Republika Popullore e Shqipërisë

Republika Popullore Socialiste e Shqipërisë ishte shteti njëpartiak marksist-leninist që ekzistonte në Shqipëri nga viti 1976 deri në 1992. Nga viti 1944 deri në vitin 1946, shteti i Shqipërisë njihej si Qeveria Demokratike e Shqipërisë dhe nga viti 1946 deri në 1976 quhej Republika Popullore e Shqipërisë.

Republika Popullore e Shqipërisë Shqipëri
1946–1992
Flamuri Stema
Parimi: "Proletarë të të gjitha vendeve, bashkohuni!"
Himni: Himni i Flamurit
Kryeqyteti	Tirana
Gjuhët e zakonshme	Shqipja
Qeveria
Lloji i qeverisjes	Hoxhaizmi, Lenninismi, Shtet Socialist
Secretare e parë
• 1946-1985	Enver Hoxha
• 1985-1991	Ramiz Alia
Kryeminister
• 1946-1954	Enver Hoxha
• 1954-1981	Mehmet Shehu
• 1982-1991	Adil Çarçani
Kuvendi	Kuvendi i Shqipërisë
Epoka historike	Lufta e ftohtë
• Themeluar	1946
• Zgjedhjet parlamentare në Shqipëri, 1992	1992
Popullsia
• 1945	1,122,044
• 1989	3,512,317
Ekonomia
Monedha	Leku Shqiptar
Të dhëna të tjera
Paraprirë nga Pasuar nga Qeveria Demokratike e Shqipërisë Shqipëria

Gjatë kësaj periudhe, vendi u drejtua nga Enver Hoxha dhe Partia e Punës e Shqipërisë. Ata sunduan Shqipërinë duke vendosur një stil stalinist të administratës shtetërore dhe duke iu përmbajtur politikave që theksonin unitetin kombëtar dhe mbështetjen te prodhimet e brendshme. Kufizimet e udhëtimit dhe të vizave e bënë Shqipërinë një nga vendet më të vështira për t'u vizituar apo udhëtuar. Në vitin 1967, Shqipëria u shpall shteti i parë ateist në botë. Por pas rënies së komunizmit në Shqipëri në vitin 1991, praktikimi i fesë u rrit ngadalë. Shqipëria ishte e vetmja anëtare e Traktatit të Varshavës që u tërhoq zyrtarisht nga aleanca përpara vitit 1990, një veprim i cili u shkaktua nga pushtimi i vendeve të Paktit të Varshavës në Çekosllovaki në gusht 1968. Qeveria zbatoi reforma që synonin modernizimin e Shqipërisë dhe ato rezultuan në përfitime të konsiderueshme në fushën e industrisë, bujqësisë, arsimit, artit dhe kulturës, të cilat kontribuan në një rritje të përgjithshme të standardit të jetesës së popullsisë shqiptare. Megjithatë, këto zhvillime përkonin me represionin politik nga policia sekrete, Sigurimi, me qëllim parandalimin e një kundërrevolucioni. Këtu përfshiheshin largimet nga puna, burgosja në kampet e punës së detyruar dhe ekzekutimet. Zgjedhjet e para shumëpartiake në Shqipërinë Socialiste u zhvilluan më 31 mars 1991 – komunistët fituan shumicën në një qeveri të përkohshme. Republika e Shqipërisë u shpall më 29 prill 1991 dhe zgjedhjet e para parlamentare në vend u mbajtën më 22 mars 1992. Republika Popullore Socialiste e Shqipërisë u shpërbë zyrtarisht më 28 nëntor 1998 me miratimin e Kushtetutës së re të Shqipërisë.

Historia

Konsolidimi i pushtetit dhe reformat fillestare

Më 29 nëntor 1944, Shqipëria u çlirua nga Lëvizja Nacionalçlirimtare. Këshilli Antifashist Nacionalçlirimtar, i formuar në maj, u bë qeveria e përkohshme e vendit.

Qeveria, ashtu si LNÇ, dominohej nga Partia Komuniste e Shqipërisë dhe sekretari i parë i partisë, Enver Hoxha, u bë kryeministër i Shqipërisë. Që në fillim, qeveria e LNÇ-së ishte një regjim komunist i pa maskuar. Në shumicën e pjesës tjetër të asaj që u bë Blloku Lindor, partitë komuniste ishin formalisht pjesë e një qeverie koalicioni për disa vite përpara se të merrnin kontrollin e plotë dhe të krijonin shtete njëpartiake.

Duke lënë mënjanë nacionalistët e Ballit Kombëtar pas bashkëpunimit të tyre me nazistët, LNÇ-ja lëvizi shpejt për të konsoliduar pushtetin e saj, për të çliruar qiramarrësit dhe punëtorët e vendit dhe për të lidhur vëllazërisht Shqipërinë me vendet e tjera socialiste. Mbretit Zog I iu ndalua përgjithmonë kthimi në Shqipëri.

Hyrja e partizanëve në Tiranë më 29 nëntor 1944

Ministri i punëve të brendshme, Koçi Xoxe, "një teneqexhi i dikurshëm pro-Jugosllav ", kryesoi gjyqin e shumë politikanëve jokomunistë, të cilët u dënuan si "armiq të popullit" dhe "kriminelë lufte". Shumë u dënuan me vdekje. Të kursyerit u burgosën për vite në kampe pune dhe burgje dhe më vonë u vendosën në fermat shtetërore të ndërtuara në kënetat e thara.

Në dhjetor 1944, qeveria e përkohshme miratoi ligje që lejonin shtetin të rregullonte tregtinë e jashtme dhe të brendshme, ndërmarrjet tregtare dhe industritë e pakta që zotëronte vendi. Ligjet sanksiononin konfiskimin e pronave që u përkisnin të dëbuarve politikë dhe "armiqve të popullit". Shteti shpronësoi gjithashtu të gjitha pronat në pronësi të gjermanëve dhe italianëve, shtetëzoi ndërmarrjet e transportit dhe anuloi të gjitha koncesionet e dhëna nga qeveritë e mëparshme për kompanitë e huaja.

Në gusht 1945, qeveria e përkohshme miratoi reformat e para gjithëpërfshirëse bujqësore në historinë e Shqipërisë. 100 pronarët më të mëdhenj të tokave të vendit, të cilët kontrollonin afërsisht një të tretën e tokës së punueshme të Shqipërisë, kishin penguar të gjitha propozimet e reformës bujqësore përpara luftës. Reformat e komunistëve kishin për qëllim falimentimin e pronarëve të mëdhenj, fitimin e mbështetjes së fshatarëve dhe rritjen e prodhimit të fermave për të shmangur urinë. Qeveria anuloi borxhet e papaguara bujqësore, u mundësoi fshatarëve ujë të lirë për vaditje dhe shtetëzoi pyjet dhe kullotat.

Sipas ligjit të Reformës Agrare, i cili rishpërndau rreth gjysmën e tokës së punueshme të Shqipërisë, qeveria konfiskoi pronat që u përkisnin pronarëve që mungonin dhe njerëzve që nuk vareshin nga bujqësia për jetesën. Fshatarët e paktë me makineri bujqësore u lejuan të mbanin deri në 40 hektarë tokë. Pronat e institucioneve fetare dhe fshatarëve pa makineri bujqësore ishin të kufizuara në 20 hektarë. Më në fund, fshatarëve pa tokë dhe fshatarëve me prona të vogla tokash iu dhanë deri në 5 hektarë, megjithëse u duhej të paguanin kompensim nominal. 

Në dhjetor 1945, shqiptarët zgjodhën Kuvendin e ri Popullor, por votuesve iu paraqit një listë e vetme nga Fronti Demokratik i dominuar nga komunistët (më parë Lëvizja Nacionalçlirimtare). Rezultatet zyrtare të votave treguan se 92% e elektoratit votuan dhe se 93% e votuesve zgjodhën Frontin Demokratik.

Asambleja u mblodh në janar 1946. Akti i parë i saj ishte rrëzimi zyrtar i Zogut, shfuqizimi i monarkisë dhe shpallja e Shqipërisë “republikë popullore”. Megjithatë, vendi kishte qenë tashmë nën sundimin komunist për pak më shumë se dy vjet. Pas muajsh debati të nxehtë, asambleja miratoi një kushtetutë që pasqyronte atë jugosllave dhe sovjetike. Disa muaj më vonë, anëtarët zgjodhën një qeveri të re, e cila ishte emblematike e konsolidimit të vazhdueshëm të pushtetit të Hoxhës: Hoxha u bë njëkohësisht kryeministër, ministër i jashtëm, ministër i mbrojtjes dhe komandant i përgjithshëm i ushtrisë. Xoxe mbeti ministër i punëve të brendshme dhe sekretar organizativ i partisë.

Në fund të vitit 1945 dhe në fillim të vitit 1946, Xoxe dhe fanatikët e partisë spastruan të moderuarit që kishin bërë presion për të patur kontakte të ngushta me Perëndimin, një pluralizëm të vogël politik dhe një shtyrje në futjen e masave të rrepta ekonomike komuniste derisa ekonomia e Shqipërisë të kishte më shumë kohë për tu zhvilluar. Hoxha mbeti në kontroll pavarësisht se dikur kishte mbrojtur rivendosjen e marrëdhënieve me Italinë dhe madje lejimin e shqiptarëve për të studiuar në Itali.

Qeveria ndërmori hapa të mëdhenj për të zbatuar një ekonomi të planifikuar e centralizuar të stilit stalinist në 1946. Ajo shtetëzoi të gjitha industritë, e shndërroi tregtinë e jashtme në një monopol qeveritar, e vuri pothuajse të gjithë tregtinë e brendshme nën kontrollin e shtetit dhe ndaloi shitjet dhe transferimet e tokës. Planifikuesit në Komisionin e Planifikimit Ekonomik të sapoformuar nënvizuan zhvillimin industrial dhe në vitin 1947 qeveria prezantoi sistemin sovjetik të kontabilitetit të kostos.

Tensionet shqiptaro-jugosllave

Deri në dëbimin e Jugosllavisë nga Informbyroja në 1948, Shqipëria ishte praktikisht një satelit jugosllav. Duke hedhur poshtë marrëveshjen e Mukjes të vitit 1943, nën presionin e jugosllavëve, komunistët e Shqipërisë kishin hequr dorë nga kërkesat e tyre për dorëzimin e Kosovës në Shqipëri pas luftës. Në janar 1945, të dy qeveritë nënshkruan një traktat për themelimin e Kosovës si një krahinë autonome jugosllave. Menjëherë pas kësaj, Jugosllavia u bë vendi i parë që njohu qeverinë e përkohshme të Shqipërisë.

Në korrik 1946, Jugosllavia dhe Shqipëria nënshkruan një traktat miqësie dhe bashkëpunimi, i cili u ndoq shpejt nga një sërë marrëveshjesh ekonomike dhe teknike që hodhën bazat për integrimin e ekonomive shqiptare dhe jugosllave. Marrëveshjet parashikonin koordinimin e planeve ekonomike të të dy shteteve, standardizimin e sistemeve monetare dhe krijimin e një sistemi të përbashkët çmimesh si dhe një bashkimi doganor. Marrëdhëniet shqiptaro-jugosllave ishin aq të ngushta sa serbo-kroatishtja u bë lëndë e detyrueshme në shkollat e mesme shqiptare.

Jugosllavia nënshkroi një traktat të ngjashëm miqësie me Republikën Popullore Bullgare dhe Marshalli Josip Broz Tito dhe Georgi Dimitrov i Bullgarisë folën për planet për të krijuar një Federatë Ballkanike që përfshinte Shqipërinë, Jugosllavinë dhe Bullgarinë. Këshilltarët jugosllavë u derdhën në zyrat e qeverisë shqiptare dhe në selinë e ushtrisë së saj. Tirana ishte e dëshpëruar për ndihmë nga jashtë dhe rreth 20,000 ton drithë jugosllave ndihmuan në shmangien e urisë. Shqipëria mori gjithashtu 26.3 milionë dollarë amerikanë nga Administrata e Kombeve të Bashkuara për Ndihmë dhe Rehabilitim menjëherë pas luftës, por duhej të mbështetej te Jugosllavia për investime dhe ndihmë zhvillimore.

U krijuan kompani të përbashkëta shqiptaro-jugosllave për minierat, ndërtimin e hekurudhave, prodhimin e naftës dhe energjisë elektrike dhe tregtinë ndërkombëtare. Investimet jugosllave çuan në ndërtimin e një rafinerie sheqeri në Korçë, një fabrikë të përpunimit ushqimor në Elbasan, një fabrikë kërpi në Rrogozhinë, një fabrikë peshku të konservuar në Vlorë dhe një shtypshkronjë, central telefonik dhe fabrikë tekstili në Tiranë. Jugosllavët gjithashtu forcuan ekonominë shqiptare duke paguar trefishin e çmimit ndërkombëtar për bakrin dhe materialet e tjera shqiptare.

Marrëdhëniet midis Shqipërisë dhe Jugosllavisë ranë, megjithatë, kur shqiptarët filluan të ankoheshin se jugosllavët po paguanin shumë pak për lëndët e para shqiptare dhe po shfrytëzonin Shqipërinë nëpërmjet shoqërive aksionare të përbashkëta. Përveç kësaj, shqiptarët kërkuan fonde investimi për të zhvilluar industri të lehta dhe një rafineri nafte, ndërsa jugosllavët donin që shqiptarët të përqëndroheshin në bujqësi dhe nxjerrjen e lëndëve të para. Kreu i Komisionit të Planifikimit Ekonomik të Shqipërisë dhe krahu i djathtë i Hoxhës, Nako Spiru, u bë kritiku kryesor i përpjekjeve të Jugosllavisë për të ushtruar kontroll ekonomik mbi Shqipërinë. Tito nuk kishte besim te intelektualët (Hoxha dhe aleatët e tij) e Partisë Shqiptare dhe, nëpërmjet Xoxes dhe besnikëve të tij, u përpoq t'i rrëzonte ata.

Në vitin 1947, Jugosllavia veproi kundër komunistëve shqiptarë anti-jugosllavë, përfshirë Hoxhën dhe Spirun. Në maj, Tirana njoftoi arrestimin, gjykimin dhe dënimin e nëntë anëtarëve të Kuvendit Popullor, të gjithë të njohur për kundërshtimin e Jugosllavisë, me akuzën e veprimtarive antishtetërore. Një muaj më vonë, Komiteti Qendror i Partisë Komuniste të Jugosllavisë e akuzoi Hoxhën për ndjekjen e politikave "të pavarura" dhe për kthimin e popullit shqiptar kundër Jugosllavisë. Ky ishte momenti kur Hoxha iu afrua më së afërmi largimit nga pushteti. Duke u përpjekur të blinte mbështetje brenda Partisë Komuniste Shqiptare, Beogradi i dha Tiranës kredi me vlerë 40 milionë USD, një shumë e barabartë me 58% të buxhetit të shtetit të Shqipërisë të vitit 1947. Një vit më vonë, kreditë e Jugosllavisë përbënin gati gjysmën e buxhetit shtetëror të Shqipërisë për vitin 1948. Marrëdhëniet u përkeqësuan në vjeshtë, megjithatë, kur komisioni i Spirut zhvilloi një plan ekonomik që theksonte vetë-mjaftueshmërinë, industrinë e lehtë dhe bujqësinë. Jugosllavët protestuan fort. Më pas, në një mbledhje të nëntorit 1947 të Komitetit Qendror Ekonomik Shqiptar, Spiru u vu nën kritika të ashpra, të cilat u drejtuan nga Xoxe. Duke mos fituar mbështetje nga askush brenda partisë ai bëri vetëvrasje të nesërmen.

Parëndësia e pozitës së Shqipërisë në botën komuniste u theksua qartë kur shtetet e reja të Evropës Lindore nuk e ftuan Partinë e Punës të Shqipërisë në mbledhjen themeluese të Informbyrosë të shtatorit 1947. Përkundrazi, Jugosllavia përfaqësoi Shqipërinë në takimet e Informbyrosë. Megjithëse Bashkimi Sovjetik i dha Shqipërisë një zotim për të ndërtuar fabrika tekstili dhe sheqeri dhe fabrika të tjera dhe për të ofruar makineri bujqësore dhe industriale për Shqipërinë, Jozef Stalini i tha Milovan Djilas, në atë kohë një anëtar i rangut të lartë të hierarkisë komuniste të Jugosllavisë, se Jugosllavia duhet "ta gëlltisë“ Shqipërinë.

Fraksioni pro-jugosllav kishte fuqi vendimtare politike në Shqipëri deri në vitin 1948. Në një plenum partiak në shkurt dhe mars, udhëheqja komuniste votoi për bashkimin e ekonomive dhe ushtrive shqiptare dhe jugosllave. Hoxha madje denoncoi Spirun për përpjekje për të prishur marrëdhëniet shqiptaro-jugosllave. Gjatë një takimi të Byrosë Politike të partisë një muaj më vonë, Xoxe propozoi t'i bëhej thirrje Beogradit që të pranonte Shqipërinë si republikën e shtatë jugosllave. Megjithatë, kur Informbyroja dëboi Jugosllavinë më 28 qershor, Shqipëria bëri një kthesë të shpejtë në politikën e saj ndaj Jugosllavisë. Tre ditë më vonë, Tirana u dha këshilltarëve jugosllavë në Shqipëri 48 orë për t'u larguar nga vendi, anuloi të gjitha marrëveshjet ekonomike dypalëshe dhe nisi një sulm të ashpër propagandistik anti-jugosllav që e shndërroi Stalinin në një hero kombëtar shqiptar, Hoxhën në një luftëtar kundër agresionit të huaj dhe Titon në një përbindësh imperialist.

Shqipëria hyri në një orbitë rreth Bashkimit Sovjetik dhe në shtator 1948 Moska ndërhyri për të kompensuar humbjen e Shqipërisë të ndihmës jugosllave. Ndryshimi doli të ishte një ndihmë për Shqipërinë, sepse Moska kishte shumë më tepër për t'i ofruar Shqipërisë sesa Beogradi. Fakti që Bashkimi Sovjetik nuk kishte kufi të përbashkët me Shqipërinë i pëlqeu edhe regjimit shqiptar, sepse e bënte më të vështirë presionin e Moskës ndaj Tiranës. Në nëntor, në Kongresin e Parë të Partisë së Partisë Shqiptare të Punës (PPSH), ish Partisë Komuniste Shqiptare, e cila u riemërua me sugjerimin e Stalinit, Hoxha ia hodhi fajin për fatkeqësitë e vendit Jugosllavisë dhe Xoxes. Hoxha e kishte shkarkuar Xoxen si ministër i punëve të brendshme të Shqipërisë në tetor dhe u zëvendësua nga Mehmet Shehu. Pas një gjyqi të fshehtë në maj 1949, Xoxe u ekzekutua. Spastrimet e mëvonshme antititiste në Shqipëri sollën likuidimin e 14 anëtarëve të Komitetit Qendror të partisë prej 31 personash dhe 32 nga 109 deputetët e Kuvendit Popullor. Në përgjithësi, partia përjashtoi rreth 25% të anëtarëve të saj. Jugosllavia u përgjigj duke ndërmarrë një kundërsulm propagandistik dhe duke anuluar traktatin e miqësisë me Shqipërinë dhe në vitin 1950, ajo tërhoqi misionin e saj diplomatik nga Tirana.

Përkeqësimi i marrëdhënieve me Perëndimin

Marrëdhëniet e Shqipërisë me Perëndimin u përkeqësuan pas refuzimit të qeverisë komuniste për të lejuar zgjedhje të lira në dhjetor 1945. Shqipëria kufizoi lëvizjen e personelit të Shteteve të Bashkuara dhe britanikëve në vend, me akuzën se ata kishin nxitur kryengritje antikomuniste në malet veriore. Britania njoftoi në prill se nuk do të dërgonte një mision diplomatik në Tiranë; Shtetet e Bashkuara tërhoqën misionin e tyre në nëntor; dhe si Shtetet e Bashkuara ashtu edhe Britania kundërshtuan pranimin e Shqipërisë në Kombet e Bashkuara (OKB). Shqipëria kishte frikë se Shtetet e Bashkuara dhe Britania, të cilat po mbështesnin forcat antikomuniste në luftën civile Greke, do të mbështesnin kërkesat greke për territor në Shqipërinë e Jugut; dhe ankthet u rritën në korrik kur një rezolutë e Senatit të Shteteve të Bashkuara mbështeti kërkesat greke.

Një incident serioz midis Shqipërisë dhe Britanisë shpërtheu në vitin 1946 pasi Tirana pretendoi juridiksionin mbi kanalin midis territorit shqiptar dhe ishullit grek të Korfuzit. Britania sfidoi Shqipërinë duke lundruar katër destrojerë në kanal. Dy nga anijet goditën minat më 22 tetor 1946 dhe 44 anëtarë të ekuipazhit vdiqën. Britania u ankua në OKB dhe në Gjykatën Ndërkombëtare të Drejtësisë, e cila, në rastin e saj të parë që prej themelimit, vendosi kundër Tiranës.

Pas vitit 1946, Shtetet e Bashkuara dhe Mbretëria e Bashkuar filluan zbatimin e një plani të fshehtë për të përmbysur qeverinë komuniste të Shqipërisë duke mbështetur forcat antikomuniste dhe zogiste brenda vendit. Në vitin 1949, Shtetet e Bashkuara dhe organizatat britanike të inteligjencës po punonin me mbretin Zog dhe malësorët e rojes së tij personale. Ata rekrutuan refugjatë dhe emigrantë shqiptarë nga Egjipti, Italia dhe Greqia; u trajnuan në Qipro, Maltë dhe Republikën Federale të Gjermanisë (Gjermania Perëndimore); dhe u infiltruan në Shqipëri. Njësitë guerile hynë në Shqipëri në vitet 1950 dhe 1952, por forcat shqiptare të sigurimit i vranë ose arrestuan të gjithë. Kim Philby, një agjent i dyfishtë sovjetik që punonte si oficer ndërlidhës midis shërbimit britanik të inteligjencës dhe Agjencisë Qendrore të Inteligjencës së Shteteve të Bashkuara, kishte zbuluar detaje të planit të infiltrimit në Moskë duke marrë jetën e rreth 300 të infiltruarve.

Pas një vale aktiviteti armiqësor, duke përfshirë infiltrimin e dështuar dhe bombardimin e marsit 1951 të ambasadës sovjetike në Tiranë, autoritetet komuniste zbatuan masa të ashpra sigurie të brendshme. Në shtator 1952, kuvendi miratoi një kod penal që parashikonte dënimin me vdekje për këdo mbi njëmbëdhjetë vjeç që shpallej fajtor për komplot kundër shtetit, dëmtim të pronës shtetërore ose kryerje sabotazhi ekonomik. Ekzekutimet politike ishin të zakonshme dhe nga 5,000 deri në 25,000 njerëz u vranë gjithsej gjatë epokës komuniste.  

Në sferën sovjetike

Shqipëria u bë e varur nga ndihma dhe njohuritë sovjetike pasi u shkëput me Jugosllavinë në 1948. Në shkurt 1949, Shqipëria u anëtarësua në organizatën e bllokut komunist për koordinimin e planifikimit ekonomik, Këshillin për Ndihmën Ekonomike të Ndërsjellë (Comecon). Tirana hyri shpejt në marrëveshje tregtare me Poloninë, Çekosllovakinë, Hungarinë, Rumaninë dhe Bashkimin Sovjetik. Këshilltarët teknikë sovjetikë dhe të Evropës Lindore u vendosën në Shqipëri dhe Bashkimi Sovjetik dërgoi gjithashtu këshilltarë ushtarakë në Shqipëri dhe ndërtoi një bazë nëndetësesh në ishullin e Sazanit. Pas ndarjes sovjetike-jugosllave, Shqipëria dhe Bullgaria mbetën të vetmet vende që Bashkimi Sovjetik mund të përdorte për të derdhur materiale luftarake te komunistët që luftonin në Greqi. Megjithatë, ajo pak vlerë strategjike që Shqipëria i ofronte Bashkimit Sovjetik, u tkurr gradualisht me zhvillimin e teknologjisë së armëve bërthamore.

Në ankth për t'i bërë përshtypje Stalinit, sundimtarët e Shqipërisë zbatuan elementë të sistemit ekonomik stalinist. Në vitin 1949 Shqipëria miratoi elementet bazë të sistemit fiskal sovjetik, sipas të cilit ndërmarrjet shtetërore paguanin kontribute të drejtpërdrejta në thesar nga fitimet e tyre dhe ruanin vetëm një pjesë të autorizuar për investime të vetëfinancuara dhe qëllime të tjera. Në vitin 1951 qeveria shqiptare nisi planin e saj të parë pesëvjeçar, i cili theksonte shfrytëzimin e burimeve të naftës, kromit, bakrit, nikelit, asfaltit dhe qymyrit të vendit; zgjerimin e prodhimit të energjisë elektrike dhe rrjetit të energjisë elektrike; rritjen e prodhimit bujqësor; dhe përmirësimin e transportit. Qeveria filloi një program industrializimi të shpejtë pas Kongresit të Dytë të Partisë së PPSH-së dhe një fushate kolektivizimi të detyruar të tokës bujqësore në 1955. Në atë kohë, fermat private prodhonin ende rreth 87% të prodhimit bujqësor të Shqipërisë, por në vitin 1960 e njëjta përqindje vinte nga fermat kolektive ose shtetërore.

Marrëdhëniet sovjeto-shqiptare mbetën të ngrohta gjatë viteve të fundit të jetës së Stalinit, megjithëse Shqipëria ishte një pengesë ekonomike për Bashkimin Sovjetik. Shqipëria kryente të gjithë tregtinë e saj të jashtme me vendet e Evropës Sovjetike në vitet 1949, 1950 dhe 1951 – dhe mbi gjysmën e tregtisë së saj me vetë Bashkimin Sovjetik. Së bashku me satelitët e tij, Bashkimi Sovjetik stabilizoi problemet në bilancin e pagesave të Shqipërisë me grante afatgjata.

Edhe pse shumë prapa praktikës perëndimore, kujdesi shëndetësor dhe arsimi u përmirësuan në mënyrë dramatike në fillim të viteve 1950. Numri i mjekëve shqiptarë u rrit me një të tretën në rreth 150 në fillim të dekadës (edhe pse raporti mjek-pacient mbeti i ulët), dhe shteti hapi objekte të reja për trajnim mjekësor. Numri i shtretërve spitalorë u rrit nga 1,765 në 1945 në rreth 5,500 në 1953. Kujdesi më i mirë shëndetësor dhe kushtet e jetesës sollën një përmirësim të shkallës së mjerueshme të vdekshmërisë foshnjore në Shqipëri, duke e ulur atë nga 112.2 vdekje për 1000 lindje të gjalla në 1945 në 99.5 vdekje për 1000 lindje në 1953. Sistemi arsimor, një mjet për propagandimin e komunizmit dhe krijimin e kuadrove akademike dhe teknike të nevojshme për ndërtimin e një shteti dhe shoqërie socialiste, gjithashtu u përmirësua në mënyrë dramatike. Numri i shkollave, mësuesve dhe studentëve u dyfishua midis 1945 dhe 1950. Analfabetizmi ra nga ndoshta 85% në 1946 në 31% në 1950. Bashkimi Sovjetik siguroi bursa për studentët shqiptarë dhe furnizoi specialistë dhe materiale studimore për të përmirësuar mësimdhënien në Shqipëri. Universiteti Shtetëror i Tiranës (më vonë Universiteti i Tiranës ) u themelua në vitin 1957 dhe Akademia e Shkencave e Shqipërisë u hap 15 vjet më vonë.

Stalini vdiq në mars 1953 dhe me sa duket nga frika se rënia e sundimtarit sovjetik mund të inkurajonte rivalët brenda radhëve të partisë shqiptare, as Hoxha dhe as Shehu nuk rrezikuan të udhëtonin në Moskë për të marrë pjesë në funeralin e tij. Lëvizja e mëvonshme e Bashkimit Sovjetik drejt afrimit me jugosllavët e urryer i shqetësoi dy udhëheqësit shqiptarë. Tirana ra shpejt nën presionin e Moskës për të kopjuar, të paktën zyrtarisht, modelin e ri sovjetik për udhëheqjen kolektive. Në korrik 1953, Hoxha ua dorëzoi ndjekësve besnikë portofolin e punëve të jashtme dhe të mbrojtjes, por ai mbajti si postin e lartë partiak ashtu edhe kryeministrinë deri në vitin 1954, kur Shehu u bë kryeministër i Shqipërisë. Bashkimi Sovjetik, duke iu përgjigjur me një përpjekje për të ngritur moralin e liderëve shqiptarë, i ngriti marrëdhëniet diplomatike mes dy vendeve në nivel ambasador.

Pavarësisht disa shprehjeve fillestare të entuziazmit, Hoxha dhe Shehu nuk u besuan programeve të Nikita Hrushovit të "bashkëjetesës paqësore" dhe "rrugëve të ndryshme drejt socializmit", sepse ato dukej se përbënin kërcënimin se Jugosllavia mund të përpiqej përsëri të merrte kontrollin e Shqipërisë. Gjithashtu Hoxha dhe Shehu shqetësoheshin se Moska mund të preferonte sundimtarë më pak dogmatikë në Shqipëri. Tirana dhe Beogradi rinovuan marrëdhëniet diplomatike në dhjetor 1953, por Hoxha refuzoi thirrjet e përsëritura të Hrushovit për të rehabilituar pas vdekjes pro-jugosllavin Xoxe si një gjest pajtimi drejt Titos. Dyshja shqiptare në vend të kësaj shtrëngoi kontrollin e tyre mbi jetën e brendshme të vendit të tyre dhe vazhduan luftën propagandistike me jugosllavët. Në vitin 1955 Shqipëria u bë anëtare themeluese e Organizatës së Traktatit të Varshavës, e njohur më mirë si Pakti i Varshavës, e vetmja aleancë ushtarake në të cilën vendi u bashkua ndonjëherë. Megjithëse pakti përfaqësonte premtimin e parë që Shqipëria kishte marrë nga ndonjë prej vendeve komuniste për të mbrojtur kufijtë e saj, traktati nuk bëri asgjë për të zbutur mosbesimin e thellë të udhëheqësve shqiptarë ndaj Jugosllavisë.

Hoxha dhe Shehu shfrytëzuan frikën e thellë të shqiptarëve nga dominimi jugosllav për të mbetur në pushtet gjatë shkrirjes pas Kongresit të Njëzetë të Partisë së Partisë Komuniste të Bashkimit Sovjetik në vitin 1956, kur Hrushovi denoncoi krimet e Stalinit në "fjalimin e tij të fshehtë". Hoxha mbrojti Stalinin dhe fajësoi herezinë titiste për problemet që shqetësonin komunizmin botëror, duke përfshirë trazirat në Poloni dhe rebelimin në Hungari në 1956. Hoxha spastroi pa mëshirë të moderuarit e partisë me prirje pro-sovjetike dhe pro-jugosllave, por ai e zbuti retorikën e tij anti-jugosllave pas një udhëtimi të prillit 1957 në Moskë, ku fitoi anulimin e kredive të papaguara me vlerë $105 milionë dhe rreth $7.8 milionë në ndihmë ushqimore shtesë. Megjithatë, në vitin 1958, Hoxha përsëri ankohej për "fashizmin" dhe "gjenocidin" e Titos kundër shqiptarëve në Kosovë. Ai u ankua gjithashtu për një plan të Comecon për integrimin e ekonomive të Evropës Lindore, i cili kërkonte që Shqipëria të prodhonte mallra bujqësore dhe minerale në vend që të theksonte zhvillimin e industrisë së rëndë. Në një vizitë dymbëdhjetëditore në Shqipëri në vitin 1959, Hrushovi thuhet se u përpoq të bindte Hoxhën dhe Shehun se vendi i tyre duhet të aspironte të bëhej "kopshti i socializmit". 

Në sferën kineze

Enver Hoxha në vitin 1971

Bunkerët në Shqipëri të ndërtuara gjatë sundimit të Hoxhës për të shmangur mundësinë e pushtimeve të jashtme. Deri në vitin 1983 rreth 173,371 bunkerë betoni u shpërndanë në të gjithë vendin.

Shqipëria luajti një rol në ndarjen kino-sovjetike, i cili peshonte shumë më tepër se madhësia apo rëndësia e saj në botën komuniste. Në vitin 1958 Shqipëria qëndroi me Republikën Popullore të Kinës (PRC) në kundërshtimin e Moskës për çështjet e bashkëjetesës paqësore, de-stalinizimit dhe "rrugës së veçantë drejt socializmit" të Jugosllavisë nëpërmjet decentralizimit të jetës ekonomike. Bashkimi Sovjetik, vende të tjera të Evropës Lindore dhe Kina i ofruan Shqipërisë sasi të mëdha ndihme. Udhëheqësit sovjetikë premtuan gjithashtu ndërtimin e një pallati të madh të kulturës në Tiranë, si simbol i "dashurisë dhe miqësisë" së popullit sovjetik për shqiptarët. Por pavarësisht këtyre gjesteve, Tirana ishte e pakënaqur me politikën ekonomike të Moskës ndaj Shqipërisë. Hoxha dhe Shehu me sa duket vendosën në maj ose qershor 1960 që Shqipëria ishte e sigurtë për mbështetjen kineze dhe kur shpërthyen polemika të ashpra midis RPK-së dhe Bashkimit Sovjetik, ata haptas dolën në anën e të parëve. Ramiz Alia, në atë kohë kandidat-anëtar i Byrosë Politike dhe këshilltar i Hoxhës për çështje ideologjike, luajti një rol të spikatur në retorikë.

Ndarja sino-sovjetike shpërtheu hapur në qershor 1960 në një kongres të Partisë së Punëtorëve Rumune, në të cilin Hrushovi u përpoq të siguronte dënimin e Pekinit. Delegacioni i Shqipërisë, i vetëm mes delegacioneve evropiane, mbështeti kinezët. Bashkimi Sovjetik u hakmor menjëherë duke organizuar një fushatë për të rrëzuar Hoxhën dhe Shehun në verën e vitit 1960. Moska shkurtoi dërgesat e premtuara të grurit në Shqipëri gjatë një thatësire dhe ambasada sovjetike në Tiranë inkurajoi haptazi një fraksion pro-sovjetik në Partinë e Punës së Shqipërisë të fliste kundër qëndrimit pro-kinez të partisë. Moska gjithashtu duket se u përfshi në një komplot brenda PPSH-së për të rrëzuar Hoxhën dhe Shehun me forcë. Por duke pasur parasysh kontrollin e rreptë të makinerisë së partisë, ushtrisë dhe policisë sekrete të Shehut, Drejtorisë së Sigurimit të Shtetit (Sigurimi), dy liderët shqiptarë e përballuan lehtësisht kërcënimin. Katër udhëheqës shqiptarë pro-sovjetikë, përfshirë Teme Sejkon dhe Tahir Demin, u gjykuan dhe u ekzekutuan. RPK filloi menjëherë të kompensonte anulimin e dërgesave sovjetike të grurit, pavarësisht mungesës së valutës së huaj dhe vështirësive të veta ekonomike.

Shqipëria doli përsëri në anën e Republikës Popullore të Kinës kur nisi një sulm ndaj udhëheqjes së Bashkimit Sovjetik të lëvizjes komuniste ndërkombëtare në konferencën e Moskës të nëntorit 1960 të 81 partive komuniste të botës. Hoxha kundërshtoi Hrushovin për inkurajimin e pretendimeve greke për Shqipërinë e Jugut, mbjelljen e përçarjes brenda PPSH-së dhe ushtrisë dhe shantazhin ekonomik. "Minjtë sovjetikë ishin në gjendje të hanin ndërkohë që populli shqiptar po vdiste nga uria," tha Hoxha, duke iu referuar dërgesave të vonuara të grurit sovjetik.  Udhëheqësit komunistë besnikë ndaj Moskës e përshkruan fjalën e Hoxhës si "gangsteriste" dhe "fëminore" dhe fjalimi shuajti çdo mundësi për një marrëveshje midis Moskës dhe Tiranës.  Vitin e ardhshëm, Shqipëria luajti rolin e satelitit për Kinën. Partitë komuniste pro-sovjetike, ngurruese për t'u përballur drejtpërdrejt me Kinën, kritikuan Pekinin duke kritikuar Shqipërinë. Kina, nga ana e saj, shpesh i jepte rëndësi denoncimeve të shqiptarëve kundër Bashkimit Sovjetik dhe Jugosllavisë, të cilat Tirana i quajti një "ferr socialist".

Mao Ce Duni dhe Hoxha në 1956

Hoxha dhe Shehu vazhduan gjuhën armiqësore kundër Bashkimit Sovjetik dhe Jugosllavisë në Kongresin e Katërt të Partisë së PPSH-së në shkurt 1961. Gjatë kongresit, qeveria shqiptare shpalli skicat e përgjithshme të Planit të Tretë Pesëvjeçar të vendit (1961–65), i cili ndau 54% të të gjitha investimeve për industrinë, duke hedhur poshtë dëshirën e Hrushovit për ta bërë Shqipërinë kryesisht një prodhues bujqësor. Moska u përgjigj duke anuluar programet e ndihmës dhe linjat e kreditimit për Shqipërinë, por Kina sërish erdhi në ndihmë.

Pas shkëmbimeve të tjera të ashpra midis delegatëve sovjetikë dhe kinezë për Shqipërinë në Kongresin e Njëzet e Dytë të Partisë së Partisë Komuniste të Bashkimit Sovjetik në tetor 1961, Hrushovi kritikoi shqiptarët për ekzekutimin e një anëtare të dyshuar si shtatzënë, pro-sovjetike të Byrosë Politike të partisë shqiptare Liri Gega, dhe Bashkimi Sovjetik prishi përfundimisht marrëdhëniet diplomatike me Shqipërinë në dhjetor. Moska më pas tërhoqi nga vendi të gjithë këshilltarët dhe teknikët ekonomikë sovjetikë, përfshirë ata që punonin në Pallatin e Kulturës, dhe ndaloi dërgesat e furnizimeve dhe pjesëve rezervë për pajisjet tashmë të vendosura në Shqipëri. Për më tepër, Bashkimi Sovjetik vazhdoi të çmontonte bazat detare në ishullin e Sazanit, një proces që kishte filluar edhe para prishjes së marrëdhënieve.

Kina e kompensoi sërish Shqipërinë për humbjen e mbështetjes ekonomike sovjetike, duke furnizuar rreth 90% të pjesëve, produkteve ushqimore dhe mallrave të tjera që kishte premtuar Bashkimi Sovjetik. Kina i dha Shqipërisë borxh me kushte më të favorshme se Moska dhe, ndryshe nga këshilltarët sovjetikë, teknikët kinezë merrnin të njëjtën pagë të ulët si punëtorët shqiptarë dhe jetonin në banesa të ngjashme. Kina gjithashtu i prezantoi Shqipërisë një stacion të fuqishëm transmetimi radiofonik nga i cili Tirana glorifikoi Stalinin, Hoxhën dhe Mao Ce Dunin për dekada të tëra. Nga ana e saj, Shqipëria i ofroi Kinës një bazë në Evropë dhe veproi si zëdhënësja kryesore e Kinës në Kombet e Bashkuara. Megjithatë, pajisjet dhe teknikët kinezë nuk ishin aq të sofistikuar sa mallrat dhe këshilltarët sovjetikë që zëvendësuan. Ironikisht, një pengesë gjuhësore i detyroi teknikët kinezë dhe shqiptarë të komunikonin në rusisht. Shqiptarët nuk morën më pjesë në aktivitetet e Traktatit të Varshavës apo marrëveshjet e Comecon. Kombet e tjera komuniste të Evropës Lindore, megjithatë, nuk i prishën lidhjet diplomatike apo tregtare me Shqipërinë. Në vitin 1964, shqiptarët shkuan deri aty sa pushtuan ambasadën e zbrazët sovjetike në Tiranë dhe punëtorët shqiptarë vazhduan vetë ndërtimin e Pallatit të Kulturës.

Largimi nga Sovjetikët shkaktoi kërdi në ekonominë e Shqipërisë. Gjysma e importeve dhe eksporteve të saj ishin drejtuar drejt furnitorëve dhe tregjeve sovjetike, kështu që përkeqësimi i marrëdhënieve të Tiranës me Moskën e solli tregtinë e jashtme të Shqipërisë pranë kolapsit, pasi Kina nuk arriti të ofrojë makineritë dhe pajisjet e premtuara në kohë. Produktiviteti i ulët, planifikimi me të meta dhe menaxhimi joefikas në ndërmarrjet shqiptare u bënë të qarta kur ndihmat dhe këshilltarët sovjetikë dhe të Evropës Lindore u tërhoqën. Në vitin 1962, qeveria shqiptare prezantoi një program kursimi, duke u bërë thirrje njerëzve të kursejnë burimet, të shkurtojnë kostot e prodhimit dhe të braktisin investimet e panevojshme.

Tërheqja nga Pakti i Varshavës

Në tetor të vitit 1964, Hoxha përshëndeti rënien e Hrushovit nga pushteti dhe liderët e rinj të Bashkimit Sovjetik bënë propozime për Tiranën. Megjithatë, shpejt u bë e qartë se udhëheqja e re sovjetike nuk kishte ndërmend të ndryshonte politikat e saj bazë drejt Shqipërisë dhe marrëdhëniet nuk u përmirësuan. Për dekada, propaganda e Tiranës vazhdoi t'u referohej zyrtarëve sovjetikë si "revizionistë të pabesë" dhe "tradhtarë të komunizmit", dhe në vitin 1964, Hoxha tha se kushtet e Shqipërisë për tu pajtuar ishin një kërkesë falje sovjetike ndaj Shqipërisë dhe dëmshpërblime për dëmet që i kishte shkaktuar vendit. Shqipëria kishte qenë gjithashtu në mosmarrëveshje me Moskën për sugjerimet se Shqipëria duhet të fokusohej në bujqësi në vend të zhvillimit industrial. Marrëdhëniet sovjeto-shqiptare ranë dhe më tej pas pushtimit të Çekosllovakisë prej Traktatit të Varshavës në vitin 1968 dhe Shqipëria ndjeu se Bashkimi Sovjetik ishte bërë shumë liberal që nga vdekja e Josif Stalinit. Pushtimi shërbeu si pikë kthese dhe brenda një muaji (shtator 1968) Shqipëria u tërhoq zyrtarisht nga Traktati i Varshavës. Leonid Brezhnev nuk bëri asnjë përpjekje për ta detyruar Shqipërinë të qëndronte.

Revolucioni Kulturor dhe Ideologjik

Posteri shqiptar në 1978: Marksizëm-leninizëm: Flamuri fitimtar

Mali i Shpiragut siç shihet nga Berati duke treguar emrin e Enverit të shkruar në anën e tij

Në mesin e viteve 1960, udhëheqësit e Shqipërisë u bënë ndjeshëm ndaj një kërcënimi ndaj pushtetit të tyre nga një burokraci në rritje. Disiplina partiake ishte gërryer. Njerëzit u ankuan për keqpërdorime të detyrës, inflacion dhe mallra me cilësi të ulët. Shkrimtarët u larguan nga parimet e realizmit socialist, i cili kërkonte që arti dhe letërsia të shërbenin si instrumente të qeverisë dhe politikës së partisë. Si rezultat, pasi Mao Ce Duni shpalosi Revolucionin Kulturor në Kinë në vitin 1966, Hoxha nisi Revolucionin e tij Kulturor dhe Ideologjik. Udhëheqësi shqiptar u përqendrua në reformimin e ushtrisë, burokracisë qeveritare dhe ekonomisë, si dhe në krijimin e mbështetjes së re për sistemin e tij. Regjimi hoqi gradat ushtarake, rifuti komisarët politikë në ushtri dhe hoqi dorë nga profesionalizmi në ushtri. Duke kundërshtuar një "mentalitet të jakave të bardha", autoritetet ulën gjithashtu pagat e zyrtarëve të nivelit të mesëm dhe të lartë, dëbuan administratorët dhe specialistët nga punët e tyre të zyrave dhe i dërguan në fabrika dhe fusha. Gjashtë ministri, përfshirë Ministrinë e Drejtësisë, u eliminuan. Kolektivizimi i fermave u përhap edhe në malet e largëta. Përveç kësaj, qeveria sulmoi shkrimtarët dhe artistët disidentë, reformoi sistemin e saj arsimor dhe në përgjithësi përforcoi izolimin e Shqipërisë nga kultura evropiane në një përpjekje për të mbajtur larg ndikimet e huaja.

Pas Kongresit të 5-të të Partisë së Punës të Shqipërisë dhe fjalimit të Enver Hoxhës më 6 shkurt 1967, autoritetet nisën një fushatë të dhunshme për të shuar jetën fetare në Shqipëri, duke pretenduar se feja e kishte ndarë kombin shqiptar dhe e kishte mbajtur atë të zhytur në prapambetje. Studentët agjitatorë krehën fshatrat, duke i detyruar shqiptarët të linin praktikimin e besimeve të tyre. Pavarësisht ankesave, edhe nga anëtarët e PPSH-së, të gjitha kishat, xhamitë, manastiret dhe institucionet e tjera fetare u mbyllën ose u shndërruan në magazina, gjimnaze dhe punishte nga fundi i vitit. Një dekret i veçantë shfuqizoi statutet me të cilat kishin vepruar bashkësitë kryesore fetare të vendit. Fushata kulmoi me një njoftim se Shqipëria ishte bërë shteti i parë ateist në botë, një vepër e cila u trumbetua si një nga arritjet më të mëdha të Enver Hoxhës. Ndërsa Kushtetuta shqiptare i kishte garantuar zyrtarisht popullit shqiptar lirinë e fesë deri në atë kohë, liria fetare praktikisht nuk ekzistonte pas vitit 1967. Kushtetuta e vitit 1976 e Republikës Popullore Socialiste të Shqipërisë përcaktoi më vonë në nenin 37 se "Shteti nuk njeh asnjë fe dhe mbështet propagandën ateiste me qëllim të rrënjosjes së botëkuptimit shkencor materialist të botës" dhe neni 55 ndalonte shprehimisht formimin e "çdo lloj organizimi me karakter fashist, antidemokratik, fetar dhe antisocialist” dhe deklaronte se “veprimtaritë dhe propaganda fashiste, antidemokratike, fetare, luftarake dhe antisocialiste, si dhe nxitja e urrejtjes kombëtare dhe raciale janë të ndaluara”.

Më 1 nëntor 1977, Enver Hoxha në Raportin e tij të paraqitur në Kongresin e 7-të të Partisë së Punës së Shqipërisë për veprimtarinë e KQ të Partisë pretendonte se Kushtetuta e vitit 1976 ishte mishërim i vullnetit të lirë të popullit shqiptar, sepse demokracia e vërtetë ishte e nevojshme për të ekzistuar realisht socializmi. Ai tha se, “masat e gjera të popullit punëtorë shprehën lirisht pikëpamjet e tyre për Ligjin e ri Themelor të shtetit tonë të diktaturës së proletariatit. Në takimet që u mbajtën morën pjesë rreth 1.500.000 njerëz, praktikisht e gjithë popullsia e rritur e vendit, dhe rreth 300.000 njerëz kontribuan në diskutim. . . Diskutimi i madh popullor, i karakterizuar nga një përplasje e lirë dhe e frytshme e opinioneve, nga debati i gjallë dhe konstruktiv, ishte një shprehje e qartë e demokracisë sonë socialiste në veprim dhe e sovranitetit të mirëfilltë të popullit. Ajo tregoi në praktikë se në Shqipërinë socialiste populli është zot, se asgjë nuk bëhet kundër vullnetit të tij.” Dëshmitë e shumta të atyre që vuajtën nën persekutimin fetar të kësaj epoke, megjithatë, hedhin dyshime serioze se sa "të lira dhe të frytshme" ishin rrahjet e opinioneve në këtë debat madhështor dhe për rrjedhojë siç do të argumentonin kritikët e regjimit, vetë karakteri i mirëfilltë socialist i demokracisë socialiste të Shqipërisë.

Gjatë Revolucionit Kulturor dhe Ideologjik, lidhjet tradicionale farefisnore në Shqipëri, të cilat kishin në qendër familjen patriarkale, u shkatërruan nga represioni i pasluftës i krerëve të fiseve, kolektivizimi i bujqësisë, industrializimi, migrimi nga fshati në zonat urbane dhe shtypja e fesë. Regjimi i pasluftës solli një ndryshim rrënjësor në statusin e gruas shqiptare. Të konsideruara si qytetare të rendit të dytë në shoqërinë tradicionale shqiptare, gratë kryenin pjesën më të madhe të punës në shtëpi dhe ato gjithashtu kryenin pjesën më të madhe të punës në fusha. Përpara Luftës së Dytë Botërore, rreth 90% e grave shqiptare ishin analfabete dhe në shumë zona, ato konsideroheshin si pronë sipas ligjeve dhe zakoneve të lashta fisnore. Gjatë Revolucionit Kulturor dhe Ideologjik, partia inkurajoi gratë të gjenin punë jashtë shtëpisë në një përpjekje për të kompensuar mungesën e fuqisë punëtore dhe për të kapërcyer konservatorizmin e tyre. Vetë Hoxha shpalli se kushdo që shkel dekretin e partisë për të drejtat e grave duhet “të hidhet në zjarr”.

Mbështetja te vetja

Durrësi në 1978

Marrëdhëniet shqiptaro-kineze kishin ngadalësuar në vitin 1970 dhe kur Kina filloi të rikthehej nga izolimi dhe Revolucioni Kulturor në fillim të viteve 1970, Mao dhe liderët e tjerë kinezë rivlerësuan angazhimin e tyre ndaj Shqipërisë. Si përgjigje, Shqipëria filloi të zgjeronte kontaktet e saj me botën e jashtme. Shqipëria hapi negociatat tregtare me Francën, Italinë dhe shtetet e reja aziatike dhe afrikane të pavarura dhe në vitin 1971 normalizoi marrëdhëniet me Jugosllavinë dhe Greqinë. Udhëheqësit e Shqipërisë urrenin kontaktet e Kinës me Shtetet e Bashkuara në fillim të viteve 1970, dhe shtypi dhe radioja e saj injoruan udhëtimin e Presidentit Richard Nixon në Pekin në 1972. Shqipëria punoi për të reduktuar varësinë e saj nga Kina, duke diversifikuar tregtinë dhe duke përmirësuar marrëdhëniet diplomatike dhe kulturore, veçanërisht me Evropën Perëndimore. Por Shqipëria iu shmang Konferencës për Sigurinë dhe Bashkëpunimin në Evropë dhe ishte i vetmi vend evropian që refuzoi të merrte pjesë në Konferencën e Helsinkit të korrikut 1975. Menjëherë pas vdekjes së Maos në 1976, Hoxha kritikoi udhëheqjen e re si dhe politikën pragmatike të Pekinit ndaj Shteteve të Bashkuara dhe Evropës Perëndimore. Kina u kundërpërgjigj duke ftuar Titon për të vizituar Pekinin në 1977 dhe duke i dhënë fund programeve të ndihmës për Shqipërinë në 1978.

Qendra e Tiranës në vitin 1978, me parulla dhe propagandë në të gjitha godinat kryesore

Ndarja sino-shqiptare e la Shqipërinë pa asnjë bamirës të huaj. Shqipëria shpërfilli thirrjet për normalizimin e marrëdhënieve nga Shtetet e Bashkuara dhe Bashkimi Sovjetik. Në vend të kësaj, Shqipëria zgjeroi lidhjet e saj diplomatike me Evropën Perëndimore dhe vendet në zhvillim dhe gjithashtu filloi të theksonte parimin e mbështetjes te vetja si gur themeli i strategjisë së vendit për zhvillimin ekonomik. Shqipëria, megjithatë, nuk kishte shumë burime të veta dhe hapja e kujdesshme e Hoxhës ndaj botës së jashtme nuk ishte e mjaftueshme për të forcuar ekonominë e Shqipërisë dhe lëvizje të reja për ndryshim zunë fill brenda Shqipërisë. Pa ndihmën kineze apo sovjetike, vendi filloi të përjetonte mungesa të gjera të gjithçkaje, nga pjesët e makinerive deri te gruri dhe ushqimi i kafshëve. Infrastruktura dhe standardet e jetesës filluan të shemben. Sipas Bankës Botërore, prodhimi kombëtar bruto për frymë ishte rreth 750 dollarë gjatë pjesës më të madhe të viteve 1980. Ndërsa shëndeti i Hoxhës u përkeqësua, u ngritën thirrje të heshtura për lehtësimin e kontrolleve partiake dhe hapje më të madhe. Si kundërpërgjigje, Hoxha nisi një seri të reja spastrimesh që larguan ministrin e mbrojtjes dhe shumë zyrtarë të lartë ushtarakë. Një vit më vonë, Hoxha spastroi ministrat përgjegjës për ekonominë e vendit dhe i zëvendësoi me të rinj.

Ndërsa Hoxha filloi të përjetonte më shumë probleme shëndetësore, ai u tërhoq gradualisht nga punët shtetërore dhe mori pushime më të gjata dhe më të shpeshta. Ndërkohë, ai filloi të planifikonte një vazhdimësi të rregullt. Ai punoi për të institucionalizuar politikat e tij, duke shpresuar të frenonte çdo përpjekje që mund të bënin pasardhësit e tij për të dalë nga rruga staliniste që ai kishte ndezur për Shqipërinë. Në dhjetor 1976, Shqipëria miratoi kushtetutën e dytë staliniste të epokës së pasluftës. Dokumenti u garantonte shqiptarëve lirinë e fjalës, shtypit, organizimit, shoqatave dhe tubimeve, por këto të drejta i varte nga detyrat e individit ndaj shoqërisë në tërësi. Kushtetuta vazhdoi të theksonte krenarinë dhe unitetin kombëtar, ideja e autarkisë ishte e sanksionuar në ligj dhe qeverisë i ndalohej të kërkonte ndihmë financiare ose kredi ose të krijonte kompani të përbashkëta me partnerë nga vendet kapitaliste ose revizioniste komuniste. Hyrja e kushtetutës mburrej se në Shqipëri ishin hequr themelet e besimit fetar.

Në vitin 1980, Hoxha caktoi Ramiz Alinë për ta pasuar atë si patriarkun komunist të Shqipërisë, duke lënë pas dore bashkëluftëtarin e tij të vjetër, Mehmet Shehu. Hoxha fillimisht u përpoq ta bindte Shehun që të largohej vullnetarisht, por kur kjo lëvizje dështoi, Hoxha organizoi që të gjithë anëtarët e Byrosë Politike ta qortonin për lejimin e djalit të tij të fejohej me vajzën e një familjeje borgjeze. Shehu zyrtarisht kreu vetëvrasje më 17 dhjetor 1981. Shumica dyshojnë se ai u vra prej Hoxhës. Hoxha arrestoi gruan dhe tre djemtë e Shehut, njëri prej të cilëve vrau veten në burg. Në nëntor 1982, Hoxha njoftoi se Shehu kishte punuar njëkohësisht si spiun i huaj për agjencitë e inteligjencës së Shteteve të Bashkuara, Britanisë, Sovjetikëve dhe Jugosllavisë në planifikimin e vrasjes së vetë Hoxhës. “Ai u varros si një qen”, shkruante Hoxha në botimin shqip të librit të tij “Titotët” .

Në vitin 1983 Hoxha hoqi dorë nga shumë nga detyrat e tij për shkak të shëndetit të dobët dhe Alia mori përgjegjësinë për administrimin e Shqipërisë. Alia udhëtoi gjerësisht nëpër Shqipëri, duke qëndruar në vend të Hoxhës në ngjarje të mëdha dhe duke mbajtur fjalime duke përcaktuar politika të reja dhe duke intonuar lavde për presidentin e dobësuar. Hoxha vdiq më 11 prill 1985. Alia pasoi Hoxhën në presidencë dhe dy ditë më vonë u bë sekretar i PPSH-së. Me kalimin e kohës, ai u bë një figurë dominuese në mediat shqiptare dhe parullat e tij u pikturuan me germa të kuqe në tabela në të gjithë vendin.

Shkelja e të drejtave të njeriut dhe krimet e regjimit

Gjatë diktaturës komuniste, përndjekjet politike, internimet, burgosjet dhe eleminimet e kundërshtarëve politikë, apo thjesht qytetarëve që mendonin ndryshe, ishin një realitet i përditshëm dhe një strukturë e përgjithshme shtypjeje dhe shkeljeje e të drejtave bazike të njeriut. Gjatë regjimit diktatorial të Partisë së Punës, u kryen rreth 6800 vrasje, mbi 1 mijë persona humbën jetën në burgje ndërsa rreth 6 mijë të tjerë vdiqën nga kushtet e jetesës në kampet e internimit. Shpeshherë, autoritetet komuniste ndërmerrnin fushata shtypëse apo masakra kolektive, nën urdhërat e udhëheqjes, për eleminimin e kundërshtarëve politikë, me pretekstin kryesor të agjitacionit dhe propagandës kundër diktaturës, si në rastin e eliminimit të intelektualëve në vitin 1951, apo shtypja e kryengritjes së Qafë Barit, ku të burgosurit kërkonin kushte më të dinjitetshme jetese në burg.

Të paktën 59 mijë qytetarë u internuan dhe bënë punë të detyruar për ngritjen e infrastrukturave të vendit dhe në bujqësi.

Në total kanë qenë 100 burgje, kampe me tela me gjemba, kampe internimi, kampe pune të detyruar. Në total janë kryer rreth 1 milion vite burg nga 34 mijë të burgosur politik.

Tranzicioni

Pas vdekjes së Hoxhës, Ramiz Alia mbajti kontroll të fortë mbi vendin dhe aparatin e tij të sigurisë, por gjendja e dëshpëruar ekonomike e Shqipërisë kërkonte që Alia të bënte disa reforma. Duke vazhduar një politikë të vendosur nga Hoxha, Alia rivendosi marrëdhëniet diplomatike me Gjermaninë Perëndimore në këmbim të ndihmës për zhvillim dhe gjithashtu u shoqërua me Italinë dhe Francën. Reformat shumë graduale dhe të lehta u intensifikuan kur Mikhail Gorbachev prezantoi politikat e tij të reja të glasnostit dhe perestrojkës në Bashkimin Sovjetik, duke kulmuar me rënien e Murit të Berlinit në nëntor 1989 dhe rënien e qeverive komuniste në të gjithë Evropën Qendrore dhe Lindore .

Pasi Nikola Çauçesku (udhëheqësi i Rumanisë komuniste) u ekzekutua në një revolucion në dhjetor 1989, Alia përshpejtoi reformat e tij, me sa duket i shqetësuar për dhunën dhe fatin e tij nëse nuk do të bëheshin ndryshime rrënjësore. Ai nënshkroi Marrëveshjen e Helsinkit (e cila u nënshkrua nga vendet e tjera në 1975) e cila respektonte disa të drejta të njeriut. Më 11 dhjetor 1990, nën presionin e jashtëzakonshëm të studentëve dhe punëtorëve, Alia njoftoi se Partia e Punës kishte hequr dorë nga e drejta e garantuar për të sunduar, se partitë e tjera mund të formoheshin dhe zgjedhjet e lira do të mbaheshin në pranverë të vitit 1991.

Partia e Alisë fitoi zgjedhjet më 31 mars 1991 – zgjedhjet e para të lira të mbajtura në dekada. Megjithatë, ishte e qartë se ndryshimi nuk do të ndalohej. Qëndrimi i komunistëve u konfirmua në raundin e parë të zgjedhjeve sipas një ligji të përkohshëm të vitit 1991, por dy muaj më vonë, ai ra gjatë një greve të përgjithshme. Një komitet i “shpëtimit kombëtar” mori detyrën, por edhe ai u shemb brenda gjashtë muajve. Më 22 mars 1992, komunistët u mposhtën nga Partia Demokratike në zgjedhjet kombëtare. Ndryshimi nga diktatura në demokraci erdhi me shumë sfida. Partisë Demokratike iu desh të zbatonte reformat që kishte premtuar, por ato ose ishin shumë të ngadalta ose nuk zgjidhën problemet e vendit, ndaj njerëzit u zhgënjyen kur shpresat për një prosperitet të shpejtë mbetën të paplotësuara.

Në zgjedhjet e përgjithshme të qershorit 1996 Partia Demokratike u përpoq të fitonte një shumicë absolute duke manipuluar rezultatet. Kjo qeveri u rrëzua në vitin 1997 si pasojë e kolapseve të tjera të skemave piramidale dhe korrupsionit të përhapur, i cili shkaktoi kaos dhe rebelim në të gjithë vendin. Qeveria u përpoq të shtypte rebelimin me dhunë, por përpjekja dështoi, për shkak të korrupsionit afatgjatë në forcat e armatosura, duke detyruar kombet e tjera të ndërhynin. Në bazë të ligjit bazë të përkohshëm të vitit 1991, shqiptarët ratifikuan një kushtetutë të re në vitin 1998, duke krijuar një sistem qeverisjeje demokratike të bazuar në shtetin e së drejtës dhe duke garantuar mbrojtjen e të drejtave themelore të njeriut.

Trashëgimia

Politikat që ndoqën Enver Hoxha dhe pasuesit e tij ndikuan në mendimin politik dhe ekonomik në mbarë botën. Kështu, parti hoxhiste u themeluan në shumë vende dhe ata e bazuan ideologjinë e tyre në idetë e Enver Hoxhës se si duhet të ndërtohej një shtet komunist dhe përqafuan aderimin e tij të rreptë ndaj marksizëm-leninizmit. Pas rënies së Republikës Popullore Socialiste të Shqipërisë në 1991, partitë hoxhiste u rigrupuan si një konferencë ndërkombëtare.

Një sondazh i vitit 2016 i kryer nga Instituti për Kërkime Zhvillimore dhe Alternativa (IDRA), tregoi se 42% e shqiptarëve besojnë se Enver Hoxha ka pasur një ndikim pozitiv në histori – jo më pak se 45% e shohin ndikimin e tij si negativ. Qytetarët e intervistuar në qarqet e Shqipërisë jugore dhe jugperëndimore kishin pikëpamjet më pozitive për Hoxhën, me 55%. Rreth 35% e të anketuarve thanë se e kaluara komuniste nuk ishte problem për ta, ndërsa 62% e shihnin atë si "të paktën disi problematike".

Lista e liderëve

Sekretarët e Parë të Partisë së Punës të Shqipërisë:

• Enver Hoxha (1946–1985)
• Ramiz Alia (1985–1991)

Kryetarët e Presidiumit të Kuvendit Popullor:

• Omer Nishani (1946–1953)
• Haxhi Lleshi (1953–1982)
• Ramiz Alia (1982–1991)

Kryeministrat:

• Enver Hoxha (1946–1954)
• Mehmet Shehu (1954–1981)
• Adil Çarçani (1981–1991)

Ushtria

Ushtria Popullore e Shqipërisë ishte termi për ushtrinë kombëtare të Republikës Popullore Socialiste të Shqipërisë nga viti 1946 deri në vitin 1990. Pas tërheqjes nga aktivitetet e Paktit të Varshavës në vitin 1968, ajo kreu një politikë të mbështetjes te vetja për mbrojtjen kombëtare, duke u bërë një nga ushtritë më të forta në Ballkan. Ajo u shpërbë në vitin 1990 dhe u transformua në Forcat e Armatosura të Shqipërisë.

Shiko gjithashtu

• Bunkerët në Shqipëri
• Kombet e robëruara
• Rënia e komunizmit
• Historia e Shqipërisë
• Islami në Shqipëri (1945–1991)
• Shoqata Mbarëkombëtare e Përndjekurve Politikë Shqiptare