Wikipedia

Burimi (qytet)

qytet në Kosovë
This is the stable version, checked on 10 nëntor 2023. 2 pending changes await review.

Burimi apo Istogu (serbisht: Исток Istok), është qytet në Kosovë dhe ndodhet në rafshin e Dukagjinit dhe bënë pjesë në regjionin e Pejës.

Istogu
Qytezë dhe komunë
shqip: Istog / Istogu
shqip: Burim / Burimi
serbisht: Исток / Istok
Stema Istogu
Stema
Vendndodhja e komunës së Istogut në Kosovë
Vendndodhja e komunës së Istogut në Kosovë
Koordinatat: 42°47′N 20°29′E / 42.783°N 20.483°E / 42.783; 20.483
ShtetiKosova Kosova
RajoniPeja
Qeveria
 • KryetariIlir Ferati (LDK)
Sipërfaqja
 • Komunal454 km2 (175 sq mi)
Lartësia mbidetare
480 m (1.570 ft)
Popullsia
 (2011)
 • Urban
5.115
 • Komunal
39.289
 • Dendësia (Komunal)87/km2 (220/sq mi)
Zona kohoreUTC+1 (CET)
 • Verës (DST)UTC+2 (CEST)
Kodi postar
31000
Prefiksi+383
Targa e automjeteve03
Faqja zyrtarekk.rks-gov.net/istog

Pak histori

Redakto
Artikulli kryesor Historia e Burimit

Kjo hapsirë ku sotë gjendet Istogu sipas arkeologëve ka qenë e banuar që nga kohërat e lashta. Kështu në rrethinën është gjetur një varrëse punuar nga zejtarët Dardanë, koha e punimit nuk dihet mirëpo dihet që vegëza 15 centimetra e gjatë, paraqet një harkë (simbol i dhëmbit të syrit) dhe feçkë të derrit të egër.[1]

Formimi i rrethit të Istogut

Redakto

Rrethi i Istogut në kuptimin e sotëm administrativ është formuar më 1913, pas pushtimit të Kosovës nga ana e ushtrive serbo-malazeze. Po atë vit pushteti i ri ka bërë regjistrimin e popullsisë së këtij rrethi dhe ka caktuar kufijtë. Atëherë ky rreth është organizuar në gjashtë komuna: Istog, Gjurakovc, Rakosh, Zllakuçan, Vrellë dhe Radavc (këto dy të fundit më vonë janë bashkuar në një komunë me qendër në Vrellë). Kufijtë e komunës së sotme të Istogut përafërsisht përputhen me ata të ish-Rrethit të Istogut me qendër në Istog, pos që komuna e Zllakuçanit tash i takon komunës së Klinës, Radavci - Pejës e Runiku - komunës së Skënderajit.

Gjatë kohës së sundimit të Turqisë, Rrethi i Istogut i ka takuar Sanxhakut të Pejës, pos kazasë së Istogut, i kanë takuar edhe kazatë (komunat) e Gjakovës, Beranës (Ivangradi) dhe Gucisë.

Deri sot nuk ekziston ndonjë dokument i shkruar që do të bënte fjalë për këtë vendbanim para shekullit XIV. Por, dihet saktësisht se ka qenë i banuar që nga kohët e parahistorisë e gjurmë të civilizimit janë të dukshme dhe janë gjetur se janë të kohës së dardanëve dhe të romakëve. Gjurmë të këtij civilizimi janë gjetur buzë rrugës së vjetër që në mesjetë dhe më herët ka lidhur Bregdetin Adriatik nëpër Plevle, nëpër Rozhajë-Kullë e Istog e që tutje ka kaluar nëpër Mitrovicë për në Nish. Gjurmë të trasesë së kësaj rruge janë të hetueshme edhe sot, së bashku me gjurmë vendbanimesh. Po ashtu është e ditur se të asaj kohe janë edhe shumë vendbanime të kësaj ane. Ndër to më të njohurat kanë qenë Banja, ujin e ngrohtë të cilës kanë ditur ta shfrytëzojnë për mjekim dhe freskim ilirët dhe romakët. Një lum i vogël që buron andej nga Surigana (emërtim ilir për Suhogërllën e sotme) me emërtimin Kujafç, gjuhëtarët kanë dëshmuar se është po ashtu fjalë me prejardhje ilire. Ky lum kalon nga ana e Kërninës, Belicës dhe tutje te Zabllaçi derdhet në lumin e Istogut. Me hulumtime të tjera do të mund të dëshmoheshin edhe shumë toponime të tjera që i kanë shpëtuar sllavizimit.

Të kohës së romakëve janë edhe disa dëshmi arkeologjike që këndej janë hasur dhe që dëshmojnë se qysh atëherë është shfrytëzuar mermeri i njohur i Banjës, i quajtur Oniks, me të cilin janë ndërtuar shtëpi të bukura. Të kohës bizantine janë edhe disa kisha në fshatrat buzë bjeshkëve të Istogut dhe kjo më së miri dëshmohet me faktin se janë ndërtuar sipas sistemit bizantin të ndërtimit të faltoreve dhe sipas arkitekturës së kohës e që më vonë janë përvetësuar nga ortodoksizmi sllav.

Rrethi i Istogut si gjithmonë ka qenë kryesisht i banuar me shumicë të popullsisë shqiptare. Këtë e dëshmojnë edhe dy regjistrimet e popullisë që i ka bërë Mbretëria Serbe Kroate Sllovene. Më 1913 Rrethi i Istogut ka pasur mbi 180.000 banorë dhe mbi 90 për qind e tyre kanë qenë shqiptarë. Në regjistrimin e popullsisë të vitit 1921 Rrethi i Istogut ka pasur vetëm 20.159 banorë. Prej tyre 14.501 janë deklaruar shqiptarë dhe vetëm 5.658 serbë.Familjet me te vjetra në Istog janë:Bytyqt,Jahaj-t(Ramëhysenet),Latifajt,Gusturanet etj..

Ndryshimet më të mëdha demografike kanë ndodhur pas këtij vit dhe gjithnjë ndërmjet dy luftërave të fundit botërore, kur ish-Jugosllavia mori masa dhe metoda të kombinuara të një terrori të organizuar shtetëror për ndryshimin e kësaj strukture të popullsisë në favortë popullsisë serbe dhe malazeze. Gjatë asaj periudhe në favor deri në 20 për qind është shtuar pjesëmarrja e popullsisë sllave në strukturën e përgjithshme të popullsisë së rrethit të Burimit.

Thuhet se emri "Istog" i'u vu qytetit nga më i vjetri i qyretit Isë Toga.Ky ishte nga familja e madhe e Ramëhysenëve të cilet ishin fisi i parë qe banoi Istogun. Ramëhysenet apo Jahajt e sotshëm kishin në pronësi pjesën më te madhe të qytetit. Fisi i tyre shtrihej rrëzë malit.Nga fisi i madh i Ramëhyseneve tani pasardhës janë Jahajt dhe nga farefisi i madh tani kanë mbetur vetëm 4 familje.

Gjeografia

Redakto
Artikulli kryesor Gjeografia e Burimit Istogu zë pozitën më veriore të Rrafshit të Dukagjinit. Merr frymë çlirshëm nga të gjitha anët. Nga veriu e ndajnë kreshtat e maleve të larta të Moknës, maja më e lartë e të cilave, Maja e zezë, shtrihet në lartësi deri në 2.155 metra. Pjesa fushore është tokë e plleshme dhe përshkohet nga tre lumenj relativisht të mëdhenj për kushtet e Kosovës. Lumi më i madh që kalon nëpër këto anë është Drini i Bardhë. Burimi i këtij lumi krasik është ndër burimet më të mëdha në Kosovë, nga i cili rrjedhin 30 m3 ujë në sekondë. Nga burimi i Lumit të Istogut, që ndodhet në afërsi të qytetit të Istogut, rrjedhin 3 m3 në sekondë, sa gjyma e këtij uji buron edhe nga burimi i Lumit të Vrellës. Pos këtyre lumenjve, në kohë të shirave janë të pasur me ujë edhe lumenjtë më të vegjël, si Bujena, Kujafçi, Shushica, Përroni i Sudenicës e ndonjë përrua tjetër me burim krasik. Fusha e gjerë që shtrihet ndërmjet këtyre lumejve është mjaft pjellore dhe me florë e faunë të vrullshme dhe me klimë të kënaqshme, mezokontinentale që është e përshtatshme për kultivimin e drithrave, të perimeve dhe të pemëve. Fusha shtrihet në kuotat më të ulta të lartësisë mbidetare në Kosovë, vetëm afër 350-400 metra. Përmes luginës së Drinit të Bardhë edhe këndej rrahin rrymat e ngrohta të klimës mesdhetare. Ndeshja e këtyre rrymave të ajrit me kreshtat e maleve të larta të Moknës ndoshta ka kushtëzuar që në Istog të fryejë era më e fortë e veriut në Ballkan. Kjo erë di të fryejë ndonjëherë me rrëmbim edhe deri në 150 km në orë, me ç'rast rrëzon edhe kulme shtëpish. Karakteristikë e kësaj ere të fortë është se frynë vetëm përgjatë rrëzes së bjeshkëve dhe në thellësi të fushës nuk hyn më shumë se dhjetë kilometra. Frynë përgjatë gjithë bjeshkëve, të thuash prej Runikut e deri në Radavc, e më e fuqishmja është në Istog dhe në fshatrat e tija më të afërta. Ka pasur raste që ka rrëzuar edhe shtëpi të ndërtuara nga materiali i fortë prej guri dhe tullash. Ky është një fenomen i rrallë natyror që nuk është studjuar deri sot.

Me matjet e temperaturave prej vitit 1925 deri më 1940 është dëshmuar se në Istog muaji më i ftohtë, me temperaturë mesatare 0,1 °C, ka qenë janari, ndërkaq muaji më i ngrohtë – qershori, me temperaturë mesatare 22,2 °C.

Ekonomia

Redakto
Artikulli kryesor Ekonomia e Burimit

GDP per Istog është tepër e ulët.

Demografia

Redakto
Artikulli kryesor Demografia e Burimit dhe Lista e ardhacakëve
Përbërja etnike
Viti/Etnia Shqiptar  % Serb  % Bosnjak  % Romë/Egjyptas  % Të tjerë  % Total
19911 46,151 79.7 6,033 10.4 2,620 4.5 1,681 2.9 1,443 2.5 57,928
19982 51,000 80,1 7,2703 11.4 N/A N/A N/A N/A 5,381 -- --
20054 41,000 92 540 1.2 1,330 2.9 1,740 3.9 N/A N/A 44,610
Burimi:

1.Për 1991 regjistrimi: Të dhëna nga regjistri i zyres federale të statistikave në Beograd
2. Për 1998 :‘Kosovo/Kosova: As Seen/As Told’, OSCE Human Rights Report, 1999, Volume 1, p. 208 dhe regjistri i UNHCR
3. Së bashku me Malazezët
4.Për 2000: Numri i shqiptarëve nuk është zyrtarisht sipas regjistrit të OSCE-së - Mars 2000, për këtë janë marrur numrat nga regjitri i UNHCR/OSCEpër etni

Ref OSCE ( PDF Arkivuar 5 mars 2016 tek Wayback Machine/ HTML[lidhje e vdekur] )

Fshatrat

Redakto
  1. Baja
  2. Banjica (Banjëza)
  3. Belica
  4. Bellopoja
  5. Cerrca
  6. Cërkolezi
  7. Carralluka (Fushëmira)
  8. Dobrusha (Drenusha)
  9. Dragoleci
  10. Dreja
  11. Dubova E Vogël (Driloni I Vogël)
  12. Dubrava (Drejana)
  13. Gurrakoci
  14. Gusari
  15. Istogu
  16. Istogu I Poshtem
  17. Kaliqani
  18. Kamenica (Temali)
  19. Kashica (Drinasi)
  20. Kërnina
  21. Koshi
  22. Kovraga (Krasniqaj)
  23. Lubova (Thana)
  24. Lubozhda (Nëngurra)
  25. Lluga (Verrishta)
  26. Llukafci I Begut (Begaj)
  27. Llukafci I Thatë
  28. Mojstiri
  29. Muzhevina (Muzakaj)
  30. Orrobërda (Arbana)
  31. Osojani
  32. Padalishta (Pemishtja)
  33. Polana (Fushëpali)
  34. Prekalla
  35. Prigoda
  36. Rakoshi
  37. Staradrani (Dasam)
  38. Sudenica (Gurrasi)
  39. Suhogërlla (Syrigana ))
  40. Shalinoci (Shala)
  41. Shushica (Gashaj)
  42. Syneja
  43. Tomoci
  44. Trubuhovci (Osmanaj Niti)
  45. Tuqepi
  46. Uça
  47. Veriqi (Vërrini)
  48. Vrella (Tedeli)
  49. Zabllaci (Frashni)
  50. Zallci
  51. Zhakova (Dardha)

Kultura

Redakto

Para masave shtypëse serbe (1990 - 1999), komuna e Istogut ka pasur pesë biblioteka publike me një numrër prej gjithsejt 48.070 librash. Biblioteka kryesore ka pasur 29.440 libra, derisa degët në Vrellë, Banjë, Gurrakoc dhe Rakosh kanë pasur 18.630 libra. Gjatë pastrimit etnik të luftës serbe, librat e kësaj komune, po ashtu, kanë përjetuar shumë dëmtime. "Dora e zezë" serbe ka zhdukur dy biblioteka në Rakosh dhe Vrellë dhe ka dëmtuar librat dhe inventarin në bibliotekat e tjera. Në këtë komunë janë shkatërruar gjithësejt 26.990 libra.

Të tjera

Redakto 
   * Telekomunikacioni
   * Transporti
   * Ushtria
   * Pushim

..

Shiko edhe këtë

Redakto

Burim i të dhënave

Redakto
  1. ^ Rruzull.net 9 prill 2007 Arkivuar 28 shtator 2007 tek Wayback Machine

Lidhje të jashtme

Redakto
Sistemi shtetrorë në Kosovë
 
Stema e shtetit
Deklarata Kushtetuta Republika e Kosovës SHPK TMK
Gjykata Kuvendi Kryetari Qeveria Shërbimet
 
Komunale : Artana  · Dardana  · Deçani  · Sharri  · Drenasi  · Ferizaj*  · Fushë Kosova  · Gjakova*  · Gjilani*  · Graçanica  · Hani Elezit**  · Burimi  · Juniku  · Kaçaniku  · Klina  · Kllokoti  · Albaniku  · Lipjani  · Malisheva  · Mamusha  · Mitrovica*  · Kastrioti  · Parteshi  · Peja*  · Podujeva  · Prishtina*  · Prizreni*  · Rahoveci  · Ranillugu  · Shtërpca  · Shtime  · Skënderaj  · Theranda  · Vitia  · Vushtrria  · Zubin Potoku  · Zveçani
Rajonale : Gjakova ·  Gjilani · Mitrovica · Peja · Prizreni · Prishtina · Ferizaj



Komuna e Burimit
Qyteza: Burimi dhe fshatrat:

Banja | Banjica | Belica | Bellopoja | Caralluka | Cerkolezi | Cerrca | Drenusha | Dragoleci | Dreja | Dubova e Vogël | Dubrava | Gjurakoci | Istogu i Poshtëm | Kaliçani | Kashica | Kërnina | Koshi | Kovraga | Lubova | Lubozhda | Lluga | Llukaca e Begut | Llukaca e Thatë | Mojstiri | Muzhevina | Orobërda | Osojani | Polana | Prekalla | Prigoda | Rakoshi | Saradrani | Serbobrani | Sinaja | Studenica | Suhogërlla | Shalinovica | Shushica | Tomoci | Trubuhoci | Tuçepi | Uça | Veriqi | Veriqi i Ri | Vrella | Zabllaqi | Zallçi | Zhakova

Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Burimi_(qytet)&oldid=2612967"