Kromi

Kromi

Sistemi periodik

Kromi (nga greq. chroma „ngjyrë“) është një element kimik i cili në sistemin periodik e gjejmë me simbolin Cr dhe radhitet si i 24 me radhë. Lidhshmërinë me kromin e kanë shumë ngjyra dhe shpesh përdoren si pigmente për ngjyrë dhe llak.

Histori

Kristal i pastër kromi

Në vitin 1761 Johann Gottlob Lehmann në malin Ural zbuloi një mineral plumb kromi në ngjyrë portokalltë në të kuqe (PbCrO4), dhe e quajti mineral i kuq plumbi. Mbase identifikoheshe si lidhje plumb-hekur-selen, kromi mbeti ende i pazbuluar.

Në vitin 1770 Peter Simon Pallas po në të njëjtin vend gjeti një mineral të kuq plumbi dhe se për shkak të ngjyrës së saj të kuqërremtë që kishte e quajti krokoit (greq. krokos, shafran i kuq). Në përdorim si pigment i ngjyrave mori një vrull të madh. Dhe ngjyra e përfituar në ngjyrë e verdhë e shkëlqyer, pra kromi i verdhë, u bë dhe ngjyrë e modës.

Në vitin 1797 Louis-Nicolas Vauquelin përfitoi kromtrioksidin (Cr2O3) prej krokoit dhe kripërave acidike.

Xehe Kromi e tipit Alpin

Nje varg paraqitjesh të kromatike në formë thjerrëzore te tipit Alpin ne Kosoven jugperendimore jane pjese e nje serie te vendburimeve lineare, qe vazhdojne dhe ne Shqipëri. Keto thjerrëza jane te vogla por te shkalles se larte dhe ne Shqipëri jane te njohura qe zoterojne nivele te larta te metaleve te grupit te Platinit (PGM).

Kosova

Nga fundi i Luftes se II Boterore deri ne vitin 1956 ne Kosove, xeheroret e kromit shfrytezoheshin ne fillim nga miniera e Gjakoves nga “Deva Holding Company” dhe drejtpersedrejti transportohej në Shqipëri per trajtim. Kur xeherorja u shterrua, Kosova filloi te importoje nga Shqipëria 30 000 – 50 000 t/vit kromite. Kjo gje u nderpre kur impjanti u mbyll ne vitin 1991. Per shume dekada nuk jane ndermarre kerkime per kromite.

Shqipëria

Shqipëria ka prodhuar maksimalisht deri me 1.3 milion tone ne vit.Ndersa sot ndonese numri i minierave eshte me i madhe prodhojne vetem 35% te periudhes para viteve ‘90.Aktualisht ne Shqiperi jane rreth 150 subjekte qe punojne ne sektorin e kromit. Masivi më i madh i rezervave të kromit është në hapsirën Has-Tropojë dhe me nje sipërfaqje prej 792 km²

Si përfitohet

Në vitin 2013, kur AlbChrome e mori në zotërim minierën e Bulqizës dhe Uzinat e Burrelit dhe të Elbasanit që lidheshin me të, ajo që gjeti ishte një situatë e lënë thuajse në vendnumëro, pa investime, me greva punonjësish dhe me një prodhim, i cili krahasuar me sot duket minimal. Në vitin 2013, kur AlbChrome e mori në zotërim minierën e Bulqizës dhe Uzinat e Burrelit dhe të Elbasanit që lidheshin me të, ajo që gjeti ishte një situatë e lënë thuajse në vendnumëro, pa investime, me greva punonjësish dhe me një prodhim, i cili krahasuar me sot duket minimal. Por 6 vjet pasi i hyri kësaj industrie, një ndër kompanitë kryesore eksportuese në Shqipëri, duket se ka bërë një ndryshim radikal, duke rigjallëruar industrinë shqiptare dhe duke sjellë një impakt që ka ndryshuar jetët e qindra dhe mijëra familjeve, në zonat ku ajo operon. Ndërkohë që shumë subjekte që operojnë në Bulqizë pa investuar dhe pa i konsideruar humbjet teknologjike të shfrytëzimit, parashikohet ta përfundojnë aktivitetin e tyre për një periudhë jo më shumë se 5 vjeçare, AlbChrome po investon miliona dollarë, në mënyrë që të vazhdojë të mbajë gjallë ekonominë e vendit dhe të lokaliteteve ku industria ka bazën. Po të krahasohet me 23.864 ton ferrokrom që u prodhuan në vitin 2010 apo 38.500 ton që u prodhuan në vitin e largët 1988 kur industria shkëlqente, sot AlbChrome i ka tejkaluar me mbi dyfish këto vlera dhe falë investimeve pritet që të vazhdojë të rritet.

Përdorimi

Kromi dhe lidhjet e kromit perdoren per funksione te ndryshme, ku vleresohet qëndrueshmëria e tij:

• Kromizimi i forte:

Zbatimi galvanik i një shtrese mbrojtëse ndaj konsumit deri në 1 mm të trasha drejtpërdrejt në çelik, gize, bakër Alumini gjithashtu mund të jetë i kromuar pas aplikimit të një shtrese të ndërmjetme (cilindra alumini të kromuar me forcë në ndërtimin e motorit).

Një rrotë aliazhi e kromuar: shumë e njohur sidomos në skenën akorduese. Kromizimi për dekor: aplikim galvanik i një shtrese Cr të trashë <1 μm si një dekor me një shtresë të ndërmjetme anti-korrozioni të bërë nga nikeli ose nikeli-bakri. Pjesët plastike janë gjithashtu shpesh të kromuar. Procesi i Akrolitit është një zëvendësim për plating krom dekorativ. Pasivimi i shtresave galvanike të zinkut (kromatizues) Elemente aliazhi: në steelikë inox dhe rezistente ndaj nxehtësisë dhe lidhjeve me ngjyra Katalizator: për të mundësuar ose përshpejtuar reaksionet kimike Rrezitje e kromit: përpunimi i lekures

Shih dhe këtë

Sistemi periodik i elementeve

H

He

Li

Be

B

C

N

O

F

Ne

Na

Mg

Al

Si

P

S

Cl

Ar

K

Ca

Sc

Ti

V

Cr

Mn

Fe

Co

Ni

Cu

Zn

Ga

Ge

As

Se

Br

Kr

Rb

Sr

Y

Zr

Nb

Mo

Tc

Ru

Rh

Pd

Ag

Cd

In

Sn

Sb

Te

I

Xe

Cs

Ba

La

Ce

Pr

Nd

Pm

Sm

Eu

Gd

Tb

Dy

Ho

Er

Tm

Yb

Lu

Hf

Ta

W

Re

Os

Ir

Pt

Au

Hg

Tl

Pb

Bi

Po

At

Rn

Fr

Ra

Ac

Th

Pa

U

Np

Pu

Am

Cm

Bk

Cf

Es

Fm

Md

No

Lr

Rf

Db

Sg

Bh

Hs

Mt

Ds

Rg

Cn

Nh

Fl

Mc

Lv

Ts

Og

Metalet alkaline

Metalet alkaline tokësore

Lantanoidet

Aktinidet

Metalet kalimtare

Metalet tjera

Jometale

Jometale tjera

Halogjene

Gazrat fisnike

Elementet kimike:

Ac | Ag | Al | Am | Ar | As | At | Au | B | Ba | Be | Bh | Bi | Bk | Br | C | Ca | Cd | Ce | Cf | Cl | Cm | Cn | Co | Cr | Cs | Cu | Db | Ds | Dy | Er | Es | Eu | F | Fe | Fl | Fm | Fr | Ga | Gd | Ge | H | He | Hf | Hg | Ho | Hs | I | In | Ir | K | | Kr | La | Li | Lr | Lu | Lv | Mc | Md | Mg | Mn | Mo | Mt | N | Na | Nb | Nd | Ne | Nh | Ni | No | Np | O | Og | Os | P | Pa | Pb | Pd | Pm | Po | Pr | Pt | Pu | Ra | Rb | Re | Rf | Rg | Rh | Rn | Ru | S | Sb | Sc | Se | Sg | Si | Sm | Sn | Sr | Ta | Tb | Tc | Te | Th | Ti | Tl | Tm | Ts | U | V | W | Xe | Y | Yb | Zn | Zr