black Seas". oceandocs.org (në anglisht). Rome, Italy. fq. 2. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 17 qershor 2018. Marrë më 5 prill 2022.
  59. ^ United Nations Economic Commission for Europe. "Environmental Performance Reviews Albania Third Review" (PDF). unece.org (në anglisht). fq. 78.
  60. ^ "Montenegrins Battle to Save Endangered Dolphins". balkaninsight.com (në anglisht). 26 maj 2015.
  61. ^ "Inland observations of the common bottlenose dolphins Tursiops truncatus (Montagu, 1821) in the delta of the Bojana/Buna River, Albania and Montenegro" (PDF). dlib.si (në anglisht). fq. 1–4.
  62. ^ Erich Hoyt (2 tetor 2012). Marine Protected Areas for Whales, Dolphins and Porpoises: A World Handbook for Cetacean Habitat Conservation and Planning (Book) (në anglisht). Routledge, 2012. fq. 172. ISBN 9781136538308.
  63. ^ Giuseppe Notarbartolo di Sciara, Michela Podestà, Barbara E. Curry (18 tetor 2016). Mediterranean Marine Mammal Ecology and Conservation (Book) (në anglisht). Academic Press, 2016. fq. 134. ISBN 9780128052969.{{cite book}}: Mirëmbajtja CS1: Emra të shumëfishtë: lista e autorëve (lidhja)
  64. ^ "Occurrence of Cuvier's beaked whales in the southern Adriatic Sea: Evidence of an important Mediterranean habitat". researchgate.net (në anglisht).
  65. ^ a b "lbania Biodiversity Assessment Under the Biodiversity and Forestry Indefinite Quantity Contract Contract No. LAG-I-00-99-00013-00, Task Order No. 811". rmportal.net (në anglisht). nëntor 2003. fq. 1–9. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 3 maj 2021. Marrë më 5 prill 2022.
  66. ^ "First records of the Italian wall lizard, Podarcis siculus (Rafinesque-Schmaltz, 1810) (Squamata: Lacertidae) in Albania". dergipark.gov.tr (në anglisht). 24 tetor 2016. fq. 1–2. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 12 qershor 2018. Marrë më 5 prill 2022.
  67. ^ IUCN. "Albania adopts sea turtle conservation action plan". iucn.org (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 12 qershor 2018. Marrë më 5 prill 2022.
  68. ^ IUCN & IUCN Centre for Mediterranean Cooperation. "Marine mammals and sea turtles of the Mediterranean and Black Seas" (PDF). cmsdata.iucn.org (në anglisht). Arkivuar nga origjinali (PDF) më 13 maj 2016. Marrë më 8 qershor 2018.
  69. ^ Enerit Saçdanaku, Idriz Haxhiu. "Data about Loggerhead Sea Turtle (Caretta caretta) and Green Turtle (Chelonia mydas) in Vlora Bay, Albania". researchgate.net (në anglisht).
  70. ^ IUCN. "Sea turtles in the Mediterranean Distribution, threats and conservation priorities" (PDF). mtsg.files.wordpress.com (në anglisht). fq. 23–37. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 11 shkurt 2020. Marrë më 5 prill 2022.
  71. ^ Enerit Saçdanaku, Idriz Haxhiu. "First observations on ecology and distribution of Balkan terrapin, Mauremys rivulata (Valenciennes, 1833) in Vlora Bay, Albania" (PDF). hrcak.srce.hr (në anglisht). Tirana. fq. 1–5.
  72. ^ "Lake Ohrid Experience and Lessons Learned Brief" (PDF). worldlakes.org (në anglisht). Arkivuar nga origjinali (PDF) më 25 shkurt 2021. Marrë më 5 prill 2022.
  73. ^ "The true age of Europe's oldest lake has now been determined". unipi.it (në anglisht). 29 shtator 2014.
  74. ^ Matzinger, Andreas; Schmid, Martin; Veljanoska-Sarafiloska, Elizabeta; Patceva, Suzana; Guseska, Dafina; Wagner, Bernd; Müller, Beat; Sturm, Michael; Wüest, Alfred (2007). "Eutrophication of ancient Lake Ohrid: Global warming amplifies detrimental effects of increased nutrient inputs". Limnology and Oceanography (në anglisht). 52 (1): 338–353. Bibcode:2007LimOc..52..338M. CiteSeerX 10.1.1.629.6860. doi:10.4319/lo.2007.52.1.0338.
  75. ^ The Guardian. "Ohrid fate awaits ancient trout in the Balkans". theguardian.com (në anglisht).
  76. ^ "Changes in the Spawning Ecology of the Lake Ohrid Trout, Salmo letnica (Karaman)" (PDF). mes.org.mk (në anglisht).
  77. ^ Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujrave. "Protected area gap assessment, marine biodiversity and legislation on marine protected areas" (PDF). undp.org (në anglisht). Tirana. fq. 36. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 2 gusht 2017. Marrë më 5 prill 2022.
  78. ^ Spase Shumka. "Albania's Biodiversity and Protected Areas An Executive Summary" (PDF). al.undp.org (në anglisht). fq. 1–12. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 8 tetor 2018. Marrë më 5 prill 2022.
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Bioshumëllojshmëria_në_Shqiperi&oldid=2718670"