Wikipedia:Faqja kryesore/Artikulli i javës/Arkivi/2020
Artikujt e listuar më poshtë janë artikuj të shfaqur në seksionin "Artikulli i javës" gjatë gjithë vitit 2020.
Arkiva sipas viteve: 2012 • 2013 • 2014 • 2015 • 2016 • 2017 • 2018 • 2019 • 2020 • 2021 • 2022 • 2023 • 2024
Java 1-rë Ismail Kadare (lindur në Gjirokastër, më 1936) është një ndër shkrimtarët më të mëdhenj bashkëkohorë. Si shkrimtar shquhet kryesisht për prozë, por ka botuar edhe vëllime me poezi dhe ese. Nisi të shkruajë kur ishte ende i ri, fillimisht poezi, me të cilat u bë i njohur, e më pas edhe prozë, duke u bërë prozatori kryesor shqiptar. Deri më sot veprat e tij janë përkthyer në rreth 45 gjuhë të ndryshme, duke qenë kështu përfaqësues kryesor i letërsisë shqipe nëpër botë. Në vitin 1996 Kadare u bë anëtar për jetë i Akademisë së Shkencave Morale dhe Politike në Francë. Në vitin 1992 u vlerësua me Prix Mondial Cino Del Duca; më 2005 fitoi Man Booker International Prize, më 2009 çmimin "Prince of Asturias Awards" për Artet, kurse në vitin 2015 Çmimin Jeruzalem, e më 2016 presidenti francez ia ndau titullin “Komandant i Legjionit të Nderit”. Viteve të fundit, ai e ndan kohën e tij mes Francës dhe Shqipërisë. Kadare njihet si shkrimtar i cili në veprat e tij në mënyrë të qëllimshme u shmang nga realizmi socialist, dhe si i tillë veprat e tij u përkthyen dhe u lavdëruan nga kritikët dhe lexuesit anembanë botës. Ai krijoi një vepër me karakter universal por që rrënjët i ka thellë në tokën shqiptare. Kadare konsiderohet nga disa si një nga shkrimtarët dhe intelektualët më të shquar evropianë të shekullit të 20-të, si dhe një zë universal kundër totalitarizmit.
|
Java 2-të Qeliza (nga latinishtja cella, që do të thotë "dhomë e vogël") është njësia themelore strukturore, funksionale dhe biologjike e të gjithë organizmave të njohur. Një qelizë është njësia më e vogël e jetës . Qelizat shpesh quhen "blloqe ndërtimi të jetës". Studimi i qelizave quhet biologjia e qelizave, biologjia qelizore ose citologjia. Qelizat përbëhen nga citoplazma e mbyllur brenda një membrane, e cila përmban shumë biomolekula të tilla si proteina dhe acide nukleike. Organizmat mund të klasifikohen si njëqelizorë (të përbërë nga një qelizë e vetme; për shëmbull bakteret ) ose shumëqelizore (si bimët dhe kafshët ). Numri i qelizave në bimë dhe kafshë ndryshon nga specia në specie, mendohet se njerëzit përmbajnë diku rreth 40 trilion (4 × 10 13 ) qeliza. Shumica e qelizave bimore dhe shtazore janë të dukshme vetëm nën një mikroskop, me dimensione midis 1 dhe 100 mikrometra. Qelizat u zbuluan nga Robert Hook në 1665, i cili i quajti ato për ngjashmërinë e tyre me qelizat e banuara nga murgjit e krishterë në një manastir. Teoria e qelizave, e zhvilluar për herë të parë në 1839 nga Matthias Jakob Schleiden dhe Theodor Schwann, thotë se të gjithë organizmat janë të përbërë nga një ose më shumë qeliza, që qelizat janë njësia themelore e strukturës dhe funksionit në të gjithë organizmat e gjallë dhe se të gjitha qelizat vijnë nga para qelizat ekzistuese. Qelizat u shfaqën në Tokë të paktën 3.5 miliardë vjet më parë.
|
Java 3-të Acrocanthosaurus (që do të thotë hardhucë me kreshta të larta) është një gjini e dinozaurëve teropodë që ekzistoi në atë që është sot Amerika Veriore gjatë epokës Aptiane dhe fillimin e epokës Albiane gjatë Kretakut të hershëm. Si gjithë gjinitë e dinozaurëve, Acrocanthosaurus përmban veç një specie, A. atokensis. Fosilet e kësaj specieje që kanë mbetur gjenden në shtetet amerikane të Oklahomës dhe Teksasit, megjithëse në Meriland janë gjetur dhëmbë që i atribuohen Acrocanthosaurus. Acrocanthosaurus ishte një grabitqar dykëmbor. Siç e thotë edhe emri, ai është më shumë i njohur për numrin e lartë të kreshtave në shumë nga vertebrat e tij, që mbështesnin shumë muskuj mbi qafën, kurrizin dhe legenin e kafshës. Acrocanthosaurus ishte një nga teropodët më të mëdhenj, rreth 12 metra i gjatë dhe peshonte deri në 6,17 tonë. Gjurmë këmbësh të teropodëve të mëdhenj që janë gjetur në Teksas mund të kenë qenë të Acrocanthosaurusit, megjithëse nuk ka një lidhje direkte me eshtrat e mbetura prej skeletit. Zbulimet e fundit kanë shpjeguar shumë detaje të anatomisë së tij, duke lejuar studimet e specializuara që fokusohen në strukturën e trurit të tij dhe funksionin e gjymtyrëve të përparme. Gjithsesi, ka akoma një debat rreth lidhjeve të tij evolucionare dhe disa shkencëtarë e kanë klasifikuar atë si një alosaurid, kurse disa të tjerë si një karkarodontosaurid. Acrocanthosaurusi ishte teropodi më i madh në ekosistemin e tij dhe ka mundësi të ketë qenë një grabitqar alfa që gjuante sauropodë dhe ornitopodë të mëdhenj. |
Java 4-të Filozofia e perceptimit ka të bëjë me natyrën e përvojës perceptuese dhe statusin e të dhënave perceptuese, në veçanti se si ato lidhen me besimet, ose dijet, ndaj botës. Çdo llogari e qartë e perceptimit kërkon një angazhim një nga një të një larmie pikëpamjesh ontologjike ose metafizike. Filozofët dallojnë llogaritë e brendshme, të cilat supozojnë se perceptimi i objekteve dhe njohja apo besimi rreth tyre, janë aspekte të mendjes së një individi, dhe llogari të jashtme, të cilat shprehen se ato përbëjnë aspekte reale të botës së jashtme të individit. Pozicioni i realizmit naiv - — përshtypja e përditshme e objekteve fizike që përbëjnë atë që perceptohet — është në kundërshtim deri diku me shfaqjen e iluzioneve dhe halucinacioneve perceptuese dhe relativitetin e përvojës perceptuese si dhe pasqyrimeve të caktuara në shkenca. Konceptimet realiste përfshijnë fenomenalizmin dhe realizmin direkt dhe indirekt . Konceptimet anti-realiste përfshijnë idealizmin dhe skepticizmin.
|
Java 5-të Vrasja me gurë (latinisht lapidatio, nga lapis ‚gur‘) është një formë mijëra vjet e vjetër e ekzekutimit, e cila dëshmohet për shumë shoqëri të antikitetit. Vrasja me gurë duket se ka qenë metoda standarde e dënimit me vdekje në Izraelin e lashtë. Përdorimi i tij vërtetohet në epokën e hershme të Krishtërimit, por gjykatat hebraike në kohët e mëvonshme përgjithësisht e shmangnin dënimet me gurë. Këto ligje kanë një rëndësi të veçantë për besimtarët konservatorë për shkak të origjinës së tyre shkrimore, megjithëse në praktikë ato kanë luajtur rol kryesisht simbolik dhe kanë tendencë të keqpërdoren. Ajo ushtrohet deri më sot në disa vende dhe rajone të mbizotëruara nga feja islame, me vendime të organeve juridike, monarkike ose gjyqësore ose si mjet linçimi: ndër të tjera në Afganistan, provincën Açeh të Indonezisë, Iran, Irak, Jemen, Nigeri, Pakistan, Somali, Sudan, Arabinë Saudite dhe Emiratet e Bashkuara Arabe. Vëmendjen e opinionit ndërkombëtar tërhoqi vrasja e gurë më 2004 e tunizianes Ghofrane Haddaoui në Francë. Në Afrikë është e përhapur dhe e toleruar nga shteti vrasja me gurë sidomos për të fajësuarit për vjedhje ose për magji. Dënimi zbatohet nga një grup njerëzish, të cilët vrasin duke e goditur me gurë në kokë dhe trup personin e ngulur në tokë deri në brez ose gjoks.
|
Java 6-të Paolo Cesare Maldini (lindur më 26 qershor 1968) është një ish futbollist profesionist italian i cili luajti si mbrojtës i majtë dhe qëndër mbrojtës për klubin italian Milan dhe kombëtaren italiane. Ai konsiderohet gjerësisht si një nga mbrojtësit më të mirë të të gjitha kohërave, si dhe një nga lojtarët më të mirë të historisë. Si kapiten i Milanit dhe Italisë për shumë vite, Maldini u konsiderua një udhëheqës nga shumë futbollistë, duke fituar pseudonimin "Il Capitano" ("Kapiteni"). Ai mban rekordin për numrin e ndeshjeve të luajtura në Serie A, me plot 647. Maldini aktualisht është drejtori teknik i Milanit si dhe bashk-pronari i klubit amerikan Miami FC, që aktualisht luan në North American Soccer League (NASL). Gjatë karrierës së tij si lojtar, Maldini i shprenzoi të 25 sezonet e karrierës së tij në Serie A me Milanin, para se të tërhiqej në vitin 2009 në moshën 41 vjeç. Ai fitoi 25 trofe me Milanin: pesë Liga Kampionesh, shtatë tituj të Serie A, një Coppa Italia, pesë Supercoppa Italiana, pesë Super Kupa Evropiane, dy Kupa Interkontinentale dhe një Kupë Bote për Klube. Gjatë viteve të tij te Milani, Maldini luajti në nivele të klasit botëror në të gjithë karrierën e tij për dy dekada e gjysëm, duke fituar çmimin e mbrojtësit më të mirë në Çmimet e Klubeve të Futbollit nga UEFA në moshën 39 vjeç, si dhe çmimin Mbrojtësi më i mirë në Serie A në vitin 2004. Pas tërheqjes së tij në përfundim të sezonit 2008–09, Milani vendosi të tërhiqte fanellën me numrin 3. Maldini bëri debutimin e tij me Italinë në vitin 1988, duke luajtur për 14 vite para se të tërhiqej në vitin 2002 me 7 gola në 126 ndeshje, që në atë kohë ishte rekord në kombëtare. Që atëherë, rekordi i tij i ndeshjeve u thye nga Fabio Cannavaro në vitin 2009 dhe Gianluigi Buffon në vitin 2013. Ai ishte kapiten i kombëtares për tetë vite, duke luajtur plot 74 ndeshje me shiritin në krah, një rekord i cili zgjati deri në vitin 2010, kur Cannavaro dhe më pas Buffon e thyen. Me Italinë, Maldini luajti në katër edicione të Kupës së Botës dhe tre edicione të Kampionatit Evropian. Edhe pse ai nuk fitoi trofe me Italinë, ai arriti finalen e Kupës së Botës 1994 dhe Euro 2000, si dhe gjysëm-finalen e Kupës së Botës 1990 dhe Euro 1988. Ai u zgjodh në ekipin e turnamentit në të tre Kampionatet Evropian që mori pjesë, si dhe në edicionet 1990 dhe 1994 të Kupës së Botës. Maldini u rendit i dyti mbrapa George Weah për çmimin FIFA Lojtari Botëror i Vitit në 1995. Ai gjithashtu u rendit i treti për Topi i Artë, një tjetër çmim prestigjoz individual, në dy raste (1994 dhe 2003). Në vitin 2002, ai i zgjodh si mbrojtës në Ekipin e Ëndërrave të FIFA Kupës së Botës, kurse dy vite më vonë u zgjodh nga Pelé në FIFA 100, një listë me 125 lojtarët më të mirë ndonjëherë. Maldini mbajti rekordin për numrin e ndeshjeve të zhvilluara në kompeticionet e UEFA-s, me 174, deri sa u kalua nga portieri Iker Casillas në vitin 2017. Ai është lojtari që ka luajtur më shumë ndeshje (902) në të gjitha kompeticionet me Milanin. Maldini është një nga 18 lojtarët në histori ka që luajtur më shumë se 1,000 ndeshje zyrtare si profesionist. Në vitin 2012, ai u bë pjesë e Hollit të Famës të Futbollit Italian. Babai i tij, Cesare Maldini, ka luajtur dhe ka qënë kapiten i Milanit, si dhe ka pasur një periudhë të suksesshme si trajner i kombëtares italiane nën-21; përveç kësaj, ai ka qënë trajner i Milanit dhe i kombëtares së parë në Kupën e Botës 1998.
|
Java 7-të Testi Turing është një test i aftësisë së makinës për të ekspozuar sjellje inteligjente ekuivalete, ose formë që nuk dallon me atë njerëzoren. Alan Turing propozoi një vlerësues njerëzor i cili do të gjykonte bisedat e gjuhës natyrore në mes të një njeriu dhe makine që është dizanjuar për të gjeneruar arsyeshmëri si të njerëzve. Vlerësuesi duhet të dijë se njëri nga biseduesit është makinë dhe duhet të dijë ta bëjë dallimin në mes tyre. Të gjithë pjesëmarrësit janë të ndarë nga njëri-tjetri. Biseda do të jetë e kufizuar vetëm në shkrime si tastiera kompjuterike dhe ekrani kështu që rezultati nuk do të varet nga aftësia e makinës për të folur. Nëse vlerësuesi nuk mund të bëjë dallimin në mes të njeriut dhe makinës atëherë thuhet se makina e ka kaluar testin. Testi nuk ka të bëjë me atë se sa përgjigjje të sakta jep makina, por sa të afërta janë ato me të njeriut. Që nga viti 1950, testi pati ndikim të madh dhe po ashtu kritika të gjerë, dhe është koncepti themelor në filozofinë e inteligjencës artificiale. |
Java 8-të Pyetja është një fjalë e cila zakonisht shprehet si kërkesë për të dhëna, e cila pritet të jepet në formën e një përgjigje. Pyetjet pra mund të kuptohen si një lloj veprimi ilokutiv në fushën e pragmatikës ose si lloj i veçantë i propozimeve në kornizat e semantikës formale siç është semantika alternative ose semantika kureshtare. Për shembull, pyetjet retorike janë pyetje në formë, por mund të mos konsiderohen si pyetje të vërteta pasi nuk pritet të marrin përgjigje. Në të kundërt, strukturat gramatikore johetuese mund të konsiderohen pyetje si në rastin e fjalisë imperative "më trego emrin tënd". Pyetjet mund të përdoren gjithashtu si tituj të veprave të letërsisë, artit dhe bursës. Shembuj përfshijnë tregimin e shkurtër të Leon Tolstoit Për sa tokë ka nevojë njeriu?, pikturë Dhe kur e patë për herë të fundit babanë tuaj? (William Frederick Yeames) , filmi Po në lidhje me Bobin?, dhe punën akademike Kush bëri pyetjen e parë? Disa lloje të pyetjeve që mund të përdoren në një kontekst arsimor dhe edukativ janë renditur në Taksonomin e Bloomit të objektivave arsimore.
|
Java 9-të Piramidat më të hershme egjiptiane që njihen janë ato që gjenden në Sahara, në veriperëndim të Memfisit. Më e hershmja mes tyre është Piramida e Djoserit (e ndërtuar rreth viteve 2630 p.e.s.–2611 p.e.s.) e cila u ndërtua gjatë Dinastisë së III. Kjo piramidë dhe kompleksi i saj rrethues u projektuan nga arkitekti Imhotep dhe përgjithësisht konsiderohen si strukturat më të vjetra monumentale në botë të ndërtuara me gurë. Ndërsa piramidat më të famshme egjiptiane janë ato që gjenden në Giza, në rrethinat e Kajros. Disa nga piramidat e Gizës llogariten mes strukturave më të mëdha të ndërtuara ndonjëherë. Piramida e Keopsit në Giza është piramida më e madhe egjiptiane si dhe e vetmja që mbijeton akoma nga Shtatë mrekullitë e botës së lashtë. Që nga Periudha e Hershme Dinastike personat e fuqishëm varroseshin në struktura të ngjashme me tryezat, të njohura si mastaba. Piramida e parë egjiptiane e dokumentuar historikisht i është atribuar Imhotepit, arkitekti që projektoi atë që egjiptologët besojnë se ishte një varr për faraonin Djoser. Imhotepi vlerësohet si i pari që konceptoi nocionin e mbivendosjes së mastabave njëra mbi tjetrën, duke krijuar një ndërtesë të përbërë nga një numër "shtresash të shkallëzuara" që zvogëloheshin duke ju afruar kreut. Rezultati ishte Piramida e Shkallëzuar e Djoserit, që u projektua për të shërbyer si një shkallë nëpërmjet të cilës shpirti i faraonit të vdekur mund të ngjitej në qiell. Rëndësia e arritjes së Imhotepit qe e tillë që ai u hyjnizua nga egjiptianët e mëpasëm.
|
Java 10-të Arsimi në Greqinë e lashtë kishte një traditë homerike dhe aristokratike ndërsa ishte "demokratizuar" shumë sidomos në shekullin V p.e.s. pjesërisht si rezultat edhe i ndikimit nga sofistët, Platoni dhe Isokrati. Më vonë, në periudhën helenistike të Greqisë antike, arsimi në gjimnaze konsiderohej si një kusht themelor për pjesëmarrje në kulturën greke. Vlera e edukimit fizik për grekët dhe romakët e lashtë ka qenë historikisht unike. Në Greqinë e lashtë kishte dy forma themelore të arsimit: formal dhe joformal. Arsimi formal arrihej përmes frekuentimit të një shkollë publike ose nga një mësues privat. Arsimi joformal arrihej nga një mësues i papaguar dhe zakonisht bëhej në një mjedis jo publik. Asokohe arsimi ishte një element përbërës dhe thelbësor i identitetit të një personi. Arsimi dhe edukimi formal grek ishte kryesisht për meshkuj por jo edhe për skllevërit. Në disa polise, u miratuan edhe ligje për të ndaluar arsimimin e skllevërve. Spartanët gjithashtu mësonin edhe muzikën dhe vallëzimin, por vetëm me qëllim të forcimit të manovrimit të tyre si ushtarë.
|
Java 11-të Katherine Johnson (lindur Creola Katherine Coleman ; 26 gusht 1918 - 24 shkurt 2020), e njohur edhe si Katherine Goble, ishte një matematikane amerikane, llogaritjet e të cilës për mekanikën orbitale, si një punonjëse e NASA - s ishin të rëndësishme për suksesin e ekuipazhit të parë dhe të mëvonshëm te fluturimeve hapësinore amerikane.Gjate karrirës së saj 35-vjeçare në NASA dhe paraardhësit e saj, ajo fitoi reputacion për zotërimin e llogaritjeve komplekse manuale dhe ndihmoi nismën për përdorimin e kompjuterave për të kryer punë. Agjensia hapësinore vuri në dukje "rolin e saj historik si një nga gratë e para afrikano-amerikane që punoi si shkencëtare e NASA". Nga 1958 deri në daljen në pension e saj në 1986, Johnson punoi si një teknolog hapësinore, duke lëvizur gjatë karrierës së saj në Degën e Kontrollit të Hapësirës. Ajo llogariti trajektoren ne datën 5 Maj, 1961 të fluturimit hapësinor të Alan Shepard, i pari amerikan në hapësirë. Ajo gjithashtu llogariti dritaren e fillimit për misionin e tij në Mërkur në vitin 1961. Ajo ndërtoi tabelat e navigimit rezervë për astronautët në rast të dështimeve elektronike. Kur NASA përdori kompjuterët elektronikë për herë të parë për të llogaritur orbitën e John Glenn rreth Tokës, zyrtarët i kërkuan Johnsono-it të verifikojë numrat e kompjuterit; Glenn e kishte kërkuar atë posaçërisht dhe nuk kishte pranuar të fluturonte nëse Johnson nuk i vërtetonte llogaritjet. Biograf.com thotë se këto ishin "llogaritje shumë më të vështira, për të dhënë llogari për tërheqjet gravitacionale të trupave qiellorë". Autori Margot Lee Shetterly deklaroi, "Kështu që astronauti që u bë hero, shikoi këtë grua të zezë nga Jugu ende i ndarë në atë kohë, si një nga pjesët kryesore për të siguruar që misioni i tij do të ishte një sukses". Ajo shtoi se, në një kohë kur llogaritja ishte "punë e grave" dhe inxhinieria u lihej burrave, "me të vërtetë ka të bëjë me faktin qe nderkohe koha kalonte ne nje njefare menyre nuk po vleresonim punën që bëhej nga gratë, sado e nevojshme te kete qene, me aq sa mundeshim. Dhe ja lamë ne dorë historisë që të jepte këndvështrimin e saj.
|
Java 12-të Sëmundja koronavirus 2019 (COVID-19) është një sëmundje infektive e shkaktuar nga sindromi i rëndë akut i frymëmarrjes koronavirus 2 (SARS-CoV-2). Sëmundja është përhapur globalisht që nga viti 2019, duke rezultuar në pandeminë e koronavirusit 2019-2020. Simptomat e zakonshme përfshijnë ethe, kollë dhe gulçim. Dhimbja e muskujve, prodhimi i pështymës dhe dhimbja e fytit janë simptoma më pak të zakonshme. Ndërsa shumica e rasteve rezultojnë në simptoma të buta, disa përparojnë në pneumoni dhe dështim shumë-organesh. Vdekjet për një numër të rasteve të diagnostikuara vlerësohen në mes 1% dhe 5% por ndryshojnë sipas moshës dhe kushteve të tjera shëndetësore. Infeksioni përhapet nga një person tek të tjerët përmes spërkalave të frymëmarrjes, që shpesh prodhohen gjatë kollitjes dhe teshtitjes. Koha nga ekspozimi deri në fillimin e simptomave është përgjithësisht midis 2 dhe 14 ditë, me një mesatare prej 5 ditësh. Metoda standarde e diagnozës është me anë të reaksionit të zinxhirit të polimerazës me transkriptim të kundërt (rRT-PCR) nga një shtupë nazofaringeale ose pllaka e fytit. Infeksioni gjithashtu mund të diagnostikohet nga një kombinim i simptomave, faktorëve të rrezikut dhe një skanimi i gjoksit që tregon veçoritë e pneumonisë. Masat e rekomanduara për të parandaluar sëmundjen përfshijnë larjen e shpeshtë të duarve, ruajtjen e distancës nga njerëzit e tjerë dhe mos prekjen e fytyrës së dikujt. Përdorimi i maskave rekomandohet për ata që dyshojnë se kanë virusin dhe kujdestarët e tyre por jo për publikun e gjerë. Nuk ka asnjë vaksinë ose trajtim specifik antiviral për COVID-19; menaxhimi përfshin trajtimin e simptomave, kujdesin mbështetës dhe masat eksperimentale. Organizata Botërore e Shëndetit (OBSH) ka shpallur shpërthimin e koronavirusit 2019-2020 një pandemi dhe një Urgjencë e Shëndetit Publik të Shqetësimit Ndërkombëtar (PHEIC). Dëshmi e transmetimit lokal të sëmundjes është gjetur në shumë vende në të gjashtë rajonet e OBSH-së.
|
Java 13-të Koronaviruset janë një grup i viruseve të lidhur që shkaktojnë sëmundje te gjitarët dhe zogjtë . Tek njerëzit, koronaviruset shkaktojnë infeksione të traktit respirator që mund të jenë të butë, siç janë disa raste të ftohjes së zakonshme (ndër shkaqe të tjera të mundshme, rinovirus kryesisht), dhe të tjerë që mund të jenë vdekjeprurës, siç janë SARS, MERS, dhe COVID-19 . Simptomat në speciet e tjera ndryshojnë: tek pulat, ato shkaktojnë një sëmundje të traktit të sipërm të frymëmarrjes, ndërsa tek lopët dhe derrat ato shkaktojnë diarre . Ende nuk ka vaksinë ose ilaçe antivirale për të parandaluar ose trajtuar infeksione të koronaviruseve njerëzore. Koronaviruset përbëjnë nënfamiljen Orthocoronavirinae, në familjen Koronaviridae, porosisin Nidovirales dhe fushën e Riboviria . Ato janë viruse të mbështjellura me një gjenom të ARN me një fije pozitive me sens pozitiv dhe një nukleokapsid të simetrisë helikale. Madhësia e gjenomit të koronavirusëve varion nga afërsisht 27 deri në 34 kilobaza, më e madhja midis viruseve të njohura të ARN-së . Emri koronavirus rrjedh nga korona latine, që do të thotë "kurorë" ose "halo", e cila i referohet pamjes karakteristike që të kujton një kurorë ose një koronë diellore rreth virioneve (grimcat e virusit) kur shikohet nën mikroskopinë elektronike të transmetimit dy-dimensionale, dmth . për shkak të mbulimit të sipërfaqes në thumba proteina në formë klubi.
|
Java 14-të Akropoli i Athinës është një qytet-kështjellë i lashtë i vendosur në një ngritje shkëmbore mbi qytetin e Athinës dhe përmban rrënojat e disa ndërtesave antike me rëndësi të madhe arkitekturore dhe historike, ku më e famshmja është Partenoni . Fjala akropol e ka origjinën nga fjalët Greke ἄκρον ( akron, "pika më e lartë, ekstremiteti") dhe πόλις ( polis, "qytet"). Megjithëse termi akropol është i përgjithshëm dhe ka shumë akropole të tjera në Greqi, rëndësia e Akropolit të Athinës është i madh saqë ai njihet zakonisht si "Akropoli" pa specifikim të mëtjeshëm. Gjatë kohërave antike njihej edhe më mirë si Cecropia, sipas njeriut-gjarprit legjendar, Cecrops, mbreti i parë i supozuar Athinas. Ndërsa ka të dhëna se kodra ishte e banuar qysh në mijëvjecarin e katërt p.e.s, ishte Perikliu (rreth 495–429 p.e.s) në shekullin e pestë para Krishtit, i cili koordinoi ndërtimin e tanishëm më të rëndësishëm të sitit, duke përfshirë Parthenonin, Propilaja, Erekteionin dhe Tempulli i Athinës Nike. Parthenoni dhe ndërtesat e tjera u dëmtuan rëndë gjatë rrethimit të vitit 1687 nga Venecianët gjatë Luftës së Moresë kur baruti që ruhej në Parthenon u godit nga një top dhe shpërtheu.
|
Java 15-të Sistemi imunitar është një sistem mbrojtës dhe pritës që përfshin shumë struktura dhe procese biologjike brenda një organizmi që mbron nga sëmundjet . Për të funksionuar si duhet, një sistem imunitar duhet të zbulojë një larmi agjentësh, të njohur si patogjenë, nga viruset te krimbat parazitare, dhe t'i dallojë ato nga indet e shëndetshme të organizmit. Në shumë specie, ekzistojnë dy nënsisteme kryesore të sistemit imunitar: sistemi imunitar i lindur dhe sistemi imun adaptiv . Të dy nënsistemet përdorin imunitetin humoral dhe imunitetin e ndërmjetësuar nga qelizat për të kryer funksionet e tyre. Tek njerëzit, pengesa gjaku-truri, pengesa e lëngut cerebrospinal të gjakut dhe pengesat e ngjashme me lëngun-tru ndan sistemin imunitar periferik nga sistemi neuroimmun, i cili mbron trurin . Patogjenët mund të evoluojnë dhe përshtaten me shpejtësi, dhe në këtë mënyrë shmangin zbulimin dhe neutralizimin nga sistemi imunitar; megjithatë, mekanizmat e shumëfishtë mbrojtës kanë evoluar gjithashtu për të njohur dhe neutralizuar patogjenët. Edhe organizmat e thjeshtë njëqelizorë të tillë si bakteret posedojnë një sistem imunitar rudimentar në formën e enzimave që mbrojnë nga infeksionet bakteriofage . Mekanizmat e tjerë themelorë të imunitetit evoluan në eukariotët e lashtë dhe mbeten në pasardhësit e tyre modernë, siç janë bimët dhe jovertebrorët. Këto mekanizma përfshijnë fagocitozën, peptidet antimikrobikë të quajtur defensins, dhe sistemin plotësues . Vertebrorët e nofullave, përfshirë njerëzit, kanë mekanizma mbrojtës edhe më të sofistikuar, duke përfshirë aftësinë për t'u përshtatur me kalimin e kohës për të njohur patogjene specifikë në mënyrë më efikase. Imuniteti adaptues (ose i fituar) krijon memorje imunologjike pas një reagimi fillestar ndaj një patogjeni specifik, duke çuar në një përgjigje të zgjeruar ndaj takimeve pasuese me të njëjtin patogjen. Ky proces i imunitetit të fituar është baza e vaksinimit. |
Java 16-të Sistemi i frymëmarrjes (gjithashtu aparati i frymëmarrjes, sistemi i ventilimit ) është një sistem biologjik i përbërë nga organe dhe struktura specifike që përdoren për shkëmbimin e gazit në kafshë dhe bimë . Anatomia dhe fiziologjia që e bëjnë këtë të ndryshojë shumë, në varësi të madhësisë së organizmit, mjedisit në të cilin jeton dhe historisë së tij evolucionare. Në kafshët tokësore sipërfaqja e frymëmarrjes është e brendshme si veshje e mushkërive. Shkëmbimi i gazit në mushkëri ndodh në miliona qese të vogla ajri të quajtura alveole në gjitarë dhe zvarranikë, por atria tek zogjtë. Këto qese mikroskopike ajri kanë një furnizim shumë të pasur me gjak, duke sjellë kështu ajrin në kontakt të ngushtë me gjakun.Këto qese ajri komunikojnë me mjedisin e jashtëm përmes një sistemi të rrugëve të frymëmarrjes, ose tubave të uritur, nga të cilët më i madhi është trachea, e cila degëzohet në mes të gjoksit në dy bronket kryesore. Këto hyjnë në mushkëri, ku ato degëzohen në bronke të ngushta graduale të mesme dhe terciare që degëzohen në tuba të shumta më të vogla, bronkiolet . Tek zogjtë bronkiolet quhen parabronchi . Ajo është bronkit, ose parabronchi që zakonisht të hapura në mikroskopike alveole në gjitarët dhe atria në zogj. Ajri duhet të pompohet nga mjedisi në alveole ose atri nga procesi i frymëmarrjes i cili përfshin muskujt e frymëmarrjes . Në shumicën e peshqve, dhe në një numër të kafshëve të tjera ujore (si vertebrorët ashtu edhe jovertebrorët ), sistemi i frymëmarrjes përbëhet nga gusha, të cilët janë ose organe pjesërisht ose plotësisht të jashtme, të lara në mjedisin me ujë. Ky ujë rrjedh mbi gusha me një larmi mjetesh aktive ose pasive. Shkëmbimi i gazit zhvillohet në gushë të cilat përbëhen nga fije të holla ose shumë të sheshta filamente dhe lammelae që ekspozojnë një zonë shumë të madhe sipërfaqeje të shumë vaskualizuar të indeve në ujë. |
Java 17-të Ekonomiksi është shkencë shoqërore që studion prodhimin, shpërndarjen dhe konsumimin e mallrave dhe shërbimeve. Ekonomiksi përqendrohet në sjelljen dhe bashkëveprimet e agjentëve ekonomikë dhe mënyrën sesi funksionojnë ekonomitë. Mikroekonomia analizon elementet themelore në ekonomi, përfshirë agjentët individualë dhe tregjet, bashkëveprimet e tyre dhe rezultatet e ndërveprimeve. Agjentë individualë mund të përfshijnë, për shembull, shtëpitë, firmat, blerësit dhe shitësit. Makroekonomia analizon tërë ekonominë (domethënë prodhimin e grumbulluar, konsumin, kursimin dhe investimin) dhe çështjet që prekin atë, përfshirë papunësinë e burimeve (punës, kapitalit dhe tokës), inflacionin, rritjen ekonomike dhe politikat publike që adresojnë këto çështje (monetare, fiskale, dhe politika të tjera). Dallime të tjera të gjera në ekonomi përfshijnë ato midis ekonomisë pozitive, duke përshkruar "çfarë është" dhe ekonominë normative, duke mbrojtur "çfarë duhet të jetë"; midis teorisë ekonomike dhe ekonomisë së aplikuar; midis ekonomisë racionale dhe të sjelljes; dhe midis ekonomisë kryesore dhe ekonomisë heterodokse Analiza ekonomike mund të aplikohet në të gjithë shoqërinë, në pasuri të paluajtshme, biznes, financa, kujdes shëndetësor, dhe qeveria Analiza ekonomike nganjëherë zbatohet edhe për lëndë të ndryshme si krimi, arsimi, familja, ligji, politika, feja,institucionet shoqërore, lufta, shkenca,dhe mjedisi. |
Java 18-të.jpg) Në biologji, një organizëm (nga greqishtja :ὀ αυτοκρατορία, organizmos) është çdo entitet individual që mishëron vetitë e jetës. Është një sinonim për "formën e jetës". Organizmat klasifikohen nga taksonomia në grupe të tilla si kafshë shumëqelizore, bimë dhe kërpudha ; ose mikroorganizma njëqelizorë si protet, bakteret dhe arkeat. Të gjitha llojet e organizmave janë të afta për riprodhim, rritje dhe zhvillim, mirëmbajtje dhe njëfarë mase përgjigjeje ndaj stimujve . Njerëzit, kallamarët, kërpudhat dhe bimët vaskulare janë shembuj të organizmave shumëqelizorë që dallojnë indet dhe organet e specializuara gjatë zhvillimit . Një organizëm mund të jetë ose një prokariot ose një eukariot . Prokariotët përfaqësohen nga dy fusha të veçanta - bakteret dhe arkeat . Organizmat eukariotikë karakterizohen nga prania e një bërthame qelizore të lidhur me membranë dhe përmbajnë ndarje shtesë të lidhura me membranë të quajtura organele (siç janë mitokondria te kafshët dhe bimët dhe plastidet në bimë dhe algat, të gjitha në përgjithësi konsiderohen se rrjedhin nga bakteret endozimbiotike ). Kërpudhat, kafshët dhe bimët janë shembuj të mbretërive të organizmave brenda eukarioteve. Vlerësimet për numrin e specieve aktuale të Tokës variojnë nga 2 milion në 1 trilion, prej të cilave mbi 1.7 milion janë dokumentuar. Më shumë se 99% e të gjitha specieve, që arrijnë në mbi pesë miliardë specie, që kanë jetuar ndonjëherë vlerësohet të jenë në zhdukje. Në vitin 2016, u identifikua një grup prej 355 gjenesh nga paraardhësi i fundit universal i përbashkët (LUCA) i të gjithë organizmave.
|
Java 19-të Sporti në Kosovë ka një traditë të gjatë dhe luan një rol të rëndësishëm në shoqërinë kosovare. Sportet më të njohura në Kosovë ndër të tjera janë: futbolli, basketbolli, volejbolli dhe hendbolli. Ndërsa, sportet individuale më të njëhura janë mundja, xhudo, noti, boksi, karate dhe skijimi. Ndërsa, sportet individuale janë ato që i sollën sukseset më të mëdha Kosovës. Sportistë të shquar si: Aziz Salihu, Mehmet Bogujevci, Sami Buzolli, Majlinda Kelmendi dhe Nora Gjakova kanë sjellë medalje nga garat kryesore ndërkombëtare. Disa nga federatat që janë pjesë e shoqatave ndërkombëtare janë Federata e Taekwondos e Kosovës, Federata e Boksit e Kosovës, Federata e Hendbollit e Kosovës, Federata e Xhudos e Kosovës, dhe Federata Skitare e Kosovës. Sidoqoftë, atletët që kanë lindur dhe janë rritur në vendet evropiane, kanë pasur mundësinë të jenë të suksesshëm në fushën ndërkombëtare. Historiku i gjatë i sportit në Kosovë zë fill qysh në shekujt VI dhe V p.e.s. kur shfaqen edhe dëshmitë e para arkeologjike për këtë veprimtari. Mes shumë dëshmive të zbuluara arkeologjike është edhe figurina e njohur si "Vrapuesja e Prizrenit", e derdhur në bronz, e cila jep pamjen e vajzës në pozitë vrapimi, e veshur me një kiton të gjatë e të hollë, pa mëngë, me një trup të bëshëm dhe muskuloz. Vetë pozita e vrapimit, hapi elegant dhe ngadhënjimtar, shikimi bredhës dhe shqetësues, që duket sikur ndjek garistet rivale, janë tipare të atletes në një garë vrapimi.
|
Java 20-të Ballkani dhe pjesë të kësaj zone janë të vendosur në rajonet e Evropës Juglindore, Evropës Jugore, Evropës Lindore dhe Evropës Qendrore. Identiteti dhe copëzimi i veçantë i Ballkanit vjen kryesisht prej historisë së tij të përbashkët dhe shpesh të trazuar të lidhur me shekuj të pushtimit osman dhe gjeografisë së tij shumë malore. Arkeologët kanë identifikuar disa komplekse të hershme të kulturës, duke përfshirë kulturën Cucuteni (4500 - 3500 pr. K.), kultura Starcevo (6500 deri në 4000 pr. K.), kultura Vinça (5000 deri 3000 pr. K), kultura e qeramikës lineare (5500 deri 4500 pr. K), dhe kultura Ezero (3300—2700 pr. K). Kultura Eneolitike e Varnas në Bullgari (4600–4200 pr. K. sipas datimit radiokarbonik) prodhoi thesarin e artë më të hershëm të njohur në botë dhe kishte besime të sofistikuara për jetën e përtejme. Një grup i artefakteve janë tabletat Tărtăria të gjetura në Rumani, të cilat duket se janë të mbishkruara me proto-shkrime. Kultura e Butmirit (2600 - 2400 pr. K.), e gjetur në periferi të Sarajevës së sotme, zhvilloi qeramika unike, dhe ka të ngjarë të jetë vërshuar nga proto-ilirët në Epokën e Bronzit. "Hipoteza Kurgane" e origjinës Proto-Indo-Evropiane (PIE) supozon zgjerimin gradual të "kulturës Kurgane", rreth vitit 5000 pr. K., derisa përfshiu tërë stepën pontike. Kurgan IV u identifikua me kulturën Yamna të viteve rreth 3000 pr. K. Afërsisht vitit 1000 pr. K. Fiset ilire shfaqen në Shqipëri dhe përgjatë gjithë Detit Adriatik në atë që sot është Mali i Zi, Bosnje-Hercegovina, Kroacia, pjesë të Serbisë, etj. Trakët jetuan në Traki dhe në tokat përreth (tani kryesisht Bullgaria, por edhe Rumania, Greqia verilindore, Turqia Evropiane, Serbia Lindore dhe Maqedonia e Veriut), dhe Dakët, të lidhur ngushtë me trakët, jetuan në atë që sot është Rumania. Këto tre grupe kryesore fisnore flisnin gjuhët paleo-ballkanike, gjuhët indo-evropiane. Frigjanët duket se janë vendosur në Ballkanin Jugor fillimisht, e shekuj më vonë duke vazhduar migrimin e tyre për t'u vendosur në Azinë e Vogël, tani të zhdukur si një grup dhe gjuhë më vete.
|
Java 21-të Dielli është yll në qendër të Sistemit Diellor . Është një sferë gati e përsosur e plazmës së nxehtë, me lëvizje konvektive të brendshme që gjeneron një fushë magnetike përmes një procesi dinamo. Është deri tani burimi më i rëndësishëm i energjisë për jetën në Tokë . Diametri i tij është rreth 1.39 milion kilometra (864,000 milje), ose 109 herë më i madh se Toka, dhe masa e tij është rreth 330,000 herë më e madhe se ajo e Tokës. Ai përbën rreth 99.86% të masës totale të Sistemit Diellor. Afërsisht tre të katërtat e masës së Diellit përbëhen nga hidrogjeni (~ 73%); pjesa tjetër është kryesisht helium (~ 25%), me sasi shumë më të vogla të elementeve më të rënda, duke përfshirë oksigjenin, karbonin, neonin dhe hekurin. Dielli është një yll i sekuencës kryesore të tipit G (G2V) bazuar në klasën e tij spektrale . Si i tillë, në mënyrë joformale dhe jo plotësisht të saktë i referohemi si xhuxhi i verdhë (drita e tij është më afër të bardhës sesa të verdhës). Ai u formua afërsisht 4,6 miliardë vjet më parë nga rënia gravitacionale e materies brenda një rajoni të një reje të madhe molekulare . Shumica e kësaj materie u mblodh në qendër, ndërsa pjesa tjetër u rrafshua në një disk rrethues që u bë Sistemi Diellor . Masa qëndrore u bë aq e nxehtë dhe e dendur sa përfundimisht inicioi shkrirjen bërthamore në bërthamën e tij. Mendohet se pothuajse të gjithë yjet formohen nga ky proces . Dielli aktualisht shkrin rreth 600 milion ton hidrogjen në helium çdo sekondë, duke shndërruar 4 milion ton lëndë energji çdo sekondë si përfundim. Kjo energji, e cila mund të zgjasë nga 10,000 deri në 170,000 vjet për tu larguar nga bërthama e tij është burim i dritës dhe nxehtësisë së Diellit. Kur shkrirja e hidrogjenit në bërthamën e tij është zvogëluar në atë pikë kur Dielli nuk është më në ekuilibër hidrostatik, bërthama e tij do të pësojë një rritje të dukshme të densitetit dhe temperaturës ndërsa shtresat e tij të jashtme do të zgjerohen, duke shndërruar përfundimisht Diellin në një gjigant të kuq . Është llogaritur se Dielli do të bëhet mjaft i madh për të përfshirë orbitat aktuale të Merkurit dhe Venerës, duke e bërë Tokën të pabanueshme - por jo edhe për rreth pesë miliardë vitet e ardhshme. Pas kësaj, ai do të derdhë shtresat e tij të jashtme dhe do të bëhet një lloj i dendur i yllit të ftohur i njohur si xhuxh i bardhë, që nuk prodhon më energji nga shkrirja, por përsëri shkëlqen dhe lëshon nxehtësi nga shkrirja e tij e mëparshme. Efekti i jashtëzakonshëm i Diellit në Tokë është i njohur që nga kohërat parahistorike dhe Dielli është vlerësuar nga disa kultura si hyjni . Rotacioni sinodik i Tokës dhe orbita e tij rreth Diellit janë baza e kalendarëve diellorë, një prej të cilëve është edhe kalendari mbizotërues në përdorim që e kemi sot.
|
Java 22-të Mentalizmi ose sanizmi përshkruan diskriminimin dhe shtypjen ndaj një tipari mendor ose gjendjes që një person ka ose gjykohet se ka.Ky diskriminim mund ose mund të mos karakterizohet në aspektin e çrregullimit mendor ose dëmtimit kognitiv.Diskriminimi bazohet në faktor të shumtë, siç janë stereotipet në lidhje me neurodivergjencën, për shembull Aspergers, çrregullimet në të nxënë, ADHD, bipolar, skizofrenia dhe çrregullimet e personalitetit, fenomene specifike të sjelljes, si belbëzimi dhe lëvizja e padëshiruar e muskujve, ose paaftësi intelektuale . Ashtu si format e tjera të diskriminimit siç është seksizmi dhe racizmi, mentalizmi përfshin forma të shumta kryqëzimi të shtypjes, pabarazitë e ndërlikuara sociale dhe pabarazitë e pushtetit.Mund të rezultoj në diskriminim të fshehtë nga fyerje të shumta, të vogla dhe zemraket. Karakterizohet nga gjykime për statusin e perceptuar të shëndetit mendor të një personi tjetër.Këto gjykime pasohen nga veprime të tilla si diskriminim i ashpër, i qartë që mund të përfshijë refuzimin e shërbimit ose mohimin e të drejtave të njeriut.Mentalizmi ndikon në mënyrën e trajtimit të individëve nga publiku i gjerë, nga profesionistë të shëndetit mendor dhe nga institucione, përfshirë sistemin ligjor.Qëndrimet negative të përfshira gjithashtu mund të internohen. Shprehjet mentalizëm, nga mentaliteti dhe sanizmi, nga i arsyeshëm, janë bërë të vendosura në disa kontekste, megjithëse konceptet siç janë stigma sociale, dhe në disa raste edhe ableizmi(aftësit e kufizuar), mund të përdoren në mënyra të ngjashme, por jo identike. Ndërsa mentalizmi dhe sanizmi përdoren në mënyrë të ndërsjellë,sanizmi po bëhet mbizotërues në qarqe të caktuara, siç janë ato akademike, ato që identifikohen si të çmendur dhe avokatë të çmendur dhe në një kontekst socio-politik ku sanizmi po fiton terren si një lëvizje. Lëvizja e sanizmit është një veprim rezistence midis atyre që identifikohen si të çmendur, të mbijetuar nga konsumatori dhe avokatë të shëndetit mendor. Në akademi dëshmitë e kësaj lëvizje mund të gjenden në numrin e botimeve të fundit në lidhje me sanizmin dhe praktikën e punës sociale. Mentalizmi ka tendencë të referohet si paaftësi mendore, duke e dalluar veten nga ableizmi, e cila i referohet paaftësisë fizike.
|
Java 23-të Historia e gjuhësisë është studimi shkencor i gjuhës. Ajo përfshin një analizë të formës së gjuhës, kuptimit gjuhësor dhe gjuhës në kontekst. Duke filluar rreth shekullit të VI p.e.s., gjuhësia filloi të studiohej në mënyrë sistematike nga studiuesi indian Pānini, i cili përgjithësisht vlerësohet si "Babai i Gjuhësisë". Gjuhësia formale u zhvillua më vonë edhe në Greqinë e Lashtë. Duke filluar rreth shekullit të IV p.e.s., Kina zhvilloi gjithashtu traditat e veta gramatikore. Traditat e gramatikës arabe dhe gramatikës hebraike, u zhvilluan gjatë Mesjetës, gjithashtu në një kontekst fetar. Gjuhësia moderne filloi të zhvillohet në shekullin XVIII me punë pothuajse tërësisht të përqëndruar në studimet indo-evropiane dhe duke çuar në një rindërtim mjaft të hollësishëm dhe të qëndrueshëm të gjuhës proto-indo-evropiane. Gjysma e parë e shekullit të 20-të u shënua nga shkolla strukturaliste, bazuar në punën e Ferdinand de Saussure në Evropë dhe Edward Sapir e Leonard Bloomfield në Shtetet e Bashkuara. Vitet 1960 patën ngritjen e shumë fushave të reja në gjuhësi, siç është gramatika e përgjithshme nga Noam Chomsky, sociolinguistika nga William Labov, gjuhësia funksionale sistemore nga Michael Halliday dhe gjithashtu psikolinguistika moderne. Në fillim të shekullit XX, de Saussure bëri dallimin midis nocioneve të gjuhës dhe ligjërimit në formulimin e tij të gjuhësisë strukturore. Sipas tij, ligjërimi është shqiptimi specifik i fjalës, ndërsa gjuha i referohet një fenomeni abstrakt që përcakton teorikisht parimet dhe sistemin e normave që rregullojnë një gjuhë. Ky dallim ngjason me atë të bërë nga Noam Chomsky midis kompetencës dhe performancës, ku kompetenca është njohuri ideale e një individi të një gjuhe, ndërsa performanca është mënyra specifike në të cilën ajo përdoret.
|
Java 24-tëGeorge Floyd, një njeri me ngjyrë 46 vjeç, u vra më 25 maj 2020, në Minneapolis, Minesota kur oficeri i policisë (mashkull i bardhë) Derek Chauvin i vuri gjunjët në qafë për gati nëntë minuta ndërsa Floyd u prangos dhe u shtri me fytyrën poshtë në rrugë. Dy oficerë të tjerë e përmbajtën më tej Floyd-in, dhe një i katërt i ndaloi shikuesit të ndërhyjnë. Floyd, i cili u arrestua me dyshimin se përdori një faturë të falsifikuar, iu lut për jetën e tij, duke u thënë vazhdimisht oficerëve "Nuk mund të marr frymë". Gjatë tri minutave të fundit, Floyd ishte pa lëvizje dhe nuk kishte puls. Oficerët injoruan lutjet e shikuesve që të lëshojnë Floydin, dhe gjuri i Chauvin mbeti në qafën e Floyd ndërsa teknikët e urgjencës mjekësore u përpoqën ta trajtojnë. Policia fillimisht pretendoi se Floyd i kishte rezistuar arrestimit, por pasi pamjet e kamerave të sigurisë dhe videot e bëra nga dëshmitarët qarkulluan gjerësisht, të katër oficerët u pushuan nga puna. Dy autopsitë zbuluan se vdekja e Floyd ishte një vrasje. Chauvin u akuzua për vrasje të shkallës së dytë, vrasje të shkallës së tretë dhe tre oficerët e tjerë janë akuzuar për ndihmë dhe nxitje të vrasjes së shkallës së dytë. FBI dhe Byroja e Minesota për Përceptimin e Krimeve po hetojnë të gjithë incidentin. Vdekja e Floyd shkaktoi demonstrata dhe protesta në të gjithë botën kundër përdorimit të forcës së tepërt nga policia, mungesës së përgjegjësisë së policisë dhe racizmit të policisë. Protestat në zonën metropolitane Minneapolis-Saint Paul u bënë të dhunshme pasi një zonë policie dhe dy dyqane u dogjën dhe dyqanet u plaçkitën. Disa demonstrues u përplasën me policinë, të cilët qëlluan me gaz lotsjellës dhe plumba gome. Vdekja e Floyd është krahasuar me vdekjen e Eric Garner, një njeri me ngjyrë që përsëriti "Nuk mund të marr frymë" ndërsa ishte në një shtrëngim fatal të vendosur nga një oficer i policisë në New York City më 2014.
|
Java 25-të Sonda hapësinore ose sonda kozmike është një anije hapësinore robotike që nuk rrotullohet në orbitën e Tokës, por përkundrazi, hulumton më tej në hapësirën e jashtme. Një sondë hapësinore mund të afrohet në Hënë; të udhëtoj nëpër hapësirën ndërplanetare; fluturoj, orbitojë ose të ulet në trupa të tjerë planetarë; ose të futet në hapësirën ndër yjore . Agjensitë hapësinore të BRSS (tani Rusia dhe Ukraina ), Shtetet e Bashkuara, Bashkimi Evropian, Japonia, Kina, India dhe Izraeli kanë nisur kolektivisht hetimet për disa planetë dhe hëna të Sistemit Diellor, si dhe për një numër të asteroide dhe kometë. Përafërsisht 15 misione janë aktualisht funksionale. |
Java 26-të Papa Aleksandri VI (Rodrigo Borgia l. 1 janar 1431, Xàtiva - v. 18 gusht 1503, Roma) ishte papa i 214 i Kishës Katolike. Shërbeu si papë që nga zgjedhja e tij më 11 gusht 1492 dhe deri më 18 gusht 1503. Paraardhës i tij ishte papa Inoçenti VIII, ndërsa pasardhësi Papa Piu III. Ai është një nga papët më të diskutueshëm të Rilindjes, dhe mbiemri i tij valencian i italizuar, Borgia, u bë një legjendë për libertinizëm dhe nepotizëm, të cilat tradicionalisht janë konsideruar si ato gjëra që e karakterizojnë papatin e tij. Megjithatë, reputacioni i tij është përpiluar kryesisht nga armiqtë e tij, të prelatës italiane dhe baronëve fuqia e të cilëve u shkatërrua nga ai. Dy nga pasardhësit e Aleksandrit, Sixtus V dhe Urban VIII, e përshkruajnë atë si një nga papët më të shquar që nga Shën Pjetrit. Reputacioni i tij qëndron më shumë në aftësitë e tij të konsiderueshme si një diplomat, politikan, dhe administrator civil dhe jo si një pastor , edhe pse lidhur me këtë të fundit ai nuk ishte më pak efektiv se çdo papë tjetër. Roderic Llançol u lind më 1 janar 1431, në qytetin e Xativa pranë Valencia-s, Spanjë, një nga mbretëritë përbërëse të Kurorës së Aragonit, në atë që është tani Spanja. Prindërit e tij ishin Jofré Llançol i Escrivà (vdiq më 24 Mars 1437) dhe gruaja e tij Aragoneze dhe kushërira e largët Isabel de Borja y Cavanilles (vdiq më 19 tetor 1468). Emri i tij i familjes është shkruar Llançol në katalonisht dhe Lanzol në kastilianisht (spanjisht). Rodrigo mori mbiemrin e familjes së nënës së tij Borja në vitin 1455 pas lartësimit si papë të dajës së tij Alonso de Borja (I italizuar si Alfonso Borgia) si Calixtus III.
|
Java 27-të Pagliacci (përkthyer: Kllounët) është operë italiane me një prolog dhe dy akte, me muzikë dhe libretto nga Ruggero Leoncavallo. Është opera e vetme e tij dhe poashtu me sukses e realizuar botërisht ende sot. Kompanitë e operës shpesh kanë vënë në skenë Pagliacci me Cavalleria rusticana nga Pietro Mascagni, një projekt i dyfishtë i njohur kolektivisht si "Cav and Pag". Pagliacci pati premierën në Teatro Dal Verme në Milano më 21 maj 1892, të dirigjuar nga Arturo Toscanini, me Adelina Stehle si Nedda, Fiorello Giraud si Canio, Victor Maurel si Tonio, dhe Mario Ancona si Silvio. Nellie Melba luajti Nedda-n në Londër më 1893, menjëherë pas premierës italiane dhe ajo u dha në New York më 15 qershor 1893, me Agostino Montegriffo si Canio. Rreth vitit 1890, kur Cavalleria rusticana e Pietro Mascagni u dha premierë , Leoncavallo ishte një kompozitor pak i njohur. Pasi pa suksesin e Mascagni-t, ai vendosi të shkruante një operë si kundër - përgjigje: një akt i kompozuar në stilin verismo.
|
Java 28-të![Robert Elsie]](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/79/ElsieRobert06.201003.jpg/120px-ElsieRobert06.201003.jpg) Robert Elsie (29 qershor 1950 - 2 tetor 2017) ishte një albanolog, shkrimtar dhe përkthyes gjerman i lindur në Vankuvër, Kanada. Elsie ndoqi Universitetin e Kolumbisë Britanike (University of British Columbia), ku mbaroi studimet e filologjisë klasike dhe gjuhësisë më 1972. Po në atë vit, ai shkoi në Evropë me një bursë studimesh, ku ne vitet ne vijim vazhdoi studimet e larta në Universitetin e Lirë të Berlinit Perëndimor, në Shkollën Praktike të Studimeve të Larta (École Pratique des Hautes Études) në Paris, në Institutin e Dublinit për Studime të Larta (Dublin Institute for Advanced Studies) në Irlandë dhe në Universitetin e Bonit (Universität Bonn), ku mbrojti doktoraturën më 1978. Që nga 1978 pati mundësi të vizitojë Shqipërinë disa herë në kuadrin e 'takimeve shkencore' midis Institutit të Gjuhësisë së Universitetit të Bonit dhe Akademisë së Shkencave të Shqipërisë, si dhe mori pjesë disa vite me radhë në Seminarin Ndërkombëtar për Gjuhën, Letërsinë dhe Kulturën Shqiptare në Kosovë. Pas studimeve universitare ai punoi për Ministrinë e Punëve të Jashtme gjermane në Bonn dhe nga 2002 deri 2013 për Tribunalin e Hagës, në veçanti si përkthyes për disa raste, duke përfshirë gjykimin e Sllobodan Millosheviçit. Elsie është anëtar i Shoqatës së Evropës Juglindore (Südosteuropa-Gesellschaft), anëtar i Akademisë së Shkencave dhe të Arteve të Kosovës, si dhe anëtar nderi i Shoqatës së Shkrimtarëve të Kosovës. Ai u nda nga jeta më 2 tetor 2017, duke lënë amanet që të prehej në Shqipëri.
|
Java 29-të Suliotët ose Sulotët, (greqisht: Σουλιώτες/Souliótes, të njohur në gjuhën angleze etj; edhe si: Souliots ose Suliots), ka qenë një komunitet shqipfolës ortodoks nga krahina e Sulit, sot në Epir, Greqi, i cili ishte dhe mbetet shumë i njohur dhe që hyri në një konflikt edhe me osmanet në rastin konkret me Pashallëkun e Janinës që drejtohej në atë kohë nga Ali Pasha. Pas humbjes së tyre në vitin 1803, suliotët ishin të detyruar të shpërnguleshin në drejtim të Greqisë, dhe shumë prej tyrë luajtën një rol të dorës së parë në Luftën greke të Pavarësisë duke filluar që nga 1821, ku u dalluan me udhëheqës të shquar si Marko Boçari dhe Kiço Xhavella. Suliotët në fillim flisnin një nëndialekt të dialektit çam dhe me kohë u bënë përdorues të dy gjuhëve greke dhe shqipe. Pas asimilimit të tyre, një ndryshim i gjuhës në drejtim të greqishtes ndodhi, ndërsa dialekti çam i Sulit u zhduk. Origjina e fjalës Suli është e pasigurt dhe një shumëllojshmëri e mendimeve të dijetarëve dhe të tjerëve ekzistojnë për etimologjinë e fjalës. Në tekstin më të hershme historike për Sulin, shkruar nga Kristofor Perevos në 1803, një traditë gojore të lokaleve është incizuar. Sipas kësaj, kolonët e parë të Sulit ishin barinj të cilët kishin ardhur nga një fshat i quajtur Kardhiq (i Paramithisë) duke u përpjekur për të shmangur shtypjen osmane. Një musliman i caktuar ("turk" në tekstin) me emrin Suli, u përpoq ti dëbojë Suliotët të parë nga atje, por ato rezistuan me armë. Në betejën Suliotët e vranë Sulin dhe që atëherë rajoni u quajt Suli.
|
Java 30-të Arsimi dhe edukata tek ilirët janë nocione dhe koncepte nga fusha e historisë së arsimit dhe mendimit pedagogjik me të cilat nënkuptohet tërësia e formave, organizimeve dhe institucioneve arsimore, edukative dhe shkollore tek ilirët. Duke u mbështetur në hulumtimet dhe zbulimet më të reja shkencore historike, arkeologjike, epigrafike (mbishkrimore), linguistike (gjuhësore), paleografike, etj. është bërë e mundur edhe rikonstruktimi i sistemit arsimor dhe edukativ te ilirët. Në përgjithësi ai është zhvilluar duke u nisur nga një sistem informal dhe familjar i edukatës dhe arsimit drejt një sistemi të organizuar, institucional dhe formal arsimor dhe edukativ. Ilirët ishin një popull i lashtë i Gadishullit Ballkanik dhe njëri ndër popujt më të lashtë të Evropës. Me sa dihet deri më sot, ata për herë të parë i përmend historiani grek Herodoti në shekullin V p.e.s. Pikërisht në këtë periudhë kohore, ilirët hynë në dritën e historisë si një popull, që dallohej për fizionominë e tij etnike, për zhvillimin e tij kulturor e politik, në mes të popujve të Ballkanit. Territori në të cilin banonin ilirët, nga autorët grek dhe romak është quajtur Iliria. Sipas tyre, ilirët "në epokën parahistorike dhe historike kanë banuar në një rajon të gjërë që nga lindja mbyllet nga Deti Adriatik dhe Deti Jon, në veri nga Alpet Lindore dhe lumi i Dravës, në lindje lumenjt Danubi, Morava dhe Vardari, ndërsa në jug Epiri, Malet e Pindit dhe vise të tjera helene. Përveç kësaj, mund të flitet me mjaft siguri për praninë e elementeve ilire edhe në Greqi, Azinë e Vogël dhe Itali. Ata ishin fqinjë të grekëve antikë me të cilët për shekuj të tërë bashkëjetuan si dy popuj dhe si rezultat i kësaj krijuan "nënshtratin e përbashkët kulturor ballkanik".
|
Java 31-të India është i vetmi vend në botë që ka dhe tigrin dhe luanin në natyrën e saj. Historikisht, luani dhe tigri bashkëjetuan në një pjesë të madhe të Euroazisë, nga India në lindje, përmes Iranit Verior dhe Irakut, deri në brigjet e Detit të Zi në perëndim. Historikisht, meritat krahasuese të tigrit (Panthera tigris) kundrejt luanit (Panthera leo) kanë qenë temë popullore të diskutimit nga gjuetarët, natyralistët, artistët dhe poetët, dhe të vazhdojë të frymëzojë imagjinatën popullore në ditët e sotme. Në të kaluarën, luanët dhe tigrat thuhet se garuan në shkretëtirë, ku vargjet e tyre mbivendosen në Euroazi. Rrethanat më të zakonshme të raportimit të një dyluftimi të tyre janë në kaptivitet, ose qëllimisht ose rastësisht. Në përgjithësi, në aspektin e përmasave të trupit dhe peshës, tigri modern dhe luani janë dy llojet më të mëdha të gjinisë Panthera dhe familjes së maceve. Ndryshimet në mendime dhe matje ekzistojnë për ta, sidomos në mes të popullatave ose nënllojeve të ndryshme. Përveç kësaj, ekzistojnë ngjashmëri dhe dallime për karakteristika të tjera, të tilla si gjatësia e kafkave të tyre. Si luani ashtu edhe tigri njihen si kafshë të frikshme në zonat e tyre, qoftë midis grabitqarëve ose njerëzve.
|
Java 32-të Arkitektura Mogule është një stil arkitekturor i zhvilluar nga Perandoria Mogule në shekujt e XVI, XVII dhe të XVIII përgjatë shtrirjes së gjerë të perandorisë në nënkontinentin indian. Ishte një përzierje e Arkitekturës Islamike, Persiane, Turke dhe Indiane. Ndërtesat Mogule kanë një model uniformë strukture dhe karakteri, duke përfshirë kube të mëdha bulbore, minare të stërgjata këndore, sallone masive, portikë të mëdhenjë me kupola dhe zbukurime delikate. Ato përfaqësojnë karakteristikat stilistike dalluese të zhvilluara nga perandoria Mogule gjatë shekullit të XVI dhe XVIII në territoret që tashmë i përkasin Indisë, Pakistanit dhe Bangladeshit madje edhe në Afganistan. Dinastia Mogule u vendos pas fitores së Baburit në Panipat në vitin 1526. Gjatë mbretërimit të tij pesë-vjeçar, Baburi i kushtoi interes të konsiderueshëm ndërtimit, megjithëse vetëm pak shembuj kanë mbijetuar. Nipi i tij, Akbari ndërtoi gjerësisht dhe stili u zhvillua fuqishëm gjatë mbretërimit të tij. Midis arritjeve të tij ishte Varri i Humayunit (për babain e tij), Fortesa e Agras, qyteti i fortifikuar i Fatehpur Sikrit dhe Buland Darwaza. Djali i Akbarit, Jahangiri ndërtoi Kopështet e Shalimarit në Kashmir. Arkitektura Mugale e arriti kulmin e saj gjatë mbretërimit të Shah Jahanit, që ndërtoi Xhaminë Xhama, Fortesën e Kuqe, Kopshtet e Shalimarit në Lahore dhe monumentin më të famshëm Mugal, Taxh Mahalin, ashtu si dhe shembuj të tjerë mjeshtëror të të këtij stili. Ndërsa djali i Shah Jahanit, Aurangzebi ndërtoi ndërtesa si Xhamia Badshahi në Lahore, mbretërimi i tij përputhet me rënien e Arkitekturës Mogule dhe vetë perandorisë.
|
Java 33-të Ujëvara e Mirushës ndodhet në fshatin Llapçevë të Komunës së Malishevës. Ujëvarat e Mirushës janë pjesë e një parku me rëndësi të veçantë natyrore, shkencore, kulturore dhe turistike. Sipas IUCN, zona i përket kategorisë ”Peizazh i mbrojtur”, kurse rrjedha e lumit Mirusha i përket kategorisë ”Monument natyror”. Në këtë park, lumi Mirusha gjatë rrjedhës së tij kalon nëpër një grykë e cila njihet si Kanjoni i lumit Mirusha dhe këtu krijon 12 ujëvara dhe 16 liqene që paraqesin një fenomen të rrallë morfo‐hidrologjik.
|
Java 34-të
|
Java 35-të
Mbase një nga lojrat më të arrira të 1999, Final Fantasy VIII ka në qëndër të historisë një grup të rinj mercenarësh që e gjejnë veten shumë shpejt në një konflikt internacional, ku më pas zbulohet se bota imagjinare (e pa emëruar nga Squaresoft) edhe një herë mund të jetë në rrezik. Final Fantasy 8 u prit shumë mirë nga adhuruesit dhe në javët e para mendohet se ka fituar rreth 50 milion dollarë. Asnjë lojë më parë me këtë titull nuk ishte shitur aq shpejtë sa FF VIII. Megjithatë në revistën Fumitsu, loja u rendit e 22-ta, si loja më e mirë e të gjitha kohërave. Loja ka shitur 8.15 milion kopje në të gjithë botën (kjo deri më 31 mars, 2003) [ref. 1]. Në Final Fantasy VIII, dallohen përmirësime të shumta të grafikës. Ndryshe nga Final Fantasy VII, në FF VIII, personazhet janë ndërtuar më bukur dhe në mënyrë më reale se titujt e tjerë të Final Fantasy. Kjo është e para lojë e serive që përdor sekuenca videosh që për më tepër shoqërohet me muzikë. Gjithashtu edhe sistemi i lojës është pak ndryshe. Për shembull në lojërat e mëparshme, personazhi thjesht rrit nivelin e tij me anë të eksperiencës që fiton në betejë, ndërkohë që në FF VIII personazhi duhet të rrisë edhe nivelin e GF (të njohur edhe ndryshe si Aeon ose Espers). Edhe pse ndryshe nga paraardhëset e saj, Final Fantasy VIII ka përdorur disa elementë nga lojërat paraardhëse si edhe ka ndikuar në lojërat që do të vinin në vazhdim.
|
Java 36-tëSemantika (nga greqishtja e vjetër sēmantikós, "domethënës")është studimi gjuhësor dhe filozofik i kuptimit në gjuhë, gjuhë programimi, logjikë formale dhe semiotikë. Ajo është merret me studimin e marrëdhënieve midis shenjuesve - fjalëve, frazave, shenjave dhe simboleve - si dhe me atë se çfarë ato synojnë në realitet, emërtimit të tyre. Në fjalorin shkencor ndërkombëtar semantika quhet edhe semasiologji . Fjala semantikë u përdor për herë të parë nga Michel Bréal, filolog francez. Ajo tregon një gamë të ideve - nga të njohura deri tek shumë teknike. Shpesh përdoret në gjuhën e zakonshme për të treguar një problem të të kuptuarit që bie në zgjedhjen e fjalëve ose konotacionin. Ky problem i të kuptuarit ka qenë objekt i shumë pyetjeve zyrtare, për një periudhë të gjatë kohore, veçanërisht në fushën e semantikës formale. Në gjuhësi, është studimi i interpretimit të shenjave ose simboleve të përdorura në agjenti ose bashkësi brenda rrethanave dhe konteksteve të veçanta. Brenda kësaj pamjeje, tingujt, shprehjet e fytyrës dhe gjuha e trupit kanë përmbajtje semantike (domethënëse) dhe secila përfshin disa degë të studimit. Në gjuhën e shkruar, gjëra të tilla si struktura e paragrafit dhe pikësimi kanë përmbajtje semantike; format e tjera të gjuhës kanë përmbajtje tjetër semantike.
|
Java 37-të
E ideuar kryesisht nga Donato Bramante, Mikelanxhelo, Carlo Maderno dhe Gian Lorenzo Bernini, Shën Pjetri është vepra më e njohur e arkitekturës së Rilindjes dhe kisha më e madhe në botë. Ndërsa nuk është as kisha amtare e Kishës Katolike dhe as katedralja e Dioqezës së Romës (këto tituj ekuivalentë po mbahen nga Archbasilica e Shën Gjon Lateran në Romë), Shën Pjetri vlerësohet si një nga faltoret më të shenjta katolike. Është përshkruar si "mbajtja e një pozicioni unik në botën e krishterë" dhe si "më e madhja nga të gjitha kishat e krishterimit". Tradita katolike thotë se bazilika është vendi i varrosjes së Shën Pjetrit, shef midis apostujve të Jezuit dhe gjithashtu Ipeshkvi i parë i Romës (Papa). Varri i Shën Pjetrit supozohet se është drejtpërdrejt poshtë altarit të lartë të bazilikës. Për këtë arsye, shumë papë janë përgjuar në Shën Pjetrin që nga periudha e hershme e krishterë. Një kishë ka qëndruar në këtë vend që nga koha e perandorit Romak Konstandini i Madh. Bazilika e Shën Pjetrit e Vjetër daton nga shekulli IV pas Krishtit. Ndërtimi i bazilikës së tanishme filloi më 18 prill 1506 dhe përfundoi më 18 nëntor 1626.
|
Java 38-të
Shogunati Tokugawa (japonisht: 徳川幕府, Tokugawa bakufu) gjithashtu i njohur, sidomos në Japoni, shogunati Edo (江戸幕府, Edo bakufu) ishte qeveria ushtarake feudale e Japonisë gjatë periudhës Edo nga viti 1600 deri më 1868. Shogunati Tokugawa u krijua nga Tokugawa Ieyasu pas fitores në Betejën e Sekigaharës, duke i dhënë fund luftërave civile të periudhës Sengoku pas shembjes së shogunatit Ashikaga. Ieyasu u bë shōgun, dhe klani Tokugawa qeverisi Japoninë nga Kështjella Edo në qytetin lindor të Edos (Tokio) së bashku me daimyō të klasës samurai. Shogunati Tokugawa organizoi shoqërinë japoneze nën sistemin e rreptë të klasave Tokugawa dhe ndaloi shumicën e të huajve nën politikat izoluese të Sakoku për të promovuar stabilitetin politik. Shogunët e Tokugawa-s qeverisnin Japoninë në një sistem feudal, me secilin daimyō që administronte një han (fushë feudale), megjithëse vendi ishte ende i organizuar nominalisht si provinca perandorake. Nën shogunatin Tokugawa, Japonia përjetoi rritje të shpejtë ekonomike dhe urbanizim, gjë që çoi në ngritjen e klasës tregtare dhe kulturës Ukiyo. Shogunati Tokugawa ra gjatë periudhës Bakumatsu ("akti i fundit i shogunatit") nga viti 1853 dhe u përmbys nga mbështetësit e Gjykatës Perandorake në Restaurimin Meiji në viti 1868. Perandoria e Japonisë u krijua nën qeverinë e Meiji, dhe besnikët e Tokugawa-s vazhduan për të luftuar në Luftën e Boshin deri në disfatën e Republikës së Ezos në Betejën e Hakodates në qershor 1869.
|
Java 39-të  Polaris (α Ursae Minoris, shkurt Alpha UMi, α UMi), më së shpeshti i njohur si Ylli i Veriut ose Ylli Polar, është ylli më i ndritshëm në yjësinë Ursa Minor. Është shumë afër polit qiellor verior, duke e bërë atë yllin aktual të polit verior. Paralaksi i rishikuar i Hipparcos i jep një distancë Polarisit rreth 433 vjet dritë (133 parsekë), ndërsa llogaritjet nga metodat e tjera nxjerrin distanca rreth 30% më afër. Polaris është një sistem i trefishtë yjor, i përbërë nga ylli primar, Polaris Aa (një supergjigand i verdhë), në orbitë me një shoqërues më të vogël (Polaris Ab); çifti në orbitë me Polaris B (zbuluar në gusht 1779 nga William Herschel). Për shkak se Polaris shtrihet gati në një vijë të drejtë me boshtin rrotullues të Tokës "mbi" Polin e Veriut - polin verior qiellor - Polaris qëndron pothuajse i palëvizur në qiell, dhe të gjithë yjet e qiellit verior duket se rrotullohen rreth tij. Prandaj, ajo bën një pikë fikse të shkëlqyeshme nga e cila mund të nxjerrim matje për orientimin qiellor dhe për astrometrinë.
|
Java 40-të
Sydney Brenner ka qenë një biolog me prejardhje nga Afrika e Jugut. Në vitin 2002, ai ndau Çmimin Nobel në Fiziologji ose Mjekësi me H. Robert Horvitz dhe Sir John E. Sulston. Brenner dha kontribute të rëndësishme për të punuar në kodin gjenetik dhe fusha të tjera të biologjisë molekulare ndërsa punonte në laboratorin e Biologjisë Molekulare të Këshillit të Kërkimeve Mjekësore (MRC) në Kembrixh, Angli. Ai përdori krimbat e rrumbullakët Caenorhabditis si një organizëm model për hetimin e biologjisë së zhvillimit, dhe themeloi Institutin e Shkencave Molekulare në Berkeley, Kaliforni, Shtetet e Bashkuara. Së bashku me Jack Dunitz, Dorothy Hodgkin, Leslie Orgel dhe Beryl M. Oughton, ai ishte një nga njerëzit e parë në prill 1953 që pa modelin e strukturës së ADN-së, të ndërtuar nga Francis Crick dhe James Watson; në kohën kur ai dhe shkencëtarët e tjerë po punonin në Departamentin e Kimisë të Universitetit të Oksfordit. Të gjithë u impresionuan nga modeli i ri i ADN-së, veçanërisht Brenner i cili më pas punoi me Crick në Laboratorin Cavendish në Universitetin e Kembrixhit dhe Laboratorin e Biologjisë Molekulare (LMB) të Këshillit të Kërkimeve Mjekësore (MRC) të sapohapur. Sipas të ndjerit Beryl Oughton, më vonë Rimmer, ata të gjithë udhëtuan së bashku me dy makina pasi Dorothy Hodgkin u njoftoi atyre se ishin larg në Kembrixh për të parë modelin e strukturës së ADN-së.
|
Java 41-të
The Blacklist (shqip: Lista e Zezë) është një serial televiziv amerikan i zhanrit triller kriminal që dha premierën në NBC më 23 shtator 2013. Seriali paraqet Raymond "Red" Reddington (James Spader), një ish-oficer i Marinës Amerikane i kthyer në një kriminel të profilit të lartë, i cili dorëzohet vullnetarisht në FBI pasi shmangu kapjen për dekada. Ai i thotë FBI-së se ka një listë të kriminelëve më të rrezikshëm në botë që ai ka përpiluar gjatë viteve dhe është i gatshëm të informojë mbi operacionet e tyre në këmbim të imunitetit nga ndjekja penale. Sidoqoftë, ai këmbëngul të punojë ekskluzivisht me një agjente të re të FBI-së me emrin Elizabeth Keen (Megan Boone). Në serial luajnë gjithashtu Diego Klattenhoff, Ryan Eggold dhe Harry Lennix. Episodi i parë u shkrua nga Jon Bokenkamp dhe u drejtua nga Joe Carnahan. Prodhuesit ekzekutivë të serialit përfshijnë Bokenkamp, John Eisendrath dhe John Davis për Sony Pictures Television, Universal Television dhe Davis Entertainment. Secili sezon ka marrë vlerësime pozitive, me shumë kritikë që vlerësojnë performancën e Spader në veçanti. Më 11 mars 2019, NBC rinovoi serialin për një sezon të shtatë, i cili u dha premierë më 4 tetor 2019. Më 20 shkurt 2020, NBC rinovoi serialin për një sezon të tetë, i cili do të shfaqet premierë më 13 nëntor 2020.
|
Java 42-të
Programi Botëror i Ushqimit (PBU) është dega e ndihmës ushqimore të Kombeve të Bashkuara dhe organizata më e madhe humanitare në botë e përqendruar te uria dhe siguria ushqimore. E themeluar në 1961, ka selinë në Romë dhe ka zyra në 80 shtete. Sipas të dhënave zyrtare, PBU siguron ndihmë ushqimore për mesatarisht 91.4 milionë njerëz në 83 shtete çdo vit. Që nga viti 2019, shtrirja e tij u rrit në 97 milionë njerëz në 88 shtete, më të mëdhenjtë që nga viti 2012, dhe dy të tretat e aktiviteteve të saj kryhen në zonat e konfliktit. Përveç ndihmës urgjente ushqimore, PBU përqendrohet në lehtësimin dhe rehabilitimin, ndihmën për zhvillim dhe operacionet speciale, siç janë bërja e sistemeve ushqimore më elastike ndaj ndryshimeve klimatike dhe paqëndrueshmërisë politike. Është një anëtar ekzekutiv i Grupit të Kombeve të Bashkuara për Zhvillim, i cili kolektivisht synon të përmbushë 17 Qëllimet e Zhvillimit të Qëndrueshëm (SDG) dhe ka dhënë përparësi arritjen e SDG 2 për "zero uri" deri në 2030. Programit Botëror të Ushqimit iu dha Çmimi Nobel për Paqen në vitin 2020 për përpjekjet e tij për të siguruar ndihmë ushqimore në zona të konflikteve.
|
Java 43-të
Josep Borrell është një politikan spanjoll, Përfaqësues i Lartë i Bashkimit Evropian që nga 1 dhjetori 2019. Një anëtar i Partisë Socialiste të Punëtorëve Spanjoll (PSOE), ai shërbeu si Ministër i Punëve të Jashtme, Bashkimit Evropian dhe Bashkëpunimit të Qeverisë së Spanjës nga viti 2018 deri më 2019, pasi kishte shërbyer më parë nën Felipe González si Ministër i Punëve Publike nga viti 1991 deri më 1996. Si inxhinier aeronautik dhe ekonomist duke u trajnuar si dhe profesor i matematikës, Borell hyri në politikë në vitet 1970 si anëtar i PSOE gjatë kalimit të Spanjës në demokraci dhe vazhdoi të shërbejë në disa pozicionet gjatë qeverive të Felipe González, së pari brenda Ministrisë së Ekonomisë dhe Financave si Sekretari i Përgjithshëm për Buxhetin dhe Shpenzimet Publike (1982–1984) dhe Sekretari i Shtetit për Financat (1984–1991), më pas u bashkua me Këshillin e Ministrave si Ministër i Punëve Publike dhe Transportit (1991–1996). Në opozitë pas zgjedhjeve të vitit 1996, Borrell fitoi papritur në zgjedhjet paraprake të PSOE në vitin 1998 dhe ishte kandidati i caktuar kryeministër i partisë deri në dorëheqjen në vitin 1999, pastaj u zhvendos në politikën evropiane, duke u bërë eurodeputet gjatë periudhës legjislative 2004-2009 dhe duke shërbyer si President i Parlamentit Evropian për gjysmën e parë të mandatit.
|
Java 44-të Vrasja e Samuel Paty, një mësues francez i shkollës së mesme, ndodhi më 16 tetor 2020 në Conflans-Sainte-Honorine, në periferi të Parisit, në Francë. Paty u vra dhe iu pre koka në një akt të terrorizmit islamik. Autori i krimit, Abdoullakh Abouyedovich Anzorov, një 18-vjeçar mysliman refugjat rus me origjinë çeçene, vrau dhe ia preu kokën Paty-t me një thikë 12 inç. Anzorov u qëllua dhe u vra nga policia disa minuta më vonë. Motivi i tij për vrasjen ishte se Paty, në një klasë për lirinë e shprehjes, u shfaqi studentëve të tij një karikaturë Charlie Hebdo që përshkruante profetin Islam Muhamed. Presidenti francez Emmanuel Macron tha se incidenti ishte "një sulm tipik islamik terrorist" dhe se "bashkatdhetari ynë u vra duke ua mësuar fëmijëve lirinë e fjalës". Vrasja ishte një nga sulmet islamike në Francë vitet e fundit dhe krijoi debat në shoqërinë dhe politikën franceze.
|
Java 45-të
Sociolinguistika është studimi përshkrues i efektit të cilitdo dhe të gjitha aspekteve të shoqërisë, përfshirë normat kulturore, pritjet dhe kontekstin, mbi mënyrën e përdorimit të gjuhës, dhe efektin e shoqërisë në gjuhë. Ajo ndryshon nga sociologjia e gjuhës, e cila përqendrohet në efektin e gjuhës në shoqëri. Sociolinguistika mbivendoset në mënyrë të konsiderueshme me pragmatikën. Është i lidhur ngushtë me antropologjinë gjuhësore; disa e vënë në dyshim dallimin midis dy fushave, duke theksuar ndërlidhjen e tyre historike. Studion gjithashtu se si varietetet e gjuhëve ndryshojnë midis grupeve të ndara nga ndryshore të caktuara shoqërore (p.sh., përkatësia etnike, feja, statusi, gjinia, niveli i arsimimit, mosha, etj.) dhe si krijimi dhe respektimi i këtyre rregullave përdoret për të kategorizuar individët në shoqëri ose klasa socio-ekonomike. Ndërsa përdorimi i një gjuhe ndryshon nga një vend në tjetrin, përdorimi i gjuhës gjithashtu ndryshon midis klasave shoqërore, dhe janë këto sociolektet që studion sociolinguistika. Aspektet shoqërore të gjuhës ishin në kuptimin modern, të studiuar së pari nga gjuhëtarët indianë dhe japonezë në vitet 1930, dhe gjithashtu nga Louis Gauchat në Zvicër në fillim të viteve 1900, por asnjëri nuk mori vëmendje të madhe në Perëndim deri shumë më vonë. Studimi i motivimit shoqëror të ndryshimit të gjuhës, nga ana tjetër, e ka themelin e tij në modelin e valës së fundit të shekullit të 19-të. Përdorimi i parë i vërtetuar i termit sociolinguistikë ishte nga Thomas Callan Hodson në titullin e artikullit të tij të vitit 1939 "Socialiolinguistics in India" botuar në Man in India.
|
Java 46-të
Uthulla është një tretësirë ujore e acidit acetik dhe gjurmues i kimikateve që mund të përfshijnë aromatizues. Uthulla zakonisht përmban 5-8% acid acetik nga vëllimi. Zakonisht acidi acetik prodhohet nga fermentimi i etanolit ose sheqernave nga bakteret e acidit acetik. Ekzistojnë shumë lloje të uthullës, në varësi të materialeve burimore. Uthulla tani përdoret kryesisht në artet e kuzhinës: si një përbërës aromatik, acid gatimi ose në turshi. Si acid i butë i prodhuar më lehtë, ai historikisht ka pasur një larmi të gjerë të përdorimeve industriale dhe shtëpiake (siç është përdorimi i tij si pastrues shtëpiak). Që nga koha e lashtë, trajtimet e mjekësisë popullore kanë përdorur uthull, por nuk ka asnjë provë nga kërkimi klinik për të mbështetur pretendimet shëndetësore të përfitimeve për diabetin, humbjen e peshës, kancerin ose përdorimin si një probiotik. Disa trajtime me uthull paraqesin rreziqe për shëndetin. Është raportuar dëmtimi i ezofagut nga uthulla e mollës dhe për shkak se produktet e uthullës që shiten për qëllime medicinale nuk janë të rregulluara dhe as të standardizuara, produkte të tilla mund të ndryshojnë shumë në përmbajtje dhe aciditet.
|
Java 47-të Barney Stinson është një personazh imagjinar i portretizuar nga Neil Patrick Harris dhe krijuar nga Carter Bays dhe Craig Thomas për serialin televiziv nga programi CBS, How I Met Your Mother. Një nga personazhet kryesore, Barni, është i njohur për dashurinë e tij për të veshur kostume të shtrenjta, lojëra me lazer, uiski skocez dhe fraza të ndryshme, përfshirë "Suit up!" , "What up?!" , "Stinson out", "Legendary", "Wait for it" (shpesh si të kombinuar të dyjat si "legen—wait for it—dary!") dhe "Daddy's home". Personazhi është një burrë që përdor shumë 'plays' nga një libër që quhet 'playbook' për ta ndihmuar atë të bëjë dashuri me gra. Në sezonet e mëvonshme, ai ka disa marrëdhënie serioze, martohet, divorcohet dhe ka një fëmijë me një grua pa emër nga një qëndrim njënator. Kritikët kanë vlerësuar karakterin dhe e vlerësojnë performancën e Harris për shumicën e suksesit të shfaqjes. Barni konsiderohet si personazhi Breakout i shfaqjes.
|
Java 48-të
Siriusi është ylli më i shndritshëm në qiellin e natës. Emri i tij rrjedh nga fjala greke Σείριος Seirios "me shkëlqim" ose "përvëlues". Me një madhësi të dukshme vizuale prej −1.46, Siriusi është pothuajse dy herë më i ndritshëm se Kanopusi, ylli tjetër më i ndritshëm. Siriusi është një yll binar i përbërë nga një yll me sekuencë kryesore të tipit spektral A0 ose A1, i quajtur Sirius A dhe një xhuxh i bardhë i llojit spektral DA2, i quajtur Sirius B. Distanca midis të dyve ndryshon midis 8,2 dhe 31,5 njësi astronomike pasi ato orbitojnë çdo 50 vjet. Siriusi duket i ndritshëm për shkak të shkëlqimit të tij të brendshëm dhe afërsisë me Sistemin Diellor. Në një distancë prej 8.6 vite dritë, sistemi Sirius është një nga fqinjët më të afërt të Tokës. Siriusi gradualisht po i afrohet Sistemit Diellor, kështu që do të rritet pak në shkëlqim gjatë 60,000 viteve të ardhshme. Pas kësaj kohe, distanca e tij do të fillojë të rritet dhe do të bëhet më e dobët, por do të vazhdojë të jetë ylli më i ndritshëm në qiellin e natës së Tokës për 210,000 vitet e ardhshme. Siriusi A është rreth dy herë më masiv se Dielli (M☉) dhe ka një madhësi vizuale absolute prej +1.42. Është 25 herë më i ndritshëm se Dielli, por ka një shkëlqim dukshëm më të ulët se yjet e tjera të ndritshme si Kanopusi ose Rigeli. Sistemi është i vjetër midis 200 dhe 300 milionë vjet. Fillimisht ishte i përbërë nga dy yje kaltëroshe të ndritshme. Më masivi prej tyre, Siriusi B, konsumoi burimet e tij dhe u bë një gjigant i kuq përpara se të binte në gjendjen e tij aktuale si një xhuxh i bardhë rreth 120 milionë vjet më parë.
|
Java 49-të
Marrëveshjet e Londrës dhe Cyrihut për kushtetutën e Qipros filluan me një marrëveshje më 19 shkurt 1959 në Lancaster House, Londër, midis Turqisë, Greqisë, Mbretërisë së Bashkuar dhe Qipros udhëheqësit e komunitetit (Kryepeshkopi Makarios III për grekët qipriotë dhe Dr. Fazıl Küçük për turqit qipriotë). Mbi këtë bazë, një kushtetutë u hartua dhe u dakordua së bashku me dy traktate të mëtejshme të Aleancës dhe Garancisë në Cyrih më 11 shkurt 1959. Pas dështimit të marrëveshjes më 1963 dhe ndarjes de facto ushtarake të Qipros në rajone greko-qipriote dhe turqo-qipriote, rajoni më i madh greko-qipriot, i kontrolluar nga qeveria qipriote, pretendon se kushtetuta e vitit 1960 në thelb mbetet në fuqi, por rajoni turko-qipriot pretendon të jetë ndarë nga Deklarata e Pavarësisë së Republikës Turke të Qipros Veriore më 1983. Kushtetuta, e parashikuar në marrëveshje, ndau popullin qipriot në dy bashkësi, bazuar në origjinën etnike. Presidenti do të ishte një greko-qipriot, i zgjedhur nga greko-qipriotët, dhe zëvendës-presidenti një turk-qipriot, i zgjedhur nga turko-qipriotët. Nënkryetarit iu dha e drejta e vetos përfundimtare mbi ligjet e miratuara nga Dhoma e Përfaqësuesve dhe vendimet e Këshillit të Ministrave, i cili përbëhej nga dhjetë ministra, tre prej të cilëve do të ishin turko-qipriotë, të emëruar nga zv.presidenti.
|
Java 50-të
Testamenti i Uilliam Shekspirit u nënshkrua më 25 mars 1616, pak më pak se një muaj para vdekjes së tij. Dokumenti është studiuar për detaje të jetës së tij personale, për mendimet e tij dhe për qëndrimet e tij ndaj dy vajzave të tij, Susanna dhe Judith, dhe burrave të tyre përkatës, John Hall dhe Thomas Quiney. Pasazhi më i njohur i testamentit është amaneti për gruan e "shtratit të dytë më të mirë" të tij. Rëndësia e kësaj fraze nuk është e sigurt. Përmbajtja e testamentit është studiuar gjithashtu për të dhëna rreth besimeve fetare të Shekspirit, shëndetit të tij dhe marrëdhënies së tij me kolegët e tij në botën e teatrit në Londër.
|
Java 51-të
Anıtkabir (shqip: varri memorial) është mauzoleu i Mustafa Qemal Ataturkut, udhëheqësit të Luftës së Pavarësisë Turke dhe themeluesi dhe Presidenti i parë i Republikës së Turqisë. Ajo është e vendosur në Ankara dhe është projektuar nga arkitektët Profesor Emin Onat dhe Asistent Profesor Ahmet Orhan Arda, propozimi i të cilit i mundi 48 hyrje të tjera nga disa vende në një konkurs të mbajtur nga Qeveria Turke më 1941 për një "varr monumental" për Ataturkun. Vendi është gjithashtu vendi i pushimit përfundimtar të Ismet Inony, Presidenti i dytë i Turqisë, i cili u varros atje pasi vdiq më 1973. Varri i tij gjendet përballë mauzoleut të Ataturkut, në anën e kundërt të Terrenit Ceremonial. Mauzoleu ishte përshkruar në kartëmonedha të ndryshme turke gjatë viteve 1966-1987 dhe 1997-2009 dhe u përfshi në dhomën turke të inxhinierëve civilë listën e pesëdhjetë bëmave të inxhinierisë civile në Turqi, një listë e projekteve të mrekullueshme inxhinierike të realizuara në 50-të vitet e para të dhomës.
|
Java 52-të
Universiteti i Tartusë (UT; Estonisht: Tartu Ülikool, Latin: Universitas Tartuensis) është një universitet në qytetin Tartu në Estoni. Është universiteti kombëtar i Estonisë dhe i vetmi universitet klasik në vend, dhe gjithashtu universiteti më i madh dhe më prestigjioz në Estoni. Ai u themelua nën emrin Academia Gustaviana më 1632 nga Baron Johan Skytte, Guvernatori i Përgjithshëm (1629-1634) i Livonia suedeze, Ingria dhe Karelia, me ratifikimin e kërkuar të dhënë nga miku i tij i gjatë dhe ish-studenti - nga mosha 7, Mbreti Gustavus Adolphus, pak para vdekjes së mbretit më 6 nëntor në Betejën e Lützen (1632), gjatë Luftës Tridhjetëvjeçare (1618–1648). Gati 14,000 studentë janë në universitet, nga të cilët mbi 1.300 janë studentë të huaj. Gjuha e mësimit në shumicën e kurrikulave është estonisht, disa përjashtime më të dukshme mësohen në anglisht, të tilla si semiotika, shkenca e matjes së aplikuar, shkenca kompjuterike, ligji i teknologjisë së informacionit dhe studimet e Bashkimit Evropian - Rusi. Ndërtesat historike të universitetit janë përfshirë në listën e Vendeve të Trashëgimisë Evropiane si "mishërim i ideve të një universiteti në epokën e iluminizmit". Universiteti është anëtar i Grupit Coimbra dhe Rrjeti i Utrecht.
|
Java 53-tëArtikulli do të shfaqet sapo të zgjidhet. |
Java 54-tëArtikulli do të shfaqet sapo të zgjidhet. |
_(cropped).jpg)
.jpg)
.jpg)
