Carravrana

Carravrana është një fshat në komunën e Malishevës në Kosovë. Pas vitit 1999 fshati është i njohur edhe me emrin Gurbardh.

Carravrana
Fshat
Carravrana në vitin 2019
Nofka(t):  Gurbardh
Komuna	Malishevë
Rajoni	Rajoni i Prizrenit
Sipërfaqja
• Gjithsej	5,17 km2 (200 sq mi)
Lartësia mbidetare	559 m (1,834 ft)
Popullsia
• Gjithsej	1.995 banorë
• Dendësia	329/km2 (850/sq mi)
Emri i banorëve	Carravrans
Targat	04

Pozita gjeografike

Fshati Carravranë ndodhet në pjesën jugperëndimore të Llapushës dhe në kufi me qendrën e Rahovecit dhe të Anadrinisë si pjesë lidhëse me Rrafshin e Dukagjinit.

Kufizohet në lindje me fshatin Joviq, në verilindje me fshatin Mirushë, në veri me fshatin Lubizhdë, në jug me Astrozupin, kurse në perëndim me Malet e Zatriqit dhe të Rahovecit. Në pjesën veriperëndimore ka dalje me Malet e Shpatit dhe fshatin Turjakë.

Në kuadër të kësaj shtrirjeje gjeografike, Carravrana ka një sipërfaqe prej 517 hektarë, 59 ari e 60 metra katrorë. Sipas regjistrimit të fundit të popullsisë, fshati ka rreth 1995 banorë dhe një dendësi prej 329 banorë për kilometër katror.

Përbërja gjeologjike

Shikuar në aspektin morfologjik 60% e konfiguracionit dhe relievit të sipërfaqes së fshatit Gurbardh është në përbërje kodrinoro-malore, ndërsa pjesa tjetër është terren i fushave dhe arave. Pjesa qëndrore e fshatit, duke filluar nga veriperëndimi dhe jugu ka një përbërje të vjetër gjeologjike e mbizotëruar nga shkëmbinjët e kretakut të sipërm senonian-turonian. Në anën veriore dhe lindore të sipërfaqes së fshatit kryesisht ka përbërje shkëmbore të krijuar në periudhën e kretakut senonian. Ndërsa në periferi të daljes drejt fshatit Mirushë , fshati ka shkëmbinjë të krijuar në kohen e neogjenit. E tërë zona e mbulimit ku është vendosur popullsia e fshatit Gurbardh qëndron në shkëmbinjë gëlqeror të krijuar në periudhën e shkumësit të sipërm si dhe te kretakut turonian. Gurbardhi ka një sipërfaqe të madhe malore që hyjne në kuadër të maleve të vjetra të Kosovës, të krijuara në periudhën akullnajore të masivit evropian.

Gurbardhi gjendet në një lartësi mbidetare ndërmjet 500-590 metra mbi nivelin e detit. Maja më e lartë është Mali i Pishës me një lartësi mbidetare deri në 1020 metra. Kurse pika më e ulët është Lëndina Ujore (Nevadi) me lartësi 490 metra mbi nivelin e detit.

Përbërja pedologjike

Vrella në Carravranë

Pjesa qendrore e fshatit Gurbardh, ajo veriore, perëndimore dhe jugore është tokë ranker. Kurse ana verilindore dhe juglindore është tokë e kuqe. Në mes të fshatit përgjatë Grykës ku rrjedh prrocka në drejtim të livadheve ekziston tokë e lymit me ngjyrë të bardhë si rrjedhojë e ndikimit fluvial të përrockës. Kjo tokë përmban një përqindje të konsideruar të humusit dhe është mjaft e dobishme për kultivimin e kulturave bujqësore.

Shumica e tokës së punueshme e fshatit është kategori e klasit të tretë dhe të katërt, gjë që paraqet kushte optimale për zhvillimin e bujqësisë.

Klima

Fshati Gurbardh për shkak të relievit kodrinoro-malor dhe ndikimit të fortë të masës kontinentale që vjen nga veriu, paraqet një terren të përshtatshëm për mbizotërim të klimes së mesme kontinentale dhe asaj malore. Karakteristikë e kësaj klime është dominimi i dimrave në kufij normal stinor e përcjellur shpeshëherë me reshje të mëdha të borës dhe me një regjim kohor të ftohtë. Kurse vera përcillet me një intensitet më të gjatë dhe më një vap të madhe. Kjo klimë e mesme kontinentale dhe pjesërisht malore ka bërë që në fshatin Gurbardh të krijohen të gjitha predispozitat e mundshme për kultivimin e kulturave të ndryshme bujqësore. Po ashtu, për shkak të konfiguracionit të përshtatshëm gjeografik si dhe klimes malore, Gurbardhi paraqet një potencial të madh për zhvillimin e turizmit malor. E ndikuar nga masat ajrore të jugut, por edhe të veriut si dhe pjerrtësia ndaj ndikmimit të rrezeve të diellit bënë që të reshurat vjetore si dhe djellosja e fshatit të jenë në kondita normale. Në anën tjetër për shkak të ndikimit të maleve përreth, Gurbardhi i nënshtrohet një rrymimi të ashpër ajror nga ana e jugut që përcillet me erëra të forta sidomos në stinen e pranverës dhe të vjeshtës.

Ujërat

Jama, Carravranë

Ndërtimi endogjen i Gurbardhit me përbërje të shkëmbinjëve gëlqeror në periudhën senoniane dhe turoniane ka bërë që hidrografia e fshatit të jetë e varfër ashtu sikur edhe vet rajoni i Llapushës. Gravitacioni i ujrave të Gurbardhit i takon pellgut të lumit Mirusha. Gurbardhi posedon dy burime të fuqishme ujore siç janë Vrella dhe Jama. Këto dy burime volumin më të madh ujor e kanë në sezonin e vjeshtës së vonë, të dimrit dhe të pranverës. Me matjet që janë bërë nga ekspertët në mars të vitit 1998, del se kapaciteti i këtyre dy burimeve është diku 30 metra kub për sekondë. Në stinën e verës për shkak të ndërtimit gëlqeror të terrenit këto dy burime humbin intensitetin e tyre madje edhe shterrin. Në Gurbardh ekziston përrocka ose lumi i vogël, i cili kalon përmes periferisë lindore,pastaj përgjatë rrjedhjes veriore bashkohet me lumin Mirusha. Në fillim të burimit të këtij lumi ekziston shtrati i tij, që i ngjason një miniliqeni të bukur dhe më pas rruga e rrjedhjes së tij vazhdon të ngushtohet.

Meqë hidrografia e Gurbardhit është e lidhur ngushtë me sasinë e të reshurave atmosferike gjatë një viti, analizat e ekspertëve flasin për një bazen të mundshëm nëntokësor ujor ndikimi i të cilit vie në shprehje me damar të lidhur ngushtë me Drinin e Bardhë, por edhe nga Liqeni i Ohrit. Dëshmi për këtë ëshë edhe një numër i madh i krojeve që dalin në anën jugore dhe juglindore pas një regjimi një apo dy javor me shi në këto dy pellgje të lartpërmendura.

Gurbardhi sot posedon ujësjellsin me kapacitet prej 180 mijë litra dhe ku furnizohen afro 5 fshatra .

Flora dhe fauna

Relievi i fshatit Gurbardh, lartësia e volitshme mbidetare si dhe kushtet e mira klimatike ka ndikuar që flora dhe fauna të jetë mjaft e zhvilluar dhe e pasur më një eksosistem të llojllojshëm të tyre. Malet e Gurbardhit posedojnë kryesisht drunjë gjethërënës dhe shpeshherë e mbizotëruar nga shkurret.

Prej drunjëve më së shumti rriten Qarri, Bungu, Frashëri, Shkoza, Ahu, Lajthia, Bliri, Shelqja, Plepi, Kregëzi, Shpërdhoja dhe në disa vende edhe Pisha. Kurse kullosat dhe livadhet janë të pasura me një diversitet të bimëve që shkon deri në 50 lloje.

Në territorin e Gurbardhit prej shtazëve të egra më së shumti rriten Ujku, Dhelpra, Lepuri, Ketri, Sqarthi, Derri i Egër, Iriqi. Prej zvarranikëve jetojnë Breshka, Hardhuca, Gjarpëri Honduras, Gjarpëri i Gurit, Gjarpëri i Shtëpisë.

Prej shpendëve rriten: Shqiponja, Korbi, Sorra, Pëllumbi, Trumcaku, Bilbili, Laraska, Skifteri, Sokoli, Huti, Kumria, Pikthi, Thëllënza, Gjeli i Egër si dhe shpendët shtegtarë siç janë Dallëndyshja, Shota e Egër dhe Lejleku.

Etimologjia e emrit

Rreth prejardhjes së emrit Carravran ekzistojnë disa mendime, duke filluar nga gojëdhanat e ndryshme e deri te shpjegimet e pjesëshme shkencore e toponomike.

Varianti i parë edhe pse nuk është konfirmuar shkencërisht mëton të theksoj lashtësinë e emrit Carravran, qysh nga koha e ndikimit të romakëve në trevat e Dardanisë së vjetër. Meqë në të kaluerën ngulitja (sesiliteti) e popullsisë ishte e lidhur ngushtë me burimet e ujërave natyrorë, është shumë e mundshme se pikërisht në këtë kohë, fshati Gurbardh ishte banuar me njerëz autokton për shkak të dy burimeve ujore që posedon ai. Aludimi në këtë vie në shprehje me emërtimin Cerus latinisht (Qarr) që kanë përdorur romakët e vjeter që tashmë kishin shtrirë ndikimin e tyre ne Dardani pas luftrave iliro-romake. Ndërsa kombinimi Cerrusvranus në gjuhen latine e autoktone ka krijuar togfjalëshin Qarrivrarë, për shkak se në Gurbardh është mjaft i përhapur lloji i drurit i quajtur Qarr.

Varianti i dytë që më tepër merret si gojëdhan ka të bëjë me një fshatar të quajtur Curr. Sipas kësaj legjende Curri ishte vrarë nga ushtria turke. Një e dhënë tjetër thuhet se mund të jetë vrarë edhe nga koha e regjimit të Princit Serb Stefan Nemanja ose Car Dushani në kohen e mesjetës. Vendi ku ishte vrarë Curri më vonë u quajt Curri i Vrarë. Ndërsa me kalimin e kohës merr emrin toponomik Currivrarë.

Varianti i tretë i cili ka një shpjegim të pjesëshem shkencor lidhet me etimologjin e emrit Karavan. Kah fundi i shekullit XVI, zhvillohej më të madhe tregtia në Kosovën e atëhershme nën sundimin e otomanëve. Këtë hov e përjetoi edhe Rahoveci,i cili ishte në fillet e një qyteti kaza për rajonin e Prizrenit. Ndërsa tregtarët që vinin nga Vilajeti i Nishit,pastaj nga Drenica shpeshëherë formonin karvane të gjata gjatë rrugës për në Rahovec. Meqë Gurbardhi e kishte burimin ujor tregtarët gjithmon ndaleshin karvanet e tyre për të pushuar dhe të nesërmen pa zbardhur agu niseshin pastaj për në pazarin e Rahovecit, të cilin e ndanin vetëm malet nga fshati Gurbardh. Pikërisht vendi i ndaljes së karavaneve të tyre për pushim edhe për kafshët tarnsportuese filloi të quhet Karavan. Ky emër vazhdoi të jetë një emërtim i gjatë toponomik deri me dëpërtimin e ndikimeve sllave në këto treva. Presioni i tyre që të zhduknin me çdo kusht identitetin e shqiptarëve qoftë edhe me ndryshimet toponomike të vendbanimeve ka bërë që emri Cerrusvranus/Curri i Vrarë dhe Karavan të pësoj ndryshime semiotike dhe morfologjike në një emër tjetër sllav të quajtur Crnavrana (Sorra e zezë).

Me okupimin e parë të Kosovës 1913 si dhe të dytë 1918 nga ana e shtetit serb ka ndikuar që emri Crnavran të mbetet i regjistruar në dokumnetet administrative, hartografike dhe statistikore për nevojat e regjimit serb. Ky legjitimim i këtij emëri ishte një imponim i kohës nga ana e Serbisë pushtuese, e cila për shkak të politikave obskurantiste si dhe mohimit të shkollimit të shqiptarëve në gjuhen amtare i'a arriti që çdo gjë në Kosovë të emërtoj në gjuhën sllave. Këtij realiteti të hidhur nuk i shpëtoi as fshati ynë me imponimin e emërtimit Carravran që po vazhdon të mbetet edhe më tej emër zyrtar në dokumentet e banorëve të këtij fshati.

Në vitin 1990 me rastin e shënimit të 71 vjetorit të masakrës së Gurbardhit u bë edhe ndrrimi i emrit Carravran në Gurbardh. Profesori dhe heroi i kombit Hamdi Berisha në prani të masës së qytetarëve dhe disa intelektualëve të shkencës së historisë vendosi që tani e tutje emri Carravran të ndryshohej me emrin Gurbardh, meqë në periferi të tij, fshati ishte i rrethuar me disa shkëmbinjë të mëdhej që kishin ngjyrën e bardhë. Ky emërtim vazhdon të jetë edhe sot, por jo edhe në dokumentet zyrtare administrative dhe juridike. Më ketë rast është e nevojshme që me ligjet e vetqeverisjes lokale dhe ndërrimit të emërtimeve në Republiken e Kosovës të zyrtarizohet një herë e përgjithmonë emri Gurbardh, dhe ky emër të bashkëjetoj me brezat e ardhshëm të këtij fshati.

Historia

Rreth zhvillimit historik të Gurbardhit nuk ka të dhëna të mjaftueshme materiale dhe arkeologjike. Lashtësia e banimit të fshatit Gurbardh mbetet edhe më tej në kuadër të historive gojore që kanë lënë pleqët e këtij fshati. Megjithatë një grup i arkeologëve të Institutit Arkeologjik të Kosovës, më datën 10 prill të vitit 2003, bëri një germim arkeologjik tek varret e vjetra të fshatit, për të vërtetuar lashtësinë e banimit të tij. Në bazë të gërmimeve, arkeologët kanë gjetur disa varre të vjetra me mbishkrime të gjuhës së vjetër osmane mbi gurë të këtyre varreve. Në bazë të këtyre gjetjeve janë identifikuar 8 varre, prej tyre 6 me mbishkrime.

Varri i parë shkruan: “KËTU PUSHON TRUPI I BAHTJARIT I BIRI I SHABANIT I CILI VDIQ NË VITIN 1200” (sipas Hixhrit), që i bie viti 1778.

Varri i dytë shkruan: “VARRI I RUSINIT I BIRI I RASINIT I VDEKUR ME 1251” (sipas Hixhrit) që do të thotë viti 1830 sipas kalendarit të sotëm.

Varri i tretë shkruan: “VESELI I BIRI I SYLEJMANIT I VDEKUR ME 1288” ( sipas Hixhrit) që i bie viti 1867.

Varri i katërt shkruan: “ BINI I BIRI I RESHITIT I VDEKUR ME 1291 h” d.m.th viti 1870.

Varri i pestë shkruan: “ SULEJMANI I BIRI I RRUSTEMIT I VDEKUR ME 1307 h” që i bie viti 1886.

Varri i gjashtë shkruan: “HAJRIU I BIRI I HAJDARIT I VDEKUR MË 1307 h” që i bie po ashtu viti 1886.

Në bazë të këtyre të dhënave mund të konstatojmë së fshati Gurbardh ka qenë i banuar para 236 viteve, përkatësisht gjysma e dytë e shekullit të XVIII. Ky fakt demanton të gjitha të dhënat se megjithatë Gurbardhi ka qenë i banuar me fillimin e shekullit të XIX në kohen e shpërndarjes së fiseve të Malësisë së Veriut në trevat e ndryshme shqiptare.

FISI, FAMILJA DHE BAJRAKU

Një ndër faktorët kryesor shoqërorë që ka ndikuar në zhvillimin historik të shqiptarëve në trojet e tyre kanë qenë edhe institucionet tradicionale sociale siç janë fisi, familja dhe bajraku. Ky lloj i kohezionit të jetës së fshatarëve në nivel material dhe shpirtëror ka qenë i zhvilluar edhe në fshatin Gurbardh.

Fisi si kategori sociologjike konsiderohet si formë e organizimit shoqëror të një bashkësie etnike e bazuar në radhë të parë në gjini, gjak dhe territor të përbashkët. Megjithatë kjo formë e organizimit fisnor të shqiptarëve ka filluar të shkapërderdhet qysh nga mesjeta, ku shumë fise janë të shpërndarë anëkënd trojeve etnike shqiptare. Arsye për këtë janë faktorët e shumtë, duke filluar nga presioni i sunduesve të huaj, konvertimi me dhune i fesë, si dhe kushtet e rënda sociale e ekonomike. Këta faktorë ka ndikuar që në trojet shqiptare të ketë migrime të vazhdueshme për gjetjen e nje jete më të mirë shoqërore. Këtij presioni nuk i shpëtoi edhe organizimi i fisit, i cili filloi të shpërndahet në vende të ndryshme, duke humbur lidhjet e gjakut si dhe territorin e përbashkët.

Sa i përket fshatit Gurbardh në bazë të të dhënave gojore, por edhe të vërtetuara shkencërisht mendohet se banorët janë ardhacak që janë ngulitur diku kah mesjeta e vonë që janë shpërngulur nga viset e shqiptare të Malit të Zi. Banorët e fshatit kanë mbiemrin Berishë kurse fisi i tyre është fisi i Kuçëve në Mal të Zi. Sipas studimeve antropologjike dhe historike thuhet se Kuçët kanë qenë fisi më i përhapur, duke filluar nga Shqipëria e Veriut e deri tek Zhijeva dhe Labdenica në Mal të Zi. Sipas përshkrimeve thuhet se Kuçët kanë qene një fis bujar, burra trima, por edhe njerëz që kurrë nuk i'u kanë nënshtruar sunduesve të huaj. Meqë ishin të padëgjueshëm Kuçët gjithmonë ishin pre e provokimeve nga ana e pushtuesve sllavë dhe otoman. Mark Milani një historian malazez meqë kishte jetuar me Kuçët për qëllime studimore ka bërë një përshkrim të saktë të jetës së tyre. Për Kuçët Mark Milani shkruan:

 “Edhe ato toka e shtëpi që kanë pasë nëpër Nahi dhe Zetë, ua rrëmbyen Turqit. Ua mbyllen tregjet. Secili rreth kuçëve lufton me ta, si ai që falet ashtu eshe ai që bën kryq. Kështu as ata nuk kanë kursyer njeri rreth tyre:vranë, prenë, rrëmbyen, dogjën të gjithë por edhe këta secilin. Çdo skamje i ka ngushtuar” Dimitrije Tucoviqi “Serbia e Shqipëria” fq.21).

Është krejt e qartë se Kuçët e uritur nuk i linin te qetë të tjerët që të gëzojnë të mirat e tyre. Kuçët vareshin, në të vërtetë prej plaqkitjeve andaj e urrenin paqën dhe gjendjen ku shterrej ai burim.

“Të shtrënguar prej vuajtjeve të urisë, kuçët kërkonin gjithnjë luftë;edhe sikur të mos trazonte njeri, ata do të kërkonin vetë grindje, që të plaqkitnin..Mirëpo, sado të këqij ishin ata për çdo njeri tjetër poashtu edhe secili nga të tjerët sillej keq me ta, dhe kështu i ngushtuan, sa që armiqtë u rrëmbyen edhe malet, duke mos u lënë asgjë fare për vete; prandaj veronin në Zhijevë dhe në Labednicë, ku i harron njeriu brengat, duke kundruar se si vuajnë bagëtia prej urisë e etjes( Mark Milani, fq.109).

Por, presioni i vazhdueshëm i turqëve në njërën anë dhe serbomalazezëve në anën tjetër bëri që kah shekulli i XVI të shpartallohet fisi i Kuçëve. Ndarja filloi mbi baza fetare. Ata që u bënë ortodoks më vonë u asimiluan në malazez dhe qëndruan në trojet e tyre, kurse pjesa tjetër që u konvertuan në islam filluan të migronin drejt vendeve të ndryshme të Kosovës. Në këtë mënyrë Kuçët e Malësisë dhe ata të malazezëve konsiderohen si kushërinjë të parë dhe me lidhje gjaku.

Pra, edhe fshati Gurbardh është themeluar prej popullsisë që ka ardhur nga Malsia e Veriut, pra nga fisi i Kuçëve me mbiemër Berishë. Këtë fakt e kanë dëshmuar edhe shumë pleqë të fshatit, të cilët mendojnë se deri vonë me fisin Berishë nuk kanë pasur martesa ndërmjet veti, madje së bashku kanë ndarë gëzimin dhe idhnimin. Këtë fakt e vërteton edhe Xhemajl Bajrami autor i librit “Xhemajl Abria- Pleqnar i Kosovës”, i cili kur flet për shtrirjen e fisit Berishë e përmend edhe fshatin Carravran. Sipas burimeve gojore që kanë lënë pleqët e Gurbardhit marrëdhenjet farefisnore janë zhvilluar sidomos me banoret e fshatit Prekaz dhe Abri të Drenicës, madje deri vonë edhe nuk janë martuar në mes veti. Po ashtu Xhemajl Bajrami në librin e tij thekson se shpeshëhere Xhemajl Abria "kur ka shkuar te Pasha ne Rahovec ka qëndruar në konak te kushërinjtë e tij në Carravran.

Institucion tjetër me rëndësi në organizimin shoqërorë të fshatit Gurbardh ka luajtur dhe luan ende familja. Karakteristik e familjes në fshatin Gurbardh në aspektin historik ka qenë zhvillimi i saj mbi baza patriarkale me rregulla dhe tradita të së drejtës zakonore siç ka qenë Kanuni. Më këtë lloj të familjes janë ndarë qartë obligimet e anëtarëve të saj mbi baza moshore dhe gjinore. Familja e ka pasur të Zotin e Shtëpisë, i cili në bazë të traditës ka udhëhequr si dhe ka marrë vendimet kryesore për të. Familja në këtë kohë ka qenë e tipit të familjes së madhe ( Amë) ku kanë hyrë edhe kushërinjët e parë të gjakut. Kurse më vonë ky tip i familjes fillon të zvogëlohet e sidomos në kohën e sotme kur familja po shkon drejt zvogëlimit të saj ( familja e ndarë).

Një tip tjetër i organizimit shoqërorë të fshatit tonë ka qenë edhe Bajraku.

Bajraku ka luajtur një rol të rëndësishëm në jetën publike të fisit si ndërmjetësues i tyre dhe pushtetit. Bajraqet u formuan nga Turqit në shekullin e XVII si formë e komunikimit zyrtar me fiset shqiptare, të cilët kundërshtonin ashpër regjimin e tyre. Për këtë shkak ata formuan Bajraqet si formë e komunikimit dhe zbatimit të vendimeve të pushtetit për fiset shqiptare. Por, me kalimin e kohës Bajraku/Bajraktari bëhet një institucion i fuqishëm në mbrojtje të ineteresave të shqiptarëve ndaj çdo vendimi të pa drejtë që bënin turqit, por edhe pushtuesit tjerë të mëvonshëm në shekullin XX. Gurbardhi deri në gjysmen e shekullit të XX ka qene pjesë e Bajrakut të Astrozubit. Ndërsa Bekë Mustafa nga ky fshat në kohën e bashkimit të Kosovës me Shqipërinë në kuadër të Italisë ka qenë edhe kryetar i Bajrakut të Astrozubit. Gurbardhi si gjithmonë ka qenë një vend i hapur për të gjithë krerët bajraktarë madje edhe të Qazim Bajraktarit të Astrozubit, duke kontribuar gjithmonë në mbrojtjen e interesave kombëtare të shqiptarëve.

Një histori, sa e dhimbshme, aq krenare

Fshati Gurbardh gjatë gjithë historisë ka qenë gjithmonë në mbrojtje të interesave kolektive të popullit shqiptar. Djemtë dhe burrat e Gurbardhit si gjithnjë i'u përgjigjen kushtrimit të atdheut në luftë kundër sunduesëve të huaj. Kjo frymë e atdhedashurisë ishte e kultivuar që nga koha e Lidhjes së Prizrenit, Kryengritjeve të përgjithshme Shqiptare të vitit 1912, Lëvizjeve Kaqake të viteve të 20-ta e deri te lufta e lavdishme e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës e zhvilluar gjatë viteve 1998-1999. Në çdo moment kur ishte në udhëkryq çështja shqiptare, Gurbardhasit ishin si gjithmonë më ndjenjat e popullit për të ndarë jetën dhe vdekjen në interest të të drejtave kombëtare. Për këtë fakt Gurbardhi me plot të drejtë mund të quhet si çerdhe e qëndresës, humanizmit dhe heroizmit.

Masakra e Gurbardhit

Pas okupimit të dytë të Kosovës në vitin 1918 nga Mbretëria Serbo-Kroate-Sllovene, soldateska serbe e orkestruar nga planet shoveniste dhe nacionaliste për zhdukjen e qenies biologjike të shqiptarëve, filloi një luftë çnjerëzore në të gjitha vendbanimet e Kosovës duke vrarë, djegur dhe masakruar qindra-mijëra civil të pafajshëm pa dallim moshe e gjinie. Qëllimi i kësaj politike gjenocidale ndaj shqiptarëve ishte shtypja e Lëvizjes Kaçake ne Kosovë e udhëhequr nga patriotet e njohur të kohës siç ishin Azem Galica, Hasan Prishtina dhe Bajram Curri si dhe spastrimi dhe zhdukja e qenies biologjike të shqiptarëve në Kosovë. Këtij fati të keq të represales serbe nuk i shpëtoi as fshati Gurbardh.

Në qershor të vitit 1919 ushtria dhe grupet çetnike serbe, duke luftuar shuarjen e lëvizjes kaçake në Kosovë bëri një kërdi të paparë ndaj popullatës civile shqiptare. Këtë fat e përjetoi çdo qytet, fshat dhe çdo pëllëmbë e tokës së Kosovës që u mbush me gjak.

Një ngjarje tragjike e tillë i ndodhi edhe Gurbardhit. Ushtria çetnike serbe e udhëhequr nga koloneli Kataniq, Babiq dhe Stanku filloi një ofenzivë të paparë në fshatrat e Llapushës gjoja në ndjekje të kaçakëve që ishin strehuar në malet e Gurbardhit. Ushtria serbe që erdhi nga Gjakova e udhëhequr nga komandantet Babiq dhe Stanku pas masakres në Zatriq ku u vranë 27 burra ia mësyn fshatit Gurbardh. Kurse një ditë përpara Koloneli Kataniq, që udhëheqte korpusin e ushtrisë serbe nga rajoni i Prizrenit kishte sulmuar me gjyle topi fshatin Gurbardh, ku ishin strehuar mijëra banorë nga rajoni i Llapushës. Me të zbritur në fshatin Gurbardh, Babiqi dhe Stanku filloi të arrestoi burrat e fshatit . Fillimisht ata kërkuan babanë e Islamit, Mustaf Bekën si kryeplak i katundit për të marrë në pyetje lidhur me vendndodhjen e Azem Galicës. Mustaf Beka kërkoi që të falet katundi pasi që nuk kishin strehuar kaçaket, mirëpo qëllimi i kësaj ushtrie ishte që të bëhej një masakër e madhe . Për këtë arsye ata e rrahën Mustaf Bekën deri në alivanosje madje tentuan që të i'a nxirrnin edhe sytë me bajonetë. Pas kësaj, Babiqi dhe Stanku urdhëruan arrestimin e burrave të Gurbardhit. Të parin e moren Brahim Hysenin, pastaj Halit Fetahun, Musë Ferizin, Fazli Ramadanin. Vetëm nga shtëpia e Halim Sylës morën 7 meshkuj, moren edhe dy fëmijë 12-13 vjeç mirëpo Adem Selmani i kërkoi komandantit që ta liroj Ali Xheledinin, mirëpo komandanti i tha “:hyrë ti në vend të tij” . Kështu edhe bëri Adem Selmani duke u pushkatuar në vend të Aliut 12 vjeq. (Jetish Kadishani, “Qazim Bajraktari- Prijës i Bajrakut të Astrozubit”fq.37)

Lisat e Carridubit

Kështu kolona prej 25 fshatarësh të Gurbardhit në mesin e tyre edhe një fëmijë 13 vjeç, i quajtur Selman Alushi si dhe tre këshillat e fshatit marshonin të rrethuar nga ushtarët serbë. Tek vendi i quajtur te Lisat e Carridubit të lidhur në duar. Babiqi dhe Stanku urdhëron ekzekutimin e tyre. Derisa ushtarët serb po behëshin gati për batare, dy fshatar Ali Reshiti dhe Hamëz Syla zgjidhën duart dhe ikën drejt pyllit. Në drejtim të tyre u shkrepën shumë plumba, por vetëm Aliun e kishte goditur në këmbë, i cili po ashtu i'a arriti të fshehej në mal. Kështu ushtria serbe arriti të pushkatoi 23 burra. Në mesin e të vrarëve ishte edhe Dulah Jemini, i cili kishte marrë 12 plumba, por ende ishte gjallë pasi që u mbulua nga kufomat e bashkëfshatarëve. Pas një kontrolle që bënë serbët të vrarëve për të konstatuar mos është ndonjëri gjallë, ata nuk e hetuan Dulahun dhe iken drejt fshatrave tjera siq ishte Turjaka, Qypeva dhe Kijeva. Kur vëren Dulahu se banda çetnike po largohej, ai me mund të madh arrin të kaloi gardhin dhe fshihet në thekër. Ndërsa kur vijn gratë e katundit për të parë q’ka ngjarë e shonin Dulahun të plagosur rëndë dhe me qerre e nisin për në Shkozë të një mjek popullor ku shërohet dhe jeton deri në vitin 1970.

Para se të largohej ushtria serbe, Zade Lushi vrapoi për të parë se çka po ndodh në Caridub, e cila me vete kishte marr edhe ujë mirëpo ushtria serbe e heton dhe e plagos. Pas largimit të ushtrisë gratë e fshatit vrapojnë drejt Caridubit dhe i varrosin po në atë vend. Shaban Shmika nga Rahoveci , njeri me ndikim në Carravranë kishte 100 hektarë tokë dhe çipçiun Brahim Maliqin. Ai i shkroi letër naçellnikut të Rahovecit që të lirohej Carravrana nga pushkatimi i burrave, mirëpo njeriu që e dërgoi këtë letër me kal erdhi me vonesë dhe krimi tashmë kishte përfunduar. Por u liruan shumë burra të tjerë që ishin lidhur për tu ekzekutuar në fshatin Lubizhdë. (Asllan Krasniqi “Klina me rrethinë në valët e Historisë” fq.135).

Në lëndinën e Carridubit janë pushkatuar këta burra:

1.Adem Selmani 2.Mustafë Beka 3.Januz Ramadani 4.Idriz Ramadani 5.Fazli Ramadani 6.Brahim Hyseni 7.Sherif Halili 8.Hamit Halili 9.Cakë Hajdari 10.Selman Alushi (fëmijë 13 vjeçar) 11.Zenel Abedini 12.Ramadan Rrustemi 13.Sokol Ramadani 14.Mursel Brahimi 15.Avdi Brahimi 16.Halim Syla 17.Brahim Halimi 18.Miftar Asllani 19.Dastan Ahmeti 20.Hamzë Brahimi 21.Rrustem Shabani (Joviq) 22. Zekë Cana ( mysafir nga Bubli). ( Jetish Kadishani: Masakra e Gurbardhit, Bujku, Prishtinë, 28 Gusht 1997, fq.8)

Këta martirë të Gurbardhit do të mbesin yje të pashuar në qiellin e tij dhe amanet i vazhdueshëm se gjaku i derdhur për liri dhe këtë tokë është e vetmja mënyrë për të fituar lirinë e popullit. Pas kësaj masakre ushtritë çetnike serbe vazhduan ofenziven e tyre edhe në fshatra të tjera ku bënë mizori të papara çnjerëzore ndaj pleqëve, fëmijëve, plakave dhe grave shtatëzëna. Tmerri më i madh u bë në fshatin Qypevë ku u dogjën shumë gra, pleqë dhe fëmijë në shtëpiat e këtij fshati.

Fshati Gurbardh nuk u kursye as nga Lufta e Dytë botërore. Në rrugë për në Rahovec u vra nga xhandarmëria Ymer Rrahmani, ndërsa gjatë pushtimit Italian ,Pajazit Avdullahu u zhduk pa gjurmë. Në këtë kohë në luftë për liri dhan jetën edhe Adem Duli, Xheladin Brahimi dhe Sahit Brahimi të cilët u vranë prapashpine, duke shërbyer si partizanë në Bjeshkët e Pejës nga Milan Baloshi. Gjatë kësaj kohe Gurbardhasit përsëri u dolën në strehim patriotëve sikur Ukë e Shaban Sadikut si dhe Ymer Berishës. Në këtë mënyrë Gurbardhi qëndroi heroikisht përballë furtunave të kohës.

Gurbardhi dhe Lufta e UÇK-së

Djalëria e fshatit Gurbardh përgjatë gjithë rrugëtimit të popullit të Kosovës për të drejta dhe liri kombëtare ishte gjithmonë në ballë të organizimeve dhe aktiviteteve politike. E tillë ishte edhe pas luftës së dytë botërore përkatësisht demonstratave të viti 1968, 1981, 1989,1997. Kurse me organizimin paralel të shqiptarëve të Kosovës në kohën e Lidhjes Demokratike të Kosovës, fshati Gurbardh po ashtu ishte në ballë të organizimit dhe promovimit të të drejtave kombëtare së bashku me popullin e Kosovës. Presioni i vazhdueshëm i pushtetit serb pas viteve të 80-ta bëri që një numër i madh i banorëve të Gurbardhit, duke përfshirë edhe shumë të rinjë të emigrojnë në vendet e perëndimit. Kurse me fillimin e luftës çlirimtare, fshati Gurbardh do të bëhet altari i qëndresës dhe heroizmit. Ngjarjet e vitit 1997 si dhe fillimi i luftës në Drenicë në shkurt të vitit 1998 bëri që shumë të rinjë të Gurbardhit të mobilizohen për një luftë çlirimtare. Dalja në skenë e UÇK-së fillimisht si ushtri guerile dhe më vonë edhe si ushtri e njohur edhe ndërkombëtarisht me platformë të qartë politiko-ushtarake për çlirimin e Kosovës, ndikoi që banorët e fshatit Gurbardh t'a përqafojnë shpirtin kryengritës si e vetmja rrugë për të fituar lirinë e popullit të Kosovës. Në këtë drejtim shumë djemë të Gurbardhit fillojnë të inkuadrohen në këtë ushtri të re,ku treguan trimëri të pashembullit në shumë beteja që organizoi kjo ushtri në rajonin e Llapushës dhe më gjërë. Gjatë luftës çlirimtare që u zhvillua në vitin 1998-1999,Gurbardhi u bë çerdhe e strehimit të mijërave refugjatëve, të cilët kishin braktisur shtëpitë e tyre si pasojë e përndjekjes nga ana e policisë dhe ushtrisë serbe. Ndërsa me fillimin e bombardimeve të NATO-s në mars të vitit 1999, Gurbardhi përjetoi tragjedinë më të madhe së bashku me mijëra banorë të Llapushës, të cilët u larguan me dhunë nga shtëpitë e tyre për në Shqipëri. Fshati ishte djegur i tërë dhe vetëm burrat nga mosha 18-55 vjeç qëndruan në malet e Gurbardhit. Gjatë luftës çlirimtare fshati Gurbardh u dallua me dy luftëtarë, të cilët ranë heroikisht në Betejen e Rahovecit në korrik të vitit 1998. Ata janë profesori Hamdi Sadri Berisha dhe Habib Halil Berisha.

Prof. Hamdi Sadri Berisha

Prof.Hamdi Berisha është njëri ndër intelektualet më të shquar që ka pasur ndonjëherë fshati Gurbardh. I lindur nga nje familje bujare dhe atdhetare, Hamdiu qysh si i ri ëndërr të përjetshme kishte arsimimin e tij mbi ideale te pastra atdhetare dhe liridashëse. Hamdiu lindi më 03.02. 1958 në fshatin Gurbardh. Shkollën fillore e kreu në vendlindje dhe dallohet si nxënës i shkëlqyeshëm. Ishte i pari djal i Gurbardhit, i cili vendosi të çrrënjos një herë e përgjithmon reliktet e të menduarit tradicional rreth edukimit dhe arsimimit të brezave. Ai në kushte të vështira do të vazhdoj shkollimin e vet, duke u bërë shembull edhe për shume breza të ri të fshatit Gurbardh të cilët braktisen konceptin e të jetuarit me punë bujqësore. Ata sikur Hamdiu kuptuan se e vetmja rrugë për një zhvillim kolektiv është arsimimi mbi baza kombëtare dhe liridashëse. Ishte njëri ndër gjeneratat e para i cili filloi shkollimin në gjimnazin Ramiz Sadiku në Rahovec. Gjatë kësaj kohe Hamdiu dallohet si një nxënës i shkëlqyeshëm dhe brumoset me ideale të pastërta atdhetare dhe patriotike. Ai në këtë kohë lexoi tërë literaturën e Rilindjes Kombëtare, e cila literaturë e përgatiti Hamdiun shumë mirë në apsketin kombëtarë. Pas mbarimit të Gjimnazit , Hamdiu regjistrohet si student në Fakultetin Filozofik në Prishtinë , Dega Gjuhë dhe letërsi Shqipe, të cilin e përfundoi në afat rekord. Pas kryerjes së Fakultetit të Gjuhës dhe Letërsisë Shqipe, do të bëhet profesor dhe mbi supet e veta do të bartë idealin e edukimit të brezave të rinjë. Paralelisht me punën e vet si transmetues i dijës tek brezat e ardhshem, ai njëkohësisht nuk e ndali së reshturi aktivitetin e tij politik dhe atdhetar për organizimin dhe emancipimin e vetëdijes së popullit për çlirim nga okupatori serb. Fillimisht punën e tij si pedagog e fillon në gjimnazin “Ramiz Sadiku” në Rahovec, ndërsa pas vitit 1990 në gjimnazin “Abdyl Frashëri” në Malishevë. Gjatë punës së tij si profesor, Hamdiu tregon një performancë të jashtëzakonshme në transmetimin e dijes tek nxënësit e tij. Ai ishte shumë i afërt me koleget e vet dhe për hir të këtij respekti në vitin 1992 caktohet zëvendës-drejtor i shkollës së mesme. Me gjithë gjendjen e rëndë që mbizotëronte në atë kohë, Hamdiu jepte kurajo dhe moral të madh kolegëve dhe nxënësëve se një ditë Kosova do të çlirohet nga sunduesi serb. Meqë ishte mjaft aktiv në jetën politike dhe publike Hamdiu vazhdimisht përcillej nga shërbimi sekret i Serbisë dhe policia serbe. Hamdiun do ta trondisnin pa masë ngjarjet e viteve 1980-81, pastaj 1989 si dhe helmimi i nxënësëve ne Malishevë në vitin 1990. Hamdiut do t’i shtohej edhe më shumë urrejtja ndaj armikut, i cili mendonte se vetëm me luftë dhe gjak mund të fitohej liria. Meqë ishte gjithmon halë në sy të armikut, Hamdiu në naten e marteses arrestohet nga policet serb dhe mbahet deri në mengjes nënarrest për posedim të literaturës shqipe. Kurse me daljen në skenë të UÇK-së Hamdiu me shumë djem të Gurbardhit inkuadrohet në radhët e para të saj. Më 1 maj të viti 1998, Hamdiu kyçet në njesitin “Çeliku”. Ndrësa më vonë caktohet komandant në pikën e Gurbardhit dhe thirrej me nofkën “Profesori”. Në këtë mënyrë Hamdiu e la ditarin dhe e rroku pushkën si zgjidhje e vetme për çlirimin e atdheut. Gjatë kësaj kohe Hamdiu tregon një trimëri të rralë në shumë beteja që zhvilloi UÇK-ja, si në Bubavec, Balincë, Mleçan, Temeqinë dhe në Kramovik. Kurse trimëria e tij tregohet sidomos me rastin e Betejës së Rahovecit. Thirrjes për mbrojtjen e Rahovecit, Hamdiu iu përgjigj me shumë shokë të tij të Gurbardhit. Ishtë korriku i nxehtë i vitit 1998, kur në Rahovec forcat serbe të pajisur më artileri të rëndë bënte ç’mos për të rrethuar Rahovecin. Por, Hamdiu me shumë trima tjerë gjendej në vijën e parë të frontit. Pas disa ditëve Hamdiu plagoset rëndë, por prap nuk e lejon morali që ti lë shokët e tij në luftë. Me 19 Korrik pas një beteje një javore tek vreshtat e Rahovecit bie heroikisht në altarin e lirisë profesori dhe heroi i kombit Hamdi Berisha. Ai me nderime të larta ushtarake varroset tek Varret e Batares në fshatin Gurbardh ndërsa pas çlirimi të Kosovës rivarroset në Varrezat e dëshmorëve të Lirisë në Malishevë. Hamdiu gjithmon do të mbetet një bir besnik i Gurbardhit puna dhe vepra e te cilit nuk do të harrohet kurrë brez pas brezi.

Habib Halil Berisha

Habibi është dëshmori i dytë i fshatit Gurbardh, i cili po ashtu sikur Hamdiu ra heroikisht në mbrojtje të Rahovecit. Ai si një djal trim besimin e kishte në Zot, punën e kishte vyrtyt dhe idealin e kishte pavarësi. Habibi lindi më 30 korrik të vitit 1965 në fshatin Gurbardh. Ishte djali i parë i babë Halilit dhe nënë Sadijës dhe lindja e tij ishte një gëzim i papërshkrueshëm për krejt familjen dhe lagjen e tij. Shkollen fillore e kreu në vendlindje dhe në Malishevë, ndërsa shkollimin e mesëm nuk e vazhdoi për shkak të gjendjes së rëndë ekonomike. Ai filloi të punoi punë të rënda fizike për t’i ndihumar familjes dhe qysh si i ri e merr rrugën e gurbetit. Ishte mjaft inetelegjent dhe gjithmon inkurajonte brezat e rinjë të fshatit që ta vazhdonin rrugën e arsimimit si formë e vetëm për t’u çliruar nga regjimi shekullor i Serbisë. Meqë kishte punuar në Kroaci e Slloveni, Habibi gjithmon e brengoste pabarazia e popullit të Kosovës në kuadër të ish-Jugosllavisë. Ndërsa represioni i vazhdueshëm i pushtetit serb ndaj shqiptarëve do të ia shtonin më të madhe urrejtjen e Habibit ndaj armikut. Ajo qfarë e tronditi më së shumti Habibin ishin ngjarjet tragjike që ndodhën në Drenicë në shkurt të viti 1998, kur u masakruan shumë civil të pafajshëm në Likoshan , Qyrez dhe në Prekaz. Me të dëgjuar për Ushtrinë Çlirimtare të Kosovës, Habibi me zi priste të kyçej në radhët e saj. Ky moment i erdhi më 25 maj të viti 1998, kur Habibi inkuadrohet si pjestar i UÇK-së në njesitin “LUMI”. Ai ishte caktuar në pikën e Astrozubit dhe njihej me nofkën “Hoxha”. Meqënse dinte ta përdorte mortajen pasi e kishte mësuar gjatë shërbimit ushtarak, ajo do të bëhej arma e vetme që do ta tmerronte armikun. Habibi tregoi trimëri të rrallë në shumë beteja të Llapushës si në Kijevë, Llozicë, Drenoc e Temeqinë. Ndërsa trimëria e tij më e madhe tregohet në Grykën e Cerecit në Rahovec, ku armiku bënte të pamundurën për ta thyer këtë pikë. Aty ishte ballëhapur dhe me një trimëri titanike Habibi ose “Hoxha” siq e thirreshin bashkëluftëtarët. Pas një beteje një javore dhe pas një lufte të rreptë tankset afrohen tek pozicioni i Habibit, i cili me mortajen e tij bëri kërdi të paparë ndaj ushtrisë dhe policisë serbe duke shkaktuar dëme të mëdha në njerëz dhe artileri. Pas disa orë luftimesh në diten e 25 Korrikut të vitit 1998, aty kah ora 14:00, Habibi me shumë trima bie heroikisht në mbrojtje të Rahovecit. Të nesërmen Habibi varroset me nderime të larta praën luftëtarit tjetër, bashkëfshatarit Hamdi Berisha. Ai do të behët gurëthemel i lirisë dhe pavarësisë së Kosovës me shumë martirë dhe dëshmorë tjerë të Kosovës.

Shkolla

Në këtë fshat, tashmë mbi 70 vjet funksionon Shkolla fillore dhe e mesme e ulët "Habib Berisha", që numëron mbi 400 nxënës.

Shiko edhe

• Lista e ardhacakëve - Malishevë

Lidhje të jashtme

• vendndodhja

Komuna e Malishevës

Qyteza: Malisheva dhe fshatrat:

Astrazupi | Balinca | Banja | Bellanica | Berisha | Bubaveci | Bubli | Carrallugë | Carravrana | Damaneku | Dragobili | Gajraku | Garaçeva | Golluboci | Guriqi | Jançishti | Joviqi | Kërvasari | Kijeva | Lubizhda | Lladroci | Lladroviqi | Llapçeva | Llashkadrenoci | Llazica | Magjera | Millanoviqi | Maralia | Mirusha | Mleçani | Ngucati | Pagarusha | Panorca | Pllaçica | Qypeva | Ruda | Seniku | Shkarashniku | Temeçina | Tërpeza | Tërpeza e Poshtme | Turjaka | Vërmica