Suhareka

Theranda

Suhareka / Suharekë
Сува Река ose *Suva Reka* (Serbisht)
Theranda Suhareka / Suharekë ; Сува Река ose Suva Reka (Serbisht)
Qytezë dhe komunë
	Komuna e Suharekës
	Stema
	Vendodhja e komunës së Suharekës në Kosovë
	Koordinatat: 42°22′48″N 20°49′19″E / 42.38000°N 20.82194°E
Shteti	Kosova
Rajoni	Prizreni
Qeveria
• Kryetar	Bali Muharremaj (AAK)
• Komuna	361 km2 (139 sq mi)
Lartësia mbidetare	389 m (1.276 ft)
Popullsia (2011)
• Urban	10.422
• Komuna	59.722
• Dendësia (Komuna)	430/km2 (1,100/sq mi)
Zona kohore	UTC+1 (CET)
• Verës (DST)	UTC+2 (CEST)
Kodi postar	23000
Prefiksi	+383 29
Targa e automjeteve	04
Faqja zyrtare	kk.rks-gov.net/suhareke

Suhareka (e njohur edhe si Suharekë, ose shqip Therandë/Theranda; serbisht: Сува Река / Suva Reka) është një qytet në pjesën jugore të Kosovës. Sipas regjistrimit të vitit 2011, qyteti ka 10,422 banorë, ndërsa komuna ka 59,722 banorë.

Historia

Periudha parahistorike dhe shekulli i vjetër

Me sa dihet, vendbanimet në lokalitetin e Suharekës datojnë nga parahistoria-koha e neolitit. Dëshmi për këtë janë gërmadhat e humta që gjenden në lokalitete të ndryshme të komunës. Më karakteristike janë gërmadhat ende të pahulumtuara në mes të shatrave Sopi dhe Reçan, në vendin e quajtur Dubyqak. Lokaliteti i pasur arkeologjik është edhe vendi i quajtur Hisar që jendet pranë magjistrales Suharekë-Prizren. Përveç objekteve lëvizëse, në Hisar janë gjetur edhe objekte arkitektonike. Në Hisar, sikurse edhe në shumë lokalitete arkeologjike të Shqipërisë e në vise të tjera të Kosovës, dëshmohet ilirizmi dardan. Kultura e Hisarit gërshetohet me kulturat e Ballkanit qendror dhe me ato të viseve bregdetare. Hisari është një kompleks vendbanimi që i takon kohës së neolitit e të kohës së hekurit. Janë bërë edhe zbulime të tjera arkeologjike të periudhave të ndryshme historike dhe në vendbanimet tjera. Janë zbuluar sidomos tuma ilire në shumë vendbanime të kësaj komune. Territori i komunës së Suharekës është burim i rëndësishëm arkeologjik. Pothuajse në çdo lokalitet të vendbanimeve të sotme ka gjurmë të vendbanimeve të vjetra të periudhave të ndryshme. Janë gjetur edhe gjurmë të shumta të kulturës materiale. Popullsia, vendbanimet dhe në tërësi treva e kësaj komune sikurse edhe trevat tjera shqiptare gjatë të kaluarës historike pësuan mjaft nga pushtuesit e ndryshëm. Shumë vendbanime u shkatërruan, rrënuan, u dogjën etj. Në këtë trevë banonin dardanët, fis ilir. Kosova në antike quhej Dardani. Territori i Dardanisë antike përfshinte edhe Shkupin, Velesin, Kumanovën e Nishin e sotëm. Pushtimet romake shkaktuan shumë pasoja, jo vetëm nga aspekti politik, por edhe ekonomik. Në këtë drejtim pësuan vendbanimet posaçërisht ato të fortifikuara, që ishin të njohura në atë kohë si dhe fortifikatat mbrojtëse të popullatës iliro-dardane. Gjatë luftërave të gjata kundër ilirëve, romakët shkatërruan shumë vendbanime ilire.

Shekulli i mesëm

Pas sundimit romak, përkatësisht bizantin, pastaj një kohë edhe bullgar, tokat shqiptare nga fundi I shekullit XII pjesërisht u pushtua nga serbët. Stefan Dushani, gjatë shekullit XIV në perandorinë e vet përfshinë edhe pjesën më të madhe të tokave shqiptare. Hapësira shqiptare vazhdimisht vinte duke u ngushtuar. Pasi erdhi në pushtet, ky sundimtar ndërmjet kishës filloi edhe përndjekjen dhe persekutimin e shqiptarëve katolik. Ndërmjet fesë mundohej të bënte asimilimin e popullatës shqiptare. Në këtë periudhë të sundimit mesjetarë serb u bë edhe përvetësimi i kishave katolike shqiptare. Me ardhjen e sllavëve, edhe në këto treva harta toponomastike e kësaj treve ndryshoi fytyrë rrënjësisht. Shumë emërtime të vjetra iliro-shqiptare të vendbanimeve, të personave dhe të tjera u zëvendësuan më emërtime të reja sllave.

Shekulli i ri

Në Betejën e Kosovës kundër turqve, më 1389 (fundi i shekullit të mesëm), këto treva ranë në sundimin osman. Shqiptarët morën pjesë aktive në anën e koalicionit ballkanik. Pushtimi osman nuk e ndryshoi në thelb fizionominë e strukturës etno-kulturore të nacionalitetit shqiptar në Kosovë dhe Rrafshin e Dukagjinit, megjithatë solli në vete ndryshime të rëndësishme në planin politik, ekonomik, shoqëror e ideologjik. Defterët osman e burime të tjera japin shënime të rëndësishme jo vetëm për trevat shqiptare dhe më gjerë, por edhe për territorin e komunës së sotme të Suharekës. Gjatë kësaj periudhe, Suhareka, por edhe vendbanimet tjera të kësaj komune, kanë luajtur një rol me rëndësi, pasi që ka pasur një pozitë të mirë gjeostrategjike. Një kontribut të madh banorët e kësaj ane e kanë dhënë edhe gjatë luftërave të vitit 1688-1689, kur Pjetër Bogdani organizoi një kryengritje, ku mblodhi rreth 10 mijë kryengritës në luftë kundër Perandorisë Osmane. Popullate e kësaj ane kishte marrë pjesë edhe në luftëra tjera kundër pushtetit osman si në luftën e kryengritësve boshnjak në krye me Hysejn Gradashçeviqin në vitin 1831. Suksesi i boshnjakëve filloi me pjesëmarrjen e gjerë të shqiptarëve nga Kosova të cilët në masë të konsideruar ishin për luftë e çlirim kombëtar të shqiptarëve, në fillim me elemente të vetëqeverisjes lokale, çka në esencë ishte politika e lëvizjes së udhëhequr nga Mustafa pashë Bushati. Ndër pasuesit më të dalluar të kësaj lufte kryengritëse ishte Mahmud pashë Rotulla, muhafiz i Nishit dhe pashë i Prizrenit, në kuadrin e të cilit ndodheshin fiset shqiptare të Suharekës, Astrazubit etj. aradhet e të cilit luftuan në anën e boshnjakëve kundër Vezirit të Madh në Kosovë por që kësaj radhe u thye. Në kohën e krizës lindore fqinjët e shqiptarëve, Serbia, Mali i Zi e Greqia përpiqeshin t’i pushtonin tokat shqiptare, ndërsa me ndihmën e Fuqive të Mëdha deri diku ia arritën qëllimit. Në bazë të burimeve arkivore historike e të tjera, dëshmohet se në territore të Sanxhakut të Nishit, që nga antika e deri në shekullin XIX, ekzistonte një vazhdimësi e popullsisë shqiptare. Mirëpo, sikurse edhe në territoret e tjera, këtu kishte lëvizje të mëdha të popullsisë, sidomos asaj shqiptare. Disa familje shqiptare të dëbuar nga Sanxhaku i Nishit, u vendosën edhe në fshatrat e trevës së kësaj komune, siç ishin: Popolani, Javori, Sopia, Tërrni, Mushtishti, etj. Pas dëbimit të shqiptarëve me dhunë nga Sanxhaku i Nishit gjatë dimrit të viteve 1877-78 dhe pas vendimeve të Kongresit të Berlinit, këto territore shqiptare të Sanxhaku i Nishit të Vilajetit të Kosovës i jepen Serbisë. Kjo popullatë e Kosovës, duke përfshirë edhe trevën e Suharekës, merr pjesë aktive në organizimin e mbrojtjes dhe i kundërshton aneksimet e tokave shqiptare dhe vendimin e Fuqive të Mëdha. Lidhja e Prizrenit u formua me nëndegët e saj me 10 qershor të vitit 1878, në mbrojtje të tokave shqiptare nga pretendimet pushtuese. Treva e Suharekës u bë arenë luftimesh pasi që nëpër të kalonte rruga kryesore për Prizren. Po në këtë rrugë ushtritë osmane u ndeshën me qëndresën heroike të luftëtarëve të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit. Më 1881, ekspedita e Dervish Pashës arriti edhe në këto territore. Në kryengritjen e Përgjithshme të vitit 1912, Suhareka me rrethinë dha një ndihmesë të madhe në rrugën për formimin e shtetit të pavarur shqiptar. Pas rënies së Perandorisë Osmane, më 28 nëntor 1912, kur u shpall pavarësia e Shqipërisë, Kosova dhe pjesët tjera shqiptare u okupuan nga ushtria serbe dhe malazeze. Po ashtu edhe me riokupimin e këtyre trevave nga pushteti i Mbretërisë Serbo-Kroate-Sllovene në vitin 1918, vazhdoi synimi i realizimit të planeve hegjemoniste - nacionalizimin dhe serbizimin e Kosovës. Sipas shënimeve, në territorin e Rrethit të Podgurit prej vitit 1926-1938 janë vendosur 120 familje kolone me rreth 600 antarë (595 serb, 5 kroat). Mirëpo ky numër është shumë më i madh, pasi që shumë kolonë që kishin ardhur si nëpunës, xhandarë dhe detyra të ndryshme shtetërore nuk janë regjistruar. Në territorin e komunës së Suharekës kolonët u vendosën në këto vendbanime: Duhël, Grejkoc, Studençan, Gjinoc, Topliçan, Leshan, Nëpërbisht, Semetisht, Mushtisht, Rreshtan, Shirokë, Tërnë, Suharekë, Savrovë dhe Dubravë. Pas pushtimit të Mbretërisë Jugosllave (në periudhën e Luftës së Dytë Botërore), territori i Suharekës me rrethinë në fillim ishte nën pushtimin italian, kurse pas kapitullimit të saj në vitin 1943 u vendosën trupat gjermane të cilat qëndruan deri në fund të vitit 1944. Treva e komunës së Suharekës dha një konrtibut të çmuar në çlirimin e mbarë Kosovës. Pas luftës së Dytë Botërore Kosova hyri sërish në një epokë të re të sundimit të Serbisë dhe të Jugosllavisë Socialiste. Pas luftës filloi një rindërtim dhe zhvillim i ngadalshëm. Qyteti i Suharekës dhe fshatrat e saj fituan një fizionomi të re të zhvillimit dhe të ndërtimit. Ishte një fazë e transformimit në aspektin ekonomik, politik, shoqëror etj. Kriza tjetër fillon të shfaqet pas vitit 1981 kur Serbia fillon aktivizimin e planeve hegjemoniste të njohura më parë, ndërsa me 1989 e suprimoi autonominë e Kosovës. Periudha e okupimit zgjatë deri në vitin 1999 ku edhe përfundon me luftë.Burimi: “Vendbanimet e Kosovës—Suhareka”, Dr. Jusuf Osmani, Prishtinë, 2003

Periudha e okupimit zgjatë deri në vitin 1999, kur Kosova çlirohet nga Serbia pas luftës së UCK dhe intervenimit nga forcat e NATO-s. Lufta në komunën e Suharekës ka shkaktuar dëme të mëdha materiale dhe në njerëz. Përvec dëmeve të pakompensueshme në njerëz, dëme shumë të mëdha janë shkaktuar edhe në pasurinë materiale. Ekzodi i popullatës ka shkaktuar edhe migrimin e përhershëm të shumë familjeve në Evropë, SHBA, Kanada dhe Australi. Por, shumica e refugjatëve janë kthyer për të jetuar në Kosovë duke dhënë një kontribut të madh në rindërtimin e komunës. Drejtoria për Planifikim dhe Zhvillimi, së bashku me drejtoritë e Arsimit, Shëndetësisë, Bujqësisë dhe Kulturës, si dhe Ekonomia e pyjeve dhe KMDLNJ, ka bërë mbledhjen e të dhënave mbi ndërtesat e djegura dhe evidentimin edemeve materiale të shkaktuara. Nga gjithsej 11855 shtëpi të evidentuara para luftës, gjatë luftës janë djegur 9893, apo 83.45% me një vlerë të dëmeve të llogaritur në shumën prej 216milion e 160 mijë Euro. Nga 44 vendbanime sa ka Suhareka, vetëm njëri prej tyre ka mbetur i paprekur, ndërsa të tjerët janë djegur tërësisht ose pjesërisht. Raporti i Drejtorisë për Planifikim, Rindërtim dhe Zhvillim ka specifikuar të gjitha llojet e dëmeve - dëmet në objektet e banimit, pajisjet shtëpiake, dëmet në objektet industriale, të bizneseve dhe bujqësisë, dëmet në objektet shkollore dhe të shëndetësisë, trashëgimisë kulturore, objektet fetare. Vlera e dëmeve të tilla është shumë e madhe 491,1428,494.90 €—dhe kjo shumë paraqet afërsisht 100 fishin e buxhetit aktual të Komunës, së Suharekës. Dëme të pa çmueshme janë humbjet në njerëz duke përfshirë të gjitha grupmoshat dhe gjinitë –fëmijë gra dhe pleq, pa dallim. Këto humbje reflektohen edhe në zhvillimin ekonomik, pasi që policia dhe ushtria serbe ka qenë e përqendruar në shkatërrimin e klasës intelektuale dhe asaj ekonomikisht të aftë gjë që ka zvogëluar mundësitë reale të përparimit të shpejtë ekonomik të komunës së Suharekës. Megjithate periudha e rindërtimit të pasluftës, ka treguar vitalitetin e popullatës dhe përkushtimin që pasojat e luftës t’i tejkalojë sa më shpejtë. Me ndihmën e bashkësisë ndërkombëtare—donatorët e mdryshëm nga mbarë bota—qeverite dhe organizata joqeveritare, organizatat e Kombeve të Bahkuara, objektet e banimit janë rindërtuar, ose ndërtuar të reja gjë që ka mundësuar kthimin e shpejtë të refugjatëve dhe fillimin e një jete të re për ata të cilët kanë humbur të afërmit dhe pasurinë e tyre. Burimi: “Dëmet e luftës në komunën e Suharekës nga ofensiva luftarake serbe gjatë viteve 1998 dhe 1999”, Kuvendi i Komunës Suhareke, Drejtoria per planifikim, rindertim dhe zhvillim, 2006

Politika

Partia udhëheqëse në Suharekë tradicionalisht është LDK-ja.

Shiko dhe këtë

Foto galeria

Burim i të dhënave

Dokumente të OSCE-së të gjetura në internet në vitin 2006, për profilet e komunave të Kosovës: mik/2005/02/1202_en.pdf Arkivuar 5 mars 2016 tek Wayback Machine
Dokumente të Rrjetës Elektronike të Organizatave Mjedisore Kosovare - Sharri.net 2006: Theranda.pdf
Dokumente të Postës dhe Telekomit Kosovës të gjetura në internet 2006:KodePostare.pdf
Dokumente të Misionit të Bibliotekës së Kosovës të gjetura në internet në vitin 2006: Raporti i IFLA-s/FAIFE-së, prill 2000: Anex 3

Lidhje të jashtme

Association of Kosovo Municipalities - Asociacioni i Komunave të Kosovës

Profile of Shtime .pdf Arkivuar 5 mars 2016 tek Wayback Machine
OSCE Profile of Shtime .html
Rrjeta Elektronike e Organizatave Mjedisore Kosovare - Theranda - sharri.net
Organizata Internacionale e emigrimit
IFLA - International Federation of Library Associations and Institutions Arkivuar 15 tetor 2008 tek Wayback Machine - raport para dhe pas luftës - anglisht

Sistemi shtetrorë në Kosovë

Stema e shtetit

Deklarata	Kushtetuta	Republika e Kosovës	SHPK	TMK
Gjykata	Kuvendi	Kryetari	Qeveria	Shërbimet
Komunale : Artana · Dardana · Deçani · Sharri · Drenasi · Ferizaj^* · Fushë Kosova · Gjakova^* · Gjilani^* · Graçanica · Hani Elezit^** · Burimi · Juniku · Kaçaniku · Klina · Kllokoti · Albaniku · Lipjani · Malisheva · Mamusha · Mitrovica^* · Kastrioti · Parteshi · Peja^* · Podujeva · Prishtina^* · Prizreni^* · Rahoveci · Ranillugu · Shtërpca · Shtime · Skënderaj · Theranda · Vitia · Vushtrria · Zubin Potoku · Zveçani Rajonale : Gjakova · Gjilani · Mitrovica · Peja · Prizreni · Prishtina · Ferizaj

Komuna e Therandës

Qyteti: Theranda dhe fshatrat: