Wikipedia:Projekti Fjalori/Matematikë
Ju gjendeni në vitrinën e projektit Fjalori, një projektfaqe ndihmëse kjo në Wikipedia. Për fjalorin teknik shiko faqen e titulluar Fjalorthi, kurse për fjalorin e gjuhës shqipe shiko projektin Wiktionary |
Rifresko memorien e serverit | Për Matematikë shiko më shumë në projektin "Wiktionary" | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ky projekt ndihmës për redaktorët në Wikipedia shërben për mbledhjen e fjalëve dhe shprehjeve frazeollogjike nga fusha të ndryshme, të cilat përdoren në fjalorin e përditshëm. Grupi i punës që merret me projektin e gjuhësisë, pasi i pastron ato nga fjalët vulgare bën bartjen e tyre për te fjalori i gjuhës shqipe.. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Si funksionon? Shtypni shkronjën pranë numrave rendorë të seksioneve (titujve) dhe shkruajeni fjalën në fushën që do të hapet. Pasi të keni shtypur Kryej ndryshimet është bërë futja në regjistër. Paraqitja e ndryshimit bëhet automatikisht në disa fleta që përdoren për sortime sipas lëndëve dhe sipas shkronjave. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Lexo : | A | B | C | Ç | D | Dh | E | Ë | F | G | Gj | H | I | J | K | L | Ll | M | N | Nj | O | P | Q | R | RR | S | Sh | T | TH | U | V | X | Xh | Y | Z | Zh | / | W | Lart |
Ndihmë:Formula - Simbolet matematikore Kategoria "Matematikë" e artikujve në Enciklopedi Wikipedia:Projekti Matematikë
A
Redakto- Aksioma
- Aksioma e Arkimedit - Për çdo dy numra natyralë a,b ku a<b, ekziston numri natyral n i tillë që a herë n më e madhe se b
- Aksioma e Cantorit
- Algjebra
- ...
- Algjebra e gjykimeve - Saktësia e gjykimit të përftuar varet vetëm prej saktësisë së gjykimeve që atë e formojnë. Pikërisht kjo varësi shqyrtohet në algjebrën e gjykimeve, meqë asaj nuk i interesojnë përmbajtjet e gjykimeve të formuara, por vetëm vlera e saktësisë së tyre. [1]
B
Redakto- Barazia
- ...
- Bashkësitë
- ...
- Bashkësia në matematikë - Bashkësinë e përbëjnë një sërë objektesh me veti të përbashkëta. Bashkësitë emërtohen me germa të mëdha të alfabetit A, B, C, . . . , X, Y, . . . , [1]
- Bashkësia matematikore - Bashkësi matematikore quhen ato bashkësi që kanë objekte matematikore. [1]
- Bashkësia numerike - Bashkësi numerike quhen bashkësitë që kanë për objekte (elemente) numra të ndryshëm. [1]
- Bashkësia e numrave natyral shih Numrat natyral.
- Bashkësia e zbrazët - Bashkësi e zbrazët (vakante) quhet ajo bashkësi që nuk e përmban asnjë element. [1]
- Bashkësia është bashkësi e pafundme, nëse ndonjë nënbashkësi e vërtetë e saj , është ekuipotente me , pra : nëse , bashkësia është e pafundme.[2]
- Bashkësitë që janë ekuipotente me bashkësinë e numrave natyralë quhen bashkësi të numërueshme.[2]
- Dy bashkësi , janë të barabarta atëherë dhe vetëm atëherë, kur dhe .[2]
- Bashkësia quhet nënbashkësi e bashkësisë , nëse çdo element i bashkësisë është njëherit element edhe i bashkësisë .[2]
- Bashkësia e pjesëve të bashkësisë quhet bashkësia e të gjitha nënbashkësive të bashkësisë .[2]
- Boshti
- ...
- Boshti numerik
C
Redakto- Caktimi -
- Caktimi me përshkrim A{x...}.- Në matematikë bashkësië caktohen në dy mënyra:(2) me përshkrimin e vetive karakteristike të elementeve: A={x|F(x)}. [1]
- Caktimi me numërim A {a1,... . Në matematikë bashkësië caktohen në dy mënyra:(1) me numërimin e të gjitha elementeve A {a1, a2, a3, . . . , an} . [1]
- cilindri - element(objekt)
- cosinus - funksion trigonometrik
- cosin - shkurtesë
- ctg - shkurtesë
- const - c - njëtrajtësisht, konstant
Ç
RedaktoD
Redakto- Deka
- (emërtimi i shkurt
da
) është parashtresë me të cilën shënohet dhjetlfishi i njësive matëse. Njëdekagram
(1dag
) ka vlerën e barabart me 10gram
- sistemi dekadik thirret ndryshe sistemi decimal.[3]
- (emërtimi i shkurt
- Delos (problemi) (emrëtimi i problemit sipas ujdhesë Delos që ndodhet në Greqi). Ky problem merret me dyfishimin e zarit me rrathë dhe linja. Sipas thënjes së një orakle, mortajës në ujëdhesen Delos do ti vije fundi atëherë kur vëllimi i Altarit të Apolos, që kishte formën e zarit, të jetë dyfishuar.[3]
- De-Morganit (Formulat e) thirren formulat për lidhjen e bashkësive ose të gjykimeve.[3]
- Dekarti, René, (në latinisht edhe Renatus Cartesius, gjermanisht Descartes, lindur më 31 mars 1596 në La Haye, Touraine - 11 shkurt 1650, Stokholm), filozof francezë.[3]
- Derivati -
- Determinata ose Përcaktori ose |A|
- Diagonalja
- Diagonale thirret çdo drejtës përbrenda një n-këndshi e till që bashkon dy kënde që nuk pasojnë njëri pas tjetrit. Gjashtëkëndshi b.f. ka 9 diagonale, AC,
AB, AD, AE,AF,BA,BC, BD, ... . Një shumëkëndësh, le të themi me n-kënde ka diagonale. Sepse çdo këndë (kulm) lidhet me n-3 kënde në mënyrë diagonale.[3]
- Diagonale thirret çdo drejtës përbrenda një n-këndshi e till që bashkon dy kënde që nuk pasojnë njëri pas tjetrit. Gjashtëkëndshi b.f. ka 9 diagonale, AC,
- Diferenca
- Ndryshimi; Pa; Subtraktioni. Shiko Bashkësitë
- Diferenca e bashkësive , quhet bashkësia e elementeue të bashkësisë që nuk janë në bashkësinë [2]
- Dimensioni
- Dimensioni (nga latinishtja dimetri në kuptimin matë në të gjitha anët). Në jetën e përditëshme përdoret për të treguar zgjerimin, shtrirjen etj të një madhësie të pa caktuar konkretisht por që lë të kuptohet. Kur thuhet dimension mund të nënkuptohen shumë madhësi, b.f. flitet për dimensione të ndërtesës atëherë vetëvetiu kuptohet se fjala është për përmasat. Në fizikë, përdoret për të dëftuar një madhësi fizike, për të cilën më parë është caktuar mënyra e madhësisë themelore. Kështu p.sh, dimensioni i shpejtësisë është "gjatësia për krohën". Në gjeometri, dimensioni është veti e trupave (figurave) gjeometrike. Dimensioni 0, këtu ka një pikë dhe shpeshë thirret dimensioni zero. Dimensionin 1 kanë b.f drejtëzat, gjysmëdrejtëzat, lakorja, si dhe gjitha elementet tjera që rrjedhin nga pasqyrimi i këthyeshem i tyre. Elementet e tilla shpeshë thirren edhe elemente një dimensionale. Dimensioni 2, përfshinë rrafshet, gjysmë rrafshet, sipërfaqet e katërkëndëshve dhe gjitha elementet tjera gjeometrike që rrjedhin nga pasqyrimi i këthyeshem i tyre. Elemente e tilla shpesh thirren edhe si elemente dy dimesionale. Dimensionin 3 ka hapësira, gjysmë hapësira, sfera, trupat polieder si dhe gjitha elementet tjera gjerometrike që rrjedhin nga pasqyrimi i këthyeshëm i tyre. Elemente e tilla shpesh thirren edhe si elemente tri dimesionale. Këtu me pasqyrimi i këthyeshëm mendohet në pasqyrim e till ku nuk vije deri tek deformimi i asnjë vije, d.m.th pikat e njëpasnjëshme gjithnjë pasqyohen si të tilla, të njëpasnjëshme. Disa dimensione, me ndihmen e sistemeve konvertuese, si b.f sistemit koordinativ mund të pasqyrohen figurativisht si dimensione të nivelit më të ultë, ku dimensionet e pa paraqitura shprehen nëpërmjet metodave të sistemit.[3]
- Disjunksioni - gjykim i përbërë.
- Kur gjykimi përbërë formohet prej dy gjykimeve çfarëdo me ndihëmen e lidhëzës „ose" thuhet se ajo lidhëz përcakton veprimin logjik që quhet disjunkston. [1]
- Disjunksioni inkluziv i dy gjykimeve , quhet gjykimi (lexo : p ose q ), i cili është i saktë kur është i saktë së paku njëri nga gjykimet , .[2]
- Disjunksioni ekskluzi i dy gjykimeve , quhet gjykimi (lexo : ose p ose q) i cili është i saktë kur është i saktë vetëm njëri nga gjykimet , .[2]
- Diskontoja
- Diskontoja (shpeshë edhe Diskonti, nga italishtja disconto në kuptimin kapari), pagesë e një pjese
K0
të shumës së përgjithëshme të mallit të pa pranuar ende, d.m.thn
- ditë para afatit të mbylljes së këmbimit. PërK0
, merren kamat (përqindje) të thjeshta (pa mbikamata ) për kohën e para pagesës. Vlera e shumës që duhet paguarK
(pare n'dorë) është më e vogël seK0
. Dallimi i tyre, d.m.th diferenca e tyre thirret diskontoja. Gjatë llogaritjes së diskontos, viti rrumbullaksohet në 360 ditë dhe secili muaj rrumbullaksohet në 30 ditë. Për kamatën vjetore me përqindjep%
rrjedhë kamata e thjeshtëQ
përn
- ditë. dhe .[3]
- Diskontoja (shpeshë edhe Diskonti, nga italishtja disconto në kuptimin kapari), pagesë e një pjese
- Distributiviteti - ligji distributiv
- Drejtëza -
- Dyshja e renditur - bashkësia {a,{a,b}). Shiko Bashkësitë
Dh
RedaktoE
Redakto- Elipsoidi -
- Elementi
- Elementi neutral - Ekuivalenca e gjykimeve , quhet gjykimi (lexo : p ekuivalent q), i cili është i saktë kur të dy gjykimet , janë të sakta ose janë jo të sakta.[2]
- Elementi invers - shiko element neutral
- Elementet e bashkësive - Objektet që e përbëjnë bashkësinë quhen elemente. Elementet e bashkësive emërtohen me germa të vogla të alfabetit p.sh.: a, b, c, . . . , x, y, . . . , . [1]
- Ekstremiteti - skaji, kufiri.
- Ekuivalenca (<=>)
- - gjykim i përbërë. Shiko Logjika Matematikore
- Ekuivalenca e gjykimeve , quhet gjykimi (lexo : p ekuivalent q), i cili është i saktë kur të dy gjykimet , janë të sakta ose janë jo të sakta.[2]
- Relacion binar në quhet relacion i ekuivalencës, nëse është refleksiv, simetrik dhe transitiv.[2]
Ë
RedaktoF
RedaktoFo
Redakto- Formula -
- Formula matematikore - Çdo lidhje e dy shprehjeve matematike të llojit të njëjtë me relacione quhet formulë matematike. [1]
- Formula gjykimesh - Kur gjykimet e përbëra shprehen nëpërmjet operacioneve logjike si p.sh.:p, pVq, p^q, pVq, p=>q, p<=q, p<=>q , etj. quhen formula gjykimesh. [1]
- Formulat e De-Morganit thirren formulat për lidhjen e bashkësive ose të gjykimeve.[3]
- Forma -
- Forma - caktimi i shkrimit të një shprehje
- Forma algjebrike e numrave kompleks
- Forma eksponenciale e numrave kompleks
- Forma trigonometrike e numrave kompleks
- Formula e Cramerit
- Fuqia
- Fuqizimi
- Fusha - Trup në të cilin shumëzimi është komutativ
G
Redakto- Gabimi absolut
- Gabimi
- Grupi -
- Grupoidi
- Bashkësia jo e zbrazët në të cilën është i përkufizuar veprimi binar quhet grupoid lidhur me atë veprim dhe shënohet me .[2]
Gj
Redakto- Gjeometria
- Gjatësia
- Gjykimi - Në logjikën matematike merret për koncept themelor i cili në aspektin e saktësisë (vërtetësisë) i nënshtrohet ligjit të përjashtimit të së tretës dhe ka vetëm njërën prej dy vlerave : është i saktë ose jo i saktë. [1]
- Gjykimet matematike - si p, q, r, . . . quhen gjykime fillestare ose themelore. [1]
- Gjykimi i përbërë - Kur në gjykime themelore p, q, r, . . . veprojmë me veprime themelore logjike s p.sh.: V, ^, V, =>, <=> (lexo: ose; dhe; ose...ose; nëse...atëherë, atëherë dhe vetëm atëherë) marrim gjykime të përbëra. [1]
- Gjykimet ekuivalente - Gjykime që kanë një vlerë të njëjtë të saktësisë. [1]
H
Redakto- Hiperboloidi -
- Homomorfizmi i grupeve
I
Redakto- Idempotenca
- Idempotenca e disjunksionit - Ligji i idempotencës për disjunksionin shprehet me : pVq<=>p.[1]
- Idempotenca e konjuksionit - Ligji i idempotencës për konjuksionin shprehet me : p^q<=>p. [1]
- Implikacioni gjykim i përbërë. Shiko Logjika Matematikore
- Implikacioni - Kur gjykimi i përbërë formohet prej dy gjykimeve tjera me ndihmën e lidhëzës "nëse . . . , atëherë . . .", thuhet se ajo lidhëz e përcakton veprimin logjik që quhet implikacion. [1]
- Implikacioni i dy gjykimeve , quhet gjykimi (lexo : nëse p, atëherë q ose nga p rrjedh q ose p implikon q), i cili është jo i saktë kur është i saktë e jo i saktë.[2]
- Implikacioni i dyfisht - Ekuivalenca si implikacion i dyfisht shrehet : (p<=>q)(p=>q)^(q=>p). [1]
- Induksioni - Metoda e induksionit
- Inekuacioni - p.sh.: |2x-7|>3
- Intepretimi -
- Interseksioni - prerja e bashkësive. Bashkësitë
- Intervali numerik - p.sh.: X={x|-2<x<2}
- Izomorfizmi i grupeve
J
RedaktoK
Redakto- Kardinalitet i një bashkësie
- Karl Fridriech Gauss (1777-1855) - sipas tij është emëruar plani i numrave kompleks
- Këndi
- Këndmatësi
- Kolineariteti
- Komulantë
- Kombinatorika
- Kompasi - shiko Këndmatësi
- Komplanariteti -
- Komutativiteti - ligji komutativ
- Koni - element(objekt)
- Konjuksioni gjykim i përbër. Shiko Logjika Matematikore
- Konjuksioni i dy gjykimeve , quhet gjykimi (lexo : p dhe q),i cili është i saktë kur janë të sakta të dy gjykimet , .[2]
- Koordinatat e vektorit
- Kotangjenti - funksion trigonometrik
- Kuadrati
- Kuantifikatorët - Shiko Logjika Matematikore
- Kubi - element(objekt)
- Kvadrati
L
Redakto- Lakorja - L - bashkësia pikave të përbashkëta të dy Sipërfaqeve apo sistemi me dy ekuacione lineare
- Largësia
- Leopold Kronecker (1823-1891), gjerman - sipas tij është emërtuar simboli për matrica
- Logjika Matematikore
- Logjika
Ll
RedaktoM
RedaktoN
Redakto- Napa -
- Negcioni - (Mohimi) veprimi më i thjeshtë te Logjika Matematikore
- Negacioni i gjykimit quhet gjykimi (lexo : jo p ose nuk është p) i cili është i saktë, respektivisht jo i saktë kur gjykimi është jo i saktë, respektivisht i saktë.[2]
- nën - relacion
- Nils Henrik Abel (1802-1829), sipas tij është emërtuer grupi komutativ
- Njehsimi -
- Numrat aproksimativë - numra të përafërt
- Numrat e plotë - (Bashkësia e numrave të plotë)
- Numrat kompleks - Çdo dyshe e renditur (x,y) e numrave realë x dhe y dhe shënohet z=(x,y)
- Numrat natyral - (Bashkësia e numrave natyralë)
- Numratorja
- Numri çift - numri natyral që plotëpjestohet me 2
- Numri prim - numri natyral më i madh se 1 që plotëpjestohet me vetveten dhe me numrin 1. Numri natyral më i madh se 1 që nuk është prim, quhet numër i përbërë.
- Numri tek - numri natyral që nuk është numër çift
- Numri
Nj
RedaktoP
Redakto- Paraboloidi -
- Paralelja
- Paralelopipedi
- Parametri
- Pasqyrimi - Pasqyrimet apo Funksionet janë reacione binare që kanë disa veti të caktuara
- Relacioni ndërmjet dy bashkësive , quhet pasqyrim (rifigurim, relacion funksional, funksion) i bashkësisë në bashkësinë , nëse ka këtë veti: [2]
- Përcaktorët
- Përmesore
- Pika -
- Pikëprerja
- Pjesa
- Bashkësia e pjesëve të bashkësisë quhet bashkësia e të gjitha nënbashkësive të bashkësisë .[2]
- Pjesëtimi
- Pjesëtimi i vektorëve
- Plani i Gaussit ose Plani kompleks C
- Plani
- Plusi
- Polinomi
- Pozita -
- Prerja
- Prerja e bashtkësive , quhet bashkësia e të gjitha e1ementeve të përbashkëta të bashkëswe , .[2]
Pr
Redakto- Problemi
- Problemi Delos (apo problemi i delos, emrëtimi i problemit sipas ujdhesë Delos që ndodhet në Greqi). Ky problem merret me dyfishimin e zarit me rrathë dhe linja. Sipas thënjes së një orakle, mortajës në ujëdhesen Delos do ti vije fundi atëherë kur vëllimi i Altarit të Apolos, që kishte formën e zarit, të jetë dyfishuar.[3]
- Prodhimi kartezien i bashkësive - bashkësia e dysheve të renditura
- Prodhimi kartezian i bashkësive , quhet bashkësia e dysheve të renditura me vetinë , [2]
- Prodhimi skalar i vektorëve
- Prodhimi vektorial i vektorëve
- Prodhimi
- Projeksioni i vektorëve
Q
RedaktoR
Redakto- René Dekarti (në latinisht edhe Renatus Cartesius, gjermanisht Descartes, lindur më 31 mars 1596 në La Haye, Touraine - 11 shkurt 1650, Stokholm), filozof francezë.[3]
- Relacioni - raportet, lidhëshmërit, mardhënjet ndërmjet elementeve të bashkësis apo bashkësive
- Në bashkësinë jo të zbrazët është përkufizuar relacioni binar në qoftë se për çdo dy elemente është përcaktuar njëra nga vetitë : (1) ose (2) (lexo : a nuk është në relacion rho me b).[2]
- Relacion binar në quhet relacion i ekuivalencës, nëse është refleksiv, simetrik dhe transitiv.[2]
- Relacioni binar në quhet relacion i renditjes, nëse është refleksiv, antisimetrik dhe transitiv.[2]
- Relacioni binar në është relacion refleksiv, nëse secili element i -së është në relacionin me vetvetën.[2]
- Relacioni binar në quhet relacion rigoroz i renditjes, nëse është irefleksiv, antisimetrik dhe transitiv.[2]
- Relacioni binar në është relacion simetrik, nëse nga raporti rrjedh .[2]
- Relacioni binar në është relacion transitiv, nëse nga raportet , rrjedh .[2]
- Në bashkësinë jo të zbrazët është përkufizuar relacioni binar në qoftë se për çdo dy elemente është përcaktuar njëra nga vetitë : (1) ose (2) (lexo : a nuk është në relacion rho me b).[2]
- Renditja
- Relacioni binar në quhet relacion i renditjes, nëse është refleksiv, antisimetrik dhe transitiv.[2]
- Refleksivi
- Relacioni binar në është relacion refleksiv, nëse secili element i -së është në relacionin me vetvetën.[2]
S
Redakto- Segmenti -
- Semi
- semigrup - Grupoidi quhet semigrup (monogrup) nëse veprimi binar është asociativ.[2]
- Sfera -
- Simboli
- Simetria
- Relacioni binar në është relacion simetrik, nëse nga raporti rrjedh .[2]
- sinus- funksion trigonometrik
- sin - shkurtesë
- sipër - relacion
- Sipërfaqja - S - bashkësia e të gjitha pikave M(x,y,z) apo shprehja geometrike e ekuacionit me tri të panjohura
- Sistemi
T
Redakto- Tabela
- Tangjentja- funksion trigonometrik
- Tangens- funksion trigonometrik
- Teorema
- tg - shkurtesë
- Topologji
- Trajektorja
- transitiv
- Relacioni binar në është relacion transitiv, nëse nga raportet , rrjedh .[2]
- Transportimi
- Trekëndëshi
- Trigonometria
- Trupi - lloj i unazës që nuk përmbanë elementin 0 dhe ...
U
RedaktoV
Redakto- Vargu -
- Vektori - Segmenti AB skajet e së cilës merren si Dyshja e renditur (A,B) të pikave A dhe B quhet segment i orijentuar
- Veprimet
- Në bashkësinë jo të zbrazët çdo pasqyrim i trajtës quhet veprim (operacion) binar.[2]
- Veprimet lineare
- Vërtetimi
Y
RedaktoX
RedaktoXh
RedaktoZh
RedaktoW
RedaktoDëftime
Redakto- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s Matematika I dhe II - Enti i Teksteve dhe i Mjeteve Mësimore i KSA të Kosovës, Fakulteti Teknik në Prishtinë (1979) [f.17] Gabim referencash: Invalid
<ref>
tag; name "MATUPIeII" defined multiple times with different content - ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak al am Matematika I dhe II - Enti i Teksteve dhe i Mjeteve Mësimore i KSA të Kosovës, Fakulteti Teknik në Prishtinë (1979) [f.9]
- ^ a b c d e f g h i j Scheuler Duden, Mathematik I, - Leksikon për shkollat e matematikës nga klasa e 5. deri në atë të 10. ISBN 3-411-04206-0